POP-UP! De plek van kinderen en jongeren in een dynamisch podiumlandschap

Transcriptie

1 POP-UP! De plek van kinderen en jongeren in een dynamisch podiumlandschap

2 POP-UP! De plek van kinderen en jongeren in een dynamisch podiumlandschap Hoe kunnen de Vlaamse kinder- en jongeren podium kunsten beter aansluiting vinden bij de leefwereld van hun publiek? Hoe omgaan met de toenemende concurrentie in de vrijetijdseconomie? Werken producenten voldoende samen met programmatoren, met het buitenland, het onderwijs...? Waarom zijn makers en publiek zo wit? En vanwaar die drive bij kunstenaars om precies voor/met kinderen en jongeren te werken? In de schoot van VTi zocht een gevarieerde groep betrokkenen sinds begin 2008 naar pistes voor de toekomst. Hun reflecties komen samen in deze publicatie, aangevuld met bijdragen van externe schrijvers en interviews met podiumkunstenaars die maken voor een jong publiek. POP-UP! biedt een intrigerende, soms kritische blik op een landschap in volle ontwikkeling en mondt uit in een stevig actieplan. Speel, dans en zing er op los! Redactie: Marijke De Moor, Ann Olaerts, Maarten Soete, Anna van der Plas. Eindredactie: Jef Aerts Vormgeving: Gunther Fobe Illustraties: Tom Schoonooghe ISBN D/2009/4610/1 NUR 670, 757 Uitgever: Vlaams Theater Instituut vzw Brussel, 13 maart 2009 met bijdragen van Peter Anthonissen Magalie Biesmans Evelyne Coussens Gerda Dendooven Isabel Devriendt Wouter Hillaert Joris Janssens Jackie Lubeck Dennis Meyer Ann Olaerts Tom Palmaerts Anita Twaalfhoven Anna van der Plas Theo Van Rompay Gerhard Verfaillie Jan Willems Barbara Wyckmans met illustraties van Tom Schoonooghe

3 Inhoud Inleiding POP-UP! 5 Ann Olaerts In perspectief In detail Een divers gebied, met hier en daar nog braakland 10 De kinder- en jongerenpodiumkunsten in Vlaanderen anno 2009 Peter Anthonissen Samen naar een nieuw publiek 22 Een Nederlandse blik op Het Paletfestival Dennis Meyer Osmose in de kinderkunsten 31 Tendensen in de productie van kinder- en jongerenpodiumkunsten ( ) Joris Janssens Introductie 67 Leefwereld 69 Jongeren zijn te sociaal voor theater 74 Tom Palmaerts Er bloeit wat tussen cultuur en jeugd 80 VTi sprak met Isabel Devriendt, stafmedewerker jeugdbeleid bij de Vlaamse Jeugdraad Verleid meer kinderen in korte broek 82 Wouter Hillaert Makers aan het woord 84 Wim De Wulf, Nathalie Roymans, Hanneke Paauwe, Arlette Van Overvelt, Peter Seynaeve Hybridisering 89 Spruitjes leer je eten 92 Gerda Dendooven Makers aan het woord 95 Dimitri Leue, Johan De Smet, Ignace Cornelissen, Willem Verheyden, Philippe Verkinderen Jeugddans 99 Dansfricties in een (non)landschap 102 Over dans tout public, Calimero en Gustave Flaubert Gerhard Verfaillie Makers aan het woord 107 Dirk De Lathauwer, Wim Vandekeybus, Goele Van Dijck, Randi De Vlieghe, Ives Thuwis (Vrij) aanbod 111 Een voor allen, allen voor het publiek 115 Magalie Biesmans Creatief op de commerciële tour 118 Anita Twaalfhoven Makers aan het woord 123 Daan Cupers, Raven Ruëll, Luk De Bruyker, Marc Maillard, Pascale Platel Internationale werking 127 Theatre Day Productions; de kracht van theater in bezet gebied 131 Ann Olaerts en Anna van der Plas Makers aan het woord 136 Peter De Graef, Lieven Baeyens, Martine Decroos, Inne Goris, Jo Roets Kunst- en cultuureducatie 141 Zingen 144 Theo Van Rompay In actie Makers aan het woord 146 Inge Goddijn, Karel Van Ransbeeck, Barbara Vandendriessche, Wouter Van Looy, Joke Laureyns = actie prioriteiten tot besluit Over vijf ervaringen, ontdekkingen en evenveel dromen 157 Toespraak tijdens de studiedag Kinderkunsten op Het Paletfestival, 20 mei 2008 Barbara Wyckmans Literatuurlijst 162 Over de auteurs 165

