Jaarplan Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren. Jaarplan Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren

Transcriptie

1 HIA-VEREENIGING Jaarplan 2012 Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren HIA-VEREEN

2 HIA-VEREENIGING Inhoudsopgave INLEIDING Over de Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren Organisatie HUISDIERENLEED in nederland activiteiten Voorlichting a) Sophia SnuffelCollege B) Sophia KattenBond c) Sophia DierenSpreekuren D) Huisdieren in nood E) Eenzaamheid bij huisdieren F) Sophia Penning Hulp aan zwerfdieren a) KattenActies B) Sophia KattenBond Werkgroep Zeeuws-Vlaanderen Wetgeving en politieke beïnvloeding a) Fokken met rashonden B) Doden van huisdieren door particulieren c) Dierencoalitie Fondsenwerving a) Ledenwerving B) Eigen leden c) Institutionele markt NAWOORD...21 HIA-VEREEN 2

3 HIA-VEREENIGING Inleiding Voor u ligt het jaarplan 2012 van de Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren. Daarin informeren wij u over de organisatie, de strategie en natuurlijk de activiteiten in de komende periode. Opgericht in 1867 beschikt de Sophia-Vereeniging over bijna 150 jaar ervaring in het beschermen van dieren. Onze voorgangers kwamen op voor trekhonden en cavaleriepaarden, protesteerden tegen het palingtrekken en leverden een belangrijke bijdrage aan de Wet op de Dierenbescherming in Activiteiten om zwerfkatten, afgeschreven proefdieren en duiven te helpen, een campagne tegen wilde dieren in het circus; het archief van de Sophia-Vereeniging puilt uit van initiatieven om kwetsbare dieren te helpen. Gelukkig staat de Sophia-Vereeniging niet alleen in haar missie om dieren aan een beter leven te helpen. Tal van dierenbeschermingsorganisaties zetten zich in, meestal met een afgebakend werkgebied en een specifieke werkwijze. Ook de Sophia-Vereeniging heeft er in 2009 voor gekozen om haar focus aan te scherpen en zich exclusief te richten op het beschermen van huisdieren in Nederland. Dit doen wij via voorlichting, hulp aan zwerfdieren en politieke lobby gericht op beschermende wetgeving. Onder het motto Dieren begrijpen is dieren beschermen lichten we huisdiereigenaren voor over het natuurlijke gedrag van dieren. Want hoewel de meeste mensen geven om hun huisdieren, zijn veel eigenaren zich niet bewust van de behoeften van hun dier. Huisdieren krijgen verkeerde voeding, worden slecht gehuisvest of krijgen veel te weinig aandacht. Het gevolg: zieke en zwakke dieren, hun leven slijtend in een ongeschikte omgeving, wegkwijnend door verveling en eenzaamheid. Ook potentiële huisdiereigenaren kunnen op onze aandacht rekenen. Door hen voor te lichten over wat het houden van een huisdier inhoudt, stimuleren wij hen tot een weloverwogen keuze die het belang van het dier voorop stelt. Een doorn in ons oog is het lot van de vele tienduizenden zwerf- en afstandsdieren, met name katten. Wordt een konijn of knaagdier meestal van het ene naar het andere gezin doorgeschoven en valt een ronddolende hond vaak meteen op, voor katten geldt het tegendeel. Zwervend over straat vallen ze ten prooi aan honger, ziektes en kou. Als ze worden opgevangen door een asiel, dan krijgen ze een tweede kans. Maar opvang is duur, net als medische zorg. Daarom ondersteunen wij opvangadressen voor zwerfkatten door het hele land. Bovendien werken onze eigen vrijwilligers keihard om het aantal verwilderde zwerfkatten met vang- en castratie-acties te verminderen. Met politieke lobby tenslotte behartigt de Sophia-Vereeniging de belangen van huisdieren bij de overheid. Wij vinden dat de overheid haar verantwoordelijkheid moet nemen op het gebied van dierenwelzijn. Zelfstandige dierenbeschermingswetgeving waarin de intrinsieke waarde van dieren leidend is, is noodzakelijk. Want er gaat veel mis: fokkers die hun imperfecte dieren doden of ongezonde rassen fokken, eigenaren die onbestraft hun huisdieren verwaarlozen of zelfs mishandelen, de losgeslagen verkoop van dieren op het internet, et cetera, et cetera. Zonder regelgeving zijn miljoenen dieren onvoldoende beschermd. HIA-VEREEN Dit jaarplan geeft weer hoe de Sophia-Vereeniging in 2012 invulling geeft aan voorlichting, hulp aan zwerfdieren en politieke lobby. Daarnaast vinden we het belangrijk u te vertellen over ons streven het ledental te laten groeien. Dit is geen doel op zich; de projecten en campagnes om dieren te beschermen vormen het hart van de Sophia-Vereeniging. Maar om onze activiteiten ook in de toekomst te kunnen uitvoeren, is het belangrijk om de financiële situatie veilig te stellen. Bovendien betekent een grotere achterban meer maatschappelijke steun en een groter draagvlak voor onze missie. 3

4 HIA-VEREENIGING Wat er het komende jaar op de agenda staat, vindt u in dit jaarplan Hoofdstuk 1 beschrijft de organisatie achter de Sophia-Vereeniging en geeft weer binnen welke verhouding bestuur, directie, medewerkers en vrijwilligers aan het werk zijn. In hoofdstuk 2 wordt de situatie van huisdieren in Nederland geschetst. In het kort wordt uitgelegd met welke strategie de Sophia-Vereeniging haar doelen verwezenlijkt. In hoofdstuk 3 wordt beschreven welke activiteiten er in het komende jaar uitgevoerd worden en wat ervan verwacht wordt. Publieksvoorlichting, hulp aan zwerfdieren en lobby voor beschermende wetgeving vormen de kern. In het laatste hoofdstuk komt de strategie voor leden- en fondsenwerving aan bod. HIA-VEREEN 4

