Nota Sociaal Huis. Evaluatie van het minimabeleid en schuldhulpverleningsbeleid

Transcriptie

1 Nota Sociaal Huis Evaluatie van het minimabeleid en schuldhulpverleningsbeleid 1 april 2015

2 Gemeente Venray Postbus AM Venray Samengesteld door Sanne Bloemen met Milou Jeurissen Vastgesteld door gemeenteraad op 1

3 Inhoudsopgave Inleiding Relevante kaders... 4 Wettelijk kader... 4 Landelijk beleid... 4 Lokaal kader en gemeentelijke verantwoordelijkheid Lokale inkomensproblematiek en huidige sociaal niveau Lokale inkomensproblematiek... 5 Omvang doelgroep... 5 Verdeling over gemeente... 5 Achtergrond... 6 Aard problematiek... 7 Risicogroepen Huidig sociaal niveau... 7 Lokale middelen Sociale niveau ten opzichte van regio gemeenten Vergelijking omvang doelgroep Vergelijking regelingen Vergelijking ondersteuning initiatieven Vergelijking inzet budget Evaluatie minimabeleid & schuldhulpverleningsbeleid Evaluatie minimabeleid Gebruik minimaregelingen & bereik onder doelgroep Effecten van het minimabeleid Wie heeft het meeste baat bij de minimaregelingen? Evaluatie schuldhulpverleningsbeleid Woonlastenonderzoek van Wonen Limburg Toekomstig sociaal niveau

4 Inleiding Nu is het moment daar om in samenhang het minimabeleid en het schuldhulpverleningsbeleid te evalueren, te herzien en om te vormen tot een nieuwe aanpak van armoede, want: Eind 2015 dient het beleidsplan schuldhulpverlening geëvalueerd te zijn. De kadernota minimabeleid is op onderdelen niet meer houdbaar vanwege wettelijke wijzigingen. Staatssecretaris Klijnsma kent sinds 2013 extra middelen toe aan de gemeenten ter voorkoming van armoede en ter ondersteuning van mensen met een laag inkomen. Hiermee kunnen gemeenten de aanpak van armoede- en schuldenproblematiek versterken. Op 28 oktober 2014 heeft het College ingestemd met het plan van aanpak opdracht Sociaal Huis. In het plan van aanpak zijn de onderstaande twee vragen geformuleerd. 1. Wat is het huidige sociale niveau dat de gemeente Venray voor haar inwoners biedt als het aankomt op het voorkomen van armoede en schulden en het bieden van ondersteuning aan mensen met een minimuminkomen en/of een schuldenproblematiek? 2. Op welke wijze wil de gemeente Venray haar inwoners met een minimuminkomen en/of een schuldenproblematiek ondersteuning bieden? De uitwerking van de opdracht Sociaal Huis bestaat uit twee delen. Het eerste deel is voornamelijk een schets van de huidige lokale inkomensproblematiek en de evaluatie van het huidige minimabeleid en schuldhulpverleningsbeleid. Nu ligt het eerste deel voor. In deze nota geven wij antwoord op de bovenstaande twee vragen. Dit doen we door: de relevante kaders en de gemeentelijke verantwoordelijkheid in de aanpak van armoede te schetsen; de lokale inkomensproblematiek te schetsen en deze op onderdelen te vergelijken met de regio gemeenten; de gemeentelijke inzet te schetsen en deze te vergelijken met de regiogemeenten zowel qua aard en omvang van de regelingen en dienstverlening als qua financiële inzet; een evaluatie van het minimabeleid en schuldhulpverleningsbeleid te geven, waarin wij onder andere ingaan op het resultaat en de effecten van het beleid. Wij sluiten af met drie aanbevelingen voor de gemeenteraad over het toekomstige sociale niveau, wat tevens een voorzet is voor beleid in de aanpak van armoede. Het beleidsplan Aanpak van armoede volgt uiterlijk in het 4 de kwartaal van 2015 en is het tweede deel van de opdracht Sociaal Huis. 3

5 1. Relevante kaders Wettelijk kader Sinds de invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) op 1 juli 2012 zijn gemeenten wettelijk verplicht integrale schuldhulpverlening aan te bieden. De Wgs is de kaderwet voor de dienstverlening schuldhulpverlening. De Participatiewet is de kaderwet als het gaat om inkomensondersteuning. De gemeente heeft per 1 januari 2015 meer mogelijkheden voor maatwerk in het minimabeleid, omdat de centrale inkomensnormen zijn vervallen, toetsingscriteria algemener zijn geworden en er meer keuzevrijheid is gekomen. De Wet maatregelen WWB maakt het verstrekken van ongerichte categoriale bijzondere bijstand niet meer mogelijk. Maatwerk en doelgerichte ondersteuning zijn verplicht. Een integrale aanpak wordt hiermee gestimuleerd. Zo komt de bijzondere bijstand 1 ook echt terecht bij degenen die het nodig hebben en wordt de effectiviteit van de ingezette middelen vergroot. Landelijk beleid Het generieke inkomensbeleid is voorbehouden aan het Rijk. De versterking van het armoede- en schuldenbeleid is een prioriteit van het kabinet. In dat kader heeft het Rijk het afgelopen jaar diverse maatregelen doorgevoerd. Een van de maatregelen is landelijk structureel extra middelen beschikbaar stellen, voor 2014 is er 80 miljoen euro extra beschikbaar en per 2015 structureel 100 miljoen euro per jaar. Het grootste deel van deze middelen komt ongeoormerkt beschikbaar voor de gemeenten ter intensivering van de aanpak van armoede. Lokaal kader en gemeentelijke verantwoordelijkheid Gemeenten hebben de afgelopen jaren met de decentralisatieopdrachten steeds meer verantwoordelijkheden gekregen. De gemeenten staan immers het dichts bij de inwoners, hebben zicht op de lokale situatie, zoals werkgelegenheid, en zijn bekend met de sociale kaart voor potentiële samenwerking met private en maatschappelijke partijen. In Venray zijn o.a. de volgende uitgangspunten vastgesteld 2 die gelden voor het sociale domein: mensen houden zelf de regie en blijven dus eigenaar van problemen en oplossingen; wij gaan uit van maatwerk, waarbij een belangrijk uitgangspunt de draagkracht van de persoon en zijn omgeving is; wij richten ons op preventie (voorkomen is beter dan genezen); handelen vindt plaats op basis van een integrale visie, wij denken vanuit samenhang: het hele gezin; wij hebben bij de uitvoering van de nieuwe taken een regierol en voeren niet alles zelf uit. Het is goed vanuit deze bril te kijken naar de ondersteuning en stimulering van mensen met een laag inkomen en/of een schuldensituatie. De staatssecretaris benadrukt dat in de aanpak van armoede de gemeenten een regiefunctie hebben. Het is niet alleen de verantwoordelijkheid van de mensen zelf om schulden te voorkomen dan wel uit de schuldensituatie te komen. Maar ook gemeenten, maatschappelijke partners, bedrijven en sociale netwerken moeten deze mensen tijdig op het juiste spoor zetten. 1 Door bijzondere omstandigheden kan zich de situatie voordoen dat in het individuele geval het inkomen van de inwoner niet volledig toereikend is ter voorziening in bepaalde noodzakelijke kosten. Voor zover de inwoner voor dergelijke kosten geen beroep kan doen op een voorliggende voorziening en deze uitgaven naar het oordeel van het college evenmin uit de eigen middelen kunnen worden voldaan, kan daarvoor bijzondere bijstand worden verstrekt. 2 Beleidsplan Samen leven, samen doen. 4

