Verslag themasessie 'Uit het zicht' Over de geïnternaliseerde problemen onder Marokkaans-Nederlandse meisjes

Transcriptie

1 Verslag themasessie 'Uit het zicht' Over de geïnternaliseerde problemen onder Marokkaans-Nederlandse meisjes 2 oktober 2012 Als het gaat om Marokkaanse risicojongeren, staan de jongens altijd vol in de schijnwerpers. Jongerenbeleid is vrijwel altijd jongensbeleid, vaak met een justitiële component. Maar er zijn natuurlijk evenveel Marokkaanse meisjes. Van hen bestaat over het algemeen een positiever beeld van meiden die goed hun best doen op school en weinig problemen veroorzaken. Is dat beeld terecht? Hoe gaat het met hen? Hoe groeien zij op, welke specifieke problemen hebben zij en wat voor beleid en zorg is er voor hen nodig? Over deze en andere vragen organiseerde het Samenwerkingsverband aanpak Marokkaans- Nederlandse risicojongeren op 2 oktober 2012 haar laatste themasessie, getiteld Uit het zicht. Sprekers op deze sessie waren: - Prof. Dr. Trees Pels: bijzonder hoogleraar Opvoeden in de multi-etnische stad aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, adviseur bij de Kenniswerkplaats Tienplus en senior-onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut - Samira Bouchibti: programmamaakster, columniste, presentatrice en voormalig Tweede Kamerlid voor de PvdA. Recent verscheen haar boek De islam, moslims en ik. - Saliha Bouzahra: commissielid Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN) Vrouw. - Habieba Aaras en Nejla Yasar; jeugdreclasseerders en jeugdbeschermers bij Bureau Jeugdzorg regio Utrecht. 1. Hoe gaat het met de Marokkaanse meiden? Onder de tweede generatie Marokkaanse meisjes die nu opgroeit, stijgen de onderwijsprestaties en de ambities voor een maatschappelijke carrière na school ten opzichte van de eerste generatie Marokkaanse meiden. Het is een ambitieuze generatie, met een opvallend grote drive tot autonomie en participatie, zo is ook Trees Pels opgevallen. Meiden kiezen graag stoere beroepen als politieagent, en durven met hun ambities naar buiten te treden. De traditionele zorg-rol is onder meiden wel nog steeds dominant, zo blijkt uit onderzoek. Meisjes krijgen van huis uit vaak ook niet genoeg bagage mee en hebben daardoor moeite om zich vrijelijk in het publieke domein te begeven. Daarnaast zien ze werk vooral als een mogelijkheid om een leuk zakcentje te verdienen. Uit onderzoek van onder andere het Verwey-Jonker Instituut blijkt dat er géén aanwijzingen zijn dat Marokkaanse meiden meer problemen hebben op het gebied van psychische problemen en suïcides dan autochtone meiden en meiden met een andere etnische achtergrond. In zelfrapportages scoren Marokkaanse meiden hetzelfde of lager op 1

2 internaliserende problematiek en zelfmoord dan autochtone meiden. Wat wel opvalt is dat Marokkaanse ouders minder vaak psychische problemen bij hun dochters waarnemen dan dat de meiden zelf aangeven, en leraren van school juist méér problemen waarnemen en daarmee hogere scores invullen. Trees Pels signaleert dat externaliserende gedragsproblemen bij Marokkaanse meiden toenemen. Deze uiten zich vaak in de vorm van risicogedrag en criminaliteit. Het aantal gedragsproblemen (in de vorm van risicogedrag en criminaliteit), is de afgelopen jaren wel toegenomen onder Marokkaanse meisjes. Uit de Integratiemonitor blijkt dat ook de Marokkaans-Nederlandse meisjes zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteit. Het gaat dan vooral om vermogensdelicten (vermoedelijk winkeldiefstallen), en veel minder om geweld, zo blijkt uit een studie naar criminele carrières van autochtonen en allochtonen uit het geboortecohort 1984 (Blokland, Grimbergen, Bernasco & Nieuwbeerta, in: Tijdschrift voor criminologie, 2012, (52) 2). Recent is duidelijk geworden dat een toenemend aantal overlastgevende en/of criminele jongeren te kampen heeft met een licht verstandelijke beperking. Er is nog geen onderzoek gedaan naar het voorkomen van licht verstandelijke beperkingen bij Marokkaanse meisjes en de gevolgen daarvan. 2. Welke specifieke problemen spelen er bij Marokkaanse meisjes? Tijdens de themasessie kwamen vier specifieke problemen aan de orde. a. Marokkaanse meiden moeten dubbel emanciperen Marokkaanse meiden in Nederland groeien op in twee culturen. Dat kan een verrijking zijn, maar voor sommige meiden is het juist een belasting. Marokkaanse meiden van de tweede generatie moeten zich als het ware dubbel emanciperen. De eerste slag die zij moeten maken voltrekt zich in de huiselijke omgeving: de autonome rol waar ze naartoe willen groeien is strijdig met de traditionele afhankelijke rol van vrouwen in Marokkaanse gezinnen. Daarna volgt nog een tweede emancipatieslag in de samenleving waar veel vooroordelen en negatieve oordelen over Marokkanen/moslims zijn. Ook daar moeten ze zich bewijzen - tegen de stroom in. Marokkaanse vrouwen zijn krachtige vrouwen, zo stelt Samira Bouchibti, maar het vraagt veel durf om toe te groeien naar autonomie. Want als je kiest voor autonomie, vergroot je de kans op problemen: op het moment dat een meisje (in de ogen van haar omgeving) de fout gaat, wordt ze door de gemeenschap al snel afgeschreven en bestempeld als 'slecht meisje'. Dat kan leiden tot een sneeuwbaleffect: eenmaal afgeschreven kan het meisje er voor kiezen nog 'slechtere keuzes' te maken zoals van huis weglopen, stelen, in de prostitutie gaan werken, en zo verder. b. Een goede zorgstructuur ontbreekt en de afstand tot zorg is groot Zoals uit onderzoek bleek, scoren docenten hoger en ouders juist weer lager dan de meisjes zelf op internaliserende problemen. Meiden zelf vinden het moeilijk om problemen bespreekbaar te maken met hun ouders. Ouders herkennen problemen niet of durven het 2