5 HIA-VEREENIGING 1. Over de Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren De Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren behoort tot de oudste dierenorganisaties van Nederland. Vanuit haar kantoor in de historische binnenstad van Amsterdam zetten bestuur, ledenraad, vrijwilligers en medewerkers zich in voor huisdieren in Nederland en groei van de organisatie. Sinds 2009 richt de organisatie zich op het beschermen van huisdieren in Nederland. 1.1 Organisatie De Sophia-Vereeniging bestaat uit een bestuur en een ledenraad, een directeur en 8 medewerkers, ondersteund door 150 vrijwilligers. Er zijn ongeveer leden en meer dan belangstellenden volgen de organisatie via de sociale media en het digitale Sophi@-Nieuws. Het bestuur bestaat uit voorzitter Rutger van Versendaal, penningmeester Casper van der Salm, secretaris Joke Arendse en de algemene leden Sietze Kornelis en Peter Jan van Lookeren Campagne. Het bestuur bepaalt het beleid en de algemene strategie. Minimaal 8 keer per jaar komen de bestuursleden bijeen om de voortgang van de activiteiten en het budget te toetsen. Dit gebeurt op basis van voortgangs- en budgetrapportages. In 2012 is het streven om het bestuur met minimaal 1 persoon uit te breiden. De ledenraad, die op dit moment bestaat uit voorzitter Steven de Bruijn en de leden Marissa Kruiswijk, Pien Kelholt en Willianne Schilstra heeft sinds de statutenwijziging in 2009 een adviserende functie en benoemt nieuwe bestuursleden. Tijdens de Algemene Ledenvergadering in het voorjaar legt het bestuur verantwoording af en wordt haar decharge verleend, nadat de ledenraad hierover advies heeft uitgebracht. Het streven is om in 2012 nieuwe ledenraadsleden toe te voegen, zodat het orgaan versterkt wordt. De directeur is Helma van de Vondevoort. Zij is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het beleid, de strategie en de uitvoering van de activiteiten. Voorafgaand aan het nieuwe kalenderjaar concipieert de directeur een jaarplan en jaarbegroting. Beide stukken worden ter goedkeuring aan het bestuur voorgelegd, aangevuld en aangepast. Nadat de stukken zijn goedgekeurd, is de directeur autonoom in haar initiatieven, mits deze passen binnen de parameters van jaarplan en budget. De medewerkers van de Sophia-Vereeniging worden aangestuurd door de directie. Zij worden in de uitvoering van hun taken bijgestaan door 150 vrijwilligers, die actief zijn binnen het Sophia SnuffelCollege, de Sophia KattenBond, de Sophia DierenSpreekuren en op kantoor. Ook stagiairs helpen mee op kantoor en verlenen assistentie bij de verschillende activiteiten. Vrijwilligers en stagiairs ontvangen een vergoeding voor daadwerkelijk gemaakte onkosten. In 2012 wordt deze werkwijze voortgezet. HIA-VEREEN 5

6 HIA-VEREENIGING Op dit moment zijn in dienst: Helma van de Vondevoort, directeur Steffie van Horck, communicatiemanager Frank Wassenberg, beleidsmedewerker en lobbyist Nadine Goudsmit, office manager Yvonne Stroomer, projectleider Sophia SnuffelCollege en Sophia DierenSpreekuren Dorith Gelberg, projectleider Sophia KattenBond Jon Blok, marketingmanager Sarah Engels, communicatiemedewerker Leander Hansen, ledenwerver en communicatiemedewerker De huidige functieprofielen en bijbehorende fte s passen inhoudelijk en strategisch bij het te voeren beleid in Met haar achterban communiceert de Sophia-Vereeniging via de sociale media, het kwartaalblad Dierenhulp en de digitale, tweemaandelijkse nieuwsbrief Sophi@-Nieuws. Het doel is om lezers voorlichting te geven en hun binding met de organisatie te vergroten. Het volgende hoofdstuk schetst de situatie van huisdieren in Nederland en duidt het belang van de Sophia- Vereeniging als dierenbeschermingsorganisatie. HIA-VEREEN 6

7 HIA-VEREENIGING 2. Huisdierenleed in Nederland Huisdierenleed wordt vooral veroorzaakt door een slechte of ondeskundige verzorging, zowel wat voeding en huisvesting betreft als qua interactie tussen mens en dier en dieren onderling. Daarnaast is het een groot probleem dat tienduizenden dieren als zwerver op straat of in het asiel belanden. Op het vlak van wetgeving ontbreekt het in Nederland aan voldoende daadwerkelijke bescherming van huisdieren. Strategie In Nederland worden ongeveer 25 miljoen Met voorlichting, hulp aan zwerf- en afstandsdieren en dieren als huisdier gehouden. Dat zijn vooral politieke lobby richt de Sophia-Vereeniging zich op de honden (1,5 miljoen), katten (2,9 miljoen), aanpak van de 5 O s: onwetendheid, onnadenkendheid, konijnen ( ), knaagdieren ( ) onvermogen, onverschilligheid en onwil, die ten grondslag en paarden (ca ). Daarnaast worden liggen aan het slechte welzijn en de slechte gezondheid vogels (2 miljoen) en vissen (16,2 miljoen) van veel huisdieren. gehouden, maar ook reptielen, amfibieën en andere exoten. Het is onmogelijk om alle soorten onder een noemer te scharen. Maar voor de meeste dieren die in of rondom huis gehouden kunnen worden, geldt dat het soorten zijn die van nature in sociale verbanden leven en zich hebben weten aan te passen aan de leefwijze van mensen (domesticatie). Dit is nu juist wat hen geschikt maakt als huisdier. Wilde dieren kunnen niet als huisdier gehouden worden. Hun natuurlijke behoeftes blijven wild en hen kan dan ook geen geschikte omgeving geboden worden, waardoor zij per definitie ongeschikt zijn als huisdier. Voor vogels geldt hetzelfde: uitgaande van hun vliegbehoefte is zelfs een volière een te beperkte omgeving. Veel dieren gaan gebukt onder een slecht welzijn en/of een slechte gezondheid. Een gebrek aan domesticatie, eenzaamheid, slechte huisvesting, verkeerde voeding, te weinig lichaamsbeweging of te weinig aandacht veroorzaken problemen die zich uiten in afwijkend gedrag, vroegtijdige sterfte en ziektes. Ook zijn er veel ongewenste huisdieren, die in het asiel of op straat belanden en daar ziek worden en honger lijden. Andere dieren worden slachtoffer van mishandeling, soms met de dood als gevolg. Of zij worden enkel gebruikt voor commerciële doeleinden, waarbij er onvoldoende rekening wordt gehouden met hun belangen. Met voorlichting, politieke lobby en hulp aan zwerf- en afstandsdieren komt de Sophia-Vereeniging exclusief op voor de belangen van huisdieren. Hierin is zij in Nederland uniek. Haar activiteiten zijn gericht op de aanpak van de zogenaamde 5 O s: Onwetendheid, Onnadenkendheid, Onvermogen, Onverschilligheid en Onwil, die een verkeerde omgang met huisdieren veroorzaken...onwetendheid over wat een adequate verzorging en huisvesting van dieren inhouden en over het natuurlijke gedrag van huisdieren (oplossing: voorlichting);...onnadenkendheid bij de aanschaf van een huisdier, waardoor geen rekening gehouden wordt met de consequenties die het verzorgen van een huisdier met zich meebrengt (oplossing: voorlichting);...onvermogen om een dier te verzorgen, door bijvoorbeeld financiële problemen, gezinsuitbreiding, gezondheidsproblemen of tijdsgebrek (oplossing: voorlichting maar ook hulp aan afstands- of zwerfdieren);...onverschilligheid over de gezondheids- en welzijnsproblemen die het gevolg zijn van een verkeerde verzorging of huisvesting van een huisdier (oplossing: voorlichting maar ook hulp aan afstands- of zwerfdieren);..onwil om een huisdier goed te behandelen; de eigenaar of een buitenstaander verwaarloost, mishandelt of doodt het dier (oplossing: lobby voor beschermende wetgeving). HIA-VEREEN 7

