Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies. Informatie en afwegingen in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl

Transcriptie

1 Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies Informatie en afwegingen in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl

2 Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies Informatie en afwegingen in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl Auteur(s) Datum MOVISIE Martijn Bool Utrecht, februari 2011 Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies

3 MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema's centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op COLOFON Auteur: Martijn Bool Februari 2011 MOVISIE

4 Voorwoord Met bijgaande brochure willen wij gemeenten in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl (WNS) informatie, inzicht en argumenten meegeven hoe de kwaliteit van methoden onderdeel uitmaakt van WNS. In dat kader biedt de brochure handvatten om betrokkenen, gemeenten als opdrachtgever en welzijnsorganisaties als opdrachtnemer, met het onderwerp kwaliteit om kunnen gaan in hun onderlinge contacten en relatie als opdrachtgever en opdrachtnemer. Deze brochure is in eerste instantie geschreven vanuit het perspectief van gemeenten. De brochure verscheen eerder voor de adviseurs van WNS. Wij staan open voor suggesties van uw kant of u als lezer verder te informeren. Hiervoor kunt u contact opnemen met: Martijn Bool, m.bool@movisie.nl, Astrid van der Kooij, a.vanderkooij@movisie.nl,

5 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Inleiding Kwaliteit van methoden en Welzijn Nieuwe Stijl...3 Welzijn Nieuwe Stijl en effectieve sociale interventies...3 Gemeenten en kwaliteit van methoden...4 De kwaliteit van sociale methoden...6 Vragen en valkuilen Bronnenlijst...11 Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies

6 1 Samenvatting - Gemeenten hebben als opdrachtgever belang bij kwalitatief goede methoden waaruit blijkt wat het aanbod inhoudt en wat de opdrachtgever en burger/cliënt kunnen verwachten aan opbrengsten. - De kwaliteit van methoden hangt af van de uitvoerder (professional of vrijwilliger), de methode, de vraag of behoefte van de klant of de burger en de randvoorwaarden waarbinnen de methode toegepast wordt. - Om opgenomen te worden in de databank Effectieve sociale interventies moet een methode voldoen aan de volgende criteria. De methode: o beschikt over een handboek o kent minimaal twee jaar praktijkervaring o wordt door minimaal twee instellingen toegepast - Methodebeschrijvingen geven inzicht in: o het doel o de doelgroep en o de aanpak o de onderbouwing van de systematische manier van handelen o effectiviteit en o praktijkervaringen - Gemeenten hebben als opdrachtgever een rol bij de kwaliteit van de uitvoering: o kwaliteitsverantwoording vooraf (wat kan verwacht worden) o kwaliteitsverantwoording achteraf (wat is gerealiseerd) o financiële ruimte bieden voor kwaliteit(sontwikkeling) - Methodebeschrijvingen zijn te vinden in de databank Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 1

7 2 Inleiding Een van de aandachtspunten binnen Welzijn Nieuwe Stijl (WNS) is professionaliteit en effectiviteit. Daarvoor zijn de hoofdspelers verantwoordelijk: gemeenten en welzijnsinstellingen en andere maatschappelijke organisaties 1. MOVISIE en het project Effectieve sociale interventies (ESI) wil gemeenten en andere organisaties daarbij ondersteunen. Deze brochure is bedoeld om betrokken gemeenten binnen WNS duidelijk te maken op welke vragen het project Effectieve sociale interventies (ESI) een antwoord wil en kan geven. Het gaat om de volgende: 1. Welke maatschappelijke vraagstukken en problemen willen betrokkenen opgelost hebben? 2. Welke resultaten, gerealiseerde doelen staan centraal? En hoe kunnen deze gemeten worden? 3. Hoe willen gemeenten en andere opdrachtgevers dat welzijnsinstellingen hun werk verantwoorden? En in het verlengde daarvan: welke ruimte bieden zij aan instellingen om daaraan te werken? 4. Hoe kunnen operationele en reële doelstellingen geformuleerd worden? 5. Welke kwaliteit diensten kunnen gemeenten verwachten? Met de navolgende tekst informeren wij de gemeenten WNS over: - de huidige waarde van sociale interventies; - de werkwijze om tot kwalitatief goede sociale interventies te komen; - de databank Effectieve sociale interventies; - de werkwijze van REIS (regionale samenwerkingsverbanden effectieve interventies welzijnsorganisaties in samenwerking met de MOgroep en MOVISIE); - de randvoorwaarden om tot goede sociale interventies te komen. 1 Zie flyer Welzijn Nieuwe Stijl september Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 2

