Wilhelminaplantsoen LS Enkhuizen T: E: I:

Transcriptie

1 Wilhelminaplantsoen LS Enkhuizen T: E: info@mec-dewitteschuur.nl I: Enkhuizen, maart 2016

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Doelstelling schooltuinen Organisatie Werkplan Het leerlingenlogboek De lessen in de klas... 7 Les 1 Introductie... 7 Les 2 Zaden en kiemplanten... 8 Les 2a Evaluatie kiemplantjes en proeven Les 3 De boon; van zaad tot plant tot bloem tot zaad Les 3a Evaluatie bonenexperiment Les 4 Evaluatie schooltuinseizoen Bijlage Instructies bonenexperiment Inleiding De schooltuinen in Enkhuizen kennen een lange traditie. In 1978 was er een pilot met één school en sinds 1979 doen alle scholen mee. Met ingang van 2014 zijn de schooltuinen ondergebracht bij MEC De Witte Schuur. Tot en met het schooltuinjaar 2014 ondersteunde de gemeente Enkhuizen de schooltuinen financieel. Om de schooltuinen ook na 2014 mogelijk te maken is MEC De Witte Schuur op zoek gegaan naar sponsors. In 2015 zijn de schooltuinen voor het eerst mogelijk gemaakt door middel van sponsorgelden. Enza Zaden is de hoofdsponsor van de schooltuinen en heeft zijn naam verbonden aan de schooltuinen. Naast Enza Zaden sponsoren verschillende bedrijven in Enkhuizen en bedrijven in de tuinbouw- en voedingssector de schooltuinen. De schooltuinen vormen een sterke leeromgeving. Praktisch bezig zijn in de schooltuin, gecombineerd met de (praktijk- en verwerkings-) lessen in de klas, versterkt de leerervaring. Het schooltuinprogramma is geschikt voor leerlingen in groep 5, 6 en 7. Leeswijzer In deze docentenhandleiding vindt u allereerst algemene informatie over de schooltuinen, zoals een beschrijving van de leerdoelen in hoofdstuk 2 en in hoofdstuk 3 informatie over de organisatie van het werk op de tuin. Daarna volgt in hoofdstuk 4 het werkplan met een overzicht van de werkzaamheden van week tot week. Voor de leerlingen is er een logboek ontwikkeld, waarin ze hun werkzaamheden in de tuin kunnen bijhouden. In hoofdstuk 5 kunt u lezen wat er in het logboek staat en hoe u met het logboek kunt werken. In aansluiting op het werk op de tuin heeft MEC De Witte Schuur vier lessen uitgewerkt. Deze lessen staan beschreven in hoofdstuk 6. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 1 Enkhuizen, maart 2016

3 2. Doelstelling schooltuinen Het werken op de tuin sluit concreet aan bij de volgende twee kerndoelen die wettelijk zijn vastgesteld voor het basisonderwijs: 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten (en dieren) onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten (dieren en mensen) en over de vorm en functie van hun onderdelen. Leerdoelen De leerlingen: ervaren een half jaar lang de seizoenen en het werken op de tuin; leren hoe een plant groeit en welke omstandigheden een plant nodig heeft om te kiemen en uit te groeien; leren wat de functie is van de verschillende onderdelen van een plant en hoe een plant aan voedsel komt; weten waarom planten zaden maken en hoe de zaden verspreid worden; weten dat planten zich ook zonder bevruchting kunnen vermeerderen; kunnen voorbeelden noemen van manieren waarop planten overwinteren; leren hoe natuur en voedsel met elkaar samenhangen en weten van verschillende gewassen, welke onderdelen van de plant gegeten kunnen worden; leren dat mensen gezond eten nodig hebben om te leven; krijgen enig inzicht in het werk van de zaadveredelingsbedrijven, groentekwekers en bloembollenbedrijven. En verder lezen ze nieuwe taalbegrippen, hoe ze gereedschap moeten gebruiken, hoe de groentes uit hun tuin proeven en nog veel meer. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 2 Enkhuizen, maart 2016