4 POP-UP! De aandacht die de kinder- en jongerenpodiumkunsten krijgen, komt de hele podiumkunstensector toe en niet enkel een jeugdreservaat daarbinnen, zo besluit Peter Anthonissen zijn bijdrage in dit boek. Het is een kernachtige samenvatting van het traject dat aan deze publicatie is voorafgegaan. Het leest als een oproep aan de jeugdtheatersector om deuren en vensters open te zetten voor nieuw aanstormend talent binnen en (vooral) buiten het theater. Het nodigt uit om over het eigen muurtje te kijken en samenwerkingsverbanden aan te gaan. Het geeft aan dat kunst voor een jong publiek niet alleen de zorg kan of mag zijn van kunstenaars of organisaties die expliciet voor een bepaalde doelgroep werken. Het vraagt spelers en beleidsmakers uit het brede podiumkunstenlandschap om die zorg te delen. Om mee te ijveren voor, en te werken aan de kwaliteit van (podium)kunst voor en met kinderen en jongeren. Hoe moet het verder met de Vlaamse kinder- en jongerenpodiumkunsten? Met die vraag stond een aantal jeugdtheaters eind 2007 op de stoep van VTi. En of we hen bij hun reflecties wilden begeleiden? VTi legde op dat ogenblik net de laatste hand aan het masterplan voor dans, dat ook het resultaat was van een langdurig traject met alle betrokkenen uit Dit boek nodigt je uit om je eigen inhoudstafel samen te stellen. Voor het vogelperspectief vroegen we een Vlaming (Peter Anthonissen) en een Nederlander (Dennis Meyer) naar hun kijk op het podiumkunstenlandschap in Vlaanderen (en Nederland) voor een jong publiek. Bovendien hebben beide auteurs ook een aantal kritische bedenkingen geformuleerd, die de discussie zeker opnieuw zullen aanwakkeren. De traditie wil dat VTi een objectiverende analyse maakt op basis van zijn eigen onvolprezen databank. Joris Janssens laat de cijfers spreken en doet een aantal opvallende vaststellingen die op hun beurt een ander licht werpen op de zaak. Een serie korte interviews met makers van podiumkunst voor en/of met kinderen en jongeren geven het boek vlees en bloed. Zij kregen telkens één vraag: waarom maak je voor een jong publiek? De resultaten van het denkwerk van de werkgroep zijn gebundeld in zes teksten. Ze vertalen de belangrijkste aandachtspunten. Voor elk van de onderwerpen is VTi op zoek gegaan naar een blik van buitenaf. Soms vonden we leden van de werkgroep bereid om een bijdrage te leveren, maar veelal vroegen we externe stemmen, die vaak een verfrissende kijk werpen op de bediscussieerde thema s. Een paar pittige columns houden de lezer bij de les. Want laat het duidelijk zijn: met deze publicatie hebben we niet meteen een hoera, wij zijn fantastisch 4 boek willen schrijven. In meerdere bijdragen worden kritische kanttekeningen geformuleerd 5 bij het podiumkunstenlandschap voor een jong publiek. de danswereld. Hieruit hadden we gelukkig al de mobiliserende kracht van zo n interactief proces ontdekt bij het gezamenlijk formuleren van noden, behoeften én oplossingen. Het antwoord liet dus niet lang op zich wachten. Met een gevarieerde groep van makers, producenten, programmatoren, educatieve medewerkers en jeugdwerkers uit theater, dans, muziektheater en muziek, ging VTi in januari 2008 van start (zie colofon voor de samenstelling). Via maandelijks overleg werd er grondig gereflecteerd en gediscussieerd over thema s als maken en produceren, commercialisering en internationalisering, vrije en schoolvoorstellingen, hybridisering en de opkomst van jeugddans, opleiding, kunsteducatie, diversiteit en de aansluiting op de leefwereld van jongeren. Tijdens Het Paletfestival (mei 2008) werd een tussentijdse evaluatie ingelast en werden de thema s scherper gesteld. Een dik jaar later ligt deze publicatie op tafel. De inhoud reflecteert de kritische én constructieve grondtoon die ons tijdens het hele proces/traject voortstuwde. Met een grote bereidheid om diep in de eigen boezem te kijken. Met een verlangen om (meer) te delen en te communiceren. Het hele traject heeft een dynamiek op gang gebracht die zich ook buiten de maandelijkse vergaderingen verderzette. Voor VTi was het een waar plezier om aan dit traject mee te werken. Niet alleen omwille van de openheid tijdens de gesprekken, maar vooral omwille van de aanstekelijke drang om gezamenlijk een aantal zaken aan te pakken. Ann Olaerts Bij wijze van conclusie hebben we elf prioriteiten geformuleerd, die niet alleen lezen als een concreet actieplan, maar die ook de agenda voor het overleg van de volgende jaren zullen beheersen. We nodigen je uit om je prioriteiten aan te vinken en zo je eigen actieplan voor de toekomst te starten. Tot slot een woord van dank aan alle leden van de werkgroep. Voor hun niet aflatende ijver, voor de nodige dosis humor, maar vooral voor de openheid waarmee iedereen het gesprek is aangegaan. En uiteraard ook een pluim naar de hele VTi ploeg in het bijzonder Anna en Maarten die dit hele avontuur alweer met de nodige cool hebben gedragen.

