Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

Transcriptie

1 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

2

3 Inhoud 1 Voorwoord 4 2 Patientenzorg Shared Care regio VUmc-AMC/EKZ 7 3 Onderwijs en opleiding 8 Interview Raphäele van Litsenburg 9 4 Onderzoek Inleiding VUmc onderzoek naar kinderkanker (VONK) Laboratoriumonderzoek naar kinderkanker Klinische studies Late Effecten na kinderkanker Kwaliteit van leven na kinderkanker Samenwerkingsverbanden 22 Interview patiënt 26 5 International Outreach programma 27 6 Medewerkers en organisatie Organogram Medewerkers in 2013 en bereikbaarheid Wetenschappelijke activiteiten 32 7 Wetenschappelijke stages lopend in Interview Rinske Meesters 42 8 Onderzoeksverslagen 43 9 Wetenschappelijk onderzoek overzicht lopende projecten Cell biological features and drug/radiation restistance Quality of life & late effects Outreach Citaties Wetenschappelijke output 2013 (op alfabet eerste auteur) Ronald McDonald Huis VUmc Vumc Kinderstad VUmc onderzoek naar kinderkanker (VONK) 78 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

4 1 Voorwoord In 2013 heeft VUmc kinderoncologie-hematologie en VUmc kinderoncologisch centrum hard gewerkt aan het leveren van de allerbeste zorg, het zorgvuldig en veelvuldig geven van onderwijs en opleiding, en het doen van vernieuwende en hoogstaande research. Dit jaarverslag doet daarvan getuige, op verschillende manieren. Harde cijfers, verslagen van onze researchprojecten, interviews met medewerkers én met een patient, en allerlei verslagen over onze verschillende activiteiten. Een afdeling en een expertisecentrum kan niet floreren zonder de maximale inzet van de eigen medewerkers, in welke functie dan ook. Hen wil ik bij deze hartelijk bedanken voor alle inspanningen. Natuurlijk zijn ook alle mensen met wie wij samenwerken, binnen én buiten VUmc, cruciaal. Een speciaal woord van dank aan de velen die ons onderzoek helpen mogelijk maken, door het steunen van VU Onderzoek Naar Kinderkanker (VONK), rechtstreeks of via VUmc CCA*Children. In 2013 vierden wij het 30-jarig jubileum van VONK! Een jaar heeft altijd dieptepunten, met name als er toch een patient overlijdt ondanks alle inspanningen. Twee keer per jaar staan wij hier tijdens altijd weer indrukwekkende bijeenkomsten bij stil. Hoogtepunten zijn er ook, zo is het leven en gelukkig maar. Natuurlijk elke keer dat wij een behandeling succesvol afronden, maar ook een promotie (in 2013 van Suzanne Gordijn), voordrachten door onze onderzoekers tijdens prestigieuze wetenschappelijke congressen, en publicatie van belangrijke researchdata. Ook deze publicaties kunt u ook vinden in dit jaarverslag. Er is een veelheid aan andere ontwikkelingen die ons bezighouden. De aanhoudende vraag om te bezuinigen, met als zorg: wanneer komt het moment dat bezuinigen de kwaliteit van de zorg in gevaar gaat brengen. De voorgenomen fusie tussen AMC en VUmc, hoewel dat vooralsnog niet is toegestaan. En natuurlijk de concrete plannen om de complexe zorg voor kinderen met kanker te concentreren in één centrum in Nederland, het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie. Een goed plan, met wel veel haken en ogen, die gelukkig veelal op te lossen zijn. Ik voorzie dat dit nieuwe centrum, dat in volle omvang eind 2017 zal openen, intensieve en goede samenwerking zal kennen met de UMCs in Nederland en dat uiteindelijk alle partijen trots zullen zijn op dit nieuwe en unieke instituut. Ik wens u veel leesplezier. Met vriendelijke groeten, Professor Gertjan Kaspers, kinderarts-oncoloog/hematoloog Hoofd VUmc kinderoncologie-hematologie 4 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

5 2 Patientenzorg Tijd om terug te kijken op Zowel op de verpleegafdeling als op de dagbehandeling is hard gewerkt. Het aantal nieuwe oncologische patiënten was iets lager dan voorgaande jaren, waarschijnlijk een uiting van natuurlijke fluctuatie in de tijd. Het aantal klinische opnames en verpleegdagen was ongeveer stabiel vergeleken met 2012, het aantal dagbehandelingen was wel wat minder. Dit is waarschijnlijk gevolg van het feit dat steeds meer verrichtingen, zoals bloedcontroles, verzorging van centrale lijnen en transfusies in de medebehandelende centra gedaan kunnen worden. Het aantal cytostaticatoedieningen was vergelijkbaar met 2010 en Helaas was er door bezuinigingen geen plaatst meer voor een fellow kinderoncologie (kinderarts in opleiding tot kinderoncoloog). Wel kwam er een zeer enthousiaste AGNIO (assistent geneeskunde niet in opleiding), die met name zorg draagt voor continuïteit op de dagbehandeling. Enkele verpleegkundigen volgden nascholing in het AMC. Opnieuw werden voor een groot aantal kurende kinderen zogenaamde opkikkerdagen (Stichting Opkikker) en wensvervullingen (Stichting Doe Een Wens ) geregeld. Dit is voor de patiëntjes en hun familie altijd iets heel bijzonders, waar ze nog lang met heel veel plezier aan terugdenken. Nel Hensen, sinds lange tijd werkplekmanager van de dagbehandeling ging met welverdiend pensioen en werd opgevolgd door Basil Waldmann, die vorig jaar ook al werkplekmanager over de verpleegafdelingen was geworden en dus nu zowel het klinisch als het poliklinisch team aanstuurt. Opnieuw hebben twee kinderverpleegkundigen hebben de hematologie-opleiding in Leiden met succes afgerond. Het animo om deze opleiding te volgen is onverminderd groot. Ook dit jaar weer hebben twee verpleegkundigen uit Kenia in het kader van het doctor2doctor programma gedurende 2 weken op onze afdeling meegekeken. Een aantal verpleegkundigen is nauw betrokken bij het meedenken over de toekomst van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie. Een flink aantal verpleegkundigen heeft al te kennen gegeven daar in de toekomst te willen werken. Twee verpleegkundigen zijn in 2013 gestart met hun opleiding tot verpleegkundig specialist t.b.v. de kinderoncologie patiënten. Dit zijn 2 zeer enthousiaste jonge dames, die na een gedegen opleiding van 2 jaar een goede logistiek van de zorg rondom kinderen met kanker zullen waarborgen. Alle kwaliteitsprojecten die in de afgelopen jaren zijn gestart lopen nog steeds door. Het zogenaamde KwaliteitsNet, waarin alle procedures, protocollen en andere documenten te vinden zijn, wordt steeds beter gebruikt en intussen zijn de eerste documenten alweer gereviseerd. Ook hebben onze kinderafdeling en dagbehandeling nog steeds een Smiley als kwaliteitskeurmerk voor goede zorg. We hebben weer een aantal zeer enthousiaste kinderartsen in opleiding op de afdeling gehad die veel kinderoncologische kennis hebben opgedaan en met grote toewijding voor de patiënten hebben gezorgd. Tevens krijgen we nog altijd veel co-assistenten die geïnteresseerd zijn geraakt door onderwijs wat ze van de kinderoncologen kregen en die een wetenschappelijke of klinische stage bij ons komen lopen. Het multidisciplinaire retinoblastoom-spreekuur, waarin patiënten gecontroleerd worden door de oogarts, kinderoncoloog, kinderpsycholoog, optometrist, ocularist, audioloog en klinisch geneticus loopt als een trein. In 2012 zijn we voor het eerst op één locatie gaan werken (de polikliniek oogheelkunde) waardoor patiënten niet alleen alle controles op dezelfde dag kunnen krijgen, maar ook op één lokatie. Dit werkt efficiënter en is voor de patiënten veel prettiger. Sinds enige tijd is het mogelijk dat bijnaof net-volwassen patiënten op dezelfde manier gecontroleerd worden, maar dan door de internist zodat de overgang niet zo groot is en zij kunnen blijven profiteren van de multidisciplinaire aanpak. Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

