Duikcomputers Een vergelijkend onderzoek naar hun prestaties en veiligheid

Transcriptie

1 Resultaten onderzoek Duikcomputers 1/59 Duikcomputers Een vergelijkend onderzoek naar hun prestaties en veiligheid Dive computers A comparative investigation of their performance and safety Partly in English (Summary, Prologue, Conclusions, figures&legends and evaluation per type of dive computer) Nico A.M. Schellart With collaboration of met medewerking van Eduard van Riet Paap Third edition, 2012 Derde druk, 2012 Disclaimer The Foundation of Dive Research (SDR) is not liable for claims of manufacturers, distributors and users for any form of damage resulting from the contents of this report. The SDR is not liable for any mistake in the contents of this rapport. All warranties herein are explicitly disclaimed. De Stichting Duikresearch (SDR) en de auteurs stellen zich niet aansprakelijk voor claims van fabrikanten, distributeurs, verkopers en gebruikers voor elke vorm van schade voortkomend uit de inhoud van dit rapport. De SDR is niet aansprakelijk voor onjuistheden in de inhoud van dit rapport. Rapport SD October, 2012

2 Resultaten onderzoek Duikcomputers 2/59 Summary Samenvatting The Dutch Foundation Dive Research (SDR) has tested more than 50 dive computers (DCs) with air-only simulations in 75 sessions under some 10 basic different circumstances. One session considered the application of a Nitrox mixture. The tests were performed in a wet small vessel. The DCs were subjected to multilevel simulations, in general to an equivalent pressure of 45 msw (meter seawater) with a repetitive simulated dive to 27 msw. Several modifications of the 45 msw dive were applied. Also deep dives to 51 msw and shallow dives were made. To establish the degree of conservatism the DCIEM tables were used as reference. Summarizing the results indicates that DCs do not always bear out (entirely) the claims in the manual. Every type appeared to have to some extend one or more shortcomings. Time, depth and temperature as measured by the DC were generally accurate within specifications. As far as the no-deco limits and no-flying times go, older DCs were far too liberal. On these points, newer models did perform better and the newest DCs were sufficiently conservative. Most DCs of this category corrected to too fast ascents as well but highly variable, from severe to mostly too weak. However, none reacted properly to yo-yo behavior. From time to time unexplainable inconsistencies and/or unstable behavior were found so serious that this must be considered to be intolerable. When large deviations from the expected behavior of the DC occur or in case of a calamity, such as battery failure it is far better to ascent conservatively and not use the DC any longer. To continue its use may worsen the situation and increase the risk of decompression sickness Appendix II gives the characteristics of the types of DCs tested. Most of then are frequently used in the Netherlands, in Belgium and other European countries. Prologue This report is based on an investigation of the Foundation of Dive Research (SDR) and is performed with an UWATEC miniature compression chamber. The investigation started in December 2002 and still is continued. An important reason of this is that always new types of dive computers are brought out. The method of testing has been described in an SDR report (Schellart, 2002). The dozens of De SDR heeft ruim 50 duikcomputers (DCs) getest met gesimuleerde luchtduiken in een klein, met water gevuld drukvat. Eén sessie werd besteed aan de toepassing van een Nitrox mengsel. In ruim 75 sessies zijn allerlei gesimuleerde profielen getest. Ook zijn extreme temperaturen gebruikt. De testen zijn uitgevoerd met meer-niveau-simulaties (voortaan multilevelsimulaties genoemd), meestal naar 45 msw (meter sea water) met een herhalingssimulatie naar 27 msw. Om de mate van conservatisme te beoordelen is als referentie de DCIEM tabel gebruikt. Kort samengevat komt het resultaat er op neer dat DCs niet altijd (geheel) waar maken wat de handleiding vermeldt. In het algemeen is dit gelukkig wel het geval. Tijd, diepte en temperatuur worden bijna altijd. conform de specificaties aangegeven. Wat betreft de nultijden of niet-decolimieten en de nietvliegtijden zijn oudere DCs onvoldoende conservatief, nieuwere modellen scoren op deze punten beter en de nieuwste DC zijn meestal voldoende conservatief. Een aantal DCs uit deze categorie corrigeren te snelle opstijgingen min (meestal) of meer adequaat, maar een reactie op jojoën was zeer uitzonderlijk en bovendien zwak. Bedenkelijk is dat er af en toe bij duiksimulaties onverklaarbaar gedrag is aangetroffen, zo ernstig dat dit eigenlijk ontoelaatbaar is. Bij grote afwijkingen van het verwachte gedrag van de DC of bij sterk verslechterde omstandigheden, van welke aard dan ook, is het beter de duik volgens de regels af te breken en de DC niet langer te gebruiken. Bij voortgezet gebruik bestaat de kans dat de situatie verergert, dus dat de kans op decompressieziekte groter in plaats van kleiner wordt. Appendix B (in het Engels) geeft de eigenschappen van de geteste DCs. De meeste van hen worden vel gebruikt in Nederland, België en andere Europese landen. Voorwoord Dit rapport berust op een onderzoek van de Stichting Duik Research (SDR) en is uitgevoerd met een UWATEC testvat. Het onderzoek ging in december 2002 van start en wordt nog steeds voortgezet. Een belangrijke reden hiervan is dat steeds weer nieuwe typen duikcomputers worden uitgebracht. De methodiek van de testen is beschreven in een SDR rapport (Schellart, 2002).

3 Resultaten onderzoek Duikcomputers 3/59 sessions with the test chamber, in which with treads and measures, frequently four or five the dive computers (DCs) including the cumbersome tube models were installed, have been carried out by Drs. Eduard van Riet Paap and the author. Two sessions have been performed in the Carol van Gelderen tank of the foundation Recompressietank Maarsseveen (SRM). This is a 6-person compression chamber, once owned by Smit Internationale. This tank has been originally taken over by the SDR and then by the SRM. De tientallen sessies met het testvat, waarin met passen en meten de duikcomputers(dcs), vaak vier of vijf, inclusief de lastige te hanteren slangmodellen in het testvat geplaatst moesten worden, zijn uitgevoerd door Drs. Eduard van Riet Paap en de auteur. Twee sessies zijn uitgevoerd in de Carol van Gelderen tank van de Stichting Recompressietank Maarsseveen (SRM). Dit is een 6-persoons compressietank, ooit het bezit van Smit Internationale. Deze tank is indertijd door de SDR overgenomen en vervolgens door de SRM. Request The author has tried this compose report with care. The reader should discover however omissions, incorrect interpretations or errors, then report is very appreciated of this on address: n.a.schellart@amc.uva.nl. Verzoek De auteur heeft getracht dit rapport met zorg samen te stellen. Mocht de lezer echter omissies, onjuiste interpretaties of fouten ontdekken, dan wordt melding hiervan op het E- mail adres n.a.schellart@amc.uva.nl zeer op prijs gesteld. Copyright bij de SDR. Alle rechten voorbehouden. Materiaal van dit document mag niet gereproduceerd worden, in welke vorm dan ook, tenzij vooraf toestemming van de SDR is verkregen. Copyright SDR All rights reserved. Material of this document may not be reproduced in any form without permission of SDR.