8 HIA-VEREENIGING Missie De uiteindelijke doelstelling van de Sophia-Vereeniging is een samenleving waarin huisdieren naar hun eigen aard met mensen kunnen leven. Daartoe maakt de vereniging mensen bewust van de natuurlijke behoeften van dieren en verdedigt zij hun eigen waarde, die los staat van de waarde die ze hebben voor de mens. Alleen wanneer daar rekening mee gehouden wordt bij het houden, fokken en verhandelen van huisdieren, kan hen een goed welzijn geboden worden. HIA-VEREEN 8

9 HIA-VEREENIGING 3. Activiteiten De Sophia-Vereeniging beschermt huisdieren via voorlichting, hulp aan zwerf- en afstandsdieren en politieke lobby voor beschermende wetgeving. 3.1 Voorlichting Met voorlichtende activiteiten brengt de Sophia-Vereeniging een bewustzijns- en/of gedragsverandering bij de (potentiële) eigenaar teweeg. Ook in 2012 is dit een streven met hoge prioriteit. Het motto: Dieren begrijpen is dieren beschermen. Aan honden, katten, paarden, vissen, konijnen en knaagdieren is in of rondom huis een goed welzijn te bieden, op voorwaarde dat de eigenaar over informatie beschikt over de natuurlijke behoeften en bereid is zijn omgang met het dier hierop in te richten. Liefde alleen is niet genoeg! In situaties waarbij onwetendheid, onnadenkendheid en onvermogen aan de basis liggen van het welzijns- of gezondheidsprobleem van het huisdier, biedt de Sophia-Vereeniging met voorlichting een oplossing. De aard van het dier en het natuurlijke gedrag staan hierbij centraal. Want hoe gedomesticeerd (sommige) huisdieren ook zijn, alle dieren lijken in hun gedrag en behoeften op hun verre voorvaderen. Journalistieke aandacht in de geschreven pers, op televisie, de radio en het internet is het meest efficiënte middel om informatie te verspreiden. Middels persberichten, opiniestukken en ingezonden brieven profileert de Sophia-Vereeniging zich als autoriteit op het gebied van huisdieren. Ook verzorgt de vereniging een vaste dierenrubriek aan 3 regionale bladen, waardoor wekelijks huishoudens worden geïnformeerd over dierenwelzijn in de regio. Met het opzetten van betaalde publiciteit is de Sophia-Vereeniging terughoudend. Adverteren is duur en de effectiviteit van een advertentie, commercial of banner is beperkt. Aanvullend op de media-aandacht geeft de Sophia-Vereeniging voorlichting via haar website. Deze is in 2008 vernieuwd en aangepast aan de eisen van zoekmachinemarketing. De website trekt nu bijna unieke bezoekers per jaar en bezoeken. Ook via de sociale media zoals Hyves, Facebook, Twitter, YouTube en LinkedIn bereikt de Sophia-Vereeniging dagelijks duizenden belangstellenden. Dit gebeurt door middel van berichten, forumdiscussies, enquêtes en blogs, waarbij de organisatie haar belangrijkste boodschappen uitdraagt. Het beleid en de strategie voor 2012 zijn vastgelegd in de notitie Social Media Strategie en Beleid Bezoekersaantallen website HIA-VEREEN Aantal bezoeken per jaar Figuur 1 Bezoekersaantallen website 9

