VISION. & ROBOTICS Future ready. Slim produceren in Disruptief met robots. Slimme beveiligingscomponenten JAARGANG 6 NUMMER 7 DECEMBER 2014

Transcriptie

1 VISION JAARGANG 6 NUMMER 7 DECEMBER 2014 & ROBOTICS Future ready Slim produceren in 2020 Disruptief met robots Slimme beveiligingscomponenten

2 FANUC is, met drie productgroepen, de enige onderneming in haar sector die alle belangrijke componenten zelf ontwikkelt en produceert. Elk detail, zowel de hardware als de software, wordt in een geoptimaliseerde keten beheerd. Dat leidt tot een superieure functionele betrouwbaarheid en het vertrouwen van tevreden klanten wereldwijd. The colour of automation. One supplier, infinite opportunities 02

3 Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatiseringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen. The Age of Disruption JAARGANG 6 NUMMER 7 DECEMBER 2014 Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation. UITGEVER Jos Raaphorst, FenceWorks BV T: , E: jos@fenceworks.nl Robbert Hoeffnagel, FenceWorks BV T: , E: robbert@fenceworks.nl REDACTIE Liam van Koert, The Text Factory Ab Muilwijk, FenceWorks T: , E: redactie@visionandrobotics.nl REDACTIERAAD Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL Martin van der Have, RAB en ABB Hans Lenos, lenosonline.info Wim Hoeks, NTS groep VORMGEVING Laura Willemsen, Grafisch ontwerp DRUK Grafia Media Groep POSTADRES REDACTIE Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer E: redactie@visionandrobotics.nl ABONNEMENTEN abonnementen@visionandrobotics.nl T: ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Mike de Jong T: E: mike@fenceworks.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Wouter Hoeffnagel, Peter Vermeulen, kennispartner NEN Onlangs zaten er 15 vakbonden uit 11 landen in Brussel bij elkaar. Ze zijn bezig met een strijdplan bedenken tegen een startup die de wereldwijde taxibranche van het ene op het andere moment volledig op zijn kop heeft gezet. Het idee van Uber was simpel. Door taxichauffeurs middels een app rechtstreeks in contact te brengen met reizigers, werd het bestellen van een taxi wel heel eenvoudig. De taxicentrale was in één klap overbodig en ook particulieren gingen zich in de taximarkt mengen. Oneerlijke concurrentie!, schreeuwt de branche. In Nederland gaf de rechter de branche gelijk en ook in andere landen lopen rechtszaken. Ten aanzien van het controversiële product Uberpop hebben ze misschien een punt: particuliere chauffeurs hebben geen vergunning. Aan de andere kant heeft ook Uber een punt dat het helemaal geen vervoersbedrijf is. Ze bouwen een community van chauffeurs en reizigers. Waarom zouden zij Überhaupt een rijbewijs hoeven te hebben? Het is al lang geen voorbode meer van het tijdsgewricht waarin we zijn beland. Natuurlijk heeft de taxibranche gewoon liggen slapen. Ze hadden al lang zelf met een platform moeten komen. Maar blijkbaar was het binnen streng afgebakende koninkrijkjes lastig iets dergelijks te organiseren. Er was een buitenstaander nodig om van de grond te krijgen waar de reiziger al jaren op zat te wachten. Overigens gaat dat Europese platform vanuit de branche zelf er dan toch komen. Maar wellicht is het met de komst van deelplatformen als Snapcar (een auto lenen) en Blablacar (met iemand meerijden) wel mosterd na de maaltijd. De maakindustrie is niet immuun voor vergelijkbare Übernames door nieuwkomers. En wie struisvogelt staat morgen in zijn hemd. Waarom? In de vorige Vision & Robotics had ik het in het artikel over het robothuis al even over SMAC. Het staat voor Social, Mobile, Analytics en Cloud. Uiteraard mogen in deze context termen als crowdfunding, 3dp, robotics en smart products niet ontbreken. Deze turbulente soep van trendy ingrediënten is een potente voedingsbodem voor disruptieve startups. We zullen er nog veel zien. Hun verschijningsvorm is divers. Maar een aantal dingen hebben ze gemeen. Zo zijn ze klein en wendbaar. Toch krijgen ze snel grote dingen van de grond. Ze maken efficiënt gebruik van de krachtige open source middelen die voorhanden zijn. En binnen hun community is snel de juiste expertise gevonden. Aansluiting bij de gebruiker en de time to market van hun producten is ongekend. Wie de Ubers van de maakindustrie worden? De nabije toekomst zal het leren. Maar deze speciale eindejaarsuitgave geeft in ieder geval de handvatten om zelf een gooi naar deze titel te doen. LIAM VAN KOERT Column 03