4 3. Organisatie Wekelijks komt u met uw klas op een vaste dag en tijd naar de schooltuin. De schooltuinbeheerder, Robert Pfeiffer, en de medewerker van De Witte Schuur bereiden de lessen voor. Zij zorgen voor het zaai- en plantmateriaal en de aanwezigheid van het gereedschap. De schooltuinbeheerder ontvangt de klas op de tuin en geeft uitleg over de werkzaamheden op de tuin. Omdat er veel omgevingsgeluiden zijn op de tuin, is het belangrijk dat de leerlingen tijdens de uitleg stil zijn. Naast de schooltuinbeheerder is een medewerker van De Witte Schuur aanwezig om te helpen met het uitdelen van materialen en het geven van aanwijzingen aan de leerlingen. De medewerker van De Witte Schuur stuurt u elke week een , waarin staat wat er de week ervoor is geplant of gezaaid en wat de planning is voor de komende week. De rol van de leerkracht De leerkracht: - komt op afgesproken tijdstip met de groep naar de tuin; - bespreekt vooraf de gedragsregels op de tuin met de leerlingen (niet rennen en gillen, luisteren naar en opvolgen van instructies van de beheerder en vrijwilligers, veilig omgaan met gereedschap); - vraagt leerlingen om geschikte werkkleding, schoeisel aan te trekken en indien nodig plastic tassen mee te nemen; - zorgt dat de leerlingen stil zijn tijdens de uitleg aan het begin van de les; - enthousiasmeert de leerlingen om aan het werk te gaan, houdt orde en geeft indien nodig extra begeleiding aan leerlingen. Tips voor de leerkracht Tijdens de periode van april tot oktober bent u met de klas druk bezig in de tuin. Plan niet veel extra activiteiten in deze periode. Terugkoppelen - Om de leerervaring in de tuin te versterken, besteedt u na elke tuinles ca. 10 minuten in de klas aan het terugkoppelen van resultaten en het bijwerken van het leerlingenlogboek. Samenwerken - Traditiegetrouw krijgt elke kind een eigen stukje tuin (ca. 5 m2). Laat de kinderen eventueel in tweetallen gezamenlijk hun tuintjes verzorgen. Dit vergroot het plezier, bevordert de samenwerking en kan stimulerend werken. Gastdocent - Les 2 (zaden en kiemplanten: week 15) en les 3 (de boon: week 20) kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur. Gastlessen zijn te boeken via ga naar lessen en excursies en klik op MEC gastles: zaden en kiemplanten en/of MEC gastles: de boon. Receptenboekje Verzamel samen met de leerlingen recepten met groenten van de tuin en maak met de klas een receptenboekje. De rol van schooltuinouders/begeleiders Om de leerlingen te ondersteunen bij de uitvoering van de werkzaamheden op de tuin is het noodzakelijk dat er twee ouders of begeleiders meekomen met de klas. De schooltuinouders/begeleiders: - helpen mee met het uitdelen van zaaigoed en plantmateriaal; - helpen met werkzaamheden, zoals het maken van een zaaibed en onkruid wieden; - enthousiasmeren leerlingen om aan het werk te gaan; - beantwoorden vragen van leerlingen, zoals wat ze waar moeten zaaien en wat ze kunnen oogsten (dit wordt aan het begin van de les uitgelegd). Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 3 Enkhuizen, maart 2016

5 4. Werkplan Buitenles Werkzaamheden Binnenles Inhoud 1: 7/8 april Indelen van de tuintjes en poten 1: 24 mrt Introductieles, kennismaken met van vroege aardappelen of 1 april de schooltuinbeheerder en uitleg 2: 14/15 april Zaaien van spinazie en planten van uien 3: 21/22 april Zaaien van radijs en bloemenmengsel Meivakantie 4: 12/13 mei Zaaien van rode biet en planten van twee kruiden (notenkruid en bieslook) 5: 19/ 20 mei Zaaien van wortelen en planten van prei Eerste oogst spinazie 6: 26/27 mei Poten van dahlia s Oogst spinazie en radijs 7: 2/3 juni Uitplanten zonnebloem en afrikaantjes Laatste oogst spinazie en radijs 8: 9/10 juni Planten van suikermaïs 9: 16/17 juni Planten van spitskool en maken van een vogelverschrikker 10: 23/ 24 Oogsten aardappels juni 11: 30 juni en 1 juli 2: 11/12 april 2a: 21/22 april over de tuin Zaden en kiemplanten: goed bekijken van een aantal zaden en inzetten kiemproef Evaluatie kiemproef en eten van kiemplantjes Planten knolvenkel 3: 25 juni Uitleg over de kringloop van de boon en bonenexperiment: onderzoek naar kieming van bonen 12: 7/8 juli Planten courgette 13: 14/15 juli Zaaien bonen Zomervakantie 14: 1/2 september 15: 8/ 9 september Harddraverij 16: 22/23 september Vrije week 17: 6/7 oktober Oogsten deel van de uien Oogsten van uien, rode biet, kool, knolvenkel, courgette en dahlia Oogsten van bonen, rode biet, kool, courgette en dahlia Oogsten van wortelen, bonen, rode biet, kool, courgette en dahlia Oogst suikermaïs, zonnebloempitten en dahliaknol. Schoonzetten tuintjes 3a: 12/13 juli 4: 27/28 oktober Evaluatie van het bonenexperiment Evaluatie van het schooltuinseizoen Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 4 Enkhuizen, maart 2016