3 niet als zodanig te benoemen. Ze weten niet de weg naar zorginstanties te vinden, of durven er niet naar toe. Dit leidt tot een ondervertegenwoordiging van de meisjes in de reguliere preventie en in de reguliere geestelijke gezondheidszorg. Als ouders zorg zoeken, gaan ze veel liever naar de leraar van hun dochter dan naar bijvoorbeeld een centrum voor jeugd en gezin. In het verdere zorgtraject valt op dat ze van de ene naar de andere organisatie hoppen ; er is blijkbaar geen goede infrastructuur voor meidenzorg waarin de problemen gecoördineerd worden aangepakt. Daarnaast is de ouderbetrokkenheid vaak niet goed georganiseerd en zijn zorginstellingen niet ingericht op (etnische) diversiteit in het zorgaanbod. Ze sluiten daardoor niet goed aan op de zorgbehoefte van ouders en kinderen. Dat maakt voor hen de drempel om zorg te zoeken nog hoger. c. Orthodoxe moslima s kunnen nergens terecht met problemen Hoewel uit het Verwey-Jonker-onderzoek blijkt dat Marokkaanse meisjes niet méér problemen hebben op het gebied van internalisering en suïcide, is er een subgroep van orthodoxe moslima s waar wel veel zorgen over zijn. Deze meisjes worstelen met identiteitsvragen, hebben vaak psychosociale problemen en leven geïsoleerd van de samenleving onder grote druk van (knellende) gezinsverplichtingen. Ze maken relatief vaak ingrijpende gebeurtenissen mee zoals geweld in het gezin. Van hun gezin ondervinden ze weinig steun en ze zoeken dan ook vaak hun toevlucht tot leeftijdsgenoten omdat ze nergens anders terecht kunnen met hun problemen. d. Onderwijs in de moskee Socialisatie van Marokkaanse kinderen gebeurt vaak in de moskee. Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut blijkt dat de pedagogische insteek in de moskee met de rug naar de maatschappij is gekeerd. Dat betekent in feite dat het onderwijs in de moskee geen goede voorbereiding voor het leven in de Nederlandse maatschappij biedt, en daarmee de integratie niet bepaald bevordert. 3. Wat zijn goede indicatoren om problemen te signaleren? Schoolverzuim is één van de weinige indicatoren waarmee hulpverleners snel problemen kunnen signaleren. Marokkaanse meiden hebben weinig vrijheden in tegenstelling tot hun broertjes en moeten vaak na afloop van school direct weer naar huis. School is voor hen één van de weinige legitieme redenen om het huis uit te mogen; schooltijd biedt hen dan ook de kans om te ontsnappen. Schoolverzuim kan daarmee een indicator zijn voor eventuele problemen. De ervaring van Habieba Aaras van Bureau Jeugdzorg is dat het plegen van een geweldsdelict ook een opvallend signaal is, zeker omdat het in de praktijk zelden voorkomt. Verder bestaan er nauwelijks lijstjes van indicatoren of signalen, en de vraag is of dat ook zinvol is om te ontwikkelen. Het is vooral belangrijk om goed te kijken en luisteren wat er speelt in de gemeenschap en met welke problemen (en oplossingen!) mensen uit zichzelf komen. Leg je oor te luisteren, zo adviseerde Trees Pels, en volg bijvoorbeeld internetfora 3