6 De samenwerking van onze subafdeling met diverse andere specialismen zoals oogartsen, kinderchirurgen, patholoog anatomen, kinderradiologen, nucleair geneeskundigen, kinderneurologen, neurochirurgen, radiotherapeuten en klinisch genetici is intensief. Kinderoncologische patiënten worden wekelijks multidisciplinair besproken in de werkgroep kindertumoren, waarbij er een actieve inbreng is van alle genoemde specialismen, zo nodig aangevuld door bijvoorbeeld orthopeden, KNO-artsen of kinderurologen. Ook is er nog steeds maandelijks structureel overleg met de hematologen (voor volwassenen), over zowel stollingsproblemen alsook de zorg voor adolescenten met kanker. We kunnen terugkijken op een 2013 waarin we, ondanks de vele bezuinigingen die wel degelijk hard gevoeld worden, toch nog kwalitatief goede zorg hebben kunnen leveren. Drs. Arjenne Kors, kinderarts-oncoloog Tabel 1: productiecijfers kinderoncologie-hematologie VUmc Productiecijfers klinische opnames klinische overdrachten klinische overplaatsingen - IC dagen normal care verpleeg dagen - dagbehandelingen eerste consulten (NP) eerste poli bezoek (EPB) - herhaal consulten poliklinisch cytostatica Tabel 2: nieuwe patiënten kinderoncologie-hematologie VUmc Nieuwe patiënten benigne hematologie: - neutropenie anemie (hemoglo binepathie e.d.) - thrombopenie pancytopenie stolling diversen consulten consulten stolling en cytopenieën Subtotaal oncologie: - leukemie/lymfoom/ MDS - hersentumoren retinoblastoom overige tumoren (bot-, solide- + kiemceltumoren) - benigne tumoren verdenking recidief * - nog geen diagnose consulten Subtotaal Totaal * Recidieven: 3x AML, 3x hersentumor, 1x retinoblastoom, 2x overig. 6 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

7 2.1 Shared Care regio VUmc-AMC/EKZ De meeste kinderen met een maligniteit of een benigne hematologische aandoening krijgen hun medische zorg deels aangeboden in een ziekenhuis dichter bij huis. In onze regio werken wij alweer 5 jaar samen met het AMC/EKZ en het IKNL om de shared care volgens de richtlijn te laten verlopen. Deze richtlijn richt zich op kwaliteit van zorg waarbij kwantiteit en communicatie naast bij- en nascholing voor zowel artsen als verpleegkundigen uit onze geaffilieerde ziekenhuizen aan de orde komen. Het team heeft afscheid genomen van kinderoncologie verpleegkundige Fleur Vuijk die het stokje overgegeven heeft aan Christine de Vries. Het team vanuit VUmc wordt gecompleteerd door Floor Abbink, kinderoncoloog. Vanuit het AMC/EKZ is het team ongewijzigd. Met het oog op verdere centralisatie is het aantal shared care centra verder afgenomen. Hierdoor kan de kwantiteit bij de over gebleven centra toenemen. In 2013 zijn er 7 Shared Care centra, die ofwel met VUmc, AMC of met beide klinieken samenwerken. MUMC, Maastricht heeft met het AMC een bijzonder samenwerkingsverband. Op het moment hebben alle centra een zogenaamde A -status: zij doen dagopnames voor chemokuren, maar (nog) geen meerdaagse klinische kuren. Daarnaast kunnen kinderen in hun shared care ziekenhuis terecht voor tussentijdse controles, verzorging van centrale lijnen en labafnames, plaatsen van maagsondes, transfusies van bloedproducten en opnames in verband met koorts in neutropenie en opstarten van een traject voor sondevoeding. Alle centra hebben de samenwerkingsovereenkomst volgens de richtlijn ondertekend. Voorafgaand aan het bezoek worden de centra gevraagd een lijst met items volgens de richtlijn in te vullen. In mei 2013 werd een 3 daagse scholing Medische kennis en verpleegkundige zorg rondom een kind met kanker georganiseerd voor verpleegkundigen. Deze scholing was een groot succes met meer dan 30 deelnemende verpleegkundigen. In het najaar vond de derde Landelijke Shared Care dag plaats in de Amstelzaal van VUmc. Abbink zat (weer) in de congresorganisatie. Kaspers, Veening en Veldhuijzen van Zanten hadden hierbij namens VUmc een actieve bijdrage in de vorm van een voordracht. Voor beide activiteiten werden door de NVK resp. V&VN nascholingspunten toegekend. Wij blijven werken aan het optimaliseren van deze topklinische zorg voor kinderen met kanker in onze regio waarbij communicatie, bereikbaarheid en scholing een zeer belangrijke rol zal blijven innemen. Het komende jaar wordt videoconferencing geëffectueerd. Een pilot zal gestart worden met het Flevo ziekenhuis en het West-Fries Gasthuis. Verpleegkundige en medische nascholing evenals de werkbezoeken zullen worden gecontinueerd. Drs. Floor Abbink, kinderarts-oncoloog Ondersteund door het IKNL zijn in 2013 een aantal centra voor de 2e keer bezocht. De werkbezoeken worden als heel nuttig ervaren. Er wordt gekeken naar de logistiek rondom de zorg vanuit het shared care centrum en er worden ervaringen uitgewisseld. Ook wordt meestal een ronde over de afdeling gemaakt. Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