6 5. Het leerlingenlogboek In het logboek houden de leerlingen bij wat ze op de tuin waarnemen. Daarnaast verwerken ze in het logboek hun tuinervaringen en de resultaten van een aantal proefjes in de klas. Ook wordt er aandacht besteed aan taal en er staan een paar recepten in het logboek. Inhoud logboek Pag. Onderdeel Omschrijving Uitvoering 2 Mijn tuin: verwachting en resultaten Het invullen van verwachtingen en resultaten van het werk op de tuin. 3 Tuinwoorden Uitzoeken van de betekenis van enkele tuinwoorden. 4 Tuinplattegrond Bijhouden welk gewas, waar en 5 Teeltplan wanneer gezaaid of geplant wordt op de tuin. 6 Het logboek Hier schrijven de leerlingen elke week op wat ze in de tuin hebben gedaan en hoe de gewassen in hun tuintje zich ontwikkelen van zaad tot oogst. 8 Onderzoek: het zaad Het nauwkeurig bekijken van het zaad van vier verschillende gewassen. 9 Proefje: kiemplanten Bekijken hoe vier gewassen kiemen en de kiemplantjes eruit zien. 10 Lekker en gezond: kiemplantjes eten 11 Lekker en gezond: aardappels in de schil Werkblad en knipblad: kringloop van de boon 14 Onderzoek: het bonenexperiment Recept met de kiemplantjes die in de klas gekweekt zijn. Recept met aardappels Uitknippen van de plaatjes en in de goede volgorde plakken. 7 groepjes gaan onder verschillende omstandigheden bonen kweken Na afloop van binnenles 1 introductie en voor de evaluatie, binnenles 4. Na afloop van les 1 introductie en daarna op relevante momenten Na elk tuinbezoek wordt de tuinplattegrond en het teeltplan in de klas aangevuld. Na elk tuinbezoek wordt het logboek aangevuld. Dit onderzoek hoort bij binnenles 2 zaden en kiemplanten De proef wordt ingezet tijdens les 2 zaden en kiemplanten en in de weken daarna gevolgd. Aan het eind van het proefje met kiemplanten, les 2a. Te bespreken of te koken na het rooien van de aardappels Na afloop van binnenles 3 de boon 15 Tuinwoordenzoeker Zoek de woorden in de puzzel In de eigen tijd Ingezet tijdens les 3 de boon en twee weken later afgerond., les 3a. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 5 Enkhuizen, maart 2016

7 Tuinwoorden (pag. 3 van het logboek) Woord blad gewas kiemen kiemplant kruid kweekbak onkruid oogst poten rooien teeltplan uitplanten volgroeid wieden zaaien Betekenis plat stukje groen dat groeit aan de stengel van een plant of tak van een boom groep planten van dezelfde soort die geteeld worden in de land- of tuinbouw ontwikkeling van kleine groene plantjes, die ontspruiten uit het zaad het jonge groene plantje dat uit een zaadje kiemt. Het bestaat uit een kiemworteltje, een stengeldeel en twee zaadlobben (eerste twee blaadjes met voeding voor de plant) klein gewas met een sappige, niet houtachtige stengel, die lekker ruikt en/of een sterke smaak heeft bak om zaden in te laten ontkiemen tot kiemplantjes planten die je hier niet wilt hebben opbrengst van de planten of het zaad Ondiep in de aarde stoppen van met name knollen (zoals aardappels) en wortels om deze te laten groeien. uit de grond halen tekening van een tuin met wat waar komt te staan of heeft gestaan kleine plantjes, die in een kas of potje zijn opgekweekt, in de volle grond plaatsen, zodat ze groter kunnen groeien een volwassen plant die weer zaden heeft gevormd het verwijderen van onkruid zaden in de grond strooien Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 6 Enkhuizen, maart 2016