6 2. Lokale inkomensproblematiek en huidige sociaal niveau 2.1 Lokale inkomensproblematiek De factsheet van Stimulansz en Tympaan instituut geeft een beeld van de omvang en aard van de inkomensproblematiek in Venray (bijlage 1). Hieronder vermelden wij de belangrijkste conclusies. Omvang doelgroep Het sociaal minimum is het bedrag dat men nodig heeft om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Het sociaal minimum is meestal even hoog als de bijstandsuitkering. In Venray heeft 8% van de huishoudens een inkomen onder of rond het sociaal minimum (ongeveer euro per jaar) en 37% van de huishoudens een laag inkomen tot ongeveer euro per jaar. Landelijk heeft 40% van de bevolking een laag inkomen. In onderstaand overzicht 3 geven wij weer om hoeveel van deze minimahuishoudens het in Venray gaat en hoe deze verdeeld zijn in de inkomenscategorieën ten opzichte van het sociaal minimum. Huishoudens met een inkomen tot..% van het sociaal minimum Inkomensgrens <101% <105% <110% <120% Venray 2014 aantal huishoudens Venray 2014 % 6,1% 7,9% 9,8% 13,6% Venray 2013 % 5,8% 7,6% 9,4% 13,4% Eind 2014 kent de gemeente Venray naar schatting huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum (ongeveer euro per jaar). In 2014 is ten opzichte van 2009 sprake van een stijging van de omvang van de groep huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum, waarbij een sterke toename is te zien onder de huishoudens met een inkomen tot 101% van het sociaal minimum. Ook van 2013 naar 2014 is sprake van een stijging. Een oorzaak hiervoor zou de economische recessie kunnen zijn. Een stijging zien wij namelijk ook terug in de toename van het aantal werklozen die vallen onder de Werkloosheidswet (WW) en in het aantal bijstandsontvangers die vallen onder de Participatiewet (voorheen Wet Werk en Bijstand (WWB)). Ondanks recente berichtgeving van het UWV dat de economie weer aantrekt, is er vooralsnog geen omslag zichtbaar. Het aantal bijstandsontvangers groeide van 696 personen in januari 2013 naar 837 personen in december 2014 (exclusief Uni-contracten/jongeren 4 ). CBS en SCP voorspelden dat de piek van de armoedeproblematiek in 2013 was bereikt en dat er in de jaren 2014 en 2015 sprake zou zijn van een lichte daling van de armoede. Vooralsnog zien wij geen daling van de armoede in Venray. Verdeling over gemeente In de kern Venray wonen in vergelijking tot de gehele gemeente relatief veel huishoudens met lage inkomens. De wijken Sint Antoniusveld en Brukske kennen relatief gezien de meeste minimahuishoudens. De wijken Centrum, Centrum West en Brukske kennen in verhouding de 3 Minimascan Stimulansz. 4 Jongeren ontvangen een UNI-contract in plaats van een uitkering. 5