10 HIA-VEREENIGING Ook in 2012 zullen het Sophia SnuffelCollege, de Sophia KattenBond, de Sophia DierenSpreekuren, de cursus Sophia DierenEHBO en de Eenzaamheidscampagne media-aandacht genereren, in totaal 500 keer, zowel op landelijk als regionaal en online niveau. Ook de lobby-activiteiten voor een verantwoord fokken met rasdieren zullen leiden tot publicaties, waarover in paragraaf 3.3 (politieke lobby) gesproken zal worden. A) Sophia SnuffelCollege In Nederland vinden jaarlijks bijtincidenten plaats, vooral bij jonge kinderen. Een derde van de slachtoffers meldt zich bij de huisarts of de spoedeisende hulp. Een hondenbeet kan naast verminking een levenslang psychisch trauma veroorzaken. De hond in kwestie wordt vaak als onbetrouwbaar bestempeld en afgemaakt. Uit internationaal onderzoek is gebleken dat de kans op een hondenbeet met 86% afneemt als kinderen het gedrag van honden juist interpreteren en hun eigen handelen erop aanpassen. Veilig contact met honden Een veilige omgang tussen hond en kind. Dat is het doel van het Sophia SnuffelCollege. Door kinderen het gedrag van honden te leren begrijpen, kunnen hondenbeten voorkomen worden en neemt angst voor honden af. Maar de invloed van het Sophia SnuffelCollege reikt verder: als kinderen op jonge leeftijd leren veilig en respectvol met dieren om te gaan en dieren te erkennen als wezens met een intrinsieke waarde, zullen ze ook op latere leeftijd beter met dieren omgaan. Verwaarlozing van dieren en dierenmishandeling worden daarmee voorkomen. Hond in de klas Het Sophia SnuffelCollege brengt kinderen in contact met een echte hond, die op geschiktheid getoetst is tijdens speciale testdagen. Hierin is zij al 20 jaar uniek in Nederland. In 3 lessen wordt aan de laagste groepen van de basisschool uitgelegd hoe het gedrag en de lichaamstaal van een hond geïnterpreteerd moeten worden. Daarna ontvangen de kinderen een SnuffelDiploma en een werkboekje met informatie voor hun ouders. Het Sophia SnuffelCollege kan elk jaar rekenen op media-aandacht, zodat de voorlichting verder reikt dan het klaslokaal. Op SophiaSnuffelCollege.nl kan bovendien het Sophia SnuffelSpel gespeeld worden, waarbij kinderen thuis (met hun ouders) kunnen oefenen in het veilig omgaan met honden. Om de huidige aantallen (met 60 actieve vrijwilligers wordt aan kinderen een SnuffelDiploma uitgereikt) te handhaven en uitval te compenseren, worden ook in 2012 testdagen georganiseerd. Het aantal is afhankelijk van de uitval en het slagingspercentage van de honden. Alle procedures aangaande de uitvoering worden aangepast naar de meest efficiënte vorm. Hiermee is in 2011, met name bij de organisatie van testdagen, een slag geslagen. Ook alle voorlichtingsmaterialen zijn vernieuwd en bijgedrukt en er is een boekje ontwikkeld met informatie voor leerkrachten. Dit is een eerste stap richting het optimaliseren van het contact met de scholen en van 15% een vrijwillige donatie te ontvangen. Daarnaast start in 2012 een pilot met het Sophia SnuffelCollege speciaal voor islamitische kinderen, die meestal meer angst voor honden ervaren dan kinderen uit een westerse cultuur. Hiertoe wordt nieuw materiaal ontwikkeld, zowel voor de kinderen als voor de vrijwilligers. Fondsen zijn benaderd voor een financiële bijdrage. HIA-VEREEN 10

11 HIA-VEREENIGING B) Sophia KattenBond In Nederland is een overschot aan katten. Exacte aantallen zijn niet bekend, maar feit is dat er meer katten zijn dan mensen die een kat willen verzorgen. Het overschot zit in het asiel of leidt een zwervend bestaan. Als deze dieren niet gecastreerd zijn, zorgen ze voor veel nageslacht. Velen vallen ten prooi aan ziektes, lijden honger en kou of worden bejaagd. Daarnaast zijn er veel katten die het aan eten en drinken niet ontbreekt, maar die binnenshuis en zonder gezelschap onvoldoende hun natuurlijke gedrag kunnen uitoefenen. Er ontstaat stress, met als gevolg apathisch, neurotisch of depressief gedrag. Raskatten tenslotte leiden maar al te vaak aan ernstige erfelijke aandoeningen en kunnen door hun extreme uiterlijk niet meer normaal functioneren. SophiaKattenBond.nl & KattenSpreekuur De Sophia KattenBond geeft voorlichting over de aanschaf, verzorging en natuurlijke behoeften van katten. Zij benadrukt dat een kat niet zo n makkelijk dier is om te houden als veel mensen denken: om een kat goed te kunnen verzorgen, is kennis over zijn natuurlijke aard essentieel. Via SophiaKattenBond.nl geeft de Sophia KattenBond informatie over het natuurlijke gedrag van katten, hun verzorging, de huisvesting en de aanschaf. Kattengedragsdeskundige Marcellina Stolting beantwoordt specifieke vragen via het online KattenSpreekuur. Week van het Kitten: Een goede kat kost twaalf weken Elk voorjaar organiseert de Sophia KattenBond de Week van het Kitten. Met de slogan Een goede kat kost 12 weken wordt de boodschap uitgedragen dat katjes minimaal 12 tot 16 weken bij de moeder in het nest moeten blijven. Want mist een kitten deze speenfase, dan is de kans groot dat er probleemgedrag ontstaat op latere leeftijd. Gedurende de rest van het kittenseizoen geeft de Sophia KattenBond voorlichting op Marktplaats.nl, waarbij potentiële kopers en aanbieders van jonge katjes een ontvangen met relevante informatie. Zwerf- en afstandskatten Goed geïnformeerde kattenbaasjes spelen beter in op de natuurlijke behoeften van hun kat, waardoor er minder problemen ontstaan en de kans afneemt dat het dier weg moet. Maar naast voorlichting geeft de Sophia KattenBond ook directe hulp aan zwervende katten. Via geldinzamelingsacties ondersteunt zij opvangcentra door heel Nederland en in Zeeuws-Vlaanderen is een eigen werkgroep actief die verwilderde katten vangt, castreert en terugplaatst. Hierover meer in paragraaf 3.2, over hulp aan zwerf- en afstandsdieren. In 2012 vormen de activiteiten op SophiaKattenBond.nl, het KattenSpreekuur en de Week van het Kitten de kern van de voorlichtende doelstelling van de Sophia KattenBond. Socialisatie van kittens blijft het thema van de Week van het Kitten, maar de campagnevorm wordt geactualiseerd. Daarnaast zal de Sophia KattenBond zich richten op de problematiek van raskatten (zie paragraaf 3.3 over politieke lobby) en voert zij een promotiecampagne over vroegcastratie bij kittens. HIA-VEREEN C) Sophia DierenSpreekuren Veel mensen realiseren zich onvoldoende hoeveel tijd, energie, ruimte en geld een huisdier kost en schaffen het dier impulsief aan. Het gevolg is dat het dier tegenvalt, het baasje spijt krijgt van de aanschaf en het dier naar een opvangcentrum brengt of op straat zet. Andere huisdieren zijn veroordeeld tot een leven waarin de verzorging niet is afgestemd op hun natuurlijke behoeften. Er ontstaat stress, met als gevolg apathisch of juist neurotisch gedrag, zelfbeschadiging en soms zelfs een vroegtijdig sterven. 11