8 6. De lessen in de klas Naast het werken in de tuin wordt er in de klas aandacht besteed aan het groeiproces van zaaien tot oogsten. Alles wordt bijgehouden en verwerkt in het logboek van de leerlingen. In deze handleiding staan vier speciale klassikale lessen uitgewerkt. Elke les staat direct in verband met het teeltplan op de schooltuin. Ook is er rekening gehouden met de vakanties. De lessen zijn opgenomen in het werkplan. Materialen: de benodigde zaden, tuinaarde en kweekbakjes voor de lessen 2 en 3 ontvangt u op de schooltuin. Les 1 Introductie Leerlingenlogboek: pag. 2,3 Duur: min. Lesinhoud Voor de leerlingen staat dit jaar de schooltuin op het programma. Het werk in de schooltuin biedt een buitengewone leeromgeving. In deze les maken de leerlingen kennis met de schooltuinbeheerder. Ze krijgen te horen wat hen te wachten staat. De rest van de les wordt door de docent uitgevoerd. Het logboek wordt uitgedeeld en de leerlingen schrijven op wat hun verwachtingen zijn van de schooltuin. Zij maken verder kennis met de tuinwoorden. Doel De leerlingen: weten wie de schooltuinbeheerder is en wat hen te wachten staat op de tuin; weten globaal wat het werk inhoudt; weten wat het logboek inhoudt en wanneer zij er in kunnen werken; denken na over de mogelijkheden van de schooltuin en schrijven hun verwachtingen op. Voorbereiding Print voor elke leerling een logboek op A4 of A5 formaat Organisatie van de les: klassikaal Lesverloop 10 min. De schooltuinbeheerder komt in de klas, stelt zich voor en vertelt over de tuin. 10 min. Bespreken welke gewassen we gaan verbouwen. De leerlingen geven aan wat hun verwachtingen zijn van de schooltuin. 10 min. Tips van de schooltuinbeheerder Deel na het bezoek de logboeken uit en bespreek de inhoud en opbouw van het logboek. Laat de leerlingen op pagina 2 van het logboek invullen wat hun verwachtingen zijn van de tuin. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 7 Enkhuizen, maart 2016

9 Les 2 Zaden en kiemplanten Periode: half april Leerlingenlogboek: pag. 8 en 9 Duur: 45 min. Lesinhoud In deze les bekijken en onderzoeken de leerlingen de zaden van vier verschillende gewassen die zij straks in de tuin gaan zaaien. Zij zetten de kweek van vier gewassen in en volgen de komende twee weken de ontwikkeling van de kiemplantjes. Belangrijk: de kweek van kiemplantjes heeft ca dagen nodig om eetbare kiemplanten te ontwikkelen. Het is belangrijk om vóór de meivakantie dit experiment af te sluiten. Doel De leerlingen: leren verschillende gewaszaden te herkennen; ontdekken de diversiteit aan kleur, vorm en maten van de zaden; leren zaaien in kweekbakken; leren het verzorgen van een kweek; volgen de ontwikkeling van zaden tot kiemplanten; ontdekken dat het ene gewas snel kiemt en het andere gewas een langere kiemtijd heeft; leren de kiemplantjes die straks in de tuin gaan groeien te herkennen (en te onderscheiden van onkruid); leren dat kiemplanten gegeten kunnen worden. Materialen lijm 4 kweekbakjes zaad van rode biet, spinazie, radijs en wortel (één zaadje per kind + zaad om te kweken) Voorbereiding Leg de benodigde materialen klaar en zorg dat de leerlingen hun logboek paraat hebben. Organisatie van de klas: klassikaal Lesverloop 05 min. U vertelt de groep dat ze vandaag een onderzoek gaan verrichten en een kweek gaan inzetten. Deze zaden worden ook op de schooltuin gezaaid. Ook vertelt u dat de kweek de komende weken verzorgd moet worden en uiteindelijk worden de kiemplanten gegeten. 05 min. Geef elke leerling één zaadje van elk gewas. U vertelt hoe het onderzoek gaat verlopen en verwijst naar pagina 8 in het logboek van de leerlingen Onderzoek: het zaad. 15 min. Uitvoering van Onderzoek: het zaad - De kinderen plakken van elk gewas een zaadje in het zwarte rondje en doen het onderzoek. Ze vullen de vragen in hun logboek in. 10 min. Inzetten van Proefje: kiemplanten (logboek, pagina 9) - Bespreek waarom het handig is om de kiemplantjes te herkennen. Leg uit hoe het kweekbakje werkt. Bereid met behulp van enkele leerlingen de 4 verschillende kweekbakjes voor. Per bakje wordt één soort gewas gekweekt. Als de bakjes klaar zijn, plakken de leerlingen er een etiket met de naam van het gewas op. De bakjes worden op de vensterbank geplaatst. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 8 Enkhuizen, maart 2016