7 meeste huishoudens met een laag inkomen. De dorpen kennen nauwelijks huishoudens met een minimuminkomen. Achtergrond Onder huishoudens met een inkomen tot 101% van het sociaal minimum komen alleenstaanden en eenoudergezinnen het meeste voor. Vooral eenouderhuishoudens met minderjarige kinderen hebben een laag inkomen. Wij verwachten dat dit een grote groep blijft. Het aantal kinderen in huishoudens met een inkomen tot 101% van het sociaal minimum is met 30% gestegen in 2014 ten opzichte van De stijging in de andere inkomenscategorieën (tot 120% van het sociaal minimum) is geringer. De stijging is vooral te zien onder gezinnen waarvan de kostwinner zelfstandige is. Vergeleken met 2009 groeien nu absoluut en relatief meer kinderen op in huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Kinderen uit eenouderhuishoudens en van niet-westerse herkomst zijn oververtegenwoordigd. De verwachting is een stijging van aantal kinderen in eenouderhuishoudens. Omvang/samenstelling: aantal huishoudens met een inkomen tot..% van het sociaal minimum 101% 105% 110% 115% 120% 125% Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering werkloosheid Uitkering ziekte/arbeidsongeschikt Uitkering ouderdom/nabestaanden Uitkering sociale voorzieningen Totaal Venray cumulatief Totaal 2013 (cum.) Totaal 2012 (cum.) Het meest voorkomende inkomen tot 120% van het sociaal minimum is nog steeds een sociale uitkering of pensioen. Deze groep is ook gegroeid. Onder de huishoudens met een inkomen tussen de 110% en 120% van het sociaal minimum komt het vaakst een inkomen uit ouderdom (AOW, pensioen) voor. Een logische verklaring hiervoor is waarschijnlijk de toenemende vergrijzing en daarnaast een toename van mensen met een beperkt pensioen. Opvallend is dat huishoudens met een inkomen tot 101% relatief vaak een inkomen hebben uit arbeid of uit een eigen onderneming. De kans op armoede wordt vergroot door: deeltijdbanen, alleenverdieners (met kinderen), flexibele contracten of ZZP-ers met instabiele inkomsten. Vooral niet-westerse allochtonen van de eerste generatie hebben een laag inkomen. Jonge kostwinners tot 25 jaar hebben financieel het minste te besteden en worden volgens Wonen Limburg ook geregeld geconfronteerd met huurachterstand. Ongeveer 80% van de huishoudens met een inkomen tot 120% woont in een huurwoning. De groep die in een woning zonder huurtoeslag woont neemt toe. In Noord-Limburg komt het percentage van huurders onder de armoedegrens op 19,5%. Dit betekent dat bijna 1 op de 5 huurders in een gereguleerde huurwoning onder de armoedegrens leeft. Opvallend is dat onder 6

8 de groep huishoudens met een inkomen tot 101% van het sociaal minimum 30% een eigen woning heeft. Mogelijk ligt hier een relatie tot de werkenden en de zelfstandigen. Aard problematiek Armoede verwijst in eerste instantie naar een tekort aan financiële middelen. Dit kan komen door veranderingen in de wet (toeslagen of hervorming van de kindregelingen), hogere kosten (hogere zorgpremie), werkloosheid of andere problemen. Armoede is echter wel meer dan enkel een financieel probleem. Ook het onvermogen om met geld om te gaan kan zorgen voor armoede. De meest kwetsbare inwoners zijn mensen met een combinatie van een slechte arbeidsmarktpositie, problematische schulden, laag opleidingsniveau, dakloosheid, gezondheidsproblemen, laaggeletterdheid en/of lage zelfredzaamheid. Een lange tijd het gevoel van armoede hebben, kan sociale uitsluiting betekenen. Het gaat vaker om mensen die minder kans hebben om gewoon mee te doen of die zich moeilijk zelf kunnen redden. Denk aan de GGZ-problematiek die in Venray sterk vertegenwoordigd is. Of aan nieuwkomers of migranten met een forse taalachterstand en beperkte kennis over budgetteren. Ook wordt vaker gesproken over een meer stadse problematiek in Venray. De groeiende groep werkende armen en zelfstandigen bewijst echter dat schulden of armoede niet voorbehouden is aan mensen met veelvoudige problematiek. Zo zien we een nieuw soort problematiek ontstaan: mensen met een koopwoning met een beperkte restwaarde en schulden en mensen met een huurwoning die vanwege de hoogte van de huur geen recht hebben op huurtoeslag. Het hebben van betaald werk biedt niet altijd een garantie om armoede te voorkomen of om er juist uit te komen. Risicogroepen De kans op armoede is groter bij kinderen dan bij volwassenen. Waarbij kinderen uit grote gezinnen, gezinnen met een bijstandsuitkering en met een niet-westerse herkomst een verhoogd risico hebben. Overigens ziet Nibud landelijk dat echtparen met oudere kinderen met een laag inkomen de minste bestedingsmogelijkheden hebben. Voor bepaalde landelijke regelingen komt het gezin niet meer in aanmerking, terwijl er wel hoge kosten tegenover staan. Daarnaast zien wij nieuwe risicogroepen die meer kans hebben armoede te ervaren: de werkende zelfstandigen en mensen die bij een terugval qua inkomsten niet meer aan de financiële verplichtingen (zoals hypotheek) kunnen voldoen. Met name deze twee groepen zijn lang niet altijd in beeld bij de gemeente, maar ook niet bij maatschappelijke partners. 2.2 Huidig sociaal niveau In deze paragraaf gaan wij in op de vraag wat het huidige sociale niveau is van Venray wanneer het aankomt op de ondersteuning en stimulering van mensen met een minimum inkomen en/of een schuldenproblematiek. Hierbij leggen wij nadrukkelijk de relatie naar de vorm van ondersteuning waarbij de gemeente een rol heeft (uitvoering, inkoop of subsidie verlenen). Er zijn naast de maatschappelijke partners en de initiatieven waar de gemeente mee samenwerkt of waar subsidie aan verleend wordt, ook andere organisaties of initiatieven die ondersteuning bieden aan deze mensen. Denk daarbij aan het initiatief om fietsen te repareren met leerlingen en aan te bieden aan mensen met een laag inkomen. Het gaat te ver om al deze initiatieven hier in beeld te brengen. De gemeente heeft de (verplichte) regiefunctie in de aanpak rondom armoede. Door het verstrekken van (wettelijke) minimaregelingen, zoals de individuele inkomenstoeslag. Maar ook 7

9 doordat de gemeente verantwoordelijk is voor schuldhulpverlening. De gemeente heeft op diverse onderdelen beleidsvrijheid. In het volgende overzicht geven wij deze ruimte en de gemaakte keuzes weer. De hoogte van de verschillende minimaregelingen zijn gebaseerd op deze onderverdeling 5 : Algemene voorzieningen (120%) Bedoeld voor mensen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Voor iedereen tot deze inkomensgrens algemeen toegankelijk en zelf te regelen. Persoonlijk minimabudget (110%) Hieronder vallen alle categoriale regelingen met een inkomenspercentage van 110% van het sociaal minimum. De inwoner kan middels een aanvraag bij de gemeente in aanmerking komen voor deze regelingen. Individuele bijzondere bijstand (tot 120%) Via een aanvraagformulier kunnen inwoners een aanvraag indienen. De inkomensgrens is een glijdend inkomenspercentage. Er is hier sprake van maatwerk. Iedere situatie wordt individueel bekeken. Ook wordt gekeken wat de inwoner nog zelf kan. 5 Kadernota Minimabeleid , d.d. 5 november