12 HIA-VEREENIGING (Potentiële) huisdierbezitters De deskundigen op het gebied van honden, katten, konijnen en knaagdieren zijn dagelijks bereikbaar via de Sophia DierenSpreekuren op Sophia-Vereeniging.nl. De eerste doelgroep bestaat uit mensen die een huisdier bezitten en problemen ervaren. Doelstelling is een betere omgang met het dier. De tweede groep bestaat uit mensen die een dier willen aanschaffen. Doelstelling is hen te informeren over de vereiste investering in tijd, geld, ruimte en energie, zodat een weloverwogen besluit genomen wordt. Zo n mensen per jaar stellen een vraag. Het is aannemelijk dat een veelvoud daarvan de informatie over huisdieren passief tot zich neemt. Momenteel zijn er 3 Sophia DierenSpreekuren: het HondenSpreekuur, het KattenSpreekuur en het Konijnenen KnaagdierenSpreekuur. In 2012 worden er 3 nieuwe spreekuren aan toegevoegd: het VissenSpreekuur, het PaardenSpreekuur en het VogelSpreekuur. Het Konijnen- en KnaagdierenSpreekuur zal opgesplitst worden, zodat er in totaal 7 DierenSpreekuren zijn. Ook worden nieuwe - en webformats in gebruik genomen, wat ten goede komt aan de kwaliteit, uniformiteit en professionaliteit. Daarna wordt ingestoken op kwantitatieve groei, waarbij een groei van 10% per jaar het streven is. HondenSpreekuur Bij het HondenSpreekuur biedt hondengedragsdeskundige Flora van Dijk onder andere informatie over het natuurlijke gedrag en de sociale behoeften van honden, hun opvoeding en angst voor honden. Door mensen te helpen bij de verzorging van hun hond, wordt voorkomen dat kleine problemen uit de hand lopen en honden naar het asiel gebracht worden of een onprettig leven leiden. KattenSpreekuur Bij het KattenSpreekuur beantwoordt kattengedragsdeskundige Marcellina Stolting vragen over het gedrag, de aanschaf en de verzorging van katten. Waar moeten mensen op letten als zij een kat uit het asiel halen? Wat zijn de oplossingen voor probleemgedrag bij katten? Hoe kom je tegemoet aan de natuurlijke behoeften van een kat? En is een raskat een verstandige keuze? Konijnen- en KnaagdierenSpreekuur Het houden van konijnen en knaagdieren is lang niet zo makkelijk als het lijkt. Uit onwetendheid gaat er veel mis, met grote welzijnsproblemen voor de dieren tot gevolg. Gedragsdeskundige Yvonne Stroomer staat mensen te woord die specifieke vragen hebben over de verzorging, het gedrag of de aanschaf van konijnen en knaagdieren. VissenSpreekuur In Nederland worden zo n 17 miljoen siervissen gehouden. Veel vissen worden alleen gehuisvest. Vaak is hun kom of bak veel te klein en de omgeving te weinig gevarieerd. Bovendien komen problemen met de waterkwaliteit en -temperatuur veelvuldig voor en ontstaan grote gezondheids- en welzijnsproblemen doordat er veelvuldig op extreme uiterlijke kenmerken gekweekt wordt. Informatie over het welzijn van vissen is lastig te vinden op het internet. Bij het op te zetten VissenSpreekuur is dit nu juist de invalshoek. HIA-VEREEN PaardenSpreekuur Omdat paarden zeer sociale dieren zijn, kunnen ze een speciale band opbouwen met mensen. Paarden hebben echter het liefst andere paarden om zich heen om mee te communiceren. Toch wordt een groot deel van de paarden en pony s alleen gehuisvest. Daardoor ontstaan gedragsproblemen zoals weven, kribbebijten en soms zelfs zelfverminking. Bij het nieuwe PaardenSpreekuur zal de nadruk dan ook liggen op het stimuleren van groepshuisvesting: zorg ervoor dat het dier andere paarden om zich heen heeft, het liefst in een wei. 12

13 HIA-VEREENIGING VogelSpreekuur Meer dan 90% van de 2 miljoen zang- en siervogels die in Nederland gehouden worden, zit alleen in een kooi. En dat terwijl de meeste vogels zeer sociale dieren zijn. Bovendien kunnen vogels in gevangenschap niet vliegen. Dat maakt vogels ongeschikt als huisdier. De deskundige van het nieuwe VogelSpreekuur zal aanschaf van vogels dan ook sterk afraden. D) Huisdieren in nood Ongelukken bij huisdieren zijn aan de orde van de dag. Natuurlijk is een bezoek aan de dierenarts in zo n geval noodzakelijk. Maar ook is het belangrijk dat de huisdierbezitter zelf adequaat spoedeisende hulp kan bieden. Meldingen van huisdieren in nood kunnen worden doorgegeven via het Meldpunt Dierenmishandeling op Sophia-Vereeniging.nl. Wie thuis zijn dier wil beschermen, plakt de Sophia NoodSticker op de voordeur. Sophia DierenEHBO Al decennialang organiseert de Sophia-Vereeniging een cursus Sophia DierenEHBO. Van origine was het een praktijkgerichte cursus, met workshops op het kantoor. Langzaamaan is de cursus omgebouwd naar een thuisstudie. Cursisten kunnen het handboek Sophia DierenEHBO, dat voor Є 35,- te koop is, zelfstandig bestuderen. 2 keer per jaar vindt er op het kantoor van de Sophia-Vereeniging een examen plaats. Per 2012 krijgen nieuwe leden het handboek Sophia DierenEHBO als welkomstgeschenk bij hun lidmaatschap. Hiermee poogt de organisatie de groei van haar achterban te stimuleren en tegelijkertijd voorlichting te geven over de medische verzorging van huisdieren. Meldpunt Dierenmishandeling Meldingen van dieren in nood komen veelvuldig binnen bij het Meldpunt Dierenmishandeling op Sophia- Vereeniging.nl. In de meeste gevallen kan de Sophia-Vereeniging een helpende hand bieden of doorverwijzen naar de juiste instantie, zodat de dieren in kwestie adequaat geholpen worden. Sophia NoodSticker Wanneer er in een woning brand uitbreekt, er is ingebroken of er een ongeval heeft plaatsgevonden, kunnen mensen rekenen op hulpdiensten. Huisdieren worden echter vaak aan hun lot overgelaten. De Sophia- Vereeniging ontwikkelde daarom de Sophia NoodSticker voor op de voordeur. Daarmee kunnen brandweer, politie en ambulance gewezen worden op de aanwezigheid van huisdieren, zodat ook zij worden geholpen in noodsituaties. In 2012 kan de Sophia NoodSticker voor Є 1,50 besteld worden via de website. Voor leden van de Sophia-Vereeniging is de sticker gratis. E) Eenzaamheid bij huisdieren De meeste huisdieren zijn van nature groepsdieren, voor wie voedsel en een dak boven het hoofd onvoldoende zijn om een gezonde leefomgeving te creëren. Contact met soortgenoten of met het baasje is voor deze dieren een belangrijke levensbehoefte. Toch leven de meeste huisdieren in hun eentje en krijgen ze maar een paar minuten aandacht per dag. Zindelijkheidsproblemen, lusteloosheid, apathie en zelfs vroegtijdig sterven zijn het gevolg. HIA-VEREEN 13

