Roep tsik en twitik. Zang doet denken aan de openingsnoten van de 5e symfonie van Beethoven: titititi tèèèh.

Transcriptie

1 GEELGORS Emberiza citrinella (foto Daniele Ochiatto / Buiten-beeld) Beschermingsstatus Rode lijstcategorieën /? Beschermingsstatus ja nee Habitatrichtlijnsoort II IV Vogelrichtlijnsoort ja nee N A K Z B U V Belangrijke leefgebieden Korte soortbeschrijving Soortkenmerken Mannetje is herkenbaar aan heldergele kop met donkere strepen en gele onderdelen. Vrouwtje is minder sterk geel gekleurd op kop en onderdelen en heeft meer bruine streping. Beide geslachten hebben karakteristieke kastanjebruine stuit en witte buitenste staartpennen. Bovendelen zijn overwegend bruin, gestreept met zwart. Sommige mannetjes hebben minder gele onderdelen en een witachtige buik. Juveniel als vrouwtje, maar minder geel en soms zelfs geheel zonder geel. Buiten broedseizoen vaak in grotere, gemengde groepen met andere gorzen, leeuweriken en Vinken. Met 16 cm lengte is hij iets groter dan een mus. De spanwijdte bedraagt 23 tot 29 cm. Roep tsik en twitik. Zang doet denken aan de openingsnoten van de 5e symfonie van Beethoven: titititi tèèèh. Ecologie Het nest wordt op de grond gebouwd, vaak tussen hoge kruiden en struweel, waar ze tussen april en juli 2 tot 3 legsels groot kunnen brengen van 3 tot 5 witte tot paarsachtige eieren met bruinrode vlekken. In de broedtijd voeden ze zich met zaden en kleine ongewervelden gegeten (zomervoedsel). Buiten de broedtijd gaan zaden van granen en (on)kruiden het 1

2 merendeel van het menu uitmaken (wintervoedsel). Tijdens de winterperiode troepen Geel- en andere gorzen dan ook samen met vinkachtigen om op stoppelvelden en braaklanden naar oogstresten en onkruidzaden te zoeken. Biotoopvereisten De Geelgors is een vogel van diverse halfopen landschappen, zoals licht beboste heiden, bosranden en agrarisch gebied met heggen, houtwallen en grazige wegbermen. De soort gebruikt diverse delen van zijn habitat. Bomen en struiken dienen als schuilplaats en zangpost. Grasruigten maar ook houtwallen, bosjes en bomenrijen gebruikt de Geelgors om in te broeden. Populatie-uitwisseling en natuurverbindingen De Geelgors is een stand- en zwerfvogel, die vooral leeft in kleinschalige cultuurlandschappen. De noordelijke dieren trekken in de winter zuidwaarts. Aangezien akkercomplexen een belangrijk aandeel uitmaken van zijn leefgebied, wordt hij gerekend tot de akkervogels. Voorkomen in de provincie Vlaams-Brabant Regionale verspreiding De Geelgors is een vrij talrijke broedvogel in Vlaanderen die in 43,6 % van de atlashokken voorkomt. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt in de oostelijke en zuidoostelijke regio s. In het zuiden komt de soort voor in een nagenoeg aaneengesloten band ten oosten van de Boven-Schelde tot aan de Maas en de Voerstreek. Een belangrijk kerngebied bevindt zich in de Krijt-Leemregio en HagelandHaspengouw, min of meer omsloten door Dijle, Demer en Maas. Hier treffen we de hoogste dichtheden van Vlaanderen aan. In drie atlashokken worden tussen 70 en 90 paren geteld. In deze regio broeden naar schatting paren, of ongeveer de helft van alle Vlaamse Geelgorzen. Er is via de Dijlevallei een directe aansluiting met de Geelgorzenpopulaties in de ecoregio van de Centrale Heuvels die zich oostelijk uitstrekt tot aan de Boven-Schelde. Hier broeden nog ongeveer paren. Atlashokken met meer dan 20 paren zijn zeldzaam en komen alleen voor ten oosten van Brussel. In één atlashok werden paren geteld. Op basis van de atlasgegevens en na verder overleg met regionale coördinatoren, kan het totale Vlaamse broedbestand geraamd worden op 3400 tot 4000 paren. Inventarisatieonderzoeken 2 2 Project Geelgors bij Provincie Vlaams-Brabant werd in 2009 uitgevoerd door Natuurpunt Studie. Punt-Transect Tellingen (PTT) en project Algemene Broedvogels in Vlaanderen (ABV) worden jaarlijks uitgevoerd door vrijwilligers (gecoördineerd door INBO). Algemeen soortenverspreidingsonderzoek door het bijhouden van waarnemingen via de website waarnemingen.be.