4 Beladen onze robots binnenkort ook uw machines? Automatiseer intelligent! Perfectioneer de kwaliteit. Maximaliseer uw productiviteit. KUKA robots verhogen de winstmarge van machine gereedschappen. Geautomatiseerd laden en ontladen verhoogd zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het gemaakte werkstuk. Kwaliteitsvolle Duitse robots: Onze passie is het vinden van innovatieve oplossingen om zelfs de meest complexe automatiseringsprocessen eenvoudig te maken. Ontdek de wereld van KUKA in machining: KUKA Automatisering + Robots N.V. Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen België, Tel.: +32(0)11/ , Sales@kuka.be,

5 In dit nummer Slim produceren in FieldLabs: maak er gebruik van! 12 Disruptief met Robots 14 Trends in de wereld van IP-camera s 16 Componenten om slim te beveiligen 18 Rise of the robots 21 8 Vision-applicaties beter bereikbaar 24 Airbus bouwt fabriek van de toekomst 26 De kracht van vormherkenning 28 Een blik in de kristallen bol 30 Is Uw robot al geautomatiseerd? 32 Energie besparen met vacuümgeneratoren Tijd voor nieuwe definities 36 3D-analyse voorkomt onterechte afkeur 38 Rubrieken Redactioneel 03 Colofon 03 Nieuws 06 Nieuws 40 Cyber security 42 December VISION & ROBOTICS Inhoud 05

6 Videodrones ter verbetering van de veiligheid BOSCH SECURITY PROJECTS IS EEN STRATEGISCHE SAMENWERKING AANGEGAAN MET AERIALTRONICS MET HET OOG OP HET INZETTEN VAN VIDEODRONES VOOR HET VERBETEREN VAN DE VEILIGHEID. AERIALTRONICS ONTWIKKELT EN PRODUCEERT AL GERUIME TIJD HOOGWAARDIGE DRONES. De Altura-systemen van Aerialtronics differentiëren zich op gebied van betrouwbaarheid, stabiliteit en veelzijdigheid. Door de kennis en expertise van Bosch Security Projects en Aerialtronics te bundelen, zijn beide bedrijven in staat de markt te voorzien van een drone van topkwaliteit voor diverse toepassingen. Drones worden steeds vaker ingezet voor een diversiteit aan activiteiten, ook voor beveiliging. Door de onbemande luchtvaartsystemen van Aerialtronics te voorzien van een hoogwaardige professionele bewakingscamera van Bosch zijn drones uitermate geschikt om te gebruiken bij beveiligingstaken. De ingebouwde camera s zijn dag/ nachtcamera s, die zowel overdag als s nachts door de hoge lichtgevoeligheid uitstekende prestaties leveren. Additioneel kan een actieve infraroodstraler worden ingebouwd voor situaties waarin zeer weinig tot geen omgevingslicht aanwezig is. Het voordeel van drones is dat zij uiterst flexibel en snel kunnen worden ingezet, doordat ze klein en mobiel zijn. Door een drone opnames te laten maken van een volledig terrein of een bepaalde situatie, beschikt men over actuele beelden die bijdragen aan de veiligheid van een incident. Drones zijn vele malen veiliger, goedkoper en sneller in gebruik dan bijvoorbeeld de inzet van helikopters, zegt Robin van de Putte, eigenaar van Aerialtronics. Amazon gaat tijdens de feestdagen duizenden robots inzetten om bestellingen van klanten te verwerken. Dankzij de robots kunnen medewerkers driemaal zo productief werken en hoeven minder grote afstanden af te leggen van Amazon. Dit meldt de Wall Street Journal. De robots zijn actief in de warenhuizen van de webshop, waar zij over de vloer onder schappen doorrijden en barcodes scannen. Zodra het schap met het juiste product is gevonden wordt het volledige schap opgetild en vervoerd naar een medewerker, die de juiste producten uit het schap haalt. De productiviteit van medewerkers wordt dankzij de robots aanzienlijk vergroot. Voor de komst van de robots kon een medewerker per dag gemiddeld 100 producten verzamelen voor klanten. Met de robots is dit aantal vergroot tot 300 producten. Amazon omarmt robots in een hoog tempo. Het bedrijf had zes maanden geleden nog zo n robots in gebruik. Eind dit jaar moet dit aantal zijn vergroot tot bijna stuks. De robots zijn ontwikkeld door Kiva Systems. Dit bedrijf werd in 2012 door Amazon overgenomen. Amazonmedewerkers productief door robots 06 Nieuws