4 Resultaten onderzoek Duikcomputers 4/59 Table of Contents Inhoudsopgave Summary Samenvatting... 2 Prologue Voorwoord Inleiding Duikcomputers... 7 Duikcomputers nader beschouwd... 7 Essentie van de werking van de duikcomputer... 7 Foutief gebruik Het testen van duikcomputers Doelstellingen De test-strategie Uitgangspunten van de simulaties Simulatie profielen Enige elementaire gegevens over de modellen van DCs Geavanceerde DCs DCs DCs Test results Testresulten Mechanical reliability Mechanische betrouwbaarheid Readability of the DC screen Leesbaarheid van DC scherm Display of time Tijdaflezing Display of depth Diepte-aflezing Display of temperature Temperatuuraflezing NDL of 45/6 dive NDL van 45/6 duik NDL of repetitive dives NDL van herhalingsduiken msw repetitive simulation (m=13, n=70) 27 msw herhalingssimulatie (m=13, n= Four simulation at one day (m=1, n=5) Vier simulaties op een dag (m=1, n=5) msw and 27 msw, 2 days repeated((m=1, n=4) 45 msw en 27 msw, 2 dagen herhaald (m=1, n=4) /40 with 3 msw stop and repetition (m=1, n=3) 20/40 met 3 msw stop met herhaling (m=1, n=3) msw, 90 min 5 days repeated (m=1, n=3) 15 msw, 90 min 5 dagen herhaald (m=1, n=3) No-flying time (NFT) Niet-Vliegtijd (NVT) Inter- and intra individual reproducibility Inter- en intra individuele reproduceerbaarheid Inconsistence and instability of NDL Inconsistentie en instabiliteit van de NDL Special simulations Speciale simulaties Test of yoyo Test op jojoën Too fast ascents Te snelle opstijgingen Deco-dive of 45/10 multilevel; too fast ascent Deco duik van 45/10 multilevel; te snelle opstijging Deep stop 20/50 and 51/15 Diepe stop, 20/50 en 51/ and 50% RGBM 100 en 50% RGBM Skipping of a stop Overslaan van een stop Influence of water temperature Invloed van de water temperatuur Effect of personal adjustment Effect van persoonlijke instelling Nitrox (EAN), 30/40 dive Nitrox (EAN), 30/40 dive Remaining bottom time (RBT) (m = 1, n = 1) Overblijvende bodumtijd (RBT) PC-faciliteiten Handleidingen NDLs of dive tables and DCs, and ascent velocity Conclusions Conclusies Test items Test onderwerpen Most important differences of advanced DCs Belangrijkste verschillen tussen geavanceerde DCs General remarks Algemene opmerkingen Acknowledgement Dankwoord Literature Lierature Abbreviations Afkortingen Appendix A Simulated profiles Gesimuleerde profielen Profiel 45 msw simulatie en 27 msw simulatie als herhalingsduik Profiel: duik naar 24 msw gevolgd door drie herhalingsduiken Appendix B Evaluation per type of DC... 55

5 Resultaten onderzoek Duikcomputers 5/59 Sherwood Source Aladin Pro (Scubapro) XR2 (Aeris) Aqua Lab (Seac Sub) Solution and Nitrox version (Suunto) Companion, Vapor, Vapor Air, SME, Spider, Eon (all Suunto) and Dive Mate Mares Surveyor (and Nitrox version) Vyper (Suunto, RGBM) Cobra (Suunto, RGBM) Gekko (Suunto, RGBM) D6 (Suunto, RGBM) Vyper Air and Vytec Trac (Scubapro) Aladin Z, Nitrox, Air Nitrox, Air X, Pro and Sport (UWATEC) Mares M Nemo Sport and Wide (Mares) Smart Com, Pro, Z and Tec (UWATEC) Galileo Luna General remark about the personal and microbubble settings Appendix C 45 msw simulation with Vyper and 6-fold yoyo-simulation... 58

6 Resultaten onderzoek Duikcomputers 6/59 1. Inleiding Duikcomputers (DCs) bieden vele voordelen boven het gebruik van tabellen. Duiken volgens een tabel gebeurt volgens een strak diepte-tijd regime. De DC geeft veel meer vrijheid want de partiële N 2 -druk van elk compartiment (een fictief weefsel, gekenmerkt door zijn halveringstijd) wordt elke minuut berekend en hieruit volgt de nultijd of beter de Niet-Decolimiet (No-deco limit, NDL) 1. Hoe gecompliceerd een duikprofiel er ook uitziet, de DC rekent het allemaal du moment door. Veel nieuwe DC typen kunnen duikplanningen maken. Bij het gebruik van tabellen zijn menselijke fouten gauw gemaakt, zoals bijv. bij herhalingsduiken en multilevelduiken. Ook een foutloze uitvoering van de duik volgens het duikplan is geen vanzelfsprekendheid. Met een DC is dat allemaal een stuk makkelijker. De DC speelt in op de actuele situatie, dus ook op onvoorziene omstandigheden waardoor het duikplan moet worden gewijzigd. Dit doet de DC door het deco-schema aan te passen. DCs geven elk moment (direct of indirect) aan hoeveel tijd nodig is om aan de oppervlakte te komen. Zijn ze lucht geïntegreerd 2 dan berekenen de DCs elk moment of er voldoende lucht is om aan de oppervlakte te komen. Ze waarschuwen wanneer moet worden opgestegen als de luchtvoorraad onvoldoende dreigt te worden voor de opstijging. Er zijn tegenwoordig ook DCs die met de watertemperatuur rekening houden, d.w.z. de NDL aanpassen. Het duiken met een DC is om de bovengenoemde eigenschappen en redenen een waar genoegen. Er rijzen echter ook vragen, zoals: Is hun onderliggende model conservatiever dan een gerenommeerde tabel zoals DCIEM? Kunnen ze nooit falen? Zijn ze foutief te gebruiken terwijl het schijnbaar goed gedaan wordt? De eerste vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. Het hangt af van het type duik, van het type DC en de gekozen duiktabel en hoe veilig precies gedefinieerd wordt. Dit zal nader worden behandeld in hoofdstuk 3 en later in hoofdstuk 4 en 7. De tweede vraag ligt wat eenvoudiger. Een DC kan inderdaad falen. Het allerergste voor de individuele duiker is natuurlijk dat de DC tijdens een duik uitvalt waarbij een lege batterij niet de oorzaak is. Dit blijkt vrijwel nooit voor te komen zoals blijkt uit navraag aan tientallen bezitters van DCs. Ernstiger is een fout in de software (het algoritme) of de hardware, wat mogelijk grote aantallen van hetzelfde type DC zal betreffen. Een fout in het algoritme zal meestal niet optreden bij alle duiken maar alleen voor bepaalde typen duiken (bijv. herhalingsduiken). Ook kan het zijn dat de DCs de fabrieksspecificaties niet (geheel) waarmaken. En wat de derde vraag betreft; dat kan wel degelijk. In het vervolg zal deze laatste vraag worden beantwoord nadat eerst de werking van DCs is behandeld. Dan volgt de doelstelling van de testen en de methodiek. Besproken zal worden hoe men de elementaire functies met gestandaardiseerde profielen kan testen en ook de meer bijzondere functies en afwijkende profielen. De belangrijkste resultaten zullen worden geëvalueerd van de diverse testprofielen, waaronder éénmalige en herhalingsduiken, deco-duiken, duiken met een te snelle opstijging, jojo-duiken, duiken met persoonlijke instellingen, duiken met Nitrox en duiken bij extreme temperaturen en sterke afkoeling, dit alles verkregen met ca. 40 typen en subtypen van 10 fabrikaten. De profielen zijn beschreven in Appendix A.. Voor de evaluatie zullen ze vergeleken worden met de DCIEM tabel (die ook door de NOB en de Nederlandse mariene gebruikt wordt). Ook zal een onderlinge vergelijking tussen de DC-typen gemaakt worden. Voorts wordt ingegaan op de nauwkeurigheid van de meters, de consistentie van de NDL tijdens de duik en de reproduceerbaarheid. PC faciliteiten (hoofdstuk 5) en handleidingen (hoofdstuk 6) worden kort besproken voor zover ze betrekking hebben op de testen. De algemene conclusies vindt men in hoofdstuk 7 en de evaluatie per type met aanbevelingen in Appendix B. 1 Voor de nultijd wordt de afkorting NDL gehanteerd, een term die direct aansluit bij de Engelse literatuur. 2 De flesdruk wordt continue geregistreerd waaruit het verbruik op de gekozen diepte berekend wordt.