8 3 Kwaliteit van methoden en Welzijn Nieuwe Stijl Kwalitatief goede methoden dragen bij aan WMO en WNS doelstelling en uitvoering! Kwalitatief goede methoden verduidelijken werkwijzen en opbrengsten! Kwalitatief goede methoden lossen maatschappelijke vraagstukken op! Wat hebben Welzijn Nieuwe Stijl en Effectieve sociale interventies met elkaar te maken? In het Wmo beleidskader valt kwaliteitsborging onder gemeentelijke verantwoordelijkheid, nieuwe collegeprogramma s vragen om nieuwe invulling van afspraken en gaan in soms tegenstrijdige richtingen van enerzijds smart verantwoording en anderzijds vertrouwen en loslaten. Antwoorden op deze vraagstukken komen uit het gesprek tussen opdrachtgever en opdrachtnemer wanneer de kwaliteit van het methodisch werken verhelderd wordt. Dat gesprek is al aan de gang en kan versterkt worden in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl en de opbrengsten van Effectieve sociale interventies. Niet alle vragen worden direct opgelost. Kwaliteitsverbetering vraagt inzet en uithoudingsvermogen. En beide partijen, gemeenten en de sociale sector, hebben daar beide een aandeel in. Daarover gaat de navolgende informatie. Wat is het project Effectieve sociale interventies? Het project Effectieve sociale interventies van MOVISIE werkt aan bevordering van methodisch werken in de sociale sector. Daarvoor brengt het project kansrijke methoden in de sociale sector in kaart en gaat na wat er bekend is over de effectiviteit van die methoden. De informatie over de methoden wordt systematisch beschreven volgens een vaste opbouw en beschikbaar gesteld via de databank Effectieve sociale interventies. Op dit moment staan er 25 methodebeschrijvingen in de databank 2. Om een paar voorbeelden te noemen: Buurtbemiddeling, Senioren voor uw gemeente, Preventieve ondersteuning mantelzorgers. Deze zijn geordend naar thema zoals activering, eenzaamheid, huiselijk geweld, hulpverlening, mantelzorgondersteuning, maatschappelijke opvang, vrijwillige inzet, wijkontwikkeling. In de beschrijvingen is informatie over het doel, de doelgroep en de aanpak te vinden naast praktijkervaringen en gegevens over de effectiviteit van de methoden, voor zover beschikbaar. Elke methode in deze databank is bruikbaar omdat een handboek of handleiding beschikbaar is. Het is het streven van het project om in de toekomst een advies of beoordeling te geven over de effectiviteit van de methoden. Het project draagt bij aan het kennisfundament van de sociale sector en de daarin gebruikte methoden. Om te komen tot effectieve interventies is het noodzakelijk om bestaande kennis en praktijkervaringen vast te leggen. Vervolgens kan met deze kennis verder gewerkt worden aan de onderbouwing van de methode door deze te toetsen met behulp van implementatie en evaluatie. Aan al deze aspecten besteedt het project aandacht. Niet alleen door middel van de databank, waar de nadruk ligt op beschrijven en onderbouwen, maar ook in een onderzoeksprogramma Inzicht in sociale interventies en 2 De term sociale interventies staat voor werkwijzen of methoden in de sociale sector. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 3