4 op dit gebied. Dan kan je lezen hoe de meiden in hun eigen taal hun problemen beschrijven. Een van de manieren om hier achter te komen is te volgen wat er op de website gebeurt. Dit is een website speciaal voor meiden die o.a. niet meer willen leven. De website kent een speciale versie voor Marokkaanse meiden en biedt online hulp aan meiden die nergens met hun problemen terecht kunnen. De site werkt met (anonieme) chatsessies met speciaal hiervoor getrainde hulpverleners. Het aantal hulpvragen neemt toe. De mogelijkheid om anoniem hun verhaal te doen en hulp te zoeken neemt drempels weg. De site is ook een vindplaats voor hulpverleners, die deze doelgroep anders nauwelijks bereiken. Door te volgen wat er op de site gebeurt kan je ook meer inzicht krijgen in problemen binnen deze doelgroep. 4. Welke behoeften voor ondersteuning zijn er en wat zijn goede initiatieven? Weliswaar is er een ondervertegenwoordiging van Marokkaanse meiden en hun ouders in het preventieve en zorgcircuit, er leven bij deze groep wel degelijk wensen voor ondersteuning, en ze kunnen deze zelf over het algemeen ook goed expliciteren. Uit onderzoek van Trees Pels blijkt dat het gaat om de volgende behoeften: - Coaching en empowerment - Steun via het informele netwerk of lotgenotencontact - Opvoedingsondersteuning voor ouders (met aandacht voor communicatie, bridging) - Ondersteuning vanuit eigen definities van problemen en oplossingen - Steun in de buurt Tijdens de netwerksessie werden enkele goede voorbeelden genoemd van initiatieven die aansluiten op deze behoeften. In Amsterdam is de Stichting Vangnet actief, en biedt een ontmoetingsplaats in Amsterdam-West voor moslimmeiden, met onder andere lotgenotencontact, advies en activiteiten die aansluiten bij de behoeften en vragen die er bij de meiden leven. De stichting Al Amal zet zich in om de participatie van multi-problem gezinnen, vrouwen, jongeren en kinderen in de Utrechtse samenleving te verbeteren. Zij richt zich op gezinnen, vrouwen, jongeren en kinderen die niet in staat zijn op eigen kracht hun weg in de Nederlandse samenleving te vinden. In het Meidencentrum in Kanaleneiland kunnen meiden onder andere terecht in de meidenlounge, een inloopspreekuur, voor vrijetijdsbesteding en het project opgroeien tussen twee culturen. Als problemen in een gezin of met een meisje dusdanig uit de hand zijn gelopen dat de politie en rechter eraan te pas moeten komen, kan de rechter (afhankelijk van allerlei voorwaarden), de maatregel ITB Criem opleggen. ITB Criem is een maatregel die door de rechter voor maximaal 3 maanden kan worden opgelegd aan jongeren van niet-westerse afkomst, waarbij de rechter inschat dat het leven tussen twee culturen en de gebrekkige maatschappelijke integratie van het gezin een risicofactor voor recidive is. De maatregel richt zich op het uitbreiden en verstevigen van het sociale netwerk van zowel de jongere als 4