7 Resultaten onderzoek Duikcomputers 7/59 2. Duikcomputers Duikcomputers nader beschouwd Duikcomputers geven indirect inzicht in de mate van N 2 -saturatie tijdens de duik door elk moment de NDL van het eerst toegestane decompressieplafond (meestal de oppervlakte). Als de DC in deco is wordt de stoptijd van de 1 ste stop en evt. de totale opstijgtijd aangegeven. Geavanceerde computers kunnen ook de mate van de O 2 -intoxicatiegraad aangeven en de resterende bodemtijd (naast de NDL) geven waarbij luchtverbruik en luchtvoorraad het uitgangspunt is. Deze DCs kunnen dit ook voor Nitrox (sommige zelfs voor andere mengsels), voor abnormale omstandigheden zoals extreme lage temperatuur en voor sterke wisselingen in temperatuur. Bij het duiken in bergmeren (altitude diving) of bij andere extreme omstandigheden is er zelfs bij vrijwel alle oude typen al een speciale bergmeerstand, die kortere NDLen heeft en kortere NDLen aangeeft. Bij 'afwijkende' persoonlijke eigenschappen (bijv. hoge leeftijd, slechte conditie, minder fit) kan bij de nieuwere DCs gebruik worden gemaakt van één van de "persoonlijke instellingen of één van de 'microbubble' standen. Deze geven kortere NDLen. Vaak komen deze twee soorten standen (persoonlijke instellingen en bergmeerstanden) exact overeen. Persoonlijke instelling en de bergmeerstand kunnen, indien beide aanwezig, gelijktijdig worden ingesteld. De kwaliteit van DCs is het afgelopen decennium sterk verbeterd. Ook nu, bij de nieuwste typen, zijn de verschillen in kwaliteit en prijzen groot. Bij de aanschaf moet dus goed overwogen waarvoor men de DC wil gebruiken en wat de veiligheidseisen zijn die men zelf stelt. Hoewel DCs een groot gemak zijn bij het sportduiken zijn het beslist geen duikgidsen die men blindelings moet volgen. Er dient altijd vooraf een duikplan te zijn, waarbij men zich geïnformeerd heeft over de omstandigheden (diepteprofiel, stroming, temperatuur, helderheid), zodat men verzekerd is van voldoende lucht. Sommige typen DCs kunnen helpen bij de duikplanning, een heel nuttige faciliteit. DCs kunnen decoduiken, zeer diepe en extreme duiken goed aan zolang deze volgens de regels gebeuren. Desondanks behoren deze duiken tot de hoogste risicoklasse. Hieronder zal alleen ingaan op het werkingsprincipe van DCs voor zover dat specifiek is voor het momentaan functioneren. Essentie van de werking van de duikcomputer De essentie van de werking is dat het onderliggende model elk moment voor elk compartiment (wisselend van vroeger 6 tot tegenwoordig 10 of zelfs 32) uitrekent hoe lang men op dat moment op de dan aanwezige diepte kan blijven zonder een verplichte decostop te krijgen (in deco gaan). Voor elk (fictief) weefsel of compartiment wordt de (momentane) NDL van het decompressieplafond berekend (zie Schellart 2006a voor nadere uitleg). De NDL die het kortste is wordt op de display weergegeven. Dat betreffende compartiment is dominant. Bij het verstrijken van de tijd op de gekozen diepte wordt de NDL korter, theoretisch elke minuut 1 min. Blijft men op de gekozen diepte dan wordt de NDL tenslotte 0 min en komt men in deco. De 1ste deco-display geeft altijd 3 msw (diepte in meter sea water ) aan met de decotijd. Wordt nog steeds geen actie ondernomen (actie is opstijgen) dan wordt de decostop op 3 msw steeds langer en tenslotte komt er een diepere stop bij etc. (zie Schellart 2006a voor een nadere uitleg). De meeste typen DCs maken gebruik van een zgn. Neo-Haldaniaans model, waarbij alleen de N 2 in de vloeistoffase beschouwd wordt. Daarnaast zijn er nieuwere typen die berusten op zgn. bellenmodellen. In deze modellen wordt de stikstof in de vloeistof en in de gasfase meegenomen voor de NDL-berekening. Het klassieke Haldaniaanse model stelt dat de partiële N 2 druk (PN 2 ) van een compartiment nooit meer mag zijn dan een factor twee groter dan de N 2 -verzadigingsdruk op de dan aanwezige diepte. M.a.w. de a en b 3 van Bühlmann (Schellart 2006a) zijn resp. 0 en 1/2 voor alle compartimenten. In het Neo- Haldaniaans model heeft elk compartiment zijn eigen a en b. Hoe trager het compartiment hoe lager a en hoe hoger b, en hoe lager de resulterende kritische N 2 saturatiedruk (de P max,i, of zijn equivalent, de M- waarde, zie voetnoot 3), die nooit overschreden mag worden. Om te weten hoe ver men van de kritische 3 De coëfficiënten a en b van Bühlmann bepalen samen de maximale inerte gasdruk, Pmax,i, waar de inerte gasdruk van het weefsel nooit bovenuit mag komen op straffe van belvorming. In formule is dit: P max,i = a + (0,1d+1)/b in bar absoluut met d de diepte (msw). Wereldwijd wordt echter het begrip M-waarde gehanteerd, dat in msw wordt gegeven. Met a en b wordt dit dan: M-waarde = 10a+(10+d)/b 10 msw. Op deze waarde (of P max,i ) gaat de DC in deco.

8 Resultaten onderzoek Duikcomputers 8/59 saturatiedruk verwijderd is, wordt vaak het begrip %M-waarde gebruikt. 4 Bij een waarde van 100 van de %M-waarde zit men op de kritische saturatiedruk. Is de DC gebaseerd op een bellenmodel zoals VPM en RGBM, 5 dan doet de gasfase ook mee. Er wordt dan uitgegaan van een Neo-Haldaniaanse aanpak maar de gas-vloeistof interactie wordt hierop als het ware gesuperponeerd. De M-waarden 6 worden echter anders uitgerekend (bijv. met de zgn. P ss new van VPM 7 ).Vrijwel alle DCs die niet op een bellenmodel berusten hebben een Neo-Haldaniaans model. Deze modelen kunnen op allerlei wijze uitgebreid of gerepareerd zijn om de gasfase van de bellen toch mee te laten doen. Bij de DCs van UWATEC is dit niet het geval want de basis van de onderliggende tabellen, de Bühlmanns ZH-L8 ADT tabellen zijn gebaseerd op een risicoanalyse van DCZ, waar het gedrag van nde bellen vanzelfsprekend in zit. Of met andere woorden, de M-waarden bevatten impliciet de stikstof in de vloeistoffase en in de gasfase. Foutief gebruik Triviaal foutief gebruik is natuurlijk het niet opvolgen van instructies op de display, het negeren van waarschuwingen op het display en het negeren van de veiligheidsinstructies van de handleiding. Gezien de mededelingen van duikers komt dit regelmatig voor. De vraag 'Zijn DCs foutief te gebruiken terwijl ze schijnbaar goed gebruikt worden' moet helaas bevestigend worden beantwoord. Het volgende theoretische voorbeeld illustreert dit. Als voorbeeld wordt een hypothetische diepe duik naar 45 msw genomen met als uitgangspunt het steeds net niet in deco komen. Er wordt rechtstreeks met 20 msw/min naar de grootste diepte afgedaald. Het snelste compartiment, volgens Bühlmanns ZH-L16C met een halveringstijd van 5 min, wordt al tijdens de afdaling en de eerste minuten op diepte sterk opgeladen, zoals Fig. 1a toont. De figuur geeft ook de partiële N 2 druk van inademinglucht (PN 2,ins ) en die van de compartimenten met halveringstijden van 12,5, 27 en 54,3 min. Vervolgens wordt met opstijgen gewacht tot de (resterende) NDL bijna (vrijwel tot op de seconde) op 0 min springt. Deze duik wordt de limietduik genoemd. De nultijd (NDL) van 7 min (volgens DCIEM) is dan tot op bijna de seconde verstreken. Geen enkel compartiment (hier alleen de genoemde vier) mag de 100% waarde van de %M-waarden bereiken op straffe van een verplichte decostop. Deze %M-waarden zijn berekend voor de situatie dat men onmiddellijk wil opstijgen naar de oppervlakte (0 msw). Het 5 min (ZH-L16C) compartiment, het snelste, heeft op 7 en 8 min vrijwel een waarde van 100 voor de %M-waarde. Daarna zakt deze en bereikt het 12,5 min compartiment de 100%, etc. Het duikgedrag bij de limietduik wordt nu volledig bepaald door de %M-waarden voor het decompressieplafond 0 msw. 4 %M-waarde = 100% maal de partiële gasdruk van N2 in het compartiment gedeeld door de M-waarde. In formule: %M-waarde = 100P comp,i (t)/m-waarde (%). 5 De bekendste bellenmodellen zijn VPM (Varying Permeability Model) en RGBM (Reduced Gradient Bubble Model). Zie voor een nadere bespreking van de bellenmodellen Schellart (2006a). De kortste halveringstijd van RGBM DCs is 2,5 min, iets wat bij de opstijging ten opzichte van een kortste halveringstijd van 5 min veel uitmaakt. 6 Zie voetnoot 3. 7 Een soort M-waarde die afhankelijk is van diverse constanten van de bel-dynamica, van de halveringstijd, en van de variabelen maximale duikdiepte en de duiktijd tot aan de opstijging.