9 in regionale samenwerkingsverbanden van lokale welzijnsinstellingen, het REIS project, dat MOVISIE in samenwerking met de MOgroep uitvoert. In REIS zijn zes over het land verspreide regionale werkgroepen actief met actieve inzet vanuit zo n 60 lokale welzijnsinstellingen. In het onderzoeksprogramma en REIS staan beschrijving, implementatie en evaluatie van methoden centraal. Effectieve sociale interventies is onderdeel van het VWS-programma Beter in meedoen dat de kwaliteit van de Wet maatschappelijke ondersteuning als participatiewet wil bevorderen. Het project heeft een looptijd van vijf jaar (1 januari januari 2013). Hoe ziet de rolverdeling tussen gemeente en uitvoerende organisaties eruit? In het bepalen van verantwoordelijkheden en rollen in het realiseren van maatschappelijke ondersteuning wordt het onderscheid gemaakt dat de gemeenten primair verantwoordelijk is voor het wat en de organisaties voor de keuze en uitvoering van het hoe. Wat zijn dan de keuzes, de prioriteit en de formulering van de maatschappelijke vraagstukken en de daarbij passende politiekfinanciële keuzes die in de eigen gemeente om oplossing vragen. De uitvoerende organisaties zijn verantwoordelijk voor de keuze, de kwaliteit en de verantwoording van de interventies. Het wat en het hoe zijn sterk met elkaar verbonden. En er zit ook een grijs gebied tussen het hoe en het wat. Het gemeenteapparaat verzamelt informatie en de politiek maakt beleid waarin de ambities en betrokkenheid zich tot zich soms tot het hoe uitstrekken. En de welzijnsorganisaties kunnen met de geleverde informatie het beleid, het wat, beïnvloeden. Een goed beschreven interventie maakt bijvoorbeeld duidelijk welk effect voor cliënten of bewoners daarmee wel, juist niet of slechts ten dele te realiseren is. Samenspraak over de aansluiting tussen het wat (het beleid) en het hoe (de interventie) kan de keuze en formulering van wat precies verwacht en bereikt kan worden in een voorfase wederzijds beïnvloedend zijn. Beide spelers moeten dus naast hun te onderscheiden verantwoordelijkheden wel notie en inzicht hebben in het beoogde doel deel van de ander. De uitvoerende organisaties in de achtergronden en achterliggende waarden van het wat (beleid) en de gemeente in de keuze en de afweging van het hoe (de interventie). Het uiteindelijk doel is dat goed opdrachtgever- en opdrachtnemerschap er gezamenlijk voor zorgt dat bewoners/cliënten het verschil ervaren. Is het voor gemeenten belangrijk om iets over de kwaliteit van methoden te weten? Gemeenten willen met hun welzijnsbeleid maatschappelijke vraagstukken en problemen oplossen. Gemeenten besteden de uitvoering voor dat beleid uit aan instellingen in de sociale sector. Als deze instellingen daarvoor de juiste methoden inzetten leveren zij daadwerkelijk een bijdrage. De methoden moeten dus passen bij het doel (bv participatie, veiligheid) en duidelijk resultaten kunnen aantonen. Gedegen werkwijzen zijn niet alleen van belang voor de directe opdrachtgever, de gemeente. Immers sociale methoden zijn er voor burgers/cliënten en worden uitgevoerd door vrijwilligers en professionals. Alle partijen hebben belang bij werkwijzen die inzichtelijk en verantwoord zijn: - De gemeente als opdrachtgever wil weten wat het aanbod inhoudt en wat zij kan verwachten aan opbrengsten. - De burger heeft het recht om te weten wat deze werkwijzen inhouden vanuit gebruikersperspectief of als belastingbetaler aan collectieve middelen. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 4