5

6 In perspectief

7 De kinder- en jongerenpodium kunsten in Vlaanderen anno 2009 Een divers gebied, met hier en daar nog braakland Peter Anthonissen De opname in de Basisinfrastructuur van organisaties die zich expliciet op een jong publiek (van vier tot achttien jaar) richten, wordt in Nederland als een belangrijke vorm van maatschappelijke erkenning voor de sector gezien. Er is echter ook gemor - bij wie uit de boot viel uiteraard, maar ook bij wie wel tot de Basisinfrastructuur werd toegelaten. De criteria die aan jeugdtheatergezelschappen opgelegd worden, zijn bijvoorbeeld vrij specifiek en dreigen hen in de van oudsher bestaande circuits op te sluiten. Zo worden zij, naast het maken van voorstellingen, geacht om met scholen samen te werken en zogenaamde educatieve programma s te ontwikkelen. Kinderkunsten, kinderpodiumkunsten, kindertheater, jongerenpodiumkunsten, jeugdtheater het zijn termen die in dit boek vaker zullen voorkomen, maar waar staan ze voor? Vraag aan eender wie in Vlaanderen die met het veld vertrouwd is welke gesubsidieerde kunstenorganisaties jeugdtheater maken, en er zullen ongeveer evenveel verschillende antwoorden komen. En er zijn nog meer woorden van dat genre. Familietheater? Jongerentheater? Kinderdans? Het zonet uit Nederland overgewaaide jeugddans? Omdat de definities zo moeilijk zijn, is het maken van een landschapstekening van deze fenomenen je op glad ijs wagen. Neem de overheid. Voor de Vlaamse overheid bestaan de kinder- en jongerenpodiumkunsten niet als aparte categorie. Volgens het Kunstendecreet van 2004 worden de meeste gesubsidieerde organisaties die in dit veld actief zijn, als organisatie voor Nederlandstalige dramatische kunst gefinancierd. Het Kunstendecreet maakt daarbij een onderscheid tussen teksttheater en figuren- Zeker in vergelijking met Nederland wordt het beleid in Vlaanderen veel meer vanuit de losse pols gevoerd. Dat is allicht eigen aan ons zuidelijkere temperament. In het geval van de kinderen jongerenpodiumkunsten valt die houding echter ook terug te brengen tot een spanning die al decennialang in het veld zelf aanwezig is. Telkens opnieuw staat het jeugdtheater voor een verscheurende keuze: zich als theater profileren en dreigen ondergesneeuwd te raken in het totaalaanbod van de podiumkunsten, dan wel een eigenheid binnen dat grotere geheel claimen. En precies daardoor het isolement bewerkstelligen dat men vermijden wil. Zo werd voor de CultuurPrijs Jeugdtheater druk geijverd vanuit Cultuur Lokaal (nu Locus genaamd), dat naar een opvolger zocht voor de 1000Watt-prijs, die in 2005 voor het laatst werd uitgereikt. Fijn dat het jeugdtheater op die manier extra onder de aandacht wordt gebracht. Maar betekent een aparte CultuurPrijs Jeugdtheater ook geen impliciete aanvaarding van het feit dat Barbara Wyckmans, Theater Froe Froe, Jo Jochems en Randi De Vlieghe (de laureaten tot nu toe) er niet op hoeven te rekenen ooit met de CultuurPrijs Podiumkunsten te worden onderscheiden, die aan échte podiumpersoonlijkheden blijft voorbehouden? Hebben de kinder- en jongerenpodiumkunsten 10 theater, afhankelijk van de expressievorm die wordt gehanteerd, maar een verdere onderverde- het niet deels zelf in de hand dat ze nog vaak als een ondergeschoven broertje van de 11 podiumkunsten worden gezien? Terwijl het toch zonneklaar is dat jeugdtheater in de eerste plaats theater en jeugddans dans is? Kan een kunstdiscipline überhaupt in termen van een doelgroep gedefinieerd worden? De meningen lopen, ook bij de betrokkenen zelf, uiteen. ling is er, althans louter formeel, niet. Helemaal eenduidig is het overheidsverhaal echter niet. De Beoordelingscommissie Theater bijvoorbeeld spreekt in haar recentste landschapstekening (2008) van een subsector kinder- en jeugdtheater, naast een subsector stadstheaters en een subsector figurentheater. En wat met het feit dat er sinds 2006 een Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Jeugdtheater wordt uitgereikt, naast de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Podiumkunsten die al sinds 2004 bestaat? De CultuurPrijzen Vlaanderen hanteren dus andere categorieën dan het Kunstendecreet, hoewel de initiator dezelfde is. In Nederland maakt de overheid wel een strak onderscheid. In de zogenaamde Basisinfrastructuur, die vanaf 2009 in voege is, kunnen organisaties intekenen op een van de functies die door de overheid op landelijk of regionaal niveau omschreven zijn. Ze kunnen zich als het ware kandidaat stellen om deze functie voor een periode van vier jaar in te vullen. Zo voorziet