9 Resultaten onderzoek Duikcomputers 9/59 a b Fig. 1 a) Partial N 2 pressure (PN 2,ins ) of inspired air of all compartments (P comp,i (t). Labels: contr, control (the correct dive); limit, limit-dive; numbers present halftimes. Curves with symbols are for the limit-dive, those without for the control. b) The left vertical axis gives %M-value (=100P comp,i (t)/m-value; M-values calculated with ZH-L16C, see Schellart, 2006a) for the actual depth. They are presented for the 5, 12.5, 27 and 54,3 min compartment. The right vertical axis gives the depth of both profiles, which are labeled with contr and limit. (Calculated with a resolution of 0.5 min, but graphically given with a resolution of 1 min).

10 Resultaten onderzoek Duikcomputers 10/59 De limietduik wordt vergeleken met een duik, de controle duik, met een bodemtijd van 4 min dus 3 min korter. Deze duik is een correct uitgevoerde duik omdat enige minuten wordt overgehouden op de nultijd tijdens het verblijf op MDD. Men stijgt bij de limietduik (met 10 msw/min) na 7 min (de grens van deco) op naar de groots mogelijke diepte waar men net niet in deco gaat. Dit blijkt 25 msw te zijn, daarna naar 15 msw, etc. Het gehele resulterende profiel is geïllustreerd in Fig. 1. Het 5 min compartiment is al vanaf het begin van de opstijging oververzadigd, zoals Fig. 1a laat zien, maar de meest kritische fase is tegen het eind van de opstijging en op het moment van boven komen. Dan bereiken de N 2 -drukken in de compartimenten de grootste fractie van de kritische drukken (P max,i ), die geldt op de dan aanwezige diepte. Deze fracties zijn de eerder genoemde %M-waarden. Fig. 1b geeft deze %M-waarden, die een (kwalitatief) beeld geven hoe kritisch de duik is voor het krijgen van DCZ. Dit blijkt inderdaad vrij kritisch. Immers, de twee trage compartimenten (27 en 54,3 min) komen net boven een %M-waarde van 80%. Vlak na beëindiging van de duik komt het 54,3 compartiment zelfs boven de 90% (Fig. 1b). Na 45 min en later liggen de waarden voor de controle simulatie altijd 3-8% lager. Dit lijkt niet veel, maar is wel veel, want het gaat om het verschil met 100%. Het risico op DCZ neemt progressief toe met het naderen van de 100%. Zoals al eerder opgemerkt, berekent de DC steeds per compartiment de %M-waarde van het decompressieplafond en extrapoleert hoe lang het duurt voordat de waarde van 100% bereikt wordt. Deze NDL wordt weergegeven op de DC. Het compartiment met de kortste tijd, dus de NDL, is het dominante compartiment. Het dominante compartiment gaat nu het gedrag van de duiker bepalen. Hoe ver de andere compartimenten zijn opgeladen en hoe hoog hun %M-waarde nu is, is voor de berekening van NDL niet relevant. Als de zojuist genoemde geëxtrapoleerde tijd bereikt is, dan is de heersende stikstofdruk van het dominante compartiment (ongeacht hoe diep men zit) gelijk aan de M-waarde (100%) van het plafond. Het plafond is feitelijk altijd ondieper dan de actuele diepte (maar het verschil kan zeer klein zijn). Hoewel voor de NDL alleen het dominante compartiment relevant is, zijn de nadere compartimenten voor de duiker wel degelijk relevant, want alle opgenomen N 2 in alle weefsels moet er zoveel mogelijk tijdens de opstijging en daarna wel uit. Het risico op (stille) bellen en dus op DCZ (decompressieziekte) neemt toe met de totale hoeveelheid N 2 in belvorm in het hele lichaam. Met de limietduik is die hoeveelheid een veelvoud. Fig. 2 Influence of bottom time, P1 setting compared to P0, and reproducibility of a Cobra. Labels: 6 min, standard profile with 6 min at 45 msw; 7 min, with 7 min at 45 msw; P1, 6 min with personal setting P1. After arrival at 6 msw, the NDL jumps to the maximal value of 199 min (6 and 7 min simulation). Solid straight lines of the NDL curves without data points do not give actual values. Notice that deco-times are depicted downward along the right vertical axis.

11 Resultaten onderzoek Duikcomputers 11/59 Uit de DC testen blijkt nog veel overtuigender dat er een groot verschil is tussen een limietduik en een bijna-limietduik, zoals Fig. 2 aangeeft. Verlenging van 6 naar 7 min blijkt bij de Cobra (en ook andere DCs) een aanzienlijke verkorting van de NDL in te houden (Fig. 2). Aan het eind van het 18 en 12 msw niveau gaat de Cobra zelfs in deco. Bij een vierkant (emmervormig) duikprofiel neemt de kans op DCZ snel toe naarmate het restant van NDL kleiner wordt. Op de grens van deco is dit bij de DCIEM tabellen met een stijgsnelheid van 18 msw/min ca. 0,5% en bij MDD < ca. 25 msw 1-2% hoger. Hoewel het geen vierkante (emmervormige of bounce-) duik betreft, is bij de limietduik wel drie maal de %M-waarde van het plafond gedurende meerdere minuten vrijwel 100% geweest, namelijk bij 45, 25, 15 msw. Het DCZ risico van de limietduik is daarom een aantal malen groter dan van de controleduik. Het risico wordt dus sterk verlaagd door 3 minuten bodemtijd in te leveren. Qua duikplezier is de limietduik ook inferieur: elke halve minuut moet de display afgelezen worden op NDL en diepte omdat de hele duik een deco dreigt. Bij de correcte duik hoeft dat maar af en toe. Men kan zijn diepte dan goed in de gaten houden door visueel contact met de omgeving (bijv. de wand onder de drop off). Behalve het bovenstaande is er een ander, groot nadeel van 'op de limiet' duiken. Als er maar iets onverwachts gebeurt (plotselinge stroming, buddy breathing e.d), dan kan luchtgebrek het gevolg zijn. Een te snelle opstijging (bijv. een noodopstijging) en DCZ kan het resultaat zijn. Is het zo dat de handleidingen aanleiding geven tot bovenstaand foutief gedrag? Zeker niet. Bijna altijd wordt geadviseerd ten minste 2 min NDL of NDL over te houden (en bij de 320Suunto modellen zelfs 5 of 10 min). Bij de modellen die de laatste 10 jaar zijn uitgekomen wordt bij niet-ideale omstandigheden altijd een persoonlijke instelling geadviseerd of ten minste meer dan 2 min NDL op MDD over te houden. Bedenk: ouder dan 45 jaar is een niet-ideale conditie, dus iets verkleinen van MDD betekent en inkorten van NDLen (Schellart, 2006b). Wat is dan wel verstandig gebruik? Bij een diepe vierkante duik (bounce dive), bijv. op een wrak, op MDD minimaal 2 min op NDL overhouden en dan opstijgen om de veiligheidsstop (of decostop(s)) te maken. Op basis van wetenschappelijk onderzoek van DCZ en het optreden van stikstofbellen in het bloed niet kon worden aangetoond dat de diepe stop, ongeacht het duikprofiel, altijd werkt. 8 Een diepe stop bij een MDD van 20 msw of minder werkt echter contraproductief. De totale stoptijd zomaar verlengen door extra stops te maken dieper dan 6 msw geeft eerder een verhoging van de kans op DCZ dan een verlaging. Beter is de stop op 3 en eventueel die van 6 msw ook te verlengen. Een duik op gegeven MDD wordt echter vooral veiliger door de bodemtijd te verkorten. Bij een diepe duik langs een helling is het verstandig in één keer de diepte flink te verminderen, dus opstijgen naar 20-30% van MDD. Daar ca. 5 min overhouden op NDL en vervolgens verder stapsgewijs opstijgen. Hoe meer kortdurende stappen, hoe beter, althans theoretisch, want de pieken in de curven van de %M-waarde (zoals te zien in Fig. 1c) worden afgevlakt. Maar met te kleine stappen moet men te vaak op de DC kijken en bovendien verliest men het overzicht. Stappen in veelvouden van 3 msw zijn nog goed uitvoerbaar. Ondieper dan 9 msw is het aan te raden de stappen te verfijnen tot 2 msw en vanaf de laatste stop (bijv. veiligheidstop) voor het bovenkomen 2 min uit te trekken. Door dit gedrag worden de pieken in de M-waarde versus tijdcurven (zie Fig. 2b) sterk afgevlakt, wat belgroei vermindert. Met een dergelijke multilevelduik houdt men een goede controle op het profiel. Als er iets gebeurt, is er nog reserve om N 2 op te nemen en er is ook nog een luchtreserve. Als de DC uitvalt (wat zelden gebeurt) kan men de duik veilig afmaken. Men is ook meer gewapend tegen inconsistent gedrag van de DC (zie verder). 3. Het testen van duikcomputers 8 Het is vermoedelijk voordelig op ½(MDD decompressieplafond) van 1-2 min te houden, al is het maar voor de drukfysiologie van de sinusholten en het middenoor, en mentaal even herbezinnen op het vervolg van de opstijging. En eventueel nadeel zal beperkt zijn.