8 3 Onderwijs en opleiding Kliniek Het VU medisch centrum heeft een door de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) officieel erkende opleiding tot kinderarts-oncoloog/ hematoloog. Opleider is prof. dr Gertjan Kaspers, plaatsvervangend opleider dr Margreet Veening. Tot april 2013 heeft dr van Litsenburg als fellow op de afdeling kinderoncologie gewerkt. De staf bestaat verder uit Arjenne Kors, Dannis van Vuurden, Valérie de Haas, Floor Abbink en ondergetekende. In de kliniek draagt de kinderoncologie-hematologie bij aan de opleiding van de arts-assistenten kindergeneeskunde en de co-assistenten. Voor de artsassistenten is er cursorisch onderwijs, worden er Grand Rounds georganiseerd en is er wekelijks een grote visite over de liggende en poliklinisch kurende oncologische kinderen. Met het veranderde curriculum Geneeskunde is de bijdrage aan de opleiding tot basisarts veranderd. De (junior) coassistenten hebben een 2.5 week durende intensieve stage die door een afwisselend staflid van de kindergeneeskunde gemiddeld 2.5 uur per dag fysiek wordt ondersteund. In een tweede (senior) co-schap waarbij de co-assistenten 4 weken op de polikliniek en in de kliniek worden ingedeeld wordt geparticipeerd in het afnemen van zogenaamde KPB s (Korte Praktijk beoordeling). Deze beoordelingen dragen bij aan het uiteindelijke cijfer voor het co-schap. Voor ditzelfde co-schap wordt bij toerbeurt op dinsdagochtend eens in de maand het college blauwe plekken gegeven. Alle stafartsen zijn jaarlijks begeleider van meerdere co-assistenten die het co-schap kindergeneeskunde volgen. Voor bij- en nascholing van de verpleegkundigen worden regelmatig klinische lessen gegeven. middels klinisch lijnonderwijs, het blok opgroeien en kennismaking met de medische praktijk. De zitting in de examencommissie van het artsexamen wordt op toerbeurt gedaan, waarbij Kaspers 1 keer per jaar voorzitter is. Opnieuw was er bijdrage aan het onderwijs in het kader van het keuzeprofiel oncologie en de masterclass oncologie voor studenten geneeskunde en andere biomedische academische opleidingen, en werd bijgedragen aan het wetenschappelijk focusonderwijs. Na- en bijscholing kinderartsen al dan niet in opleiding De Regionale Academische Avond Kindergeneeskunde (RAAK) VUmc is een maandelijkse bijeenkomst met steeds wisselende onderwerpen vooral gericht op de kinderarts, al dan niet in opleiding. Ook de kinderoncologie participeert hierin. Extern en buiten de afdeling om zijn meerdere stafleden actief met bijdragen aan kinderoncologisch onderwijs, grotendeels in de vorm van bij- en nascholingscursussen. Tevens werd vanuit VUmc een bijdrage geleverd aan het landelijke arts-assistenten onderwijs kinderoncologiehematologie in de vorm van toets vragen. Dr. Margreet Veening, kinderarts-oncoloog. Medische Faculteit Bijdrage aan de bachelorfase van de medische studenten wordt geleverd in de vorm van een intensief tutoraat in het eerste of tweede leerjaar, waarbij 2 keer in de week gedurende een semester een groep van 12 studenten begeleid wordt. Bijdrage aan de doctoraal fase van de medische studenten wordt geleverd 8 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

9 Interview Raphäele van Litsenburg Onderzoek naar slaapproblemen bij ALL-patiënten Goede nachtrust onontbeerlijk Dat de kwaliteit van leven voor kinderen en jongeren met leukemie niet vergelijkbaar is met die van hun gezonde leeftijdsgenootjes is duidelijk. Ze krijgen een behandeling die, zowel lichamelijk als geestelijk, veel van ze vergt. Maar we zoeken naar onderdelen waar we wat aan kunnen doen, vertelt kinderarts en onderzoeker Raphaële van Litsenburg. Ik kijk nu hoe we de slaapproblemen aan kunnen pakken. Het onderzoek van Raphaële van Litsenburg richt zich op een specifieke patiëntengroep: patiënten met acute lymfatische leukemie (ALL), jonger zijn dan 18 jaar, die met slaapproblemen kampen. Dit is een nieuw onderwerp, waar nog nauwelijks onderzoek naar is gedaan. Veel artsen waren zich er niet van bewust dat slaap een probleem vormde. Niet zo raar als je bedenkt dat ouders wel iets anders met de arts te bespreken hebben dan dat hun kind slecht inslaapt of s nachts huilend wakker wordt. We starten nu een onderzoek naar de slaap tijdens en na de behandeling. want er komen jaarlijks 120 nieuwe patiënten bij en niet alle kinderen en ouders willen natuurlijk meedoen. We gaan werken met vragenlijsten, maar ook met een bewegingsmeter die het kind s nachts om zijn middel of pols draagt. Ook willen we de melatonine in de urine meten. Als de slapen bij ALL echt een probleem vormt, kunnen we ouders en kinderen helpen. Bijvoorbeeld door pedagogische ondersteuning voor de ouders, zodat zij hun kinderen kunnen helpen minder angstig te zijn. Daarmee voorkom je dat ze nachtmerries krijgen. Mochten pubers problemen met inslapen hebben, dan kunnen benzodiazepinen, de zogenaamde pammetjes, misschien tijdelijk hulp bieden. En als de patiënten een melatonine-tekort hebben kunnen we daar ook wat aan doen. Raphaële van Litsenburg, kinderarts-onderzoeker Litsenburg wijdde eerder al haar promotieonderzoek aan de kwaliteit van leven van kinderen en jongeren. Daaruit bleek dat zowel leeftijd als geslacht veel uitmaakten. Bij jonge kinderen is het vooral de angst die opvalt, maar ook pubers ervaren kwaliteitsverlies en bij meisjes is dat erger dan bij jongens. Goede informatie geven helpt jongeren daar beter mee om te gaan. Wat Litsenburg bij het slaaponderzoek duidelijk wil krijgen, is of er problemen zijn met inslapen omdat de kinderen te veel piekeren, of dat ze s nachts wakker schrikken uit een nachtmerrie. Maar misschien heeft de behandeling ook wel invloed op het slaaphormoon, melatonine. Voor het onderzoek wil ze 150 kinderen met ALL tussen de 2 en 18 jaar voor een periode van drie jaar volgen. Dat betekent dat het onderzoek pas over vijf jaar kan worden afgerond, Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