de Basisinfrastructuur onder meer in negen jeugdtheatergezelschappen, vijf jeugddansgezelschappen, twee productiehuizen voor jeugdtheater en één productiehuis voor poppen- en objecttheater. Bij het maken van deze mal had de Raad voor Cultuur het al bestaande landschap voor ogen, maar het is niet zo dat de Basisinfrastructuur helemaal à la tête du client werd opgesteld. De fusie tussen Huis aan de Amstel en theatergroep Wederzijds, twee van de toonaangevende Nederlandse gezelschappen, is bijvoorbeeld een rechtstreeks gevolg van het feit dat er binnen de Basisinfrastructuur in de stad Amsterdam slechts plaats is voor één jeugdtheatergezelschap. Wie niet in de Basisinfrastructuur terecht komt, wordt doorverwezen naar het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten, maar zonder enige belofte op succes. Spagaat Het is een discussie die al sinds vele jaren gevoerd wordt en, vreemd genoeg, elke artistieke evolutie overleeft. De spagaat die de kinder- en jongerenpodiumkunsten maken, werd bijvoorbeeld al in 1998 scherp verwoord door Dirk Pauwels in Etcetera. Als artistiek directeur van Victoria had Pauwels het vroegere doelpubliek van Oud Huis Stekelbees ingeruild voor een nieuwe primaire doelgroep van jongvolwassenen en adolescenten. Hierdoor stond hij met de ene voet in, met de andere voet buiten de kinder- en jongerenpodiumkunsten: Langer dan een decennium al streeft de jeugdtheatersector én naar autonomie én naar een volwaardige plek onder de zon Het eerste hebben ze met brio bereikt, wat eigenlijk een beetje spijtig is, want het is naar mijn gevoel geen goede zaak autonoom te zijn als een annex van iets dat groter is, een sector die het jeugdtheater altijd zal blijven zien als iets dat kleiner is, iets dat in het beste geval een goede oefening of een springplank kan zijn voor later.

8 Ook al ontkent men het, het is nog steeds zo dat onze sector nooit deel mag hebben aan het grote, ware, echte theaterfeest. Deze scheiding der krachten is noch voor het jeugdtheater noch voor het volwassenentheater een goede zaak gebleken. ( ) Over het tweede, het verwerven van een volwaardige plek onder de zon dus, kunnen we kort zijn: het is rigoureus mislukt. Het heeft enkel geleid tot het bemachtigen van een soort van kneuterig plekje in de schaduw ( ). 1 Geen betere illustratie hiervan dan de wisselende status van het jeugdtheater binnen de geschiedenis van Het Theaterfestival, tot nader order en ondanks de opsplitsing in een Nederlandse en een Vlaamse editie, toch nog steeds hét uithangbord van het Nederlandstalige theater. Het grote, ware, echte theaterfeest waarnaar Dirk Pauwels verwees? Opgericht in 1987, duurde het tot 2001 vooraleer er jeugdtheatervoorstellingen in de selectie van het Nederlands/Vlaams Theaterfestival opgenomen werden. Als officiële reden gold dat het voor één jury onmogelijk was om het volwassenen- zowel als het jeugdtheater te coveren. Daar viel zeker iets voor te zeggen, maar was er binnenskamers ook geen artistieke scepsis? Stond het jeugdtheater wel stevig genoeg in zijn schoenen om op een en hetzelfde affiche tegen de volwassen selectie op te boksen? Het bewijs van het tegendeel werd geleverd toen de Grote Theaterfestivalprijs meteen twee jaar op rij naar een voorstelling ging die door de jeugdjury was aangedragen. Van Josse De Pauws übung, een coproductie van Victoria en Het Net, werd nog gezegd dat het, hoewel gespeeld door kinderen, nooit expliciet voor een jong publiek was gemaakt. Een jaar later echter, in 2002, werden Pascale Platel en Randi De Vlieghe bekroond voor Ola Pola Potloodgat, een productie van BRONKS die voor kleuters was bedoeld. In het licht van het voorgaande een haast historische gangmaker in, maar in zijn kielzog zijn velen gevolgd. Met name BRONKS speelde er een actieve rol in artiesten en collectieven uit het avondcircuit te overhalen om ook voor een jong publiek producties te maken. Bij Maatschappij Discordia (het toen controversiële, maar nu onterecht haast vergeten Pelléas et Melisande, 1997) en de Roovers bleef dit nog bij een eenmalig of occasioneel engagement. Voor spelers en makers van een jongere generatie als Raven Ruëll, Stijn Van Opstal, Bruno Vanden Broecke, Nico Sturm, Dominique Van Malder werd het een haast vanzelfsprekend gebeuren. Diversiteit alom Een gevolg van deze trend is dat het volwassenen- en het jeugdtheater het afgelopen decennium artistiek gesproken zo goed als gelijke tred houden. Evoluties die op de ene plek aan de hand zijn, doen zich ook op de andere plek voor, en omgekeerd. Net als in andere