7 Nieuws Knightscope werkt aan robotische beveiliger Knightscope lanceert de robotische beveiliger Knightscope K5. De robot bewaakt ruimtes en objecten, waarbij met behulp van allerlei sensoren in real-time data wordt verzameld over de omgeving. De robot is voorzien van allerlei sensoren om data te verzamelen. Denk hierbij aan vier camera s waarmee de robot alle kanten tegelijkertijd in de gaten kan houden, maar ook aan GPS, microfoons, een laser-gebaseerde tool om afstanden te bepalen en een weermonitor. Deze sensoren worden gecombineerd om een zo volledig mogelijk beeld te creëren van de omstandigheden op locatie. De K5 analyseert de gegevens die met behulp van de sensoren wordt verzameld in real-time. Aan de hand van deze analyse wordt een waarschuwingsniveau toegekend aan de data. Dit niveau bepaalt of de robot alarm slaat bij de eigenaar en opsporingsinstanties. De robot is 1,52 meter hoog en weegt 136 kilogram. Knightscope wil met de K5 misdaadcijfers met 50% gaan verlagen, wat op zijn minst een ambitieus doel genoemd kan worden. De robot moet beveiligers in ieder geval gaan ontlasten, aangezien zij alleen in actie hoeven te komen zodra de robot alarm slaat. Robotmuis Mousr moet ultieme kattenspeeltje worden Robots kunnen voor allerlei serieuze doeleinden worden ingezet. Denk hierbij aan robots in productiefaciliteiten, de gezondheidszorg of winkels. Er zijn echter ook robots die een stuk minder serieus van aard zijn. Een voorbeeld is Mousr. Mousr is een robot die is ontworpen om het ultieme speeltje voor katten te zijn. De robot moet de aandacht van een kat uren vasthouden door als prooi door de kamer te schieten. Er bestaan meer kattenspeeltjes die prooidieren nadoen. Het grote verschil zit hem echter in de aanpak. Waar veel alternatieven bewegingen uitvoeren waar de kat op moet reageren, reageert Mousr juist op de bewegingen van de kat. De robot trekt allereerst de aandacht van de muis door willekeurige en onvoorspelbare bewegingen te maken. Zodra de kat reageert detecteert de robot dit met behulp van sensoren, waarna Mousr inspeelt op het gedrag van de kat. Mousr is nog volop in ontwikkeling en wordt gemaakt door David Jun, Michael Friedman en Dave Cohen van het bedrijf Petronica uit Urbana Illinois in de Verenigde Staten. De ontwikkelaars van de robotmuis hebben het project op Kickstarter gezet in de hoop voldoende geld op te halen om Mousr op de markt te kunnen brengen. Petronica denkt hiervoor dollar nodig te hebben. Verplaatsbare robotcel voor DMU60 bewerkingscentrum Romias, specialist op het gebied van productieautomatisering voor metaalen kunststofbewerkingsmachines, heeft een verplaatsbare robotcel ontwikkeld om de productbelading aan DMU60 bewerkingscentra te kunnen automatiseren. Deze 5-assige bewerkingscentra, waarvan een groot aantal bij Nederlandse toeleveranciers is geïnstalleerd, is zeer geschikt voor onbemande productie. Vanuit de vraag uit de markt naar een standaard systeem dat ook overdag bemand kan worden ingezet, heeft Romias een speciale uitvoering van haar standaard Compact10 robotcel ontwikkeld die eenvoudig naast de DMU60 kan worden verplaatst. De Compact10 robotcel voor DMU60 bewerkingscentra biedt met 3 lades een ruime capaciteit voor werkstukken van 30 x 30 mm tot maximaal 250 x 250 mm. De capaciteit is ruim voldoende om de niet werkbare uren tijdens de avond en nacht onbemand te benutten. Sterk punt van de Compact10 robotcel van Romias is dat de cel op een geleiding is geplaatst, waarover de cel eenvoudig handmatig naast de machine kan worden verplaatst. Daarmee kan de machine voor enkelstuks en kleine series overdag stand-alone worden ingezet. De robotbeladingcel wordt geprogrammeerd met de praktische en eenvoudige dialoog (Romias-MI) besturing met touch screen bediening, waarmee de gehele cel binnen enkele minuten omgesteld kan worden. Nieuws 07