10 Ondersteuningsvorm Verplicht? Beleidsvrijheid Venrayse keuze Schuldhulpverlening Ja, op grond van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Ja, in de wijze van uitvoering intern of extern beleggen; keuze in maatwerk bieden; uitsluiten bepaalde categorieën; wel of geen vrijwilligersondersteuning. Verplicht is een beleidsplan, waarin is opgenomen: de beoogde resultaten; kwaliteitsborging; doorlooptijd aanvragen; schuldhulpverlening voor gezinnen met inwonende minderjarige kinderen. Wij voeren schuldhulpverlening intern zelf uit in samenwerking met Publieksdiensten en de Papierkroam. Wij sluiten bepaalde niet kansrijke categorieën uit, die bijvoorbeeld aangewezen zijn op bewindvoering. Wij bieden nagenoeg alle soorten producten aan, behalve bewindvoering. Individuele bijzondere bijstand Ja, op grond van artikel 35 van de Participatiewet Ja, binnen juridische kaders en jurisprudentie. Vergoeding is afhankelijk van o.a. aard, omvang van kosten en de inkomensgrens. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Afhankelijk van o.a. aard van de kosten en draagkracht tot 120% van het sociaal minimum. Bijvoorbeeld voor de kosten van bewindvoering geldt een inkomensgrens tot 100% i.p.v. 120% van het sociaal minimum. Individuele inkomenstoeslag (voorheen langdurigheidstoeslag) Ja, op grond van artikel 36 van de Participatiewet Ja, bij het vaststellen van de inkomensgrens en het bedrag van de toeslag. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Inkomensgrens is vastgesteld op 110% van het sociaal minimum. Deze regeling maakt onderdeel uit van het persoonlijk minimabudget, waarvoor een inkomensgrens van 110% geldt. Het bedrag is bepaald a.d.h.v. het inkomensverschil bij overgang op de pensioenleeftijd. De voorwaarden zijn regionaal zo veel mogelijk gelijk. Individuele studietoeslag (nieuw per ) Ja, op grond van artikel 36a van de Participatiewet Ja, bij het vaststellen van het bedrag van de toeslag. Bedrag is bepaald a.d.h.v. redelijkheid en in vergelijking met andere gemeenten. De voorwaarden zijn regionaal zo veel mogelijk gelijk. Gemeentelijke kwijtschelding Ja, op grond van de invorderingswet. Ja, bij het vaststellen van het bedrag en het bepalen van de norm. Zo ruim mogelijk toe passen. Toepassing op 100% van de norm en het maximale bedrag. 9

11 Declaratieregeling voor kinderen en volwassenen Nee. Indien wij dit doen, dan ligt de basis hiervan in de Participatiewet/Gemeent ewet. Ja, in beperkte mate in de aard van kosten. In grote mate de omvang van de vergoeding. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Inkomensgrens is vastgesteld op 110% van het sociaal minimum. Deze regeling maakt onderdeel uit van het persoonlijk minimabudget, waarvoor een inkomensgrens van 110% geldt. Bedrag is bepaald aan de hand van redelijkheid en in vergelijking met gemeenten. Vanaf 1 januari 2015 geldt één bedrag voor gehele doelgroep. Jeugdsportfonds en Jeugdcultuurfonds Nee. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Inkomensgrens en bedrag wordt landelijk bepaald door de fondsen. Gemeentelijke leeftijdsgrens is verhoogd naar 21 jaar. Collectieve ziektekostenverzekering Nee. Indien wij dit doen, dan ligt de basis hiervan in artikel 35, derde lid van de Participatiewet. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Wij hebben de keuze om wel of geen collectieve ziektekostenverzekering aan te bieden en de keuze wel of geen gemeentelijke bijdrage te verstrekken. Deze maakt onderdeel uit van de algemene voorzieningen, waarvoor een inkomenspercentage van 120% geldt. Wij verstrekken geen bijdrage. Maatwerkvoorziening chronisch zieken, gehandicapten en mensen met een beperking Nee. Indien wij dit doen, dan ligt de basis hiervan in artikel 35 van de Participatiewet of de Wmo. Wij hebben de keuze tussen: Individuele bijzondere bijstand; Wmo; Initiatief subsidiëren. Er geldt geen centrale inkomensgrens. Er geldt geen vaste landelijke bijdrage. Wij hebben gekozen voor een tegemoetkoming via de collectieve ziektekostenverzekering PLUS voor mensen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Gemeentelijke bijzondere bijstand bedraagt 20,00 per persoon per maand. Daarnaast kennen wij een vangnetregeling en aan anticumulatieregeling. Voedselbank en kledingbank Nee Ja, wij hebben de keuze wel of niet aan subsidieverlening te doen. In geval van subsidie, rekening houdend met regels rondom subsidieverlening. Wij verstrekken subsidie aan beiden sociale banken per jaar, waarbij de voedselbank een vast uitgiftepunt heeft en de kledingbank tweemaal per jaar kledinguitgiftedagen organiseert. Platform Lage Inkomens Venray (PLIV) Nee Ja, wij hebben de keuze wel of niet aan subsidieverlening te doen. In geval van subsidie, rekening houdend met regels rondom subsidieverlening. Wij verstrekken jaarlijks subsidie van , waarmee een vast informatiepunt beschikbaar is. 10