10 4 Onderzoek 4.1. Inleiding VUmc onderzoek naar kinderkanker (VONK) Al ruim 25 jaar doet VUmc Onderzoek Naar Kinderkanker. De naam VONK staat enerzijds voor de fondsenwervende activiteiten om dat onderzoek mogelijk te maken, maar brengt ook al de research zelf samen onder één naam. Wat is dan al dat onderzoek? In feite zijn er vier hoofdvormen: Ten eerste laboratoriumresearch; vanuit het laboratorium moeten de echte vernieuwingen komen. Wij focussen op drie tumoren die juist veel of zelfs exclusief bij kinderen voorkomen: leukemie (bloedkanker), retinoblastoom (kanker van jet netvlies) en hersentumoren. Speciale aandacht heeft het zogenaamde DIPG, kanker in de hersenstam, dodelijk bij alle patienten. Deze research wordt gecoordineerd door dr. Jacqueline Cloos, die zelf leiding geeft aan het leukemieonderzoek, terwijl het retinoblastoomonderzoek wordt geleid door dr. Josephine Dorsman en het hersentumoronderzoek door dr. Esther Hulleman. 75% ligt, en blijkt dat meer dan de helft van de zogenaamde childhood cancer survivors een of meerdere late effecten heeft, wordt het voorkómen hiervan meer en meer belangrijk. Bij late effecten moet u denken aan verminderde vruchtbaarheid, vervroegde overgang, hartschade, nierschade en aan schade aan de hersenen. Deze research wordt geleid door dr. Eline van Dulmen-den Broeder. Om onderzoek op te kunnen starten is eigen geld nodig, en ook daarvoor is er VONK. Vervolgens kunnen wat rijpere onderzoeken worden ingediend voor financiering door bv. Stichting KiKa en KWF Kankerbestrijding, maar ook bij Europese organisaties. Donaties aan VONK kunnen op die manier als vliegwiel werken, en allen die VONK steunen zien op die manier hun bijdrage soms wel vertienvoudigen! Waarvoor mijn dank. Prof. dr. Gertjan Kaspers Ten tweede zijn er kliniche studies, waarbij veelbelovende nieuwe medicijnen worden onderzocht bij kinderen. Natuurlijk niet zonder toestemming van allerlei commissies, zowel binnen VUmc als landelijk. Ook nieuwe toedieningsvormen kunnen worden onderzocht, en zelfs nieuwe soorten behandeling zoals immunotherapie. Ten derde doen wij onderzoek naar de kwaliteit-vanleven van patienten tijdens en na de behandeling. Wetende dat een behandeling wel drie jaar kan duren, en dat blijkt dat ook daarna de behandeling nog sporen nalaat, is het voor patient en gezin in de praktijk van groot belang om deze kwaliteit-vanleven te optimaliseren, ondanks de noodzakelijke behandeling. Deze research wordt geleid door dr. Raphaele van Litsenburg. Tot slot en als vierde, doen wij Late effecten onderzoek. Nu de kans op genezing boven de 10 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

11 4.2. Laboratoriumonderzoek naar kinderkanker Het laboratoriumonderzoek van de afdeling kinderoncologie op de VUMC is gericht op drie verschillende tumor typen: acute leukemie, hersentumoren en retinoblastomen. Hoewel het onderzoek in verschillende laboratoria binnen CCA/VICI wordt uitgevoerd, is er zeer nauwe samenwerking. We hebben immers een belangrijk gezamenlijk doel: het genezen van meer kinderen met minder bijwerkingen. Met de huidige behandelmogelijkheden kunnen we al veel kinderen genezen met kanker, maar dit gaat soms gepaard met ernstige bijwerkingen op de korte en/of lange termijn. Deze bijwerkingen worden onder andere veroorzaakt doordat chemo- en/of radiotherapie ook de normale gezonde cellen treft. Ons onderzoek is onder andere gericht op het vinden van specifieke verschillen tussen tumorcellen en gezonde cellen. Aan de hand van deze informatie kunnen we dan een behandeling zoeken die zich specifiek op de tumorcel richt en geen effect heeft op de gezonde cellen. Dit wordt ook wel targeted therapy genoemd. Binnen het onderzoek naar acute leukemie bij kinderen bestuderen we zowel de lymfatische- (ALL) als de myeloïde (AML) vorm. Dit onderzoek vindt plaats binnen de Hematologie Laboratoria op het VUMC/CCA. Het afgelopen jaar hebben we ons verder verdiept in de werkingsmechanismen en eventuele resistentie ontwikkeling bij behandeling van leukemie cellen met stoffen die de afbraak van eiwitten remmen. Over het algemeen heeft de tumorcel door zijn snelle groei veel meer eiwitten nodig dan gezonde rijpe lichaamscellen. Daarom zullen er zich in leukemie cellen ook meer onafgebroken klontjes met eiwitten ophopen als de afbraak wordt geremd waar de leukemie cellen van dood gaan. Er is momenteel een klinische studie gaande waarbij kinderen met recidief ALL in ons en meerdere (inter)nationale centra, onder andere behandeld worden met de proteasoom remmer bortezomib. Belangrijk laboratorium onderzoek hierbij is gericht op voorspellen welke kinderen baat hebben bij de behandeling met bortezomib. Als we aanwijzingen hebben dat een kind niet zal reageren op deze behandeling, kan er bij toekomstige studies gekozen worden voor een alternatief. Dit onderzoek beperkt zich niet tot onze eigen klinische studie maar is uitgebreid met klinische studies in Amerika (Children s Oncology Group) waarvan wij de leukemie cellen krijgen om naar mogelijke aanwijzingen van resistentie te kijken. Bovendien onderzoeken we manieren om de leukemie cellen gevoelig te maken voor deze behandeling. Een voorbeeld hiervan is dat we bortezomib blootstelling aan cellen combineren met Interferon-γ wat de proteasoom samenstelling verandert en daarmee bepaalde resistente cellen gevoelig maakt voor bortezomib (dit is inmiddels gepubliceerd in het tijdschrift Haematologica). Behandeling met bortezomib kan leiden tot bepaalde ongewenste bijwerkingen en daarom onderzoeken we ook nieuw ontwikkelde eiwit-afbraak remmers. Van stichting KIKA hebben we een project toegekend gekregen om dit onderwerp van eiwitafbraak remmers verder te onderzoeken. Een andere manier waarop cellen resistent kunnen zijn tegen chemotherapie is door verschillende isovormen van enzymen in een cel tot expressie te brengen. Vooral is dit van belang als dit gebeurt bij enzymen die betrokken zijn bij de biochemische routes voor efficiënte werking van chemotherapeutica. Voor de werking van het middel methotrexate (MTX) hebben we gevonden dat bepaalde iso-vormen van een enzym (folyl-polyglutamaat synthestase, FPGS) gerelateerd zijn aan MTX resistentie in gekweekte cellen. We onderzoeken nu of deze iso-vormen ook voorkomen bij de leukemie cellen van kinderen met ALL en of het aanwezig zijn van bepaalde iso-vormen zijn weerslag heeft op de prognose. Omdat niet alleen MTX wordt gebruikt bij leukemie behandeling, gaan we ook onderzoeken of iso-vormen van andere enzymen betrokken zijn bij de resistentie voor andere middelen. Bovendien zijn er meerdere tumorsoorten die met chemotherapie worden behandeld en waar dit proces een rol kan spelen. Om dit verder te onderzoeken hebben we een project goedgekeurd gekregen van het Cancer Center Amsterdam samen met de afdelingen Hematologie (Prof dr S. Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