12 Resultaten onderzoek Duikcomputers 12/59 Doelstellingen Er zijn een aantal algemene doelstellingen, die overigens niet altijd geheel los van elkaar staan. 1. Werkt de DC technisch gesproken zonder storingen? Dit heeft betrekking op een storingsvrije weergave van diepte, duiktijd, NDL, stopdiepte en stopduur, desaturatietijd, niet-vliegtijd (NVT), temperatuur etc. 2. Is het gedrag conform de specificaties in de handleiding? Dit betreft niet alleen voldoende nauwkeurigheid van de diverse weergaven (zie 1.), maar ook hoe de DC bijv. decoduiken, herhalingsduiken en sterke afkoeling verwerkt. Tenslotte is de vraag van belang hoe gereageerd wordt op ongewenst gedrag van de duiker, zoals te snelle opstijging, stops overslaan, niet afmaken van een stop en jojoën. 3. Hoe is het gedrag ten opzichte van een gekozen standaard of norm? Dus de vraag naar de mate van conservatisme of veiligheid. 4. Hoe verhoudt het gedrag van DC s zich ten opzichte van elkaar. Te onderzoeken aspecten: Mechanische betrouwbaarheid Leesbaarheid display. Tijdaflezing. Diepteaflezing. Temperatuuraflezing. NDLen. NVT en desaturatietijd. Herhalingsduiken. Meerdaags duiken. Decoduiken. Bescherming tegen te snelle opstijging. Effect diepe stop (diepte is helft van verschil MDD en decoplafond, inbegrepen de veiligheidsstop). Bescherming tegen jojoën. Bescherming tegen extreme temperatuur en afkoeling. Effect van persoonlijke instelling Gebruik van Nitrox (Ean). De test-strategie Voor het testen van DCs bestaan geen internationale consensus profielen. Het aantal simulaties waarmee men een test kan uitvoeren, zelfs diepten met veelvouden van de gebruikelijke 3 of 5 meter, en alle tijden in hele minuten is zeer groot. Het aantal mogelijkheden wordt kolossaal als men ook nog combinaties van simulaties maakt (herhalingsduiken). Het is dus zaak bij het ontwerpen van de simulatieprofielen zich te beperken. Een andere complicerende factor is dat de eenvoudige vraag of de ene DC beter is dan de andere DC niet eenduidig is te beantwoorden (zie ook Diver Tests Extra, 1999). De vraag moet tenminste geëxpliciteerd worden naar het type duik, in de zin van diepte en duur, decoduik of niet-decoduik, en of het om een herhalingsduik gaat. De ene DC kan namelijk (zeer) veilig zijn bij diepe duiken, terwijl de ander juist (zeer) veilig is bij een serie herhalingsduiken. Ondanks bovenstaande complicaties dienen de simulaties en combinaties van simulaties bovendien goed aan te sluiten bij de gangbare duikpraktijk. Maar tevens moet de DC door de simulatie werkelijk op de proef gesteld worden. Dit is te bereiken door bepaalde aspecten van het gebruik in verschillende testen sterk te benadrukken, zoals grote diepte, vele herhalingsduiken etc. Als vergelijkende standaard is gekozen voor de NOB versie van de DCIEM tabellen 1992 (NOBsportduiktabellen 1995). Dit betekent dat diepten van de simulaties waarden zijn in veelvouden van 3 msw. Deze zijn goed in te stellen omdat de diepteweergave van DCs de eerste decimaal van meters geeft. De te testen parameter is allereerst de grootte van de NDL. Deze wordt elke gehele minuut met de diepte geregistreerd. De NDLen worden geëvalueerd met de DCIEM-NDL als referentie en ze worden onderling vergeleken. Voorts wordt de aangegeven diepte en temperatuur vergeleken met de werkelijke gesimuleerde diepte en de werkelijke watertemperatuur. Ook wordt de NVT en de desaturatietijd, voor zo ver weergegeven, geregistreerd en geëvalueerd.