10 05 min. Vertel nogmaals dat het de bedoeling van de kweek is om straks de kiemplanten te kunnen proeven. Vraag de leerlingen wat ze verwachten dat er gaat gebeuren? De leerlingen vullen het antwoord in op vraag A (logboek, pagina 9). 05 min. Afsluiten van de les door met de leerlingen afspraken te maken over het verzorgen en het volgen van de kweek de komende tijd. De leerlingen moeten in hun logboek de kiemplantentabel bijhouden. Tips Deze les kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur, te reserveren via - MEC gastles: Zaden en kiemplanten. De kweekbakjes moeten op een lichte en warme plaats gezet worden, bijv. in de vensterbank. Houdt het keukenpapier steeds vochtig, maar de zaadjes mogen niet onder water staan. Zet de kiembakjes voor het weekend op een koelere plaats, zodat het keukenpapier niet uitdroogt. De radijs ontkiemt binnen 3 dagen en heeft de beste smaak. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 9 Enkhuizen, maart 2016

11 Les 2a Evaluatie kiemplantjes en proeven Periode: eind april Leerlingenlogboek: pag. 9 en 10 Duur: 30 minuten Lesinhoud De kiemplanten zijn klaar om gegeten te worden, wanneer uit de meeste zaden een steel met twee blaadjes is gegroeid. In deze les bereiden de leerlingen hapjes met kiemplanten. Kiemplanten zijn heel gezond en ook in de winkel zijn ze te koop. Belangrijk: sommige gewassen hebben een snelle kiemtijd, zoals de radijs. Als de kiemplanten zijn opgekomen, kunt u deze kweekbak in de koelkast leggen om de groei te vertragen en te bewaren tot de uitvoering van deze les. De wortel heeft een lange kiemtijd en is mogelijk nog niet klaar voor gebruik in deze les. Indien er niet voldoende kiemplantjes in de kweekbakjes zijn opgekomen, kunt u in de supermarkt bakjes met kiemplanten kopen om de hapjes te bereiden. Tip: u kunt er ook voor kiezen om deze les uit te voeren als de radijs klaar is. Uit de ervaring blijkt dat de andere zaden veel trager ontkiemen en niet zo bruikbaar zijn voor hapjes. Organisatie van de klas: deze les kan onderdeel uitmaken van de weekafsluiting. De hapjes kunnen door een groepje leerlingen of door de hele klas (in kleine werkgroepjes) bereid worden. Doel De leerlingen: leren een recept te lezen en instructies te volgen; leren keukenmaterialen veilig te gebruiken; voedsel te bereiden en hygiëne in acht te nemen; proeven kiemplanten; beleven smaakplezier op een sociale manier. Materialen Keukengerei: snijplank, mes, schaar, vergiet en een mooi dienblad Ingrediënten: komkommer, tube mayonaise, kiemplanten Voorbereiding Deze kookles is feestelijk, lekker en gezond. Bedenk vooraf hoe u de les organiseert. U kunt alle leerlingen in kleine werkgroepjes laten werken of u laat een aantal leerlingen de hapjes voor de hele klas bereiden. Het keukengerei moet op de organisatie worden aangepast. Lesverloop 05 min. Vertel de leerlingen wat ze gaan doen en hoe de organisatie verloopt. Het recept op pagina 10 van het logboek wordt voorgelezen. 15 min. De leerlingen bereiden de hapjes volgens het recept en leggen ze op het dienblad. 05 min. De hapjes worden uitgeserveerd en gegeten. 05 min. Afsluiting van de les, de leerlingen schrijven in het logboek (pag.10) op wat ze van de hapjes vonden. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 10 Enkhuizen, maart 2016