3 Knel- en aandachtspunten vermindering teeltdiversiteit sterke afname van (on)kruiden en insecten door pesticidengebruik vermindering van oogstresten (vooral van graan) door efficiënter oogsten het verdwijnen van randen en ruigtes voor nestgelegenheid en beschutting versnippering van het landschap verlies aan geschikt habitat door o.a. verkaveling vergroting van landbouwpercelen waardoor er minder randen overblijven omschakeling van zomergraan naar wintergraan, waardoor minder nestgelegenheid en minder winterse stoppelvelden (wintervoedsel) overblijven verdwijnen van KLE s soortenarme graslanden (minder voedsel en nestgelegenheid) drainage (verdroging is nefast voor voedselaanbod in de zomer) blootstelling aan predatie (gemakkelijke prooi in een leeg landschap) Overzicht maatregelen H2.1. H H H2.11. H2.4. H2.5. H11.1. Aanleg van akkerreservaten en wildakkers Aangepast randenbeheer, braaklegging en beheer van perceelshoeken en randen, kruidenstroken Behoud van aardewegen Aangepast akkerbeheer Aanleg van een houtkant, heg of haag Landschaps- en habitatgerichte maatregelen H2.1. Aanleg van akkerreservaten en wildakkers Akkers met een verscheidenheid aan zaadrijke gewassen kunnen specifiek voor akkervogels worden aangelegd. H H H2.11. Aangepast randenbeheer, braaklegging en beheer van perceelshoeken en randen, kruidenstroken. Een op natuurwaarden gericht akkerrandbeheer met kruidenrijke randstroken die bij voorkeur aansluiten op lineaire landschapselementen. Daarbij hoort ook een stopzetting, extensivering en/of gerichte(re) toepassing van bestrijdingsmiddelen in de akkerrandzones (zie verder). Kruidenrijke overhoekjes en stoppelakkers (met graanresten) dienen als dekking en voedsel gedurende de wintermaanden. Ook kunnen stoppels en graanresten worden overgehouden. H2.4. Behoud van aardewegen Er bestaat een positief verband tussen de aanwezigheid van aardwegen en het voorkomen van akkervogels. Binnen goede akkervogelgebieden is het verharden van landbouwwegen daarom niet aangewezen. H2.5. Aangepast akkerbeheer Afwisseling in teelten binnen een bepaalde oppervlakte. H11.1. Aanleg van een houtkant, heg of haag Het behoud van kleinschaligheid in het agrarisch gebied, vooral van heggen en houtkanten met een dichte laag struiken, een goed ontwikkelde kruidlaag onder de struiken en kruidenrijke zomen die kunnen dienen als broed- en schuilplaats. Hagen kunnen geschoren worden of tot brede heg uitgroeien. De ideale maten voor een maximale rijkdom aan soorten en aantallen vogels in een hagenrijk landschap blijken een hoogte van 1,40 m te zijn en een breedte van 1,20 m, in een dichtheid van m/ha (Lack, 1992). Klassiek geschoren haagjes zijn hiervoor dus meestal te 3