8 WELKE ROL SPELEN VISION EN ROBOTICA IN INDUSTRY 4.0? Slim produceren in 2020 ER ZIJN NOGAL WAT LEZINGEN DIE HET INDUSTRY 4.0-ONDERWERP BIJ DE KLADDEN PAKKEN. HYPE OF NIET, OP DE SLIMME PRODUCTIE- PLEK ZAL HET ER HEEL ANDERS AAN TOE GAAN DAN NU. OOK DAT VISION EN ROBOTICA HIERBIJ EEN SLEUTELROL ZULLEN VERVULLEN STAAT ALS EEN PAAL BOVEN WATER. Tekst: Liam van Koert 08 Industry 4.0

9 Nog niet zo lang geleden kreeg minister Kamp een actieagenda aangeboden. Actieagenda Smart Industry om precies te zijn. Als Nederland hebben we namelijk bedacht dat dat een veel betere term is dan Industry 4.0, die veel te Duits aan doet. En waarom zou je dezelfde taal willen spreken als je belangrijkste handelspartner? Dat komt toch niet eigenwijs over? Tot zover een van de meest gehoorde bezwaren over de Actieagenda. Want wellicht is het verstandiger onze aandacht snel naar de inhoud te verleggen. Snel, omdat die stip aan de horizon in no-time een blinde vlek van flinke proporties kan zijn. KvK-offensief Dat het de overheid wel menens is met Smart Industry blijkt uit een presentatie van Tom Brouwers van de Kamer van Koophandel. Beide heren gaan niet zo zeer de technische diepte in, maar wil vooral dat het onderwerp bij het grote publiek gaat leven. Uiteraard bevat de presentatie een vogelvlucht van de bekende elementen: een steeds meer verbonden wereld waarin de gebruikelijke hiërarchische (netwerk)structuren evolueren naar zelforganiserende systemen. Sensoren praten niet met een master, maar met hun buurman en het product weet zelf welke route hij het beste door de fabriek kan afeggen. Dit alles om het door de consument bedachte product van seriegrootte 1 door zijn eigen unieke keten te trekken. Pull in plaats van push dus. De uitgangspositie voor Nederland voor een dergelijk vergezicht dat eigenlijk voorbij 2020 ligt, is uitstekend. We zijn lang niet zo hiërarchisch als onze oosterburen en hebben een cultuur van samenwerken. Daarnaast behoort onze IT-infrastructuur tot de beste ter wereld. Al met al zijn we dus een behoorlijk verbonden volkje. Maar om dit in een slimme industrie te gelde te maken voor een betere concurrentiepositie, dan moeten alle bedrijven, groot en klein, zich er van bewust zijn dat de wereld zoals we die nu kennen hoe dan ook op zijn kop gaat. En willen we in de voorhoede van de vierde industriële revolutie lopen, dan zullen we met de billen bloot moeten. Want wie de keten echt wil integreren moet in zijn samenwerking open en transparant zijn. Dit laatste is dan weer niet zo gemakkelijk. Mensen blijven mensen. En delen is prima, mits ik er maar beter van word dan jij. Bouws bepleit dan ook een flinke campagne voor meer bewustwording. Alle randvoorwaarden en technologie is in Nederland aanwezig. Nu moet het vooral tussen de oren van de bedrijven gaan zitten dat het geen kwestie is van wel of niet willen. De slimme fabriek komt er aan. En omdat hij veel flexibeler, sneller en efficiënter is kan je de boot maar beter niet missen. FieldLabs Naast de bewustwordingscampagne gaat de overheid aan de slag met zogenoemde Fieldlabs. In deze proeftuinen moeten bedrijven in staat worden gesteld om fit for future producten in de praktijk te testen, zonder zelf allerlei dure machines te hoeven aanschaffen. Uiteraard wordt er in de FieldLabs ook onderzoek gedaan en krijgt de slimme samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven verder handen en voeten. In de FieldLabs staat een aantal slimme principes centraal, licht Bouws de agenda toe. De actieagenda noemt in het bijzonder zero defect manufacturing, flexibele productie, ketensamenwerking, customer intimacy en waardecreatie op basis van big data. Het zijn stuk voor echte Smart Industry onderwerpen waar een vertaalslag naar de praktijk gemaakt moet worden. Hier is een grote rol weggelegd voor een aantal kerntechnologieën als vision, robotica en 3D printen. Voor het maken van de Actieagenda Smart Industry bleek er geen te kort aan animo voor de FieldLabs. In korte tijd zijn maar er maar liefst 50 Fieldlab-voorstellen uitgewerkt. Maar omdat het de overheid menens is en het met de agenda een vliegende start wil maken de tijd dringt zij tien FieldLabs geselecteerd om nog dit jaar aan de start te verschijnen (zie pagina 12). In 2015 is het de bedoeling dat het aantal FieldLabs flink wordt uitgebreid. Muziekmodel Om aan te tonen dat het in de gedigitaliseerde en verbonden wereld van Smart Industry niet alleen om technologie gaat, noemt Bouws een industrie die al langer met de gevolgen van deze ingrediënten te kampen heeft: de muziekindustrie. We kunnen inmiddels wel stellen dat de CD zijn tijd als belangrijkste geluidsdrager wel heeft gehad en streaming de nieuwe norm is geworden. De platenlabels, maar ook de singer-songwriters moeten maar zien hoe ze hierop reageren. Wat doe je als liedjesschrijver als je maar een paar cent voor jouw liedje krijgt en alle inkomsten voor optreden en merchandise naar de uitvoerende Industry