12 Lokale middelen Onderstaand overzicht geeft een beeld van de middelen die beschikbaar zijn voor de regelingen van het minimabeleid en het schuldhulpverleningsbeleid (dus niet de uitvoeringskosten). De minimaregelingen (inclusief bijzondere bijstand) zijn open eind-regelingen. Regeling Realisatie 2014 Realisatie 2013 Begroting 2015 Bijzondere bijstand Langdurigheidstoeslag Sociale verstrekkingen in natura Publiciteit en voorlichting Subsidie PLIV Regeling chronisch zieken, gehandicapten en mensen met een beperking 0,00 n.v.t In het raadsbesluit van 12 november 2013 zijn de extra Klijnsma middelen toegevoegd aan de middelen voor minima en dus ook opgenomen in bovengenoemde tabel. Deze extra middelen bedroegen over In de realisatie over 2014 is ook het budget voor koopkrachttegemoetkoming van euro meegenomen, een deel van het rijksbudget voor Wtcg/CER en een overheveling extra Rijksmiddelen armoede afkomstig van Er was zowel in 2014 als in 2013 sprake van een toereikend budget. In 2014 is, vanwege onderbesteding, een bedrag van ruim euro vrijgevallen in de algemene middelen. De inzet ten opzichte van het voorgaande jaar was weliswaar hoger, maar het budget vanwege de extra Rijksmiddelen ook. Zorgelijk is het grote gedeelte van het budget voor bijzondere bijstand dat wordt opgeslokt door bijzondere bijstand voor de kosten van bewindvoering, namelijk 40%. Hierbij een overzicht van de jaarlijkse financiële middelen voor schuldhulpverlening Regeling Realisatie 2014 Realisatie 2013 Begroting 2015 Publiciteit en voorlichting 0, Contributies Overige uitgaven 0, Uitbesteed werk Ontvangst vergoeding beheer en diensten derden Er was zowel in 2014 als in 2013 sprake van een toereikend budget. In 2014 is een deel vrij gevallen, vanwege het niet benutten van deze financiële middelen. Bepaalde kosten zijn incidenteel elders ondergebracht. De subsidieverlening voor de Papierkroam wordt bekostigd vanuit de middelen voor de subsidie aan Synthese. 2.3 Sociale niveau ten opzichte van regio gemeenten Om een beeld te schetsen van het huidige sociale niveau dat Venray biedt aan de inwoners met een minimuminkomen en/of een schuldenproblematiek is een vergelijking gemaakt met de regio 11

13 gemeenten. Dit zijn de gemeenten uit noordelijke Noord-Limburg. Hieronder treft u de belangrijkste conclusies aan. In bijlage 2 vergelijking regio gemeenten treft u de achterliggende informatie aan. Vergelijking omvang doelgroep In vergelijking met de regio gemeenten is Venray, na Venlo, de gemeente met de meeste huishoudens met een minimuminkomen. In verhouding tot vergelijkbare gemeenten qua omvang Horst aan de Maas en Peel en Maas, kent Venray beduidend meer huishoudens met een minimuminkomen. Dit geldt voor alle inkomensgrenzen tot 120% van het sociaal minimum. Een mogelijke oorzaak is dat in Venray meer vertegenwoordiging is van GGZ- en stadse problematiek. Vergelijking regelingen Nagenoeg iedere regiogemeente kent dezelfde soort regelingen voor mensen met een minimuminkomen. De bedragen en inkomensgrenzen voor het Jeugdsportfonds en Jeugdcultuurfonds zijn landelijk bepaald. De inkomensgrenzen en bedragen voor de regelingen individuele inkomenstoeslag, individuele studietoeslag en CZM plus zijn regionaal zo veel als mogelijk gelijk. Het verschil tussen de onderlinge gemeenten komt vooral tot uitdrukking in de voorwaarden en invulling van de declaratieregelingen. Overigens behoort Venray qua bedrag van de declaratieregeling tot het regionale gemiddelde. Vergelijking ondersteuning initiatieven Venray subsidieert verschillende initiatieven die tot doel hebben mensen met een minimuminkomen te ondersteunen en stimuleren. Ook werken wij samen met vrijwilligers in de ondersteuning. Uniek hierbij is: Het project mijn budget onderwijs, waarin actief met de jongeren van het ROC Gilde wordt ingegaan op de onderwerpen omgaan met geld, beïnvloeding en schulden. Dit is in samenwerking met gemeente Horst aan de Maas en ROC Gilde en later Wonen Limburg ontstaan. Het initiatief Platform Lage Inkomens Venray (PLIV). De vrijwilligers voorzien mensen met een laag inkomen van informatie en advies, hulp bij het invullen van formulieren, aanvragen van regelingen en toeslagen en het opstellen van brieven/bezwaarschriften. Ook hebben zij een belangrijke signalerende en doorverwijzende functie. De inzet van vrijwilligers van de Papierkroam in het aanmeldingstraject schuldhulpverlening. Gemeente Venray heeft een intentie afgegeven om de oprichting van Stichting Leergeld in Venray te ondersteunen en zodra deze is opgericht de samenwerking aan te gaan. Stichting Leergeld kan veel betekenen voor kinderen in gezinnen met een minimuminkomen. De gemeente Horst aan de Maas, Peel en Maas en Venlo kennen de Stichting Leergeld lokaal al, waardoor zij een deel van de uitvoering van de minima kindregelingen daar hebben ondergebracht. Vergelijking inzet budget In vergelijking met de regiogemeenten besteedt Venray per huishouden met een minimuminkomen meer budget. Enkel Venlo besteedt op het onderdeel bijzondere bijstand en individuele inkomenstoeslag meer per huishouden met een minimuminkomen. Hierbij moeten wij wel uitdrukkelijk opmerken dat iedere gemeente de budgetten anders kan indelen. Maar ook dat de inzet van de budgetten vanwege de afschaffing CER/Wtcg bij diverse gemeenten anders is ingezet. Het betreft dus vooral een globale vergelijking op dit onderdeel. 12