10 - De vrijwilliger en professional verantwoordt op deze manier zijn werkwijze, maakt zijn werk. inzichtelijk voor collega s en beschikbaar voor overdracht. 3 Wat hebben gemeenten aan methodebeschrijvingen? De methodebeschrijvingen geven inzicht in de mogelijkheden en beperkingen van een methode: het doel, de doelgroep en de werkwijze worden beschreven. Daarmee ziet de opdrachtgever wat de uitvoerder beoogt. De uitvoerder kan met behulp van methodebeschrijvingen verantwoorden wat hij doet. Het belang dat gemeenten kunnen hebben bij effectieve sociale methoden bespreken wij uitgebreider aan de hand van de volgende vragen: - Wat kunnen gemeenten verwachten van de kwaliteit van methoden in de sociale sector? - Wie is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de methoden? - Hoe kom je achter de kwaliteit van sociale methoden? - Wat houden methodebeschrijvingen in, hoe komen zij tot stand en waar kan je ze vinden? - Wat is de rol van gemeenten bij kwaliteit van sociale methoden? Wat kunnen gemeenten verwachten van de kwaliteit van sociale methoden? De kwaliteit van methoden hangt af van de uitvoerder (professional of vrijwilliger), de methode, de vraag of behoefte van de klant of burger en de randvoorwaarden waarbinnen de methode toegepast wordt. Kortweg is alleen een goede uitvoerder (opleiding en ervaring) niet voldoende. Alleen een goede methode werkt niet zonder een goede uitvoerder. Bovendien moeten de uitvoerder en de methode passen bij de klant of burger. Ook de condities waaronder gewerkt wordt, zijn van invloed op het resultaat. Bij deze condities gaat het om heel concrete voorwaarden (fysieke ruimte, hulpmiddelen, financiën etc.) en om organisatorische en beleidsmatige zaken (zie ook de rol van de gemeente). De voorwaarden kunnen gegarandeerd worden via kwaliteitssystemen als HKZ en INK of ISO. Deze systemen geven geen informatie over de kwaliteit van de specifieke sociale methoden die ingezet worden. Daarvoor is de systematiek van het project Effectieve sociale interventies in het leven geroepen: om methoden uit de sociale sector te beschrijven en zodoende te verantwoorden. De gemeenten kan over kwaliteiteisen in gesprek te gaan met de welzijnsinstellingen en bespreken hoe zij de door hun toegepaste methoden verantwoorden. Daarbij kunnen criteria van de databank gehanteerd worden. Of kunnen methoden uit de databank rechtstreeks gebruikt worden. De criteria van de databank worden in deze notitie nog besproken. 3 Hieruit wordt duidelijk dat aandacht voor kwaliteit past bij twee hoofddoelstellingen van Welzijn Nieuwe Stijl hebben, namelijk het streven naar professioneler/effectiever en efficiënter. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 5

11 Wie is verantwoordelijk voor de kwaliteit van sociale methoden? Voor de uitvoering van een interventie zijn de uitvoerders en de organisaties waar zij voor werken verantwoordelijk voor de kwaliteit van de interventie. De randvoorwaarden voor methoden worden mede door de bestuurlijke context vorm gegeven. Hoe kom je achter de kwaliteit van sociale methoden? De kwaliteit van sociale methoden zijn op verschillende manieren te beoordelen. Zonder hier uitputtend te zijn, noemen wij enkele vragen die antwoord kunnen geven op de kwaliteit: - sluit de interventie aan bij de vraag? - is de klant/burger tevreden over de interventie? - draagt de interventie bij aan het beoogde beleidsdoel? - is de opdrachtgever tevreden over de opbrengsten van de interventie? - kan de uitvoerder laten zien wat hij doet en waarom? - kan de uitvoerder aannemelijk maken dat de interventie werkt? - kan de uitvoerder bewijzen dat de interventie de gewenste effecten heeft? Het antwoord op de vragen kan tot stand komen via rapportages, interviews, enquêtes, methodebeschrijvingen en onderzoek. Rapportages komen veelal tot stand bij verantwoording van de werkzaamheden naar de opdrachtgever. Interviews en enquêtes vragen onderzoekscapaciteit die veelal niet bij de basisuitvoering van een interventie horen. De keuze voor een bepaalde methode moet passen bij het (beleids)doel en het is uiteraard zaak dat deze methode het gewenste resultaat oplevert (oplossing van buurconflicten, gedrag van kinderen op straat, zelfredzaamheid ouderen vergroten, meer burgers actief als vrijwilliger, etc.). Het is van belang dat een eventueel onderscheid tussen beleidsdoelen en resultaten van uitgevoerd beleid helder wordt. Een beleidsdoel is veelal ruimer geformuleerd dan het resultaat van een interventie. Resultaten kunnen gemeten worden met output en outcome. Output geeft de productie aan bijvoorbeeld het aantal bereikte burgers, het aantal uitgevoerde bijeenkomsten of cursussen. Outcome zegt iets over de effecten, bijvoorbeeld kwaliteit van leven verhoogd, zelfvertrouwen vergroot, criminaliteit verminderd. 4. Daarbij is de vraag hoe hard resultaten gemaakt kunnen worden en hoe verschillende belanghebbenden uitkomsten waarderen. Een mooi voorbeeld over output en outcome komt uit Almere 5. Het ging om bestrijding van hoge criminaliteit. Een output factor is bijvoorbeeld de inzet van politie surveillance en andere maatregelen. Een harde en directe aanwijzing voor de outcome van een aantal maatregelen en methoden is de aangetoonde, beduidende vermindering van het aantal overvallen, inbraken, etc. in Almere over een bepaalde periode. Een indirecte aanwijzing is het veiligheidsgevoel van de bevolking. In Almere blijkt de bevolking zich over dezelfde periode onveiliger te voelen. De directe en indirecte outcome blijken dus niet overeen te komen. Met een methodebeschrijving kan de uitvoerder vooraf verantwoorden wat hij wil gaan doen en waarom en aannemelijk maken dat de interventie werkt. Om aan te tonen dat de interventie de gewenste effecten heeft (verantwoording achteraf) zijn verschillende vormen van onderzoek nodig. In 4 De maten voor output en outcome kunnen directe aanwijzingen of indicatoren zijn. 5 Mede gebaseerd op de Volkskrant van 6 oktober 2010, interview met burgemeester Jorritsma Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 6