12 Les 3 De boon; van zaad tot plant tot bloem tot zaad Periode: eind juni Leerlingenlogboek: pag Duur: 60 minuten Lesinhoud De boon is een groot tweelobbig zaad en daarom zeer geschikt voor onderzoek. Deze les gaat over de kringloop van de plant. Er wordt een experiment ingezet en de resultaten worden na ca. 14 dagen geëvalueerd. Twee vragen staan centraal in het bonenexperiment: 1. Wat heeft een zaad nodig om te ontkiemen? De elementen, licht, lucht, warmte, water en aarde, die nodig zijn om een zaad te laten ontkiemen en tot een plant te laten ontwikkelen, worden besproken. We zetten een experiment in waarbij steeds één element wordt uitgeschakeld. Het experiment moet uitwijzen of de voorspellingen kloppen. 2. Wat is de kringloop van een plant? Dit wordt uitgelegd in het filmpje over de tomaat (beeldbank). In het logboek staat een opdracht over de kringloop van de boon (pag ), waarbij de leerlingen de afbeeldingen van de verschillende fasen van de kringloop van de boon uitknippen en in de juiste volgorde plakken. Tips Materialen ontvangt u eind juni op de schooltuin of via MEC De Witte schuur. Deze les kunt u laten uitvoeren door een gastdocent van De Witte Schuur, te reserveren via - MEC gastles: De boon. Woordenschat in deze les komt het woord element voor dit is een woord met veel verschillende betekenissen. Bespreek met de klas wat er bedoeld wordt. Ook het begrip beoordeling komt aan bod. Doel De leerlingen: denken na over de elementen die een zaad nodig heeft om te ontkiemen; doen een voorspelling en ontdekken welke elementen het meest belangrijk zijn; ontdekken wat de kringloop van de boon is; onderzoeken het zaad en ontdekken het slapende kiemplantje in het zaad; zien hoe een kiemplantje uit het zaad groeit; zetten het experiment in en volgen het proces. Materialen 7 kweekbakjes keukenpapier 3 bekers tuinaarde 1 (jam)potje strookje karton(ca.10 cm breed). Het karton moet waterdoorlatend zijn. ca. 80 bonen; bruine of witte ( 1 boon per leerling + per kweekbakje ca. 8 bonen) schaar (1 per 2 leerlingen) lijm plakband (per werkgroepje) bijlage instructies bonenexperiment loep (1 per 2 kinderen) en microscopen Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 11 Enkhuizen, maart 2016

13 Voorbereiding Kopieer de bijlage Instructies bonenexperiment (pag. 15 t/m 17) en knip de opdracht voor elke werkgroep uit. Maak voor elke werkgroep een pakketje klaar met de benodigde materialen voor het bonenexperiment (zie instructies per werkgroep). Zet de bonen ca. 20 uur voor aanvang van de les in ruim water om te wellen. Prepareer alvast een aantal bonen om het kiemplantjes aan de leerlingen te laten zien: pel het velletje van een geweekte boon af en haal de twee zaadlobben uit elkaar (doe dit voorzichtig om het kiemplantje niet stuk te maken). Het kiemplantje is wit en ligt in een van de lobben gevouwen. Laat uw collega s weten dat in de koelkast een kweekbak met een experiment wordt geplaatst. Bekijk het filmpje over de tomaat: (ca. 3 min.) en zet het filmpje klaar om te vertonen op het smartboard. Organisatie van de klas: de klas wordt in 6 werkgroepjes verdeeld. 6 werkgroepjes gaan volgens de instructies bonen kweken in een kweekbakje (1 kweekbakje per werkgroep). Elk groepje draagt zorg voor de eigen kweek tot het einde van het experiment, dagen later. Lesverloop 15 min. Inleiding met het filmpje over de tomaat (3 min.). Vertel de leerlingen dat de kringloop van de boon net zo verloopt als de tomaat. Haal het velletje van een geweekte boon af en laat de leerlingen zien dat er in het zaad al een slapend kiemplantje opgevouwen zit. Geef aan elk kind een boontje om te pellen en onder de loep te bekijken. Laat ze in het logboek op pag. 12 in het lege vakje het zaadje tekenen. 10 min. Vraag de kinderen hoe een zaadje ineens kan ontkiemen en groeien. De kinderen zullen diverse suggesties aandragen. Schrijf de kernwoorden op het bord. Uiteindelijk zullen de woorden: licht, lucht, warmte, water en aarde overblijven. Vertel de leerlingen dat ze een bonenexperiment gaan doen, waarbij ze onderzoeken of alle elementen even belangrijk zijn. De resultaten zullen echter pas over een paar weken te zien zijn. Verdeel de materialen. 15 min. De werkgroepjes zetten het bonenexperiment in en maken hun kweekbak gereed volgens de gekopieerde instructies. De werkgroepen maken hun werkplek schoon en laten de kweekbakken op hun tafel staan. 10 min. Voorspellen - bespreek met de leerlingen waar ze de bakjes gaan zetten en wat ze verwachten van het bonenexperiment; in welke kweekbakjes denken ze dat de bonen wel zullen ontkiemen en in welke niet? De leerlingen hoeven het niet met elkaar eens te zijn. Elke leerling schrijft zijn eigen voorspelling op in zijn logboek (pag. 14). 05 min. Afsluiting van de les door afspraken te maken over het verzorgen en het volgen van de kweek (kijken, water geven, noteren van gegevens, etc.). De kinderen zetten de bakjes op de juiste plaats neer. Laat de leerlingen het werkblad kringloop van de boon (pag van het logboek) zelfstandig uitvoeren als ze eerder klaar zijn. Deze opdracht kunnen de leerlingen ook in hun eigen tijd maken. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 12 Enkhuizen, maart 2016