14 HIA-VEREENIGING Belang van gezelschap Op Sophia-Vereeniging.nl geeft de Sophia-Vereeniging uitgebreide informatie over de behoefte van huisdieren aan interactie met soortgenoten. Ook in haar algemene voorlichtingsmaterialen is de eenzaamheidsproblematiek een speerpunt. Daarnaast voert de Sophia-Vereeniging campagne om de situatie van hond, kat, konijn, knaagdier, paard, vis of vogel in beeld te brengen. De afgelopen jaren werd elk jaar een ander huisdier voor het voetlicht gebracht. In 2009 waren dat de honden, 2010 stond in het teken van paarden, in 2011 werd een radiospotje uitgezonden over het belang van gezelschap voor konijnen. Tevens konden kinderen deelnemen aan de Sophia KonijnenQuiz, waarbij zij werden voorgelicht over de verzorging en de sociale behoeften van deze dieren. In 2012 kiest de Sophia- Vereeniging ervoor om met dit thema meer op de actualiteit in te spelen, zodat de eenzaamheidsproblematiek via gratis publiciteit onder de aandacht komt. F) Sophia Penning In 2010 en 2011 werd op 17 juni (de geboortedag van koningin Sophia) de Sophia Penning uitgereikt aan de Dierenvrijwilliger van het Jaar. Het doel is om het vrijwilligerswerk voor dieren in Nederland te stimuleren en vrijwilligers een hart onder de riem te steken. Tevens draagt de uitreiking bij aan groei van de naamsbekendheid en daarmee de status van de Sophia-Vereeniging, die haar voorlichtende kracht ten goede komt. Inmiddels is ervoor gekozen om het evenement niet jaarlijks, maar om het jaar te laten plaatsvinden. Dit betekent dat de Sophia Penning in 2013 weer uitgereikt wordt. Eind 2012 zal gestart worden met de voorbereidingen. HIA-VEREEN 14

15 HIA-VEREENIGING 3.2 Hulp aan zwerfdieren De tweede poot van de Sophia-Vereeniging is hulp aan zwerf- en afstandsdieren. Voor ongewenste honden, konijnen en knaagdieren geldt dat zij veelal van baasje naar baasje doorgeschoven worden of in het asiel terecht komen. Via voorlichting wil de Sophia-Vereeniging voorkomen dat deze dieren impulsief worden aangeschaft en net zo gemakkelijk weer worden afgestaan. Veel katten komen op dezelfde manier in een opvang terecht, maar ook de straat is vaak hun lot. Tienduizenden katten leven daar als zwerver, overgeleverd aan honger, kou en ziektes. Sommige zwerfkatten verwilderen, waarna het onmogelijk is hen te (re-) socialiseren. Om dit omvangrijke probleem het hoofd te bieden, helpt de Sophia-Vereeniging zwerfkatten door KattenActies te organiseren en door verwilderde zwerfkatten te vangen en te castreren. A) KattenActies Exacte getallen ontbreken, maar aangenomen wordt dat er meer dan katten worden opgevangen door asielen en daar een kans krijgen op een nieuw thuis. Alle kattenopvangadressen in Nederland kampen echter met een gebrek aan financiële middelen. De meeste zijn afhankelijk van een eventuele subsidie van de gemeente en van giften van particulieren. Het is een hele toer om de standaardkosten voor voeding en huisvesting te dragen, laat staan dat er extra uitgaven voor medische zorg of castratie mogelijk zijn. Collecte en sms-actie Een collecte is een goed middel om extra gelden in te zamelen. Maar omdat de meeste opvangadressen geen eigen CBF-keurmerk hebben, kan de verplichte vergunning niet worden aangevraagd. Daarom organiseert de Sophia KattenBond KattenActies voor de organisaties: collecteren met vrijwilligers in de regio op de vergunning van de Sophia KattenBond, die tevens zorg draagt voor collectebussen, media-aandacht, promotiematerialen en/of een sms-actie. Gemiddeld wordt. Є 1.200,- per KattenActie ingezameld, een bedrag dat volledig ten goede komt aan het goede kattendoel. Het streven is om in 2012 KattenActies uit te voeren voor 12 organisaties. Zo draagt de Sophia KattenBond tienduizenden euro s bij aan de opvang van zwerf- en afstandskatten. B) Sophia KattenBond Werkgroep Zeeuws-Vlaanderen Onder de vlag van de Sophia KattenBond is in het dunbevolkte, uitgestrekte Zeeuws-Vlaanderen de eigen Werkgroep Zeeuws-Vlaanderen actief, die verwilderde zwerfkatten helpt en castreert. De situatie in dit gebied is ronduit dramatisch, door een combinatie van factoren: de nabijheid van België, waar de zwerfkattenproblematiek erger is dan in Nederland, de uitgestrektheid van een dunbevolkte regio waardoor zwerfkatten snel verwilderen en de aanwezigheid van kampeergebieden. Campinggasten verzorgen de zwerfkatten van mei tot september. Net in de periode dat er veel kittens geboren worden, is er veel voedsel aanwezig. Hierdoor overleven bijna alle dieren hun zoogtijd. Maar als de campings dichtgaan, blijven de katten over. Sommigen worden opgevangen door een asiel, de rest verwildert en plant zich in rap tempo voort. HIA-VEREEN 15