12 de sociale sector is nu een goed begin gemaakt met gestandaardiseerde beschrijvingen van methoden. De beschrijving onderbouwt de werkzame elementen en de verwachte resultaten (output en outcome) van de methode. Om daadwerkelijk effecten aan te tonen is onderzoek nodig. Methodebeschrijvingen vormen een voorwaarde om onderzoek te doen naar de effecten. Je weet dan wat je onderzoekt. Onder andere vanwege het ontbreken van methodebeschrijvingen, is er tot nog toe weinig effectonderzoek in de sociale sector voorhanden 6. Om hier een impuls aan te geven is het zaak door te gaan met het beschrijven van methoden en effectonderzoek te stimuleren. Voor het ministerie van VWS is dit reden om MOVISIE het programma Effectieve sociale methoden te laten uitvoeren waarin juist gewerkt wordt aan methodebeschrijvingen en onderzoek naar methoden. De methodebeschrijvingen zijn opgenomen in de databank Effectieve sociale interventies. Wat houden methodebeschrijvingen in en hoe komen zij tot stand? Een methode is een systematische manier van handelen om een doel te bereiken. Om opgenomen te worden in de databank Effectieve sociale interventies moet een methode voldoen aan de volgende criteria. De methode: - beschikt over een handboek - kent minimaal twee jaar praktijkervaring - wordt door minimaal twee instellingen toegepast Methodebeschrijvingen geven aan wat het doel en de doelgroep van de methode is en de aanpak in grote lijnen. Daarnaast geeft de methodebeschrijving een onderbouwing van de systematische manier van handelen, inzicht in de beschikbare kennis over, effectiviteit en praktijkervaringen. Voor daadwerkelijke uitvoering heeft de ontwikkelaar een handboek ter beschikking. Waar zijn methodebeschrijvingen te vinden? De methodebeschrijvingen voor de sociale sector zijn te vinden in de databank. Momenteel staan er 25 methoden in en er wordt continu aan uitbreiding gewerkt. Eind 2011 zullen er 40 methoden in staan. Van wie zijn de methoden en van wie zijn de methodebeschrijvingen De methoden zijn eigendom van de ontwikkelaar of degene die deze methode naar Nederland heeft gehaald. MOVISIE maakt samen met de eigenaar de methodebeschrijving. Deze komen alleen met akkoord van de eigenaar in de databank. MOVISIE is (eind)verantwoordelijk voor de inhoud van de databank. Wat doet de sociale sector eraan de methodes te beschrijven. MOVISIE werkt samen met de eigenaars of ontwikkelaars van de methoden om deze voor de databank te beschrijven. De MOgroep en MOVISIE werken met het veld samen in het REIS-project om te komen tot beschrijving, implementatie en evaluatie van methoden in de sociale sector. Hiervoor zijn zes regionale werkgroepen actief waarin meer dan 60 lokale welzijnsinstellingen betrokken zijn. Een van de criteria voor de keuze van methoden is maatschappelijke problematiek waar de methode zich op richt en in hoeverre die past binnen het huidige beleid. Het vraagt van de instellingen de nodige inspanningen (menskracht en middelen) om aan deze kwaliteitsontwikkeling te werken. 6 Andere redenen zijn ondermeer: weinig financiële middelen en weinig interesse vanuit universiteiten en fondsen voor onderzoek in de sociale sector. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 7