14 Verzorgingstips: Water geven is belangrijk, maar geef niet te veel en ook niet te weinig. Met de vinger kunnen de kinderen bepalen hoe vochtig de aarde is. Het deksel zorgt voor minder snelle verdamping. Haal het deksel van het bakje of de pot zodra de bonen ontkiemen, zodat de boon verder kan groeien. Zorg dat de bakjes voor het weekend vochtig genoeg zijn. Haal de bakjes van de vensterbank en zet ze op een koelere plaats in de klas. Bij het raam kan het erg warm worden. Extra Maak met een aantal kinderen de extra opdracht: bonenplantjes in een glazen pot. Les 3a Evaluatie bonenexperiment Periode: ca. 14 dagen na het zaaien Leerlingenlogboek: pag. 14 Duur: 30 minuten Ongeveer dagen na het inzetten van het bonenexperiment worden de kweekbakjes weer naast elkaar op tafel gezet. De leerlingen bekijken wat er in elke kweekbak is gebeurd en schrijven de resultaten op in hun logboek (pag.14). Hierna volgt een evaluatiegesprek. Twee vragen staan centraal in de evaluatie: 1. Komen de resultaten overeen met de voorspelling? 2. Welke conclusie kunnen we trekken uit dit experiment? Verdieping: welke nieuwe vragen hebben de leerlingen naar aanleiding van dit experiment? Wat weten ze nog niet? Wat zouden ze verder willen onderzoeken? Organisatie: haal alle kweekbakjes en zet ze naast elkaar op de tafel. Het is niet meer nodig om in groepjes te werken. Verloop 10 min. De leerlingen bekijken de bakjes en vullen het logboek in. 15 min. Discussie, conclusie en afsluiten. 05 min. Opruimen en schoonmaken. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 13 Enkhuizen, maart 2016

15 Toelichting bonenexperiment: wat heeft een zaad nodig om te ontkiemen? Een zaad heeft lucht, warmte en water nodig om te ontkiemen. In de natuur beginnen planten in het voorjaar boven de grond te komen naar mate het warmer wordt. In de zaadlobben zit reservevoedsel voor het kiemplantje. Als het kiemblad boven de grond komt kleurt het groen. Het reservevoedsel raakt op. In het bladgroen (chlorofyl) maken de blaadjes van water en zonlicht voedsel (suikers) om de plant verder van voeding te voorzien. Om verder te kunnen groeien en ontwikkelen heeft de plant bouwstoffen nodig. Dit zijn de mineralen die de plant met zijn wortels uit de grond haalt. Om te ontkiemen heeft het zaad water, warmte en lucht nodig. Om verder te ontwikkelen heeft het kiemplantje ook licht en aarde (mineralen) nodig. In de tuinbouw wordt hydrocultuur (planten groeien op water zonder aarde) toegepast om bijvoorbeeld witlof te telen. Men voegt dan mineralen toe aan het water om de plant van de benodigde voedingsstoffen te voorzien. Het licht en de warmte worden vaak ook op kunstmatige manier beïnvloed om de groei van de planten te optimaliseren. Les 4 Evaluatie schooltuinseizoen Periode: eind oktober Leerlingenlogboek: pag. 2 Duur: 30 min. Lesinhoud Aan het eind van het schooltuinseizoen is het interessant om terug te blikken op het verloop van het seizoen. Een medewerker van De Witte Schuur komt samen met de schooltuinbeheerder naar de klas voor een eindgesprek. De leerlingen kunnen aangeven wat goed ging en wat volgens hen beter zou kunnen. Voorbereiding Laat de leerlingen voorafgaand aan het bezoek aan de klas in het logboek op pagina 2 invullen wat ze van het schooltuinseizoen vonden. Wat was leuk, wat minder leuk en wat hebben ze geleerd? Doel De leerlingen: denken na over wat er goed ging en minder goed ging op de schooltuin; weten dat er veel komt kijken bij het telen van groenten en bloemen en dat het succes van vele factoren afhankelijk is; weten hoe verschillende soorten groenten en bloemen groeien van zaad tot oogst en welk deel van een groentegewas gegeten kan worden. Organisatie van de les: klassikaal Lesverloop 15 min. De medewerker van De Witte Schuur en schooltuinbeheerder blikken samen met de leerlingen terug op het verloop van het seizoen aan de hand van de fotopresentatie. 05 min. Bespreken hoe het schooltuinseizoen is verlopen: welke gewassen hadden een goede opbrengst en welke gewassen gingen minder goed? En wat hebben we daar van geleerd? 05 min. TOPs: Wat ging goed en vonden de leerlingen leuk om te doen? 05 min. TIPs: wat zou beter kunnen? Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 14 Enkhuizen, maart 2016