5 het gezin. Jongeren krijgen bijvoorbeeld praktische hulp bij het vinden van een baan en voorlichting over de Nederlandse samenleving. Door Bureau Jeugdzorg Utrecht wordt de strafrechtelijke maatregel ITB Criem toegepast in combinatie met een ondertoezichtstelling (OTS). Dit noemen ze de samenloopmaatregel. De jeugdreclasseerder die de uitvoering van de samenloopmaatregel begeleidt, steekt dan ook heel veel tijd in het betrekken van ouders en het bouwen van bruggen tussen gezin en hulpverleners. Door aan de ITB Criem ook een OTS toe te voegen, krijgt de jeugdreclasseerder/gezinsvoogd meer mogelijkheden en ruimte om het gezin te begeleiden en onderliggende problemen aan te pakken. 5. Aandachtspunten voor beleid - Ontwikkel concreet (positief) meisjesbeleid: het meeste jeugdbeleid is in feite jongensbeleid. Voor de positieve en evenwichtige ontwikkeling van deze Marokkaanse meiden is het belangrijk om hen ook serieus te nemen als doelgroep en bijpassend beleid te ontwikkelen. In dergelijk beleid is er aandacht voor het perspectief van ouders en kinderen, en wordt uitgegaan van de eigen kracht van deze mensen. Een passende strategie van dergelijk beleid is om aan te sluiten bij bestaande initiatieven, deze onderling te verbinden en vrijwillige inzet te stimuleren, in plaats van nieuwe initiatieven van bovenaf te ontwikkelen. Betrek daarbij ook het onderwijs, gezien het laagdrempelige karakter dat het heeft voor ouders en gezien het feit dat schoolverzuim een belangrijke indicator voor problemen kan zijn. Een dergelijk meidenbeleid vraagt ook om professionals nieuwe stijl, die kansgericht werken vanuit de wensen en behoeften van meiden en hun ouders, en niet vanuit het huidige (matig toegesneden) aanbod van zorg. - Neem zoveel mogelijk drempels weg en bied zorg zo dicht mogelijk bij het gezin aan: de ervaring leert dat Marokkaanse ouders nog wel naar school komen als er problemen zijn, maar bijvoorbeeld niet naar een centrum voor jeugd en gezin omdat ze bang zijn voor een slecht imago. Organiseer dus de zorg op die plekken waar ouders wel naar toe durven. Ouders zijn vaak bang dat hun problemen bij anderen bekend worden, dus het is belangrijk dat de zorg dichtbij, veilig en vertrouwd wordt georganiseerd. Soms kan de schaal van een ROC nog te groot zijn! Samira Bouchibti opperde tijdens de themasessie om te gaan werken met een wijkschool met daarbinnen een post voor jeugdhulpverlening. - Organiseer pendelaars of intermediairs: de bestaande kloof tussen de vraag om zorg en het aanbod van zorg kan worden overbrugd met intermediairs. Zij kunnen de zorgvragen identificeren en betrokkenen toeleiden naar de juiste instantie. Dat vraagt wel om een aanbod dat past bij de diversiteit van de doelgroep. - Ontwikkel interventies die wel gevoelig zijn voor de diversiteit van de doelgroep: de meeste evidence-based jeugdinterventies zijn voor een algemene doelgroep ontwikkeld en sluiten niet aan bij de behoeften van Marokkaanse meiden. Deze hiaat kan worden 5

6 opgevuld door vanuit practice based interventions te gaan werken en bewijslast voor effectiviteit van onderop te ontwikkelen. 6. Aanbevelingen voor de uitvoeringspraktijk - Zorg voor bottom up-benadering en biedt maatwerk: ieder gezin heeft zijn eigen normen en waarden. Dat betekent per gezin bekijken waar de aanknopingspunten liggen om in gesprek te raken. Het is het meest effectief om daarbij passende zorg te organiseren die dichtbij, veilig en vertrouwd voelt. Dus organiseer de zorg en activiteiten daar waar de meiden en hun ouders zijn, en laat ze niet met de bus naar de andere kant van de stad komen. - Organiseer lotgenotencontact: centra voor jeugd en gezin maar ook jeugdzorg organiseren zelden of nooit lotgenotencontacten, terwijl meiden en ouders (moeders) wel veel behoefte hebben aan contact met anderen zodat ze hun problemen en ervaringen kunnen uitwisselen. - Zorg ervoor dat je interculturele communicatie beheerst: in het contact met de ouders is het belangrijk om interculturele communicatie te beheersen. Je moet in de aanpak wel afstemmen op de cultuur van het gezin, maar daar niet alleen op focussen, want dat kan ook belemmerend werken. De meningen zijn verdeeld of de hulpverlener zelf ook Marokkaans moet zijn of Marokkaans moet kunnen spreken; wel kan taal een barrière zijn in het hulpverlenerscontact. - Er zit enorme drive in deze groep tot autonomie en emancipatie: gebruik dat! 7. Meer lezen? - Op de site: is het dossier Meidencriminaliteit te vinden, waarin de aard en omvang van meidencriminaliteit wordt beschreven. - Tijdens de themasessie werd het filmpje uit de campagne Kent u mij van moslimvrouwenorganisatie Al Nisa vertoond, terug te vinden via - Door de Gezondheidsraad is in september 2012 het rapport Psychische gezondheid en zorggebruik van migrantenjeugd gepubliceerd. Dit is terug te vinden via de website van de Gezondheidsraad: - Tijdens de themasessie werd de website gepresenteerd, die online hulp biedt aan allochtone meiden die niet meer willen leven. Naast de website is er ook het boekje Als meiden geen uitweg meer zien, dat hulpverleners 10 praktische handvatten biedt. Het boekje is te downloaden vanaf de website 6