14 3. Evaluatie minimabeleid & schuldhulpverleningsbeleid In dit hoofdstuk geven wij de belangrijkste conclusies uit de evaluatie van het minimabeleid en het schuldhulpverleningsbeleid. In de bijlage 3 en 4 treft u de volledige evaluatie aan. Wonen Limburg heeft het thema armoede verkend onder de huurders van Wonen Limburg in een woonlastenonderzoek (bijlage 5). De belangrijkste conclusies daarvan zijn onderstaand meegenomen in de evaluatie van het schuldhulpverleningsbeleid. 3.1 Evaluatie minimabeleid Gebruik minimaregelingen & bereik onder doelgroep Wij zien een stijgende lijn in het gebruik van de gemeentelijke minimaregelingen. Met name de aanvragen langdurigheidstoeslag (nu individuele inkomenstoeslag) zijn flink gestegen. Dit is een gevolg van de verruiming van de inkomensgrens en dat de groep huishoudens met een inkomen tot 110% in 2014 is toegenomen. Desondanks is er een groot verschil te constateren tussen de totale doelgroep en het aantal huishoudens dat daadwerkelijk een beroep doet op één van de gemeentelijke minimaregelingen. Dit is overigens niet alleen typerend voor gemeente Venray. Hiervoor zijn diverse redenen denkbaar. Er kan sprake zijn van tijdelijkheid van een minimuminkomen (bijvoorbeeld in geval van ZZP ers), er is financieel vermogen aanwezig, het betreft studenten met een studiefinanciering etc. Ook onbekendheid met regelingen speelt een rol. De meest voorkomende oorzaken van niet gebruik of belemmeringen om hulp te vragen zijn in het algemeen schaamte, trots of gêne, onwetendheid en afzien van een aanvraag vanwege ingewikkelde regelgeving en procedures. Vaak besluiten mensen pas laat om hulp te vragen, wanneer zij de problemen niet meer het hoofd kunnen bieden. Maatschappelijke partners en initiatieven, zoals Wonen Limburg, het PLIV en de Papierkroam hebben een belangrijke rol in het signaleren, terugdringen van het niet of ondergebruik en het stimuleren van deze mensen om in actie te komen. Maar ook werkgevers kunnen hierin een rol nemen. Het afgelopen jaar hebben wij o.a. het volgende gedaan om het niet of ondergebruik terug te dringen: In 2014 is, in samenspraak met het PLIV, een nieuw vereenvoudigd aanvraagformulier opgesteld, waarin meerdere minimaregelingen zijn samengebracht. Per 1 januari 2015 is de veelheid van diverse minimaregelingen teruggebracht. Wij maken gebruik van diverse communicatiemiddelen, zoals persberichten, website, informatie op achterkant uitkeringsspecificatie, social media. Ook communiceren we actief met bijvoorbeeld het PLIV en de Papierkroam. Wij zetten maximaal in op regelingen voor gezinnen met kinderen, zodat ook kinderen mee kunnen doen. Daarbij proberen wij de drempel zo laag mogelijk te houden, door een deel van de regelingen uit te laten voeren door fondsen. De werkende zelfstandigen en de mensen die voorheen een hoog inkomen hadden zijn een relatief nieuwe groep. Hier zetten wij nu te weinig op in. Effecten van het minimabeleid De effecten van de minimaregelingen zijn nauwelijks in kaart te brengen. Bepaalde factoren zijn aan te wijzen die een gunstige invloed hebben op de financiële positie van mensen met een laag 13

15 inkomen. Dit zijn enerzijds algemene opmerkingen uit gepubliceerde Minima-effectrapportages van het Nibud. Anderzijds zijn deze opgehaald in een evaluatiebijeenkomst van 11 februari jl. met uitvoerende teams en partners. Een collectieve ziektekostenverzekering en individuele inkomenstoeslag hebben in het algemeen een gunstig effect op de koopkracht van minimahuishoudens. Helaas is het effect van de collectieve ziektekostenverzekering alleen voor huishoudens zonder premieachterstand of betalingsregeling. Dit is een groeiende groep, die daardoor mogelijk, gezien de persoonlijke situatie, onderverzekerd is. Overigens is wel sprake van een grote stijging van deelnemers aan de collectieve ziektekostenverzekering in 2015 ten opzichte van Wij trekken daarmee de conclusie dat de regeling bij een grote groep voldoet aan de behoefte en dat wij voor het komende jaar moeten bekijken hoe de huishoudens met premieachterstand toch kunnen deelnemen aan de collectieve ziektekostenverzekering. Overigens is dit landelijk een discussie tussen gemeenten en zorgverzekeraars. Door Nibud wordt een regeling voor schoolgaande kinderen aanbevolen, waarin de gemeente Venray voorziet met de declaratieregeling en de fondsen. Toch blijkt er in de praktijk meer behoefte te zijn aan ondersteuning in overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs. Doordat wij in Venray de leeftijdscriteria voor de fondsen hebben opgerekt van 18 naar 21 jaar, komen wij gezinnen met oudere kinderen tegemoet. Een participatieregeling, zoals de declaratieregelingen van de gemeente Venray zorgt ervoor dat ook deze mensen mee kunnen doen. Kritisch dient gekeken te worden naar aard van de kosten, die kan van persoon tot persoon verschillen. Met ingang van 2015 is deze regeling breder inzetbaar. Met de inzet van mijn budget -onderwijs op ROC Gilde komt een gesprek onder jongeren over omgaan met geld op gang, waarvan wij hopen dat dit een positief effect heeft op het bestedingsgedrag. Dit geldt ook voor de cursus Omgaan met geld. Extra aandacht moet hierbij uitgaan naar het in een eerder stadium bereiken van mensen in problemen of risicogroepen, zodat van de cursus Omgaan met geld een meer preventieve werking kan uitgaan. Ook moet er oog zijn voor nazorg, zodat mensen niet weer vervallen in oude gedragspatronen. Het effect van de minimaregelingen op huishoudens die onder bewind staan of in een WSNP traject zitten kan afwijken. Wij merken op dat met name het afgelopen jaar de gemeentelijke minimaregelingen steeds activerender zijn geworden. Zo kan vanaf 1 januari 2015 bij het toekennen van de individuele inkomenstoeslag een prestatie verlangd worden, zoals het meedoen aan de cursus omgaan met geld. Ook kent de declaratieregeling volwassenen vanaf 1 januari 2015 mogelijkheden om de kosten van vrijwilligerswerk, zoals de aanvraag van een verklaring omtrent gedrag, te declareren. Ook bij de beoordeling van een aanvraag om bijzondere bijstand voor de kosten van bewindvoering wordt gevraagd naar de situatie van de persoon en de (toekomstige) mogelijkheden om weer financieel zelfredzaam te worden. Daar waar mogelijkheden zijn om mensen met een minimuminkomen te stimuleren tot zelfredzaamheid en activering doen we dat. Wie heeft het meeste baat bij de minimaregelingen? De gemeentelijke minimaregelingen hebben voor alle minimahuishoudens een positief effect op de financiële positie, maar met name is dit positief voor de huishoudens die hun begroting niet rond krijgen. Let wel, het gevolg van de minimaregelingen is niet dat deze huishoudens niet meer tot de 14