16 Bakje 3: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 2: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 1: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bijlage Instructies bonenexperiment Werkgroep 1 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, 1 beker aarde, water Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte, water en aarde. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en druk de aarde met je hand in het bakje. Maak de aarde vochtig. Verspreid de zaadjes over de grond. Strooi de rest van de aarde over de bonen. De bonen moeten onder de grond liggen. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Het bakje zet je straks in de vensterbank, daar krijgen de bonen licht en warmte van de zon. Werkgroep 2 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, keukenpapier, water Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte en water, maar geen aarde. Doen: leg enkele lagen keukenpapier op de bodem van het bakje. Maak het papier vochtig en verspreid de bonen over het keukenpapier. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank. Werkgroep 3 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde Deze zaden krijgen licht, lucht, warmte en aarde, maar geen water. Doen: : vul het bakje tot de helft met de aarde. Druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 15 Enkhuizen, maart 2016

17 Bakje 6: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op een: Donkere plaats Bakje 5: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats op de: Vensterbank Bakje 4: hoe goed ontkiemt het zaad? licht, lucht, warmte, water, aarde Naam:.. Plaats in de: Koelkast Werkgroep 4 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water. Deze zaden krijgen lucht, water en aarde, maar geen warmte en geen licht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en maak de aarde vochtig, druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje in de koelkast. Werkgroep 5 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water Deze zaden krijgen licht, warmte, water en aarde, maar geen lucht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde. Druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het bakje met water tot ca. 1 cm. boven de aarde en de bonen. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op de vensterbank Werkgroep 6 Nodig: kweekbakje, 8 (gewelde)bonen, aarde, water Deze zaden krijgen lucht, warmte, water en aarde, maar geen licht. Doen: vul het bakje tot de helft met de aarde en maak de aarde vochtig, druk de zaadjes voorzichtig in de grond. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan de zijkant van het bakje. Zet het bakje op een donkere plaats. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 16 Enkhuizen, maart 2016

18 Datum start onderzoek Het eerste kiempuntje is zichtbaar op: Datum:.. Wortel zichtbaar op: Datum:. Kiemplant zichtbaar op: Datum. Naam: Plaats op de vensterbank Extra: bonenplantjes in een glazen pot Hoe ontkiemt een zaad? Nodig: glazen (jam)pot, strookje karton, keukenpapier, 5 (gewelde) bonen en water. Doen: maak het karton nat en bekleed de glazen pot van binnen met het karton. Prop 2,3 vellen keukenpapier in het midden van het potje tegen het kartonnen strookje. Plaats voorzichtig de bonen tussen het karton en het glas. Tip: Je kunt als hulpmiddel een satéstokje gebruiken. Vul het etiket in, knip uit en plak met een plakbandje aan het potje. Zet het potje op de vensterbank Verzorging: het propje en het strookje karton moeten vochtig blijven! Kijk de komende dagen wat er gebeurt en vul de datum in op het etiket. Let op: Het karton moet steeds met de voetjes in het water staan. Zo blijft het vochtig. Docentenhandleiding Schooltuinen 2016 Pag. 17 Enkhuizen, maart 2016