13 Resultaten onderzoek Duikcomputers 13/59 Uitgangspunten van de simulaties De DC behoort bij voorkeur getest te worden met simulaties die weliswaar realistisch zijn maar dan wel voor (zeer) geoefende duikers (bijv. CMAS 3*). Geen van de simulaties mag echter: - de 60 min overschrijden (de grens die sportduikbedrijven vaak stellen is 50 min); - dieper dan 51 msw gaan; - meer dan 1800 nl 9 vergen (sportduikbedrijven eisen vaak dat de reservedruk bij een 12 L fles minimaal 50 bar is) en bij meer dan twee herhalingsduiken per dag een luchtverbruik van meer dan 1500 nl vergen; - bij een herhalingsduik op dezelfde dag dieper zijn dan de voorgaande; - een stijgsnelheid van meer dan 10 msw/min hebben (10 msw/min wordt aangehouden); - de veiligheidsstop van 3-5 min op 3-6 msw (gekozen is voor 6 msw) overslaan. (Als een stop op 3 msw verplicht is, wordt hiervoor meestal 6 msw gekozen met soms daarna 3 msw. De NDL op 60 min wordt beschouwd als de laatste NDL, dus de eind-ndl van de simulatie, maar bij speciale simulaties als te snelle opstijgingen (zie 4. Testresultaten, speciale simulaties) werd vaak langer geregistreerd.) De simulatie hebben voorst: - een daalsnelheid van 20 msw/min; - de grootste diepte aan het begin van de duik en voorts steeds afnemende niveaus. De simulaties worden uitgevoerd als multilevelduiken. Multilevelduiken behoren tot de mogelijkheden van de DCIEM-tabellen. Echter, de tabellen schrijven voor dat de niveaus minimaal 6 msw uit elkaar liggen en dieper dan 30 msw minimaal 9 msw. In dit rapport wordt voor diepten 30 msw 6 msw aangehouden. Het aantal niveaus is door DCIEM beperkt tot vier. Gebruikt men er meer, dan is met de DCIEM systematiek de NDL van het eerstvolgende niveau niet meer uit te rekenen. De NDLen van DCIEM zijn niet exact overgenomen. De berekening van de NDLen van de niveaus volgens DCIEM, zoals hier gehanteerd, is iets te conservatief, omdat de verblijfsduur op de MDD van de standaardduik, te weten 45 msw is 6 min, terwijl de NDL van DCIEM 7 min is. Via interpolatie is dit gecorrigeerd. Gebleken is dat deze correctie beperkt bleek tot 2 min tussen 24 en 12 msw, en het verschil DCIEM - DC dus maar weinig verkleinde. (Een nadere behandeling van interpolatiemethoden is behandeld in Schellart 2002). Simulatie profielen In het SDR rapport dat de methodiek van het testen beschrijft (Schellart, 2002) wordt vooral veel aandacht besteed aan de multilevelduik en herhalingsprocedures van de NOB duiktabellen Op de stijgtijd na (10 msw/min) komen die geheel overeen met de DCIEM luchttabellen 1992 (stijgsnelheid 18 msw/min). In genoemd rapport is onderzocht hoe de procedures van DCIEM toegepast konden worden bij de multilevelduiken waarbij ook niveauverschillen van 3 meter en interpolatietechnieken bekeken zijn. Geconcludeerd werd dat het strikt volgen van de DCIEM procedure de enig juiste aanpak was. Er zijn meerdere profielen gebruikt: A1. 45/6 met levels&stop en A2. 27/10 met levels&stop Het standaard profiel is een multilevel, (zeer) diepe bijna deco-duik naar 45 msw, bodemtijd 6 min (verkorte schrijfwijze 45/6), te zien als een speciale duik gevolgd door een matig lang herhalingsinterval van 4 uur en een herhalingsduik op de redelijk grote diepte van 27 msw (27/10 + levels, zie voor nadere beschrijving Appendix A). De 45 msw simulatie is afgebeeld in Fig. 2. Het profiel is zodanig ontwikkeld dat volgens DCIEM dit paar (45&27 msw) elke dag herhaald kan worden zonder dat de NDL langer worden (en het 45&27 paar zou daarmede geschikt zijn voor weekend- duiken en duikvakanties). B. Herhalingsduiken 24/9, OI 1h45min 21/11 OI 2h30min 18/20, OI 5h 15/20 min, met levels&stop Het tweede profiel betreft vier lichte duiken die echter op één dag gemaakt worden (zie voor nadere beschrijving Appendix A). De test met vier simulaties op één dag legt meer nadruk op de trage compartimenten. Ook hier geldt dat deze vier simulaties elke dag herhaald kunnen worden (live-aboard duikcruises met meer dan twee duiken op een dag zijn vrij gangbaar). 9 1 nl is 1 liter bij 1 bar en 0 o C.

14 Resultaten onderzoek Duikcomputers 14/59 C. 51/10 met diepe stop D. 30/7 met levels&stop Incidenteel is een profiel gebruikt met een diepte van 30 msw (simulatie van enkelvoudige duik). E. 20/40 met 3 msw stop F. 15/90 met 3 msw stop, 5 dagen herhaald Alle andere testen zijn variaties op deze profielen. Aangenomen wordt dat de profielen, behalve F, in het water uitgevoerd kunnen worden bij een verbruik van 14 L/min, wat een zwemsnelheid van ca. 4 m/min mogelijk maakt (Schellart, 2002). Dit impliceert bij een duikfles van 12 (200 bar) dat het verbruik binnen het maximale verbruik van 1800 nl moet vallen om aan de gangbare eis van de reservedruk van 50 bar te voldoen. Indien slechts één simulatie wordt uitgevoerd, kan de simulatie van 30 msw gebruikt worden omdat dit in alle opzichten een gangbare duik is voor de goed geoefende duiker (3* CMAS, dive master PADI). Wil men de DC aan een zware enkelvoudige test onderwerpen dan is de 45 msw simulatie heel geschikt. Deze stelt hoge eisen aan de DC vanwege de grote duikdiepte en de opstijging naar bijna de halve MDD. Er is een sterke competitie om de dominantie van de snellere compartimenten tussen de 20 en 10 msw vanwege de sterke supersaturatie (dit betekent PN 2,ins <PN 2,compartiment <100% M-waarde) van compartimenten. Alle profielen worden geacht ernstige afwijkingen van het DCIEM model bij de DC te achterhalen. Fig. 3 NDLs as a function of time of four old types of DCs recorded during the 27 msw repetitive simulation (profile A2). Depth is along the left vertical axis. The staircase solid line with vertical dashes (each minute) is the recorded depth of the Companion. The right axis gives NDLs, indicated by symbols. Companion, Favor, Aladin Pro, Trac, and by a solid thick line DCIEM. During the ascent from 15 to 9 msw, the DCIEM NDL becomes 115 min and those of Aladin Pro and Trac 99 min (the maximal value displayed). During surfacing, Companion and Favor obtain the maximal value of 199 min. Enige elementaire gegevens over de modellen van DCs In dit rapport worden, min of meer arbitrair, drie klassen van DCs onderscheiden. Geavanceerde DCs Dit zijn DC s met een langste t half van 635 min of meer, of tenminste 480 min, maar dan met RGBM. Hieronder worden kort de geteste DCs genoemd die hier onder vallen. De UWATEC (Scubapro) Aladin en Smart DCs gebruiken ZH-L8 ADT en hebben 8 compartimenten, die wat parameters betreft ongeveer een geïnterpoleerde subset zijn van ZH-L16C. Hun halveringstijden zijn 5, 10, 20 min etc. t/m 640 min. Alle Smart typen, Aladin Z en Aladin Nitrox,

15 Resultaten onderzoek Duikcomputers 15/59 Aladin Air Nitrox, Aladin Air X, Aladin Pro en Aladin Sport hebben een temperatuur correctie op de halveringstijden van de weefsels huid en spier. Wat de verschillen tussen de Aladin typen zijn, is afgezien van gewone zaken als het hebben Nitrox, flesdruk via slang of zender e.d., onduidelijk. De NDLen zijn uit de DCs te halen. De nieuwere Suunto s, zoals de Mosquito, Vyper, Gecko, Cobra en de nieuwste, D6 en D9 hebben 9 compartimenten, beginnend bij 2,5 min, vervolgens 5, 10, 20 min etc. t/m 320 min en dan eindigend bij 480 min halveringstijd. Ze hebben alle RGBM. Hun NDLen worden in de handleidingen opgegeven. De Mares M1, Mares Nemo Sport and Mares Nemo Wide hebben RGBM en 10 compartimenten en als enige de diepe stop geprogrammeerd. Halveringstijden en NDLen worden niet opgegeven (NDLen zijn wel te vinden in de simulatie modus). De Trac van Scubapro (11 jaar oud) heeft een langste t half van 700 min met 9 compartimenten. 480DCs Hun langste t half is 480 min en het aantal compartimenten is minimaal 8. Ze hebben echter geen RGBM. De Suunto typen SME, Solution, Eon, en Spider vallen hieronder en tevens de Mares Surveyor (9 compartimenten, beginnend bij 2,5 min). 320DCs Deze DCs zijn meestal ontwikkeld in de late 80-er en begin 90-er jaren. Hun langste t half is 320 min en het aantal compartimenten is maximaal 8. Onder meer de 320Suunto s (Companion, Vapor en Vapor Air) en de 320Aladin Pro van Scubapro vallen hieronder. Tabel 1 (Appendix C) vat een aantal kenmerken en testresultaten van de diverse typen DCs samen.