12 Zweegman), Medische Oncologie (Dr. E. Giovannetti) en Reumatologie (Dr. G. Jansen) maar ook weer in samenwerking met onze collega s van de Technion Universiteit in Haifa, Israel. Bij AML zijn we geïnteresseerd hoe het komt dat er toch bij een aantal kinderen (± 30%) zich een recidief ontwikkeld na complete remissie van de tumorcellen. We hebben eerder aangetoond dat in het initiële diagnose monster heel kleine subpopulaties aanwezig kunnen zijn die uiteindelijk de voornaamste cellen van het recidief vormen. Gebleken is dat deze subpopulaties gemist zouden kunnen worden tijdens het volgen van de restziekte gedurende en na behandeling. Deze recidief initiërende cellen kunnen namelijk soms ook andere uiterlijke kenmerken hebben dan waar we naar op basis van de diagnose naar kijken. Samen met het laboratorium van de (Dr. V. de Haas en Dr. E. Sonneveld) bestuderen we de verschillende subpopulaties bij diagnose, gedurende en na therapie maar ook het eventuele recidief. Hierbij zullen we vaststellen welke cellen persistent zijn en in staat zijn een recidief te vormen. We hebben aanwijzingen dat deze recidief initiërende cellen stamcel eigenschappen hebben (onrijp en relatief resistent tegen chemotherapie). We zullen dan ook analyseren of de hoeveelheid stamcellen bij diagnose en/of in restziekte van belang zijn voor het ontwikkelen van een recidief en daarbij voor de prognose van het kind met AML. Het hersentumoronderzoek vindt plaats binnen de Neuro-oncologie Research Group (NRG). Onderzoek binnen de NRG is een samenwerking tussen meerdere afdelingen waaronder Neurochirurgie, Neurologie, Pathologie, Kinderoncologie, Radiotherapie en Medische Oncologie. Van groot belang is de nauwe samenwerking die we hierin hebben met de prestigieuze neurowetenschappen onderzoeksgroep van de Harvard universiteit in Boston. De onderzoekscoördinator van het NRG (Dr T. Würdinger) doet ook nog deels onderzoek bij deze onderzoeksgroep. Een belangrijk speerpunt binnen de kinderhersentumoren is het onderzoek naar diffuus intrinsiek ponsglioom (DIPG). Dit zijn tumoren die gelegen zijn in de hersenstam, het onderste gedeelte van de hersenen dat de verbinding vormt tussen de grote hersenen en het ruggenmerg. Kinderen met deze vorm van kanker hebben zeer slechte overlevingskansen, mede omdat er nog erg weinig over deze ziekte bekend is. Om meer inzicht te krijgen in het ontstaan van ponsgliomen en om nieuwe aangrijpingspunten te vinden voor de behandeling van deze ziekte is er een grote screen gedaan om afwijkingen in het DNA van DIPG patiënten te vinden (Dr. E. Hulleman). De analyses van deze screening worden uitgevoerd in samenwerking met de groep van Prof P. van der Spek (ErasmusMC, Rotterdam). Daarnaast is er, op initiatief van het VUmc en met financiële hulp van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW), in februari 2013 een symposium georganiseerd waar alle mondiale wetenschappers en artsen die zich bezig houden met DIPG bijeenkwamen. Doel van deze bijeenkomst was elkaar te informeren over de laatste ontwikkelingen in het onderzoeksveld en internationale samenwerkingen op te zetten. Een voorbeeld van een dergelijke samenwerking is het preklinische DIPG consortium waar de NRG deel van uitmaakt. Verschillende onderzoeksgroepen uit Europa en Noord-Amerika hebben in het kader van dit consortium hun DIPG cellijnen en -tumormateriaal gekarakteriseerd en tegelijkertijd gescreend voor middelen die mogelijk effectief zijn in de behandeling van deze ziekte. De resultaten van dit project zullen in de loop van 2014 gepubliceerd worden. Dit in navolging van een soortgelijke screen die, in iets kleinere opzet, begin 2013 al aan het VUmc is uitgevoerd en gepubliceerd in PLoS One. Uit deze experimenten bleek dat conventionele chemotherapeutische middelen tumorcellen in het laboratorium zeer effectief konden uitschakelen. Deze resultaten zullen nu verder worden onderzocht in diermodellen die de afgelopen jaren in ons laboratorium zijn opgezet. Een andere lijn binnen het onderzoek naar kinderhersentumoren richt zich op het identificeren van stoffen die specifiek de tumorcel gevoeliger maken voor bestraling. Dit is heel belangrijk omdat bestraling nog steeds een belangrijke behandelstrategie is voor hersentumoren bij kinderen. Uit dit 12 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