10 productiegroei groter dan gemiddeld in Nederland (11% vs 6%) bovengemiddelde bijdrage aan de export van Nederland arbeidsproductiviteit hoger dan de Nederlandse economie als geheel (105 duizend vs 82 duizend euro per werkzame persoon) ruim 40% van de totale Nederlandse investeringen in kapitaalgoederen innovatie-aandeel hoger dan gehele bedrijfsleven (50% vs 38%) artiest gaan? Pasklare antwoorden hierop heeft Bouws niet. Maar hij voorspelt dat hetzelfde gaat gebeuren met een hoop zaken die we nu nog als fysiek product zien. Een wasmachineknopje bijvoorbeeld. Bouws: De wasmachineleverancier hoeft geen bergen aan verschillende knopjes meer op voorraad te houden. Deze kunnen prima worden geprint, wat kosten en service ten goede komt. Maar wat gaat er gebeuren als de consument voor minder dan 1000 euro zelf een 3D-printer aanschaft? Het knopje is dan ineens software; een digitale verschijningsvorm van intellectueel eigendom, met alle gevolgen van dien. Vision & Robotics 4.0 De Smart Industry agenda noemt robotica specifiek als een kerntechnologie waar we mee aan de slag moeten. Dit zowel op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe technologie, maar ook zeker op het gebied van kennis. Want hoeveel mensen zijn er in de industrie echt in staat een zesassige robot te programmeren? Juist. Veel te weinig. Daarnaast kunnen we helemaal wanneer we de term robotica iets ruimer nemen tal van typische Industry 4.0 toepassingen bedenken. Natuurlijk komen mens en robot steeds meer zij aan zij te werken en komt er een tijd dat hij zelf op eigen houtje even naar een andere productielijn wandelt omdat een nieuw product daar zo meteen zijn hulp nodig heeft. Maar wat als we ook de drone een robot noemen? In de wereld van de slimme productie zullen deze het land van de boer continu in de gaten houden, zodat hij het maximale uit elke vierkante centimeter grond kan halen en ook zijn machines een uniek perspectief kan geven. Hoe beter het zicht, hoe beter de informatie, hoe beter de beslissingen. En in een productiewereld waar seriegrootte 1 werkelijk een feit is en elk product er anders uitziet iets wat in sommige sectoren als de agro-food eigenlijk al het geval is is ook vision een waardevol flexibel stuk gereedschap. Mobieltje?! Dat de vooruitgang maar doordendert en op niemand wacht werd nog eens duidelijk tijdens een klein experiment. Wie had er in 2000 al een mobieltje?, vraagt Bouws tijdens zijn presentatie. Een zeer klein aantal steekt zijn hand op. Een filmpje toont vervolgens hoe men rond die tijd over mobieltjes dacht. Iedereen die werd aangesproken zag er het nut niet van in en wilde zelfs helemaal niet bereikbaar zijn. Als iemand me wil bereiken, dan stuurt hij maar een brief, was toen nog een vrij normale reactie. Dat was de start van ons nieuwe millennium. En de camera die vier jaar daarna de ruimte in ging om Rosetta van ogen te voorzien? Die kostte meer dan honderd miljoen dollar en heeft nog steeds een resolutie van 4 megapixels. Inmiddels zijn er ontelbare mobieltjes met een tienvoudige resolutie op de markt. Wat dit soort getallen betekenen? Op kosmische schaal zijn de afstanden nog steeds enorm. Maar hier op aarde komen zowel tijd als ruimte steeds dichter bij elkaar. 'De Smart Industry agenda noemt robotica specifiek als een kerntechnologie waar we mee aan de slag moeten' 010 Industry 4.0