16 Resultaten onderzoek Duikcomputers 16/59 4. Test results Testresulten In the period of December 2002 up to January 2012, 55 DCs of 39 (sub)types of 10 fabricates have been tested in 109 sessions. 345 DC profiles have been retrieved (approx NDL-times and depths). On average this means about 4 DCs per session. However, it is noticed that the number of types depends on the definition of a type. Unfortunately manuals give no insight at all in performed modifications of some type, but they certainly are there. Fig. 3 gives an example of the procedure of a session (27 msw repetitive simulation performed with old types). Each minute the depth of one of the DCs and the NDLs of all four DCs is presented, as well as those of DCIEM at the start of each ascent to the next level. If a session concerns a special profile (for example too fast ascent) for comparison always a control session is carried out (same profile, but now with regular ascent pace). The control profile is generally the standard profile of 45 msw. Below, types of DCs - if not indicated by name - are appointed to their class or to the compartment with the longest half time. For example a RGBM-480DC is a DC with RGBM with the longest half time of 480 min. Mechanical reliability Leakage has never been communicated by the owner or found during testing. The keys/contacts have not been systematically tested, but up to that point this happened they worked well. Except with the Mares M1 it works somewhat laboriously. Shock resistance was not checked. Once there was no display without a low-battery warning previously (Aladin ). Depth, dive time, NDL, stop depth and stop duration, desaturation time, no-flying-time (NFT), temperature etc. were always displayed without flaws. Unfortunately, with many RGBM Suunto types the display of the temperature disappears from the default screen during the dive (i.e. deeper then 1.2 msw). Readability of the DC screen Many types have rather small letter fonts on the screen, what can be an important disadvantage for older divers. Examples of well readable screens are the (large-size) UWATECs and Mares Nemo Wide. Display of time In de periode van december 2002 tot januari 2012 zijn 55 DCs van 39 typen van 10 fabricaten getest in 109 sessies. 345 DC profielen zijn uitgelezen (ca Niet-stoptijden en diepten). Dit betekent gemiddeld bijna 5 DCs per sessie. Het aantal typen hangt overigens af van de definitie van type. Helaas geven handleidingen geen enkel inzicht in modificaties van een type, maar die zijn er wel. Fig. 3 geeft een voorbeeld van de uitwerking van een sessie (een 27 msw herhalingssimulatie met oude typen). Elke minuut is de diepte van één van de DCs en de NDLen van alle vier DCs weergegeven, alsmede die van DCIEM. Als een sessie een speciaal profiel betreft (bijv. te snelle opstijging) dan wordt ter vergelijking ook altijd een controle sessie uitgevoerd (zelfde profiel, maar nu met normale stijgsnelheid). Het controle profiel is meestal het standaardprofiel van 45 msw. Hieronder worden typen DCs indien niet bij name genoemd, benoemd naar hun klasse of naar het compartiment met de langste halveringstijd. Bijv. een RGBM-480DC is een DC met RGBM en met als langste halveringstijd 480 min. Mechanische betrouwbaarheid Lekkage is nooit gemeld of aangetroffen tijdens het testen. De drukknopen/contacten zijn niet systematisch getest, maar zover dit wel gebeurde werkten ze goed. Alleen bij de Mares M1 gaat het wat moeizaam. Schokbestendigheid is niet gecontroleerd. Eenmaal was er geen display, zonder dat in een eerder stadium een low-battery signaal was gegeven (een Aladin ). Diepte, duiktijd, NDL, stopdiepte en stopduur, desaturatietijd, nietvliegtijd (NVT), temperatuur etc. werden altijd storingsvrije weergegeven. Helaas verdwijnt bij veel RGBM Suunto s typen bij de duik zelf (d.w.z. dieper dan 1,2 msw) de temperatuurweergave uit het standaardscherm. Leesbaarheid van DC scherm Veel typen hebben vrij kleine letters op de display, wat voor oudere duikers een belangrijk nadeel kan zijn. Een voorbeeld van goed aflezerbare displays zijn de (fors uitgevoerde) UWATECs en Mares Nemo Wide. Tijdaflezing

17 Resultaten onderzoek Duikcomputers 17/59 The resolution on the screen is 1 min for all indications of times. Mares Nemo, D6 and Galileo displays seconds for the 3 safety msw stop. The NFT is indicated with a precision of hours or minutes. The resolution of the algorithm is much smaller than 1 min, depending on the type and sometimes adjustable (D6). Display accuracies are mostly amply sufficient and irregularities were not noticed. Display of depth In general, the accuracy of the depth is within the product specification and if not then there is a small, not relevant deviation (a single exception showed a deviation of ample 0.5 m.). According to the product specification the depth has been corrected for the temperature and generally this proves to be the case (with the exception of a deviation at 45 msw of msw of a 320DC, the Companion). Display of temperature Generally, this is within the specification (deviation < 1 or 2 o C). However, because of the slow processing of the current water temperature, with changing temperature this is not precise (the delay has a half time of even some 3 min). Accuracy and speed are obsolete seen the current, cheap technical possibilities. As these temperature values are used for the corrections of depth and NDL, this gives extra inaccuracies. Because of this, NDLs possibly may deviate sometimes 1 or 2 min. Deze valt i.h.a. binnen de specificatie (afwijking NDL of 45/6 dive 45 msw simulation (19 sessions (m), 95 profiles (n), temperature between 15 and 20 o C). This simulation with the profile and the results of a lot of sessions are presented in Fig. 4. Herein, the several types distinguish to their class. Each class has its own symbol. The differences between the several types are large and larger as the depth decreases (see Fig. 4; Sherwood (Source), Dive Mate, Musquito, Mares Nemo/Sport, D6, Vyper Air, Vytec and Galileo not depicted). The sophisticated DCs (635DCs and RGBM DCs) are on average (see the open symbols in Fig. 4) somewhat more conservative (i.e. smaller NDL) than 480DCs and these latter something more than 320DCs. However, these averages do not differ significant, except on 6 De resolutie op het display is 1 min voor alle tijdsaanduidingen. Mares Nemo, D6 en Galileo geeft seconden voor de 3 msw veilgheidsstop. De NVT is in een nauwkeurigheid van uren of minuten. De resolutie van het rekenprogramma is echter veel kleiner dan 1 min, afhankelijk van het type en soms instelbaar (D6). De nauwkeurigheden zijn meestal ruimschoots toereikend en onregelmatigheden zijn nooit gesignaleerd. Diepte-aflezing In het algemeen valt de nauwkeurigheid van de diepte binnen de productspecificatie en zo niet dan is er een kleine, niet relevante afwijking (op een enkele uitzondering na: afwijkingen tot ruim 0,5 m). Volgens de productspecificatie is de diepte gecorrigeerd voor de temperatuur en i.h.a. blijkt dit ook zo (bij uitzondering een afwijking op 45 msw van 0,5-1,0 msw bij een 320DC de Companion). Temperatuuraflezing < 1 of 2 o C). Echter, vanwege de trage verwerking van de actuele watertemperatuur is deze bij verandering niet nauwkeurig (de vertraging heeft een halveringstijd van liefst ca. 3 min). Snelheid en nauwkeurigheid blijven daarmede ver achter bij de huidige, goedkope technische mogelijkheden. Als deze temperatuurwaarden gebruikt worden voor de correcties van diepte en NDL, dan geeft dit extra onnauwkeurigheden. Wellicht wijken de NDLen hierdoor soms 1 of 2 min af. NDL van 45/6 duik msw where the Smart and Mares M1 were in deco msw simulatie (19 sessies (m), 95 profielen (n), temperatuur tussen 15 en 20 o C). Deze simulatie met het profiel en de resultaten van vele sessies zijn weergegeven in Fig. 4. Hierin is zijn de diverse typen onderscheiden naar hun klasse. Elke klasse heeft een eigen 1 De deco-diepte die ze oplegden was echter in alle gevallen 3 msw, maar werd altijd uitgevoerd op 6 msw. (Dit om in overeenstemming te blijven met het DCIEM multilevel voorschrift.) Hierdoor zakte op 6 msw vanzelfsprekend na het verstrijken van elke minuut de weergegeven decotijd niet met een minuut. Het duurde vaak 2 of meer minuten voor er 1 minuut afging.