kunstdisciplines is het moeilijk om vandaag in de Vlaamse kinder- en jongerenpodiumkunsten een artistiek dominante stroming te onderscheiden. De theatermakers die de jongste tien à vijftien jaar zijn opgestaan, voelen zich niet geroepen om af te rekenen met hun voorgangers. Ook al deden die dat zelf wel: de intussen zo goed als van het toneel verdwenen pioniers van de zeventiger jaren, die zich keerden tegen de aloude vrijblijvendheid van het sprookjesrepertoire, en de vernieuwers van de tachtiger jaren, die, wars van de boodschapperigheid van het vormingstheater, een autonome theatertaal ontwikkelden die aan hun hoogstpersoonlijke verbeelding vorm gaf. De jongste generatie heeft een en/en-opstelling. Een keuze tussen traditie en moderniteit komt bij de meeste overwinning die alle eerdere twijfel wegnam. Of toch niet helemaal Op de drukbezochte thea- van haar vertegenwoordigers bijvoorbeeld niet op. Diversiteit is troef tersite Moose werd de winst van Ola Pola Potloodgat gezien als teken van de voortschrijdende debilisering van het Nederlandse theater. Mede door dit soort stemmingmakerij dat het festival te marginale keuzes aanwreef, verloor de Nederlandse moederorganisatie haar meerjarige subsidie met de nodige financiële perikelen tot gevolg. In 2004 werd de festivalselectie niet langer aan twee jury s toevertrouwd, maar aan twee curatoren, één voor volwassenentheater (Martin Schouten) en één voor jeugdtheater (Nicole Petit). In 2005 was er slechts één curator (Cis Bierinckx), die enkel voor een volwassen selectie instond. Als eerste slachtoffer van de besparingen was het aandeel jeugd weer weggesaneerd. Sinds 2006 gaan Het Theaterfestival Vlaanderen en TF (zoals het festival in Nederland herdoopt werd) deels gescheiden wegen. In Vlaanderen keerden het jurysysteem en de jeugdtheaterselectie door een aparte jury terug. Onder impuls van festivalleider Don Verboven trad er in 2008 weer een verandering op: één jury stond in voor de gehele selectie, die vijftien producties omvatte, inclusief drie jeugdtheatervoorstellingen. Wordt het jeugdtheater door het theaterfeest dan toch eindelijk als volwassen aangezien? Er is wel meer veranderd sinds Dirk Pauwels in 1998 de trom roerde. Zo lijkt de tijd definitief voorbij dat het jeugdtheater werd gezien als een soort wachtkamer voor het grotere, serieuzere werk zoals voor de carrière van Guy Cassiers bijvoorbeeld het geval was. Het voorbije decennium hebben steeds meer spelers en makers ervoor gekozen om regelmatig de overstap van het jeugd- naar het volwassenentheater te maken en weer terug. Peter De Graef was hier een Toch kan je wel een aantal weerkerende kenmerken onderscheiden die evenzeer in het volwassenentheater terug te vinden zijn. Zo is er het ongebreidelde spelplezier dat voor vele spelers/ makers die na 1995 zijn afgestudeerd - aan met name de vroegere Studio Herman Teirlinck en het Brusselse RITS - niet langer taboe is, na het soms cerebrale theater van het voorafgaande decennium. Hun vaak collectieve manier van werken is schatplichtig aan de democratiseringsgolf van de jaren 1970, maar ook de burleske benadering van de late Blauwe Maandag Compagnie en de spelopvattingen van Maatschappij Discordia en haar discipelen laten zich hier gelden. Vaak ontstaat dit laagdrempelige, transparante theater vanuit improvisaties en/of wordt de tekst van deze voorstellingen geschreven door de spelers zelf. Het is meestal ook met de nodige humor gelardeerd. Een typevoorbeeld hiervan was Zolderling (2003) van Joris Van den Brande en Jan Sobrie, geproduceerd door BRONKS in samenwerking met Theater Antigone. De persoonlijkheid van de speler is in dit theater haast even belangrijk als, of zelfs belangrijker dan, de rol die hij speelt. Oorspronkelijk actief als danseres, is Pascale Platel de vreemde eend in deze theaterbijt, maar tezelfdertijd is ze er het summum van. Platels oeuvre is aan haar persoonlijkheid gebonden zoals dat in het Vlaamse theater enkel door Jan Decorte is voorgedaan. De humor die haar verschijning met zich meebrengt, maakt haar dan weer verwant met het comedygenre. Het spontane karakter van dit type voorstellingen houdt overigens ook een risico in: ze drijven op de inspiratie van het moment en vertrouwen op instant chemie tussen mensen, veeleer dan dat ze uitgaan van een welomlijnd idee met als mogelijke gevaren gratuitheid en inhoudelijke zwakte als de vonk niet overspringt. 1. Dirk Pauwels Ze zien er zo gelukkig uit. Twintig jaar berichten over theater, dans et cetera. Brussel: Theaterpublicaties vzw en Leuven: Van Halewyck.