16 doelgroep minima behoren. Soms leidt een hoger inkomen tot een beperktere bestedingsmogelijkheid. Dit komt doordat landelijke regelingen - zoals huurtoeslag - en lokaal beleid - zoals kwijtschelding - er niet op voorhand toe leiden dat een huishouden meer te besteden heeft bij een hoger inkomen. Dit gebeurt onder andere wanneer huishoudens vanuit een uitkering uitstromen naar betaald werk. Op dat moment kunnen rechten op allerlei inkomensondersteunende regelingen (gedeeltelijk) vervallen. Of de regelingen een armoedeval tot gevolg hebben kan van situatie tot situatie verschillen. Overigens meldt Nibud dat landelijk gezien nauwelijks sprake is van een armoedeval. Met de hervorming van de kindregelingen wordt de armoedeval onder alleenstaande ouders in ieder geval verder beperkt. De langjarige minimahuishoudens onder de 65 jaar met kinderen hebben het meeste baat bij de minimaregelingen. Dit komt vooral door de inzet van de fondsen (JSF en JCF), de declaratieregeling Maatschappelijke Participatie schoolgaande kinderen en de individuele inkomenstoeslag. De nog op te richten Stichting Leergeld kan hier ook een belangrijke bijdrage aan leveren. Tegelijkertijd heeft deze groep in verhouding vaak ook minder mogelijkheden in het verbeteren van de inkomenspositie. Op de groep huishoudens zonder kinderen, zowel onder als vanaf de pensioengerechtigde leeftijd met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum, heeft het beleid het minste effect omdat zij van minder regelingen gebruik kunnen maken. Daarentegen zijn er specifieke regelingen waaronder de bijzondere bijstand voor mensen met een chronische ziekte, beperking en/of handicap. 3.2 Evaluatie schuldhulpverleningsbeleid De dienstverlening en het omvormingsproces van schuldhulpverlening is reeds eerder positief geëvalueerd 6. In deze evaluatie richten wij ons op de beoogde doelstellingen en resultaten. Wij concluderen dat wij sterk zijn in het bieden van laagdrempelige kwalitatief goede dienstverlening, waarin maatwerk wordt geboden. Wij bereiken nagenoeg alle doelstellingen. De wacht- en doorlooptijden zijn korter geworden en wij voldoen hiermee aan de wettelijk verplichte normtijden. Met name direct na de aanmelding bij schuldhulpverlening is snelheid geboden. Deze snelheid hebben wij weten te realiseren door het omvormingsproces (collectieve bijeenkomst en meldingsgesprek). Daarentegen voldoen wij niet aan de onszelf ten doel gestelde doorlooptijd van maximaal 4 weken tussen het meldingsgesprek en de intake. Het lijkt erop dat extra toeloop van klanten de dienstverlening aan de kop van het proces onder druk zet. Tot op heden is het niet gelukt om extra toeloop binnen het team passend binnen de normtijden op te vangen. Geëxperimenteerd met andere werkwijzen heeft nog niet tot resultaat geleid. Gevolg is het minder snel werken aan de schuldenproblematiek. Producten als financieel beheer, budgetbeheer en budgetcoaching worden minder ingezet dan verwacht. Dit komt het bieden van maatwerk niet ten goede. Daarom is medio februari 2015 gestart met een pilot budgetcoaching (in combinatie met budgetbeheer). We hopen daarmee gedragsverandering te bereiken, mensen in hun kracht te zetten zodat ze zo snel mogelijk weer financieel zelfredzaam worden en de toestroom naar bewindvoering een halt toe te roepen. Mogelijk heeft dit ook positieve invloed op de druk aan de kop van het proces. Wij verwachten de eerste resultaten in de zomer van Wij doen te weinig aan preventie en vroegsignalering. Wij krijgen van diverse instanties signalen door. Er is echter geen sluitende aanpak hoe om te gaan met deze signalen. Op dit 6 B&W nota evaluatie schuldhulpverlening 18 november