16 HIA-VEREENIGING Trap, Neuter and Return (TNR)-methode Om de groei van de enorme zwerfkattenpopulatie een halt toe te roepen, maken de vrijwilligers van de Sophia KattenBond Werkgroep Zeeuw-Vlaanderen gebruik van de Trap, Neuter and Return (TNR)-methode: vangen, castreren en vaak weer terugplaatsen van katten. Veel zwerfkatten zijn namelijk zo verwilderd dat ze niet meer kunnen worden geplaatst bij particulieren. Hun enige kans op een fatsoenlijk bestaan is leven in een stabiele groep van zwerfkatten. Ook het opsporen van zieke dieren en het aanbieden van extra voedsel is een belangrijk aspect van het beheren van populaties, alsook het verminderen van overlast. Met een budget van Є ,- zullen ook in 2012 verwilderde katten in Zeeuws-Vlaanderen gecastreerd en (medisch) verzorgd worden, exclusief aanvullende fondsenwerving door de werkgroep zelf. HIA-VEREEN 16

17 HIA-VEREENIGING 3.3 Wetgeving en politieke beïnvloeding Dierenmishandeling en -verwaarlozing zijn in Nederland aan de orde van de dag. Ook worden huisdieren in de commerciële sector onvoldoende beschermd tegen fokkers en handelaren die geen rekening houden met hun welzijn. Daarom zet de Sophia-Vereeniging zich in voor adequate dierenbeschermingswetten en een strenge controle daarop. Het streven naar meer wettelijke bescherming voor dieren staat haaks op het huidige beleid, dat uitgaat van een terugtredende overheid en een grote eigen verantwoordelijkheid voor de burger. De lobby-activiteiten van de Sophia-Vereeniging spitsen zich toe op een verantwoord fokbeleid voor rasdieren en op wetgeving die het zelf doden van dieren verbiedt. Ook participeert de Sophia-Vereeniging actief in de Dierencoalitie (Coalitie DierenwelzijnsOrganisaties Nederland). A) Fokken met rashonden In 2009 startte de Sophia-Vereeniging met politieke lobby om de problemen bij het fokken van rashonden aan de kaak te stellen. De focus op extreme uiterlijke kenmerken brengt veel dierenleed met zich mee: ademhalingsproblemen door een te korte snuit, eczeem en huidinfecties door overmatige huidplooien, ondraaglijke pijn door een schedel die te klein is voor de hersenen. Ook is er vaak sprake van inteelt, met erfelijke afwijkingen zoals kanker en doofheid tot gevolg. De Sophia-Vereeniging pleit voor duidelijke overheidsregels voor het fokken met rashonden. Daaraan moet een verantwoord fokbeleid ten grondslag liggen dat niet het uiterlijk, maar het welzijn van de rashonden centraal stelt. De rasdieren blijven speerpunt in 2012, waarbij verschillende (actuele) elementen zullen worden uitgelicht. Een verbod op rasdierenshows en een vliegverbod voor rasdieren met een platte snuit zijn stappen in de goede richting zijn, zo zal de Sophia-Vereeniging ook in 2012 benadrukken. Maar ook de problemen van andere rasdieren worden voor het voetlicht gebracht. Het einddoel is een verbod op het fokken met rasdieren die ernstige welzijns- en gezondheidsproblemen kennen. Parallel hieraan wordt voorlichting gegeven aan huisdierbezitters. B) Doden van huisdieren door particulieren In 2008 bracht de Sophia-Vereeniging het zelf doden van huisdieren onder de aandacht. Dat is in Nederland niet verboden, door een gat in de wet. Huisdiereigenaren kunnen hun kat, konijn of cavia dus straffeloos doodmaken als ze er niet meer voor willen zorgen. Sommige dierenfokkers maken dankbaar gebruik van deze maas in de wet. Zij kunnen de dieren die geen perfect uiterlijk hebben en daardoor minder geld opleveren straffeloos doden. De Sophia-Vereeniging vindt dat de overheid maatregelen moet nemen en stuurde een brandbrief naar de verantwoordelijke ministers. Vooralsnog is het zelf doden van huisdieren echter nog steeds niet strafbaar. HIA-VEREEN De Sophia-Vereeniging blijft het onderwerp in 2012 kritisch volgen en zal opnieuw protest laten horen wanneer een duidelijk verbod achterwege blijft. 17

18 HIA-VEREENIGING C) Dierencoalitie Samen met 22 andere dierenorganisaties participeert de Sophia-Vereeniging in de Dierencoalitie (Coalitie DierenwelzijnsOrganisaties Nederland). De Dierencoalitie verbetert de afstemming tussen dierenbeschermingsorganisaties, zoekt overlap in standpunten en stimuleert samenwerking. De activiteiten van de Dierencoalitie betreffen voornamelijk politieke lobby, maar ook het mobiliseren van de publieke opinie behoort tot de mogelijkheden. In de komende periode zal de Dierencoalitie zich richten op het contact met Henk Bleker, die als staatssecretaris verantwoordelijkheid draagt voor dierenwelzijn in Nederland. De Dierencoalitie vindt dat de overheid haar verantwoordelijkheid moet nemen op het gebied van dierenwelzijn en dat economische belangen niet thuishoren in een dierenbeschermingswet. Zij pleit voor zelfstandige dierenbeschermingswetgeving waarin de intrinsieke waarde van dieren leidend is. Dieren dienen beschermd te worden via door de overheid vastgestelde en gehandhaafde normen, in plaats van een systeem van zelfregulering door de sector. Dit streven sluit naadloos aan bij de campagne van de Sophia-Vereeniging voor een verantwoord fokbeleid voor rasdieren, dat dezelfde insteek kent. HIA-VEREEN 18