9 Opmerkelijk is dat deze vormtrend, binnen het jeugdtheater geïnitieerd door BRONKS, zich over bijna alle gezelschappen verspreid heeft. Zelfs al worden er vele soorten jeugdtheater in Vlaanderen gemaakt, de diversiteit tussen de gezelschappen onderling is door deze ene stroming veeleer af- dan toegenomen. Niet in het minst doet dat fenomeen zich bij de grote drie voor. Sommige van hun producties dragen nog wel een herkenbare huisstempel (bijvoorbeeld de creaties met kinderen en jongeren van Eva Bal en Ives Thuwis bij KOPERGIETERY), maar even vaak is het moeilijker dan tien jaar geleden om uit te maken of een voorstelling nu bij BRONKS dan wel HETPALEIS of KOPERGIETERY gemaakt is. Namen als Jan Sobrie, Joris Hessels, Stijn Van Opstal, Sarah Vangeel, Ruth Beeckmans, Pascale Platel, Michiel Van Cauwelaert doken de afgelopen jaren bij élk van deze gezelschappen op. Voor elk artiest die aan één specifiek huis verbonden is, lijken er twee, drie te zijn die als een troubadour van plek naar plek reizen. Een tendens die vanuit het volwassenentheater is overgewaaid, is het werken op locatie. Zij het dat een aantal jeugdtheatergezelschappen daaraan in Vlaanderen een geheel eigen invulling gegeven heeft. Te beginnen met Peep & Eat (1998) maakte Laika een handelsmerk van zintuiglijke voorstellingen die theater en gastronomie combineren. Vervolgens richtte het Antwerpse gezelschap zich ook op grootschaliger locatieproducties als het verhalenparcours Hotel Tomilho (2004, in samenwerking met het Portugese Teatro Regional da Serra do Montemuro), en de kunstige kermis Sensazione (2006, een coproductie met Time Circus). Als een van de weinige Vlaamse groepen is Laika een pad opgegaan dat in Nederland ondertussen gemeengoed is geworden: dat van het ervaringstheater. Andere voorbeelden zijn het debuut van Inne Goris, de BRONKSproductie de donkere achterkant van (kinder)verhalen op, die zeer reëel is, maar in onze gedisneyficeerde maatschappij vaak wordt vergeten. Hun werk roept in die zin ook discussie op. Mieja Hollevoet en Piet Arfeuille maken eveneens uitgesproken voorstellingen. Als regisseur zijn ze beiden laatbloeiers, en dat is niet het enige wat ze gemeenschappelijk hebben. De voorbije jaren legden ze allebei een indrukwekkend parcours af met Shakespeare-ensceneringen voor een jong publiek, de ene bij BRONKS, de andere bij HETPALEIS. Een aantal gezelschappen combineert verschillende van de bovenstaande ingrediënten, wat wellicht mede hun succes verklaart. Shakespeare is een van de repertoireauteurs die Marc Maillard de afgelopen jaren naar zijn hand zette. En dat op een zeer eigen manier, in een multimediaal kader vaak, met latexpoppen op het eerste plan. Maillard, wiens Theater Froe Froe tot 1986 teruggaat, behoort nog tot de generatie van de vormvernieuwers. De omvang van zijn producties is divers - van kleine zaalvoorstellingen tot grote locatieprojecten. Niet vies van enig spektakel en volkse humor, en gedragen door de bekendheid die een aantal van zijn televisiecreaties heeft, bereikt Froe Froe een zeer breed publiek. Een opvallende deelcomponent van de werking van Froe Froe vormen de solovoorstellingen, vaak met live muziek, die acteur en poppenspeler Gert Dupont sinds een vijftal jaren creëert. Zijn spelanarchie maakt hem verwant aan de eerste groep makers (zie hoger), met het ervaringstheater heeft hij het aansturen op interactiviteit gemeen. Het recentste succesverhaal in de Vlaamse kinder- en jongerenpodiumkunsten wordt door het Gentse Studio ORKA geschreven. Ook al is dit collectief pas sinds 2005 in de theaterwereld Zeven (2001), en Lotte van den Bergs Het blauwe uur (2005), in oorsprong een creatie van het actief, het werd met Lava, een bodemonderzoek (2006) meteen voor Het Theaterfestival geselecteerd 14 Nederlandse Theater Artemis die door Toneelhuis en HETPALEIS werd hernomen. en genomineerd voor de CultuurPrijs Jeugdtheater Aan de basis van Studio ORKA ligt 15 Eigen aan ervaringstheater is dat de kijker of toeschouwer uit zijn traditionele passieve rol wordt het vormgeversduo Martine Decroos en Philippe Van de Velde. Hun verhalen ontwikkelen ze hand gelicht tot op het punt zelfs dat hij soms medespeler wordt. Pionier van het genre is de in hand met open acteurs als Jo Jochems, Brenda Bertin, Dominique Van Malder en Katrien Colombiaanse theatermaker Enrique Vargas, wiens werk in de Lage Landen bekend werd dank Pierlet. Studio ORKA speelt steeds in en rond een eigen locatie, voor een klein intiem publiek. zij festivals als Klapstuk, Time en Tweetakt. De opkomst van het ervaringstheater past bij de Hun theater is teder, vriendelijk en ogenschijnlijk eenvoudig, zij het vormelijk inventief. drang naar het