17 moment geldt nog altijd de visie dat de klant verantwoordelijk is en zichzelf dient te melden bij schuldhulpverlening wil deze ondersteuning krijgen. Het thema preventie en vroegsignalering stond centraal tijdens de netwerkbijeenkomst van 19 maart jl. Tijdens de brainstormgedeelte van de bijeenkomst zijn diverse ideeën gedeeld en ontstaan, waar vervolg aangegeven kan worden. De schuldsituaties worden complexer en er is vaker behoefte om de klant te begeleiden of te coachen. Ook binnen Venray neemt de groep die onder bewind staat toe. Het team schuldhulpverlening is, zeker gezien het omvangrijke takenpakket, relatief klein en kwetsbaar (2,97 fte consulenten en 1,31 fte administratief medewerkers). Binnen het team bestaan geen mogelijkheden om extra toeloop op te vangen. Vanwege de groeiende groep klanten en de complexiteit van de problematiek is er minder capaciteit voor de inzet van de producten financieel beheer en budgetbeheer en wordt het product budgetcoaching niet ingezet. Dit betekent dat de opbrengsten uit de eigen bijdragen van deze producten ook stagneren. Terwijl die opbrengsten juist bedoeld zijn om de dienstverlening te verbeteren en maatwerk te kunnen blijven bieden. Mede daarom is ook gekozen voor een pilot budgetcoaching van een half jaar. Woonlastenonderzoek van Wonen Limburg De belangrijkste conclusies uit het woonlastenonderzoek van Wonen Limburg zijn: Betalingsachterstanden, waaronder huurachterstanden, vormen een risicofactor bij het ontwikkelen van problematische schulden. Wonen Limburg concludeert dat onder hun huurders sprake is van problematische schulden, waarbij onduidelijk is om hoeveel personen het gaat. Wonen Limburg trekt voorzichtig de conclusie dat het aantal huurders met problematische schulden aanzienlijk is en toeneemt. Zowel het aantal geplande ontruimingen als het aantal daadwerkelijke ontruimingen is toegenomen. Een geplande ontruiming leidt niet altijd tot een daadwerkelijke ontruiming, omdat huurders alsnog betalen of een betalingsregeling treffen (of vertrekken). Uit landelijke cijfers blijkt dat ongeveer 30% van de geplande ontruimingen leidt tot een daadwerkelijke ontruiming. Bij Wonen Limburg lag dit percentage in 2012 en 2013 tussen de 45%-50%. Overigens probeert Wonen Limburg uithuisplaatsingen zoveel mogelijk te voorkomen. 4. Toekomstig sociaal niveau In dit hoofdstuk gaan wij in op de vraag hoe het sociale niveau van de toekomst eruit zou moeten zien in de ondersteuning van mensen met een minimuminkomen en/of een schuldenproblematiek. In dit hoofdstuk doen wij aanbevelingen voor het beleidsplan Aanpak van armoede. Input is afkomstig van uitvoerende teams (schuldhulpverlening, participatie-, jongeren- en werkcoaches) en diverse partners die deelgenomen hebben aan de evaluatiebijeenkomst van 11 februari jl. en de netwerkbijeenkomst over het thema preventie en vroegsignalering van 19 maart jl. De afgelopen tijd laait landelijk gezien de discussie weer op over het effect van armoede. Zo stelt kenniscentrum Movisie dat armoede een steeds belangrijker thema is in de participatie van mensen. Armoede heeft invloed op de afweging bij het maken van keuzes. In sommige gevallen is stabilisatie van de situatie eerst aan de orde, voordat de persoon aangezet wordt tot het nemen van eigen verantwoordelijkheid of activering. Maatwerk is het credo, want er zijn ook situaties 16

18 waarin mensen met problematische schulden naar volle tevredenheid vrijwilligerswerk of betaald werk verrichten. Om tot een houdbare en effectieve aanpak van armoede te komen doen wij onderstaande aanbevelingen. De aanbevelingen zijn gekoppeld aan de belangrijkste aandachtspunten uit de evaluaties en hebben een relatie met landelijke en lokale ontwikkelingen. Wij leggen daarbij nadrukkelijk een koppeling naar de rol van de gemeente in de aanpak van armoede. Aanbeveling 1 De gemeente voert regie op de aanpak van armoede. De gemeente heeft een visie over de samenwerking in de aanpak van armoede. Dit betekent dat de gemeente op de hoogte is van de ontwikkelingen. De gemeente doet niet alles zelf in de ondersteuning van mensen met een minimuminkomen en/of een schuldenproblematiek. Wij zoeken vooral de afstemming met anderen (zoals Wonen Limburg en bewindvoerders). Wij brengen partijen bij elkaar, bespreken de lokale ontwikkelingen en maken afspraken. Wij staan open voor het faciliteren en ondersteunen van initiatieven. Interessant zijn samenwerkingen en initiatieven gericht op preventie, vroegsignalering, gedragsverandering, activering of benadering van (nieuwe) risicogroepen (zoals de werkende en ZZP ers). Aanbeveling 2 De gemeente zet in op preventie, vroegsignalering en gedragsverandering. Preventie is een uitgangspunt van het beleidskader van de 3 D s en heeft een directe relatie met vroegsignalering. Wij verwachten dat problemen afnemen door mensen vroegtijdig ondersteuning te bieden om zodoende hun zelfredzaamheid te bevorderen. Maatschappelijke partners, vrijwilligersorganisaties en ook lokale werkgevers kunnen daarin partij zijn. De wijze van ondersteuning kan van situatie tot situatie verschillen. De een heeft behoefte aan een gesprek met een gelijkgestemde over rondkomen met een minimuminkomen. De ander is tijdelijk aangewezen op een budgetcoach of zelfs een bewindvoerder. Sommige ondersteuning kan laagdrempelig en algemeen toegankelijk georganiseerd worden door vrijwilligers. Andere ondersteuning loopt via de gemeente. Dit vraagt om continue aandacht of de ondersteuning die aangeboden wordt past bij de (veranderende) doelgroep en bij de ontwikkelingen. Aanbeveling 3 Activering en de aanpak van armoede zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Betaald werk, vrijwilligerswerk of een actieve rol in de samenleving biedt weliswaar niet altijd een garantie voor het voorkomen van armoede. Wij willen mensen in hun kracht zetten, dat doen wij met een gecombineerde aanpak van armoedebestrijding en activering. 17