13 Wat is rol van gemeenten bij de kwaliteit van sociale methoden? De gemeente kan als opdrachtgever een bepaalde kwaliteit van uitvoering en dus van de sociale methoden verwachten. Hoe de uitvoerder de kwaliteit verantwoordt, is een kwestie van afspraken tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. De derde partij, de burger of cliënt, is op deze wijze niet in beeld, behalve als deze rechtstreeks middelen van de gemeente ontvangt (denk aan buurtbudgetten ). Beoordeling van de kwaliteit door de burger/cliënt, maakt daarom onderdeel uit van afspraken tussen opdrachtgever en nemer. Binnen de sociale sector is geen andere instantie die de kwaliteit van de instelling of de professional bewaakt of controleert, zoals bijvoorbeeld in de preventieve gezondheidszorg de inspectie de kwaliteit van de instellingen controleert en professionals geregistreerd zijn (BIG) en georganiseerd zijn in beroepsverenigingen die tevens klachtprocedures hanteren. In het kader van de WMO wordt de gemeente verantwoordelijk gehouden om de kwaliteit te borgen van de wijze van uitvoering van maatschappelijke ondersteuning (artikel 3 d.). Verifieerbare kwaliteit van de methode De gemeente kan randvoorwaarden stellen aan verantwoording van de kwaliteit van een methode. Het is aan de uitvoerder de kwaliteit van een methode te realiseren, te verifiëren en te verantwoorden. Daarvoor bieden beschrijvingen van de methoden in de databank een uitstekend middel. Methodebeschrijvingen in de databank voldoen aan de eerder genoemde basiscriteria. Methodebeschrijvingen komen niet vanzelf tot stand Methodebeschrijvingen zijn veelal de vrucht van jarenlange ervaring met de aanpak van bepaalde problemen. Voordat deze ervaring zijn beslag krijgt in een handboek of handleiding gaat er de nodige praktijkervaring, bijstelling, discussie en (proces)evaluatie aan vooraf. Daarnaast vraagt het schrijven van een handleiding de nodige tijd en capaciteit. Aan de hand van het handboek en verdere onderbouwing komt een methodebeschrijving tot stand. Ook dat vraagt de nodige inspanning. Als een gemeente een bepaalde kwaliteit van werk wil, zal zij daar als opdrachtgever ook de ruimte voor moeten scheppen. Financiering en kwaliteit Als de financiering alleen voorziet in uitvoering, kan een organisatie, als die volledig afhankelijk is van de gemeente als opdrachtgever, niet werken aan voldoende kwaliteitsbewaking en -ontwikkeling. Deze kwaliteitsontwikkeling heeft betrekking op de werkkwaliteit van de uitvoerder (professional of vrijwilliger) en op de kwaliteit van de methode. De werkkwaliteit wordt op kwaliteit gebracht of gehouden door instructie, training, supervisie. De kwaliteit van de methode wordt gerealiseerd door deze vast te leggen in een handleiding, deze zorgvuldig te beschrijven, te implementeren en te onderzoeken. Dit betekent dat de kwaliteit van een methode alleen gerealiseerd kan worden als ontwikkeling, uitvoering, beschrijving en evaluatie hand in hand gaan. In de eerste plaats is dat een verantwoordelijkheid van de professional / vrijwilliger en diens organisatie. Echter, voor de randvoorwaarden is de opdrachtgever onmisbaar. Niet alleen in financiële zin maar ook in beleidsmatige zin door een constructieve bijdrage te leveren, door kwaliteit(sontwikkeling) te eisen èn te steunen en door de opdrachtnemer te stimuleren gebruik te maken van steunbronnen, zoals de databank Effectieve sociale interventies. Daarnaast kan een gemeente ook een bijdrage leveren door Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 8