beleven die eigen is aan onze tijd 2. Voor de makers ervan is het wel opletten geblazen het louter evenementiële te overstijgen en voldoende diepgang in hun voorstellingen Jongerentheater en jeugddans te brengen. Naar analogie met de vernieuwers van de jaren tachtig, zijn er het afgelopen decennium ook enkele regisseurs met een strikt eigen vormentaal opgestaan. Inne Goris gaat hier mogelijk het verst in. Aanvankelijk aan de slag als dramadocente bij BRONKS, houdt zij zich als maakster op in een verstild grensgebied tussen theater, dans en beeldende kunst. Ook al zijn haar uitgangspunten vaak literair (sprookjes, proza ), tekst is voor haar niet prioritair. Dat geldt evenzeer voor Stef Lernous, wiens voorstellingen steeds beeldender zijn geworden. Al is hij voornamelijk actief in het volwassenentheater, Lernous tekende ook voor drie ensceneringen bij Figurentheater DE MAAN, waarvan de laatste in coproductie met zijn eigen Abattoir Fermé: Nimmermeer (2008). Lernous gaat op zoek naar de diepste krochten van de menselijke ziel, ook voor kinderen. Hij en Goris maken geen theater om te behagen, maar om te confronteren. Ze zoeken als het ware 2. Cfr. bijvoorbeeld Bruno Vanobbergen in juni 2007: Wij oriënteren ons in onze opvattingen en handelingen niet alleen meer op een noodzaak of een idee van buiten, maar in toenemende mate op de eigen beleving. In: Storm op komst. Drie observaties. Etcetera, no. 107: 17. Een subdiscipline die de voorbije jaren een nieuwe boost heeft gekend, is het jongerentheater. Hoewel theater mét kinderen en jongeren niet perse ook voor een jong publiek is bedoeld, wordt het vaak wel bij de kinder- en jongerenpodiumkunsten ingedeeld. In meer of mindere mate richten de huizen die in de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig op dit terrein actief waren, met name KOPERGIETERY (aanvankelijk nog als Speelteater), CAMPO (als erfgenaam van Victoria) en BRONKS, zich daar ook vandaag nog op. Echter enkel KOPERGIETERY en sinds 1995 ook fabuleus hebben er het voorbije decennium een groot deel van hun werking op geënt. Dans en theater zijn in beide huizen op dit vlak erg nauw op elkaar betrokken. Opvallend is dat er aan de term jongerendans, veel meer dan aan jongerentheater, een vrijetijdsetiket kleeft. Vandaar dat de term jongerentheater in de praktijk voor beide wordt gebruikt. Met kinderen en jongeren is het telkens weer een uitdaging om het hier en nu en het momentane succes te overstijgen, maar een toenemend aantal Vlaamse regisseurs en choreografen is daar de afgelopen jaren in geslaagd: bij KOPERGIETERY bijvoorbeeld Ives Thuwis, in navolging van

10 wegbereidster Eva Bal; bij fabuleus onder anderen Dirk De Lathauwer, Natascha Pire en Randi De Vlieghe. Choreografen Joke Laureyns en Kwint Manshoven waren bij de beide actief, alsook met hun eigen Kabinet K. Recent begaven ook enkele grote structuren als Toneelhuis (met onder anderen Inne Goris als regisseur) en KVS zich op dit terrein, net als een dansgezelschap als Ultima Vez. Muziektheater Transparant neemt binnen dit gegeven een bijzondere plek in met de jongerenopera s die het sinds 2001 produceert. Een opvallende nieuwe regisseur die de afgelopen jaren met jongerenproducties op het toneel verscheen, is Peter Seynaeve, aanvankelijk bij Toneelhuis, vervolgens met zijn eigen JAN. Er zijn evenveel manieren om met kinderen en jongeren te werken als er regisseurs en choreografen zijn, gaande van conceptuele denkers die het spelersmateriaal erg op hun eigen leefwereld betrekken, tot procesgerichte werkers die een deel van de eindverantwoordelijkheid van de voorstelling bij hun acteurs of dansers leggen. Een tendens die zich heeft doorgezet, is dat sommige cultuurcentra actief als initiatiefnemer of (co)producent van jongerenproducties optreden. Voorbeelden hiervan zijn onder meer Cultuurcentrum Genk, CC Het Gasthuis (Aarschot) en Cultuurcentrum Hasselt. Het ene ziet er een manier in om zijn taak op het vlak van cultuurparticipatie en gemeenschapsvorming in te vullen, het andere koestert er, net als de meeste gezelschappen, wel degelijk artistieke ambities mee. uitgevochten. Daarvoor is het circuit van de wérkelijk grote zalen in Vlaanderen te klein. Hoe groter het potentiële publiek, hoe meer middelen er voor publiciteit moeten vrijgemaakt worden. En het is ook daar dat het schoentje knelt. Het crossmediale project W@=D@ van Pieter Embrechts en Dimitri Leue bij HETPALEIS bijvoorbeeld, dat qua omvang met een in het gesubsidieerde theater ongeziene communicatievoering gepaard ging, was enkel mogelijk mits een samenwerking met de privé-sector. Binnen deze constellatie bleek het voor HETPALEIS trouwens moeilijk om te weerstaan aan de verleiding