18 Resultaten onderzoek Duikcomputers 18/59 symbool-vorm. De verschillen tussen de diverse typen zijn groot en groter naarmate de diepte afneemt (zie Fig. 4; Sherwood (Source), Dive Mate, Musquito, Mares Nemo/Sport, D6, Vyper Air, Vytec en Galileo niet weergegeven). De geavanceerde DCs (635DCs en RGBM DCs) zijn gemiddeld (zie de open symbolen in Fig. 4) iets conservatiever (d.w.z. kleinere NDL) dan 480DCs en deze laatste iets meer dan 320DCs. Deze gemiddelden verschillen echter niet significant, behalve op 6 msw waar de Smart en Mares M1 in deco zijn. Fig. 4 NDLs and deco-times of the different types of the three classes of DCs with 45 msw standard simulation. Dive profile indicated by the thick solid line. Depth is along the left vertical axis. The right axis gives in upward direction NDLs and downward the deco times at 3 msw. The three classes are indicated by different symbol-shapes. The large open symbols represent class means, while the large X gives the DCIEM values. For clarity, means and DC symbols of two classes are slightly shifted over the time axis. The labels of the symbols mostly indicate the first letters of the name of the DCs. Further is: AP, old Aladin Pro (Scubapro); Mar, Mares; AlaRmean, mean off all 6 Aladin DCs. At the end of the 12 msw level DCIEM s NDL is 45 min. At 6 msw most DCs display the maximum NDL (99 or 199 min). The recent DCs D6, Smart and Mares Nemo They are all more conservative then their predecessor (Cobra, M1 and Aladin respectively). Nearly all other DCs give the maximum NDLs at 6 msw. Trac, Smart and Mares M1 are most conservative at 24 msw and more shallow. By comparison, the Suunto s with RGBM, also classified as sophisticated DCs, are relatively not conservative. This applies certainly to three of the four tested Vypers, which showed much too long NDLs at moderate depths (see Fig. 4). The three classes differ slightly because on the one hand their DCS became available on the market over a lot of years and on the other hand the NDL of a particular fabricate is e.g. much

19 Resultaten onderzoek Duikcomputers 19/59 more conservative than of the other, despite that they belong to same class. Vrijwel alle andere DCs geven op 6 msw de maximale NDLen. Trac, Smart en Mares M1 zijn vanaf het niveau van 24 msw en ondieper het conservatiefst. De Suunto s met RGBM, ook ingedeeld bij de geavanceerde DCs, zijn hiermee vergeleken echter niet conservatief. Dit geldt zeker voor drie van de vier geteste Vypers, die op middelmatige diepten veel te lange NDLen gaven (zie Fig. 4). De drie klassen verschillen weinig omdat enerzijds hun DCS over vele jaren op de markt kwamen en anderzijds doordat de NDL het ene fabrikaat conservatiever is dan van het andere ook al zitten ze in de zelfde klasse.

20 Resultaten onderzoek Duikcomputers 20/59 As a result, there are e.g. between the Smart and Trac on the one hand and RGBM Suunto on the other hand enormous differences, for example up to 30 min at 12 msw. With Suunto s going to the `limit' is therefore irresponsible, whereas that is less serious with the Smart. From 18 msw and deeper DCIEM is more conservative. Not considering the distinction in classes and adopting DCIEM as the standard with a tolerance of 2 min, then the following is noticed: at a depth of 45 msw all DCs satisfy the DCIEM standard; at 24 msw approximately half satisfies, with only the Trac in deco; at 18 msw six decompression computers do not fulfill the standard. The Trac, Mares M1 and Mares Nemo, the Aladin types, Smart and Galileo Luna of UWATEC are in deco; at 12 msw all decompression computers come up largely to the standard and the earlier-mentioned types are in deco; at 6 msw the Smart, Galileo and Nemo are in deco, Trac has a rather small NDL and all others have the maximum value. DCIEM has 415 min as outcome of NDL. However, DCIEM is not conservative for MDDs less than approx. 20 msw (see Schellart, 2006b). Then the risk on DCZ is larger than ½ % (with 10 msw/min ascent speed), what actually would have to be the standard. For this reason the conservatism of a lot of DCs on 18 and especially 12 msw is flattered. On the whole, the order with decreasing safety with regard to NDLvalues is:, Mares Nemo, Galileo, M1, Smart, Aladin, D6, Trac, DCIEM, 480 RGBM DCs, 480 DCs, Aladin pro, 320 DCs. As first simulation (therefore with a clean DC) also MDDs of 51 are, 30 and 24 msw were chosen. It was proven that with decreasing MDD the differences in NDLs decrease. The findings of other researchers are similar (Huggins 2004, Lippmann, 2004). Daardoor zijn er bijv. tussen de Smart en Trac enerzijds en RGBM Suunto s anderzijds enorme verschillen, bijv. tot 30 min op 12 msw. Met Suunto s tot de limiet gaan is dus onverstandig, terwijl dat met een Smart minder ernstig is. DCIEM is vanaf 18 msw en dieper conservatiever. Als de klassen buiten beschouwing worden gelaten, en DCIEM is de norm met een tolerantie van 2 min, dan valt het volgende op: op 45 msw voldoen alle DCs aan de DCIEM norm; op 24 msw voldoet ongeveer de helft, waarbij alleen de Trac in deco is; op 18 msw vallen er zes DCs buiten de norm. De Trac, de Mares M1 en Mares Nemo, de Aladin types, Smart and Galileo Luna van UWATECS zijn in deco; op 12 msw voldoen alle DCs ruimschoots aan de norm en de eerder genoemde typen zijn in deco; op 6 msw zijn Smart, galileo en Nemo in deco, Trac heeft een vrij geringe NDL en alle anderen hebben de maximale waarde. DCIEM komt op 415 min. DCIEM is echter niet conservatief voor MDDs minder dan ca. 20 msw (zie Schellart, 2006b). Het risico op DCZ is dan groter dan ½% (met 10 msw/min stijgsnelheid), wat feitelijk de norm zou moeten zijn. Het conservatisme van vele DCs op 18 en vooral 12 m is daarom geflatteerd. Over het geheel genomen is de volgorde met aflopende veiligheid qua NDL-waarden: Mares Nemo, Galileo, M1, Smart, Aladin, D6, Trac, DCIEM, 480 RGBM DCs, 480 DCs, Aladin Pro, 320 DCs. Als eerste simulatie (dus met een schone DC) zijn ook MDDs van 51, 30 en 24 msw gekozen. Gebleken is dat naarmate MDD afneemt de verschillen afnemen. De bevindingen van andere onderzoeken zijn soortgelijk (Huggins 2004, Lippmann, 2004). NDL of repetitive dives NDL van herhalingsduiken 27 msw repetitive simulation (m=13, n=70) 27 msw herhalingssimulatie (m=13, n=70) At 27 msw (MDD) and 21 msw all DCs have Op 27 msw (MDD) en 21 msw hebben alle DCs NDLs larger than DCIEM and at 15 msw this grotere NDLen dan DCIEM en op 15 msw geldt applies to approximately half of the DCs. Also dit voor ongeveer de helft. Ook hier neemt de now, the variation increases with decreasing variatie weer toe met afnemende diepte, van depth, with a difference of approximately ongeveer maximaal 12 min verschil op 27 msw maximal 12 min at 27 msw to almost 60 min at 9 naar bijna 60 min op 9 msw. Een saillant msw. A salient example of a large difference is voorbeeld van een groot verschil is dat tussen that between the Trac and the Cobra (and de Trac en de Cobra (en DCIEM) op 15 msw: DCIEM) at 15 msw: almost 20 min. None of the bijna 20 min. Geen van de DCs ging in deco, DCs went in deco, but indeed this was not maar dat was ook niet verwacht, gezien de met expected on the basis of the NDLs calculated DCIEM uitgerekende NDLen (zie ook Appendix with DCIEM (see also appendix A). A).