19 HIA-VEREENIGING 4. Fondsenwerving De fondsenwerving van de Sophia-Vereeniging richt zich sinds 2009 op groei van de achterban. In dat jaar groeide het aantal leden van 964 naar Deze stijgende lijn zet zich voort in 2010, met een eindstand van en eind Komende jaren richt de organisatie haar pijlen op verdere groei van haar ledenbestand, zowel kwantitatief als kwalitatief. Het streven is te groeien naar 5000 leden in Daarnaast staat de Sophia-Vereeniging open voor sponsoren en dient zij aanvragen in voor financiële ondersteuning van haar activiteiten bij fondsen. A) Ledenwerving De Sophia-Vereeniging hanteert de volgende strategie: 1. Ledenwerving via eigen activiteiten. Bij elke activiteit worden leden geworven. Speerpunt in 2012 is het vergroten van de synergie tussen de activiteiten en de ledenwerving, waarbij onder andere de eigen website wordt ingezet om bezoekers te vragen om lid te worden. Vorig jaar startte een conversieoptimalisatietraject, waarbij de ledenwervende pagina s aangepast zijn. In 2012 vindt het vervolg plaats, waarbij de contactmomenten benut worden om een inschrijving voor een lidmaatschap of de digitale nieuwsbrief Sophi@-Nieuws te verkrijgen. 2. Reguliere instrumenten ledenwerving. Afhankelijk van het jaarlijkse budget zet de Sophia- Vereeniging reguliere werfmethoden in, zoals straatwerving, door-to-doorwerving, telefonische werving en online werving. Zij streeft ernaar te werken op basis van no cure no pay (exclusief opstartkosten en materialen). De keuze voor een strategie wordt in 2012 onder andere bepaald door de loyaliteitscijfers, die gunstig uitpakken voor met name straatwerving. 3. Database ledenwerving. Naast directe ledenwerving richt de strategie zich op het verrijken van de database met warme ( -)adressen, die gebruikt kunnen worden voor werving. Vooral de Sophia NoodSticker, de Sophia DierenSpreekuren en online activiteiten zoals een petitie of een enquête vullen de database met NAW- en gegevens. De ledenwerving zal zich in 2012 primair richten op het vergroten van het rendement uit en de kwaliteit van de database Aantal leden per 31/12 Aantal leden HIA-VEREEN Figuur 2 Aantal leden per 31/12 19

20 HIA-VEREENIGING B) Eigen leden Huidige leden worden gestimuleerd om de verenigingsactiviteiten actief te ondersteunen met een extra financiële bijdrage. Als dank voor hun betrokkenheid en om hun loyaliteit te versterken, zullen zij nauwer betrokken worden bij de activiteiten van de Sophia-Vereeniging, onder andere via de social media. Via het blad Dierenhulp zal hen tevens regelmatig een interessante, diervriendelijke aanbieding worden gedaan. Sinds 2011 wordt hiervoor de achterpagina benut. Om de nieuwe leden welkom te heten, zal een eerstejaarsprogramma ontwikkeld worden waarbij de Sophia- Vereeniging zich introduceert en de leden bekend maakt met haar beginselen en activiteiten. Een betrokken lid is immers ook een trouw lid, met een verhoogde loyaliteit in latere jaren. Hiermee is in 2011 een start gemaakt. C) Institutionele markt In de afgelopen jaren begaf de Sophia-Vereeniging zich voor het eerst op de markt van sponsor- en fondsenwerving. Gezocht werd naar diervriendelijke bedrijven, die inhoudelijk bij de vereniging passen. Met een huisdierverzekeraar, een online dierenwinkel en aanbieders van biologische diervoeding werd samengewerkt in het organiseren van de Sophia Penning en het verspreiden van de Sophia NoodSticker. Aanvragen voor financiële steun bij fondsen blijken vooral succesvol als ze worden ingediend door de Sophia KattenBond, die zich richt op directe hulp aan zwerfkatten. Sponsoren Ook in de komende jaren staat de Sophia-Vereeniging open voor samenwerking met sponsoren. Het streven is om een lange-termijnrelatie aan te gaan met een hoofdsponsor. Opgemerkt kan worden dat het niet makkelijk is een geschikte match te vinden. De diervriendelijke bedrijven zijn meestal niet kapitaalkrachtig en de vereiste tegenprestaties drukken een commercieel stempel op het contact met de achterban en de (inhoudelijke) onafhankelijkheid van de Sophia-Vereeniging. De vereiste tijdsinvestering van de fondsenwerver en de communicatiemedewerker is bovendien groot. Fondsen Met wisselend succes vraagt de Sophia-Vereeniging financiële ondersteuning aan bij fondsen. Met name de noodhulp aan zwerfdieren blijkt op goedkeuring te kunnen rekenen; voorlichtende activiteiten blijken minder interessant. Ook in de komende jaren wordt gepoogd aanvullende financiering door fondsen te organiseren. Dit mede door het netwerken binnen de fondsen op te starten en te onderhouden plus standaard een aanvraag te formuleren bij (elke) eigen activiteiten. HIA-VEREEN 20

21 HIA-VEREENIGING 5. Nawoord Zoals in dit jaarplan te lezen is, zal de Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren ook in 2012 met een optimale mix van beschikbare capaciteit en een goede prioriteitenstelling activiteiten ontplooien die ten goede komen aan het welzijn en de gezondheid van huisdieren in Nederland. Dankzij het enthousiasme en de deskundigheid van de medewerkers is de organisatie goed uitgerust om al deze activiteiten effectief te organiseren en te begeleiden. Maar ook de vrijwilligers van de Sophia- Vereeniging vervullen een spilfunctie. Zonder hun tomeloze inzet zouden bijvoorbeeld het Sophia SnuffelCollege, de Sophia KattenBond en de Sophia Dierenspreekuren niet kunnen bestaan. Alle vrijwilligers, heel erg bedankt voor jullie betrokkenheid! Daarnaast zijn al deze activiteiten slechts mogelijk bij de gratie van de steun van onze leden. Hartverwarmend is het om te merken dat sommige van hen de Sophia-Vereeniging zelfs opnemen in hun testament. Het belang dat deze mensen toekennen aan ons streven om Nederland voor dieren een veilige en prettige omgeving te laten zijn, uit zich in een verbintenis die zelfs na het overlijden verder gaat. Ik wil deze mensen hartelijk danken voor het vertrouwen dat zij de Sophia-Vereeniging schenken. Het komende jaar zullen we ervoor vechten om rasdieren te beschermen tegen fokkers die enkel om hun uiterlijk geven. Duizenden kinderen zullen kennis maken met onze SnuffelHonden, zwerfkatten kunnen dankzij onze KattenActies en onze werkgroep in Zeeuws-Vlaanderen rekenen op medische zorg, liefde en aandacht. De deskundigen van de Sophia DierenSpreekuren staan dagelijks paraat om te adviseren over aanschaf, verzorging en huisvesting van huisdieren en zoveel mogelijk baasjes worden geïnformeerd over het belang van gezelschap voor hun dier. Met een enthousiast team van medewerkers en vrijwilligers gaan we met vertrouwen en vol energie het jaar 2012 in! Namens het bestuur van de Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren, Rutger van Versendaal Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren Nieuwezijds Voorburgwal RK Amsterdam telefoon HIA-VEREEN Dit jaarplan is gedrukt op milieuvriendelijk FSC-papier. 21