13 werk blijkt dat de WEE1 inhibitor MK-1775 effectief is in de behandeling van DIPG (gepubliceerd in Molecular Cancer Therapeutics), en dat de natuurlijke flavonoide Quercetine cellen van een ander soort hersentumor, het medulloblastoom, gevoeliger kan maken voor straling. Medulloblastoom is een tumor in de kleine hersenen, waar binnen de NRG ook onderzoek naar gedaan wordt. Zo kijken we naar het EZH2 eiwit binnen dit type hersentumor en hebben we aangetoond dat Olaparib, een remmer van PARP activiteit ook zeer effectief medulloblastoomcellen (en andere hoog-gradige tumorcellen) kapot kan maken. Dit werk is uitgevoerd door Dannis van Vuurden, een kinderoncoloog die naast zijn klinische werk ook wetenschappelijk onderzoek doet. In zijn promotietraject heeft hij verder nog gekeken naar de rol van de eiwitten PBXIP1 en SIRPα in hersentumoren en naar de mogelijkheden om de EGFR inhibitor CI-1033 te gebruiken voor de behandeling van gliomen (gepubliceerd in het Journal of Cancer Science and Therapy). Naast de steun van KIKA hebben we ook dit jaar weer financiële en morele steun gehad van de stichting Semmy ( nl) en de stichting Egbers om onderzoek naar dit type hersentumor mede mogelijk te maken. Bovendien hebben we een toelage gekregen van het Zeldzame Ziekte Fonds (ZZF). factoren zullen we relateren aan klinische kenmerken ten einde mogelijk in de verdere toekomst gerichtere therapie te kunnen ontwikkelen voor verschillende retinoblastoom tumor typen. Naast onderzoek hebben we op het laboratorium ook dit jaar weer bijgedragen aan onderwijs en wetenschappelijke stages voor studenten van Geneeskunde, Medische biologie en Master Oncologie en voor studenten van het Hoger Laboratorium Onderwijs. Uitgebreidere details over de verschillende onderzoeken zijn te vinden in de afzonderlijke onderzoeksverslagen die als bijlagen aan dit jaarverslag zijn toegevoegd. Dr. Jacqueline Cloos, onderzoek coördinator Het onderzoek naar oogtumoren bij hele jonge kinderen (retinoblastoom) wordt uitgevoerd binnen de laboratoria van Klinische Genetica (dr. J. Dorsman, prof. dr. H. te Riele) en is in samenwerking met de afdeling Oogheelkunde (dr. A. Moll en dr. M. Bosscha). Het onderzoek heeft zich het afgelopen jaar gericht op het classificeren van deze tumoren. Hoewel er een relatief eenduidige therapie is voor kinderen met retinoblastoom, zijn er aanwijzingen dat de tumoren op intracellulair niveau wel degelijk verschillen. Onze publicatie in de Lancet Oncology laat zien dat er een specifieke subgroup is waarbij geen Rb mutatie aanwezig is maar wel een sterk verhoogde MYCN. Daarnaast hebben we nu, met behulp van technieken die het hele genoom in de cel bestuderen, aangetoond dat er meerdere subgroepen te onderscheiden zijn (deel ervan is nu geaccepteerd voor publicatie in Genes Chromosomes & Cancer). Deze cellulaire Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

14 4.3. Klinische studies Binnen het VUmc worden zoveel mogelijk de behandelrichtlijnen van de gevolgd. Dit betekent dat behandeling plaatsvindt volgens behandelprotocollen die landelijk gebruikt worden in alle centra. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten protocollen: enerzijds de behandelrichtlijnen, dit is meestal de best available treatment ; anderzijds de len. Een kenmerkt zich door een extra studievraag, randomisatie en monitoring. Deze studies zijn vaak investigator-initiated studies, waarbij de kinderartsoncologen zelf het protocol schrijven en waarbij de financiële steun van bedrijven beperkt of zelfs afwezig is. De len worden altijd centraal getoetst door de METc van het centrum van de principal investigator. Aansluitend worden goedgekeurde protocollen aangeboden aan de Coördinator Externe Toetsing die controleert of het dossier volledig is; daarna volgt er goedkeuring door de RvB. Behandelrichtlijnen hoeven daarentegen niet een dergelijk uitgebreide toetsing te ondergaan, maar worden wel ter kennisgeving bij de METc VUmc aangeboden. daarbij ondersteund door de research-verpleegkundigen Sandra Diepenhorst en Anneke Cranendonk voor de dagelijkse logistiek. Algehele supervisie van de klinische studies gebeurt door dr M.A. Veening. Ieders betrokkenheid heeft geleid tot een versoepeling van de uitvoering van de studies, mede door het feit dat de artsen ondersteund worden bij voorlichting over de studies, voorbereiden van de benodigde formulieren en laboratoriumafnames; en zo nodig terugrapportage naar de betrokken principal investigators. Aldus is VUmc kinderoncologie-hematologie betrokken bij een groot aantal klinische studies, en levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de vooruitgang in de kinderoncologie. Dr. Margreet Veening, kinderarts-oncoloog Een overzicht van de gevolgde behandel- en len binnen VUmc wordt weergegeven in Tabel 1. In Tabel 2 treft u een overzicht van de zogenaamde add-on studies, deze studies richten zich op aanvullende vragen tijdens de behandeling. Alle studies zijn lokaal METc en CWO-CCA goedgekeurd, en derhalve open voor inclusie. Het VUmc probeert qua behandelprotocollen ook een initiërende rol te spelen, gebaseerd op onze speerpunten: hersentumoren, leukemie en retinoblastoom. Coördinatie van de voorbereiding en indiening van protocollen voor lokale toetsing is in handen van de datamanagers Miret Emanuel en Femke Verwer. Coördinatie van uitvoering van protocollen op de werkvloer wordt sinds 2009 uitgevoerd door Suzanne Gordijn en Hester Blufpand, arts-onderzoekers bij de subafdeling Kinderoncologie-Hematologie. Zij worden 14 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

15 Behandel- en studie protocollen waarin VUmc kinderoncologie participeert Tabel 1: Behandel- en len waarin VUmc kinderoncologie participeert Protocol Indicatie Soort protocol Status Coördinatie/ Datum Sponsor Inclusie gesloten AA: Best available treatment guideline Aplastische anemie Studie- en Behandelprotocol ACNS0121 Ependymoom Behandelprotocol behandelprotocol ACNS0126 Hooggradig glioom Studie- en Behandelprotocol ACNS0331 ACNS0332 ALCL 99 Medulloblastoom SR Medulloblastoom HR Grootcellig anaplastisch Lymfoom Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol ALCL recidief Recidief ALCL Studie- en Behandelprotocol ALL-R3 Recidief ALL Studie- en Behandelprotocol ALL-11 Initiele ALL (1-19jr) Studie- en Behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol In voorbereiding Gesloten ARET0321 Extra ocular RB Behandelprotocol behandelprotocol B-NHL_B-ALL 2008 B-cel NHL of B-ALL Studie- en Behandelprotocol Bortezomib Recidief ALL Studie- en Behandelprotocol CLARA-DNX Refractaire AML Studie- en Behandelprotocol CLO08708 Recidief ALL Registratiestudie CML-PAED II Ph+ CML Studie- en Behandelprotocol DB AML-01 Initiele AML Studie- en Behandelprotocol DIPG protocol Ponsglioom Studie- en Behandelprotocol Einstein Jr DVT Studie- en Behandelprotocol Einstein Jr - Fase IIb DVT Studie- en Behandelprotocol Einstein Jr - Fase III DVT Studie- en Behandelprotocol EpSSG NRSTS 2005 Non Rhabdomyosarcoom Studie- en Behandelprotocol Erasmus MC Sanofi behandelprotocol VUmc Bayer Centrale indiening Bayer In voorbereiding Bayer Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