4 klein. Bij besdragende struiken wordt idealerwijze pas geschoren wanneer de bessen opgegeten zijn, dus tegen het einde van de winter (januari-februari). Niet scheren tijdens het broedseizoen, tussen 1 april en 31 juli. Het scheren kan bv. ook jaarlijks aan slechts één kant gebeuren. Het uitsparen van gaten in de aanplanting zorgt voor meer randsituaties, meer variatie en dus meer soorten en aantallen. Houtkanten zijn bredere stroken vrij uitgroeiend struweel, al dan niet met hoogstambomen. Waar die op een verhoogde wal staan, worden ze houtwallen genoemd. Ze spelen dezelfde ecologische rol voor akkervogels als hagen en heggen. Afhankelijk van het feit of ze een struweeldan wel een boskarakter vertonen zullen andere soorten van de houtkanten gebruik maken, vaak soorten die niet rechtstreeks van het landbouwgebied zelf afhankelijk zijn (bv. mezen, spechten). Wanneer een grasruigte of mantelzoom (bv. met bramen) aanwezig is, is dat dan weer wel goed voor akkervogels (KLA s). Kleinschalig landschap, zoals hier te Hoegaarden, met veel houtwallen en hagen is zeldzaam geworden. (foto Econnection) Soortgerichte maatregelen Maatregelen voor Geelgors gelden evenzeer voor aanverwante akkersoorten. Behoudens voorvermelde maatregelen die gericht zijn op beschikbaarheid van wintervoedsel (granen), beschikbaarheid van zomervoedsel (insecten) en nestgelegenheid, zijn er geen soortspecifieke maatregelen te vermelden. Financierings- en ondersteuningmogelijkheden Algemeen Ondersteuning gemeentelijk natuurbeleid Subsidie voor de aankoop van natuurgebieden Landschapsteam Soortgericht Bijzonder natuurbeschermingsproject Habitatgericht Beheerovereenkomst verminderde bemesting voor een betere waterkwaliteit Beheerovereenkomst soortenrijke graslanden en akkers Beheerovereenkomst perceelsrandenbeheer Beheerovereenkomst aanplanten en onderhouden van houtige kleine landschapselementen Beheerovereenkomst onderhouden van bestaande houtige kleine landschapselementen Lopende initiatieven 4 Graan voor gorzen: akkerreservaten voor akkervogels en hamsters in de VlaamsBrabantse leemstreek (Natuurpunt-afdeling Velpe-Mene i.s.m. lokale landbouwers). Akkerreservaten in beheer van Natuurpunt, o.a. Bethlehem (Honsem - Meldert), Blinde Ezel (Nerm - Hoegaarden), Egypte (Nerm - Hoegaarden), Grote Kouter (Vertrijk - Boutersem), Katerspoel (Nerm - Hoegaarden), Pertseveld (Hoksem Hoegaarden). Ook nog een aantal akkerreservaten in west-brabant. Simultaantellingen van Geelgors en Grauwe gors in het oosten van de provincie

5 (winter en ), waarbij op verschillende locaties het aantal overwinteraars werd geteld (Natuurpunt Studie). Opvolgings- en evaluatiemogelijkheden Inventarisatie door zichtwaarneming Doelgericht inventariseren van geschikte gebieden levert het beste resultaat op. Dit kan zowel in de winter (wintertelling) als in de zomer gebeuren (zomertelling) d.m.v. waarneming. In de vlucht is de Geelgors van andere geelbruine vogels te onderscheiden door de relatief lange staart met witte staartzijden. De vogel maakt zijn aanwezigheid vaak kenbaar door de zeer kenmerkende zang, die klinkt als sisisisi zuuu en vaak vanaf een open zangpost voorgedragen wordt. Referenties & verdere informatie Publicaties Dochy O. & Hens M. (2005). Van de stakkers van de akkers naar de helden van de velden. Beschermingsmaatregelen voor akkervogels. Rapport van het Instituut voor Natuurbehoud IN.R , Brussel, i.s.m. het provinciebestuur West-Vlaanderen, Brugge. 108 p. Vermeersch, G. & Anselin, A. (2009). Broedvogels in Vlaanderen in Recente status en trends van Bijzondere Broedvogels en soorten van de Vlaamse Rode Lijst en/of Bijlage I van de Europese Vogelrichtlijn. Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek nr. 3, Brussel. 102 p. Vermeersch G. Anselin A., Devos K., Herremans M., Stevens J., Gabriëls J. & Van Der Krieken B. (2004). Atlas van de Vlaamse broedvogels Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek nr. 23, Brussel. 496 p Websites users.skynet.be/bk239928/html/dutch/akkervodraaiboek.htm Folders Akkervogels. Evenwicht tussen landbouw en natuur. Vogelwerkgroep Fruitstreek. Van de stakkers van de akkers naar de helden van de velden. INBO rapport Advies INBO Vogelbescherming Vlaanderen 3

6 4