om feelgood entertainment te gaan maken wat met Sunjata, de leeuwenkoning van Mali (2006) het geval was. In concurrentie met onder meer Kuifje De Zonnetempel van Musical Dreams werd Sunjata, de leeuwenkoning van Mali van HETPALEIS tijdens de Vlaamse Musicalprijzen 2007 uitgeroepen tot beste musical van het jaar. Naast jeugddans en grote-zaalvoorstellingen zijn er aan de aanbodzijde nog lacunes. Theater voor baby s en peuters is in Vlaanderen zo goed als braakliggend terrein. Theater De Spiegel verricht sinds 2003 pionierswerk op dit vlak en organiseerde in 2008 samen met de muziekeducatieve organisatie Musica het festival Babelut in Provinciaal Domein Dommelhof in Neerpelt. Enkele jaren geleden leek theater voor kleuters enigszins in de verdrukking te komen. Van een weelde is nog geen sprake, maar onder meer 4hoog productiehuis maakt hier een continu aandachtspunt van. Zeker in vergelijking met het volwassenentheater is het internationale aanbod aan kinder- en jongerenpodiumkunsten in Vlaanderen wel gering. Waar er voor een aantal Vlaamse gezelschappen uitgebreide tournees in het buitenland zijn weggelegd (met KOPERGIETERY, BRONKS, Laika Dansproducties die specifiek voor een kinderpubliek worden gemaakt (jeugddans?), zijn in Vlaanderen nog zeldzaam. Ook hier dienen Joke Laureyns en Kwint Manshoven, KOPERGIETERY en Studio ORKA op kop), blijft het verkeer in de andere richting beperkt. Uitzonderingen zijn en fabuleus te worden vermeld. Andere huizen die zich hier sporadisch op gericht hebben, zijn Villanella (met choreografen als Maria Clara Villa Lobos, Marie De Corte en Sandra Delgadillo) en Laika (met Ugo Dehaes). Braakland Ondanks de diversiteit aan vormen die de kinder- en jongerenpodiumkunsten in Vlaanderen kenmerken, blijft er een aantal blinde vlekken. Jeugddans is er een van. Grote-zaalvoorstellingen bevinden zich ook in de minderheid. De typische jeugdtheatervoorstelling in Vlaanderen is kleinschalig, met op het toneel twee à drie acteurs. Voornamelijk financiële oorzaken liggen daaraan ten grondslag, maar spreekt er soms ook geen gebrek aan artistieke lef uit? Omdat de personeelskost kleiner is, ontsnapt het jongerentheater hier deels aan, maar los daarvan is het aantal gezelschappen dat met een zekere regelmaat een grote-zaalvoorstelling uitbrengt, op één hand te tellen. HETPALEIS, Laika en Theater Froe Froe, en daarmee is het lijstje rond. Althans wat het gesubsidieerde theater betreft, want de grote zaal is de plek bij uitstek die de vrije sector, en vooral dan Studio 100 sinds zijn ontstaan in 1996, voor zich heeft gewonnen. Voor de diversiteit van het aanbod is dat jammer. In tegenstelling met Nederland, waar in sommige schouwburgen de vrije sector de gesubsidieerde gezelschappen zo goed als volledig van het affiche heeft verdrongen, wordt in Vlaanderen de concurrentiestrijd tussen de vrije en de gesubsidieerde sector echter zelden rechtstreeks een occasionele gastvoorstelling in KOPERGIETERY en festivals als het BRONKSfestival, het Krokusfestival in Hasselt en het in 2008 voor het eerst ingerichte Storm op Komst in Turnhout. Ondanks de gemeenschappelijke taal is ook het aantal opvoeringen door Nederlandse gezelschappen teruggelopen. Ook meer inhoudelijk valt er mogelijk nog winst te halen in de Vlaamse kinder- en jongerenpodiumkunsten. Tijdens het Vlaamse jeugdtheaterfestival Goesting in de Brakke Grond in Amsterdam stipte criticus Wouter Hillaert eind 2008 volgend pijnpunt aan: Tekst verschraalt ( ) tot een soort springplank, een vehikel, een kapstok voor de eigenlijke expressie van de performers op scène. 3 Niet dat in het Vlaamse kinder- en jeugdtheater geen teksten worden geschreven, maar vele zijn, net als in het volwassenentheater, van de hand van de spelers zelf. De kwaliteit ervan is meestal een grote directheid, met een minder gelaagde structuur als consequentie. Op literaire schrijvers wordt in de Vlaamse kinder- en jongerenpodiumkunsten momenteel amper een beroep gedaan. Voorts wees Hillaert erop dat kinderen en jongeren in de Vlaamse theaterzalen haast uitsluitend in de familiale en relationele sfeer worden aangesproken, en zelden als lid van de maatschappij. Een argument dat hij al eerder aandroeg, onder meer in rekto:verso: Op een paar producties na ( ), worden jonge toeschouwers blijkbaar niet meer gezien als kleine burgers, enkel als zonen en dochters met afwezige ouders of vlinders in de buik. Ze krijgen veel ridderlijke fantasie op hun bord (bij Laika bijvoorbeeld), maar meer actuele thema s als oorlog of geweld zie je zelden Wouter Hillaert, tekst uitgesproken in de Brakke Grond, Amsterdam, op 30 november Wouter Hillaert Graag meer maatschappelijke thema s. rekto:verso, no. 14.