14 haar netwerk te gebruiken bij het aanboren van hulpbronnen en fondsen voor ondersteuning bij beschrijving en evaluatie. Vragen en valkuilen - Niet beschreven betekent niet goed? Als een methode niet door een opdrachtnemer is beschreven, wil dat niet zeggen dat hij niet goed is. Om de kwaliteit helder te krijgen is het wel wenselijk dat hij beschreven wordt. Daarbij is het format van de databank ESI goed bruikbaar. - Niet onderzocht is niet effectief? Als een methode niet onderzocht is, kan niet gesteld worden dat hij niet effectief is. De methode is nog niet effectief bevonden. - Onderzoek is van belang of luxe? Onderzoek is van belang om effect te kunnen aantonen, en dat willen wij. Het is van belang die vormen van onderzoek te doen die passen bij de doelen van de methoden, passend bij de doelgroep en de stand van zaken in de sector. Er zijn ook voorbeelden van methoden waarbij na onderzoek is gebleken dat zij ineffectief zijn (dat is jammer van de middelen en menskracht) of een averechts effect hebben (dat is ongewenst) 7. - Gemeente gaat op stoel van professional zitten? Verantwoording vragen is wat anders dan de verantwoording invullen. De gemeente wil een bepaald probleem oplossen, de professional wil daar antwoord op geven en bepaalt welke methode geschikt is. De gemeente kan wel een verantwoording verwachten of eisen. Binnen de sociale sector is geen derde partij (bijvoorbeeld een inspectie) die toezicht houdt. - Gemeente kan methoden uit de databank voorschrijven (subsidievoorwaarde) Het is aan de professional de meest geschikte methode voor het oplossen van een probleem te kiezen. De methoden uit de ESI databank zijn goed beschreven methoden met een handboek die al langer in gebruik zijn op meerdere plaatsen. Het streven is deze methoden op effectiviteit te toetsen. Bij enkele methoden is er (effect)onderzoek voorhanden dat al wordt vermeld in de beschrijving, bij de meeste methoden is dat (nog) niet het geval. 7 Voorbeeld 1 Scared straight, VS: jongeren zouden door contact met gedetineerden afgeschrikt worden; het programma werd zeer populair, ook in andere landen; uit later onderzoek bleek het averechts te werken. Voorbeeld 2 Glen Mills school, uit de VS naar Nederland gehaald: criminele jongeren zouden zich door groepsdruk, gedragstherapie en een hiërarchisch systeem niet crimineel gaan ontwikkelen; na aanvankelijk enthousiasme volgen er van verschillende partijen (onderzoekers (DSP, WODC, SCP), Tweede Kamer, inspectie, de Socialistische Partij) kritische geluiden die uiteindelijk tot opheffing van de methode leidden Uit: Steyaert, J van de Biggelaar, T, Peels, J (2010). De bijziendheid van evidence based practice. Beroepsinnovatie in de sociale sector. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Glen Mills is door de databank Effectieve jeugdinterventies beoordeeld en niet erkend. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 9

15 - Niet in de databank Effectieve sociale interventies is niet goed? Vanwege de relatief korte looptijd van het ESI project is het aantal methoden dat is bekeken voor de databank nog beperkt. Dat een methode niet in deze databank staat, wil dus niets zeggen over de kwaliteit van die methode. Het project heeft op een aantal deelterreinen van de sociale sector verkenningen uitgevoerd naar de beschikbare methoden. In de verkenningen die beschikbaar zijn via de site is informatie beschikbaar over methoden op deze deelterreinen. Hier is wel sprake van een zeker mate van representativiteit. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 10

16 4 Bronnenlijst Op de website van MOVISIE over het project Effectieve sociale interventies vindt u de databank en ondersteunende teksten over het project en de uitkomsten van diverse onderzoeken. De publicaties van de onderzoeken zijn tevens van deze site te downloaden. Utrecht, februari 2011 * Gemeenten, welzijnsorganisaties en de kwaliteit van sociale interventies 11