16 Protocol Indicatie Soort protocol Status Coördinatie/ sponsor Datum Inclusie gesloten EpSSG RMS 2005/COG EsPhALL EURAMOS-1 EURO-LB-02 EuroNet-PHL interim protocol EuroNet-PHL-C1 (alleen recidief protocol open) EuroNet-PHL-LP1 European Rhabdoid Registry Ewing 2008 EWOG-MDS 2006 EWOG-MDS RC Fanconi anemie diagnostiek HIT-GBM HLH 2004 ICC APL 01 I-CML-ped Inter-B-NHL ritux 2010 Interfant 2006 LCH HCT 2006 LCH-III LCH-IV MEL3 ML-DS 2006 NBL 2009 Rhabdomyosarcoom Ph+ ALL (1-18 jr) Osteosarcoom non B-NHL klassieke M. Hodgkin klassieke M. Hodgkin nodulair lymfocytenrijk Hodgkin lymfoom (nodulair paragranuloom) ATRT Ewing sarcoom MDS-JMML Refractaire cytopenie Fanconi anemia Hooggradig glioom Hemophagocytic Lymphohistiocytosis APL CML NHL Intitiele of biphenotyp ALL (<1 jr) Resistent LCH LCH LCH Melanoom Initiele AML bij Down syndroom Neuroblastoom Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Registratiestudie Studie- en Behandelprotocol Registratiestudie Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Behandelprotocol Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Registratiestudie Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol Lokale indiening behandelprotocol EU-RHAB GPOH Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

17 Protocol Indicatie Soort protocol Status Coördinatie/ sponsor Datum Inclusie gesloten Nilotinib Nilotinib_ CAMN107A2203 NOPHO-DBH AML 2012 NPC 2003-GPOH/ DCOG RB protocol VUmc Relapse Registry 2009 Relapsed AML 2010/01 SIOP CNS GCT II SIOP CPT 2000 SIOP LGG 2004 SIOP PNET 4 SIOP Wilms 2001 SIOPEL 3 SIOPEL 4 STOPIMAPED TIKI studie TMD DS deel A TMD DS deel B UKCCSG GCIII Imatinib resistant / intolerant Ph+ CML or refractory / relapsed Ph+ ALL Newly diagnosed Ph+ CML or Ph+ CML resistant/intolerant to Imatinib or Dasatinib Initiele AML Nasopharynx Carcinoom Retinoblastoom AML 1e recidief Refractory or relapsed AML Kiemceltumor (cerebraal) Choroid Plexus Tumoren Laaggradig glioom Medulloblastoom SR Nefroblastoom Hepatoblastoom SR Hepatoblastoom HR CML Acute ITP Screening TMD bij Down Down TMD Extracranial Germ Cell Tumours Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Behandelprotocol Registratiestudie Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Studie- en Behandelprotocol Registratiestudie Studie- en Behandelprotocol Behandelprotocol Wacht op initiatie behandelprotocol Centrale indiening behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol behandelprotocol PPD/Novartis Novartis VUmc UMCU UKCCSG Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

18 Overzicht van add-on len Protocol Indicatie Soort protocol Status Coördinatie/ sponsor Datum Inclusie gesloten AML QoL ASP-studie CortisALL studie Dexadagen studie EVA studie ExLma IMPROVE IVIG-studie MacKid Mesenchymale Stamcel MOBI-KIDS MRD RMS studie QLIM studie QoL bij PEG-Asp VINCA studie WB-MRI Kwaliteit van leven, slaap en vermoeidheid tijdens en na AML behandeling Initiele ALL (1-19jr) Alle patiënten met ALL of (non-) Hodgkin lymfoom ALL Revaccinatie na ALL ALL patiënten Alle kinderoncologie patiënten Initiele ALL (1-19jr) Alle patiënten 6-17 jaar waarbij informed consent voor een interventieonderzoek gevraagd moet worden MDS-JMML Hersentumoren Relatie MRD RMS en outcome Alle ptn jr. tijdens of < 1 jr. na chemo- en/of radiotherapie Kwaliteit van leven bij PEG-asparaginase Initiele ALL (1-19jr), inclusie in ALL-11 MRI studie bij HL Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Add-on studie Gesloten Gesloten In voorbereiding EMC UMCU UMCU LUMC Universiteit Utrecht VUmc UMCU Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

19 4.4. Late Effecten na kinderkanker Door verbeterde diagnostiek en behandelingsmethoden overleven steeds meer kinderen met kanker. Dat is prachtig maar dit succes heeft ook een keerzijde. Ongeveer 75% van hen die kinderkanker overleven heeft 10 tot 20 jaar na het einde van zijn/ haar behandeling last heeft van één of meer late effecten van de ziekte en/of de behandeling. Om deze late effecten vroeg op te sporen is in het VU medisch centrum de LATER-poli opgezet (Lange Termijn Effecten van Kinderkanker). Hier wordt iedereen die meer dan 5 jaar na diagnose nog in leven is regelmatig gezien om te kijken hoe het op medisch en psychosociaal gebied met hen gaat. Dit gebeurt volgens landelijke richtlijnen voor zorg, opgesteld door de Taakgroep (Stichting Kinderoncologie Nederland) LATER. In het VUmc gaat het om zo n 750 kinderen en volwassenen. Ex-patiënten die onbedoeld niet zijn uitgenodigd voor de LATERpoli kunnen vanzelfsprekend altijd bellen voor een afspraak. Naast patiëntenzorg wordt er op de LATERpoli ook wetenschappelijk onderzoek verricht. Hierbij werkt de kindergeneeskunde veel samen met andere disciplines binnen het VUmc, zoals de gynaecologie, de interne geneeskunde, de medische psychologie en de oogheelkunde, maar ook met de andere kinderoncologische centra in Nederland. Hieronder volgt een greep uit de lopende, dan wel op handen zijnde onderzoeken. KWF Kankerbestrijding en Stichting KiKa financieren een landelijke studie naar de vruchtbaarheid, eicelvoorraad en vervroegde overgang van vrouwelijke overlevenden van kinderkanker (het VEVO-onderzoek). Philips Nederland B.V heeft voor dit onderzoek de benodigde echoapparaten ter beschikking gesteld. Het VUmc is initiator en coördinator van deze studie waaraan alle Nederlandse kinderoncologische centra Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum

20 deelnemen en in.2013 is de dataverzameling van meer dan 3000 vrouwen zo goed als afgerond. Ook hebben we in 2013 geld van de Europese Unie gekregen, onder andere voor het het uitrollen van een project over de vruchtbaarheid van vrouwen die als kind kanker hebben gehad. Zestien instituten uit 8 verschillende Europese landen doen hieraan mee en VUmc zal voor dit deel van het onderzoek kartrekker zijn. Maar we kijken niet alleen naar de vruchtbaarheid van vrouwen die als kind kanker hebben gehad. In een landelijke studie, die momenteel wordt uitgewerkt, zal de (psycho)sexuele problematiek van overlevenden van kinderkanker verder uitgediept worden. Dit is naar aanleiding van een pilotstudie in VUmc die liet zien dat ongeveer 20% van de overlevenden hier problemen mee heeft. Ook het effect van de behandeling van leukemie op onder andere aandacht- en concentratiestoornissen is onderwerp van studie in twee, door KWF gefinancierde, projecten. Deze onderzoeken toonden aan dat een deel van de behandeling van leukemie op de lange termijn aandacht- en gedragsproblemen kan geven en dat de onderliggende mechanismen hiervan lijken te passen bij vroegtijdige veroudering en een proces dat overeenkomsten heeft met dementie. Effecten Land. Binnen LATER, een landelijk initiatief waarin de 7 kinderoncologische en stamceltransplantatie centra vertegenwoordigd zijn, wordt hard gewerkt aan een gezamenlijk en landelijk project, de -LATER Studie, dat ruim 25 deelonderzoeken bevat. Ook VUmc is erg actief in deze voorbereidingen en zal van een aantal deelprojecten kartrekker zijn. Naar verwachting zal het project in 2015 van start gaan. Al met al is het late effecten onderzoek in VUmc volop in beweging. Wij houden u op de hoogte! Dr. Eline van Dulmen-den Broeder Daarnaast is het project Quality of Life in Motion (QLIM) in 2009 van start gegaan, gefinancierd door KWF Kankerbestrijding/Alpe d HuZes na belangrijke steun van de Stichting Roparun voor de opstartfase. De studie heeft tot doel om met behulp van een gecombineerd bewegings- en psychosociaal programma de lichamelijke conditie en spierkracht van kinderen met kanker te verbeteren om uiteindelijk allerlei late effecten tegen te gaan en zodoende de kwaliteit van leven te verbeteren. Het QLIM-onderzoek is een samenwerking tussen VUmc, WKZ/UMCU, EKZ/AMC, SKZ/ErasmusMC en maakt onderdeel uit van een groter project, gecoördineerd door het EMGO Instituut van VUmc: Het Alpe d HuZes Kanker Rehabilitatie Research Programma (A-Care). De inclusie van patiënten is kort geleden afgerond en de eerste analyses zijn gestart. Ook landelijk is er in 2013 veel gebeurd in Late 20 Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum 2013

21 4.5. Kwaliteit van leven na kinderkanker Door de toegenomen overleving van kinderen met kanker is er naast aandacht voor de late effecten, ook steeds meer aandacht voor de kwaliteit van leven (KvL) van deze kinderen tijdens en na behandeling. Tijdens behandeling is de KvL, vanzelfsprekend, lager dan in gezonde kinderen. Hoewel de KvL verbetert naar mate de behandeling vordert, is deze bij veel kinderen na het einde van de behandeling nog steeds verlaagd. Om ervoor te zorgen dat kinderen een zo goed mogelijke KvL ervaren, doen wij onderzoek naar de factoren die KvL beïnvloeden. Dit zal bijdragen aan het herkennen van kinderen en/of omstandigheden die een verhoogd risico geven op een (blijvend) verlaagde KvL. Door betere herkenning kan eerder en efficiënter hulp geboden worden, met hopelijk een verbetering van de KvL tot gevolg. De afgelopen jaren werd een aantal KvL-studies afgerond of opgestart. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste studies en resultaten: Het VUmc verrichtte de eerste landelijke psychosociale studie naar KvL tijdens behandeling tegen acute lymfatische leukemie (ALL). Kinderen die behandeld werden volgens het ALL10 protocol van de (Stichting KinderOncologie Nederland) werden hierbij vervolgd. Hieruit bleek dat de leeftijd en het geslacht van het kind van invloed zijn op de KvL: deze was lager bij meisjes en oudere kinderen. Uiteraard waren de zwaarte en complicaties van de behandeling van invloed. Een aanvullende studie liet het negatieve effect op de KvL zien van een veelgebruikt medicijn: dexamethason. Tijdens gesprekken met ouders en kinderen viel ons op dat slaapproblemen vaak werden genoemd. Omdat hier internationaal nog nauwelijks iets over bekend was, werden oriënterende studies naar slaap verricht, welke toonden dat tijdens en na behandeling voor ALL slaapproblemen inderdaad vaak voorkwamen. Bovendien hadden de slaapproblemen een negatieve invloed op de KvL. Van KWF Kankerbestrijding hebben wij financiering gekregen om slaapproblemen verder in kaart te brengen. Bij de SLAAP studie wordt in samenwerking met het EKZ/AMC slaap onderzocht bij kinderen die behandeld worden volgens het ALL11 protocol. Slaap wordt gemeten met vragenlijsten en een bewegingsmeter. Het effect van slaap op de KvL van zowel kind als ouders zal geëvalueerd worden. De inclusie van kinderen en hun ouders is eind 2013 gestart. Soortgelijk onderzoek naar KvL, slaap en vermoeidheid loopt ook bij kinderen met acute myeloide leukemie (AML). Vanwege de zeldzaamheid van AML wordt hierbij samengewerkt met onderzoeksgroepen in Scandinavië, de Verenigde Staten en Canada. Tot slot is een relatief nieuw speerpunt ons onderzoek naar de kosteneffectiviteit van behandeling. Hierbij worden de kosten van verschillende behandelopties vergeleken met de effectiviteit ervan en gevolgen voor de KvL. Het voordeel van deze aanpak is dat zowel naar het belang van de huidige patiënten gekeken wordt (hoe effectief is de behandeling en welk effect heeft het op de KvL) als naar het belang van toekomstige patiënten (blijven er voldoende financiële middelen over om hen ook de beste behandeling te kunnen geven). Er wordt ook aandacht gegeven aan de financiële lasten voor ouders van het hebben van een kind met kanker, en de gevolgen hiervan op de KvL. De komende jaren wordt nog verder ingezoomd op de factoren die de KvL van kinderen met kanker beïnvloeden. Raphaële van Litsenburg, kinderarts-onderzoeker Jaarverslag kinderoncologie-hematologie en kinderoncologisch centrum