11 NIEUWSGIERIG NAAR DE LAATSTE DIGITALE INNOVATIES VOOR DE ZORG? Neem dan nu een (gratis) abonnement op het magazine van Digitalezorg.nl De zorgsector ontwikkelt zich in razend tempo. Nieuwe digitale werkprocessen, nieuwe applicaties, het gebruik van de cloud, de opkomst van mobiele apparaten, Big Data, privacy-issues, de almaar voortgaande integratie van informatie - het is maar een greep uit de vele digitale ontwikkelingen waar zorgprofessionals, bestuurders en innovaties dagelijks mee te maken hebben. Hoe houdt u overzicht? En hoe krijgt u inzicht in de gevolgen voor uw organisatie? Het internetplatform Digitalezorg.nl helpt al jaren om bij te blijven rond alle relevante ontwikkelingen. Om de zorgsector hierbij nog beter te kunnen helpen, hebben de stichting Digitalezorg.nl en uitgeverij FenceWorks het Digitalezorg.nl Magazine gelanceerd. Hierin vindt u visies, achtergronden, productbesprekingen, columns, interviews en nog veel meer. Magazine ehealth-monitor 2014: Nederland scoort goed Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie Proefproject levert snel uitslagen en gevalideerde data Flexibele capaciteit voor Erasmus MC Magazine over innovatie en ICT in de zorg Jaargang 1 Nr. 3 Interesse in een gratis abonnement? Ga naar

12 FieldLabs: maak er gebruik van! DE NEDERLANDSE INDUSTRIE KAN VOLOP GEBRUIKMAKEN VAN FIELDLABS. OOK HET MKB. MAAR HET IDEE VAN DE FIELDLABS EN ZIJN FLYING SQUADS KOMT NATUURLIJK PAS ECHT TOT ZIJN RECHT ALS ER ACTIEF EEN BEROEP OP WORDT GEDAAN. WIE EEN SMART INDUSTRY PROBLEEM OF IDEE HEEFT DOET ER DAN OOK GOED AAN ZICH BIJ EEN RELEVANT FIELDLAB TE MELDEN. DAAROM HIER EEN KORT OVERZICHT VAN DE EERSTE TIEN. Campione: 100% voorspelbaar onderhoud in de chemische sector Radicaal doel: Onderhoud voor chemiebedrijven 100% voorspelbaar maken, waardoor de productiviteit, beschikbaarheid en veiligheid van productiemiddelen significant worden verbeterd, tegen lagere kosten. Dit FieldLab helpt bedrijven om real-time informatie te verzamelen en te analyseren over de staat van hun productie-infrastructuur om onderhoud op tijd te kunnen uitvoeren (in plaats van te vroeg zoals bij planmatig onderhoud of te laat zoals bij correctief onderhoud). Door 100% voorspelbaar onderhoud zullen de onderhoudskosten in de chemiesector fors worden verlaagd en zal de output van fabrieken toenemen. Trekker: World Class Maintenance. Smart bending factory Radicaal doel: Wereldwijd innovatie-toonbeeld worden in maatwerk voor de metaalindustrie om kleine series 25% goedkoper en 5 keer sneller op de markt te brengen. Binnen het project wordt een fysieke ultramoderne fabriek op het gebied van metaalbewerking opgezet, waarin bedrijven kennis, ervaring en middelen met elkaar delen en bewerkingsprocessen gezamenlijk exploiteren. Via internet kunnen klanten volledig gedigitaliseerd producten bestellen, waarvan de kosten van één product gelijk zijn als ware het een product uit een serie van 500 stuks. Hierdoor worden de totale kosten over de levensduur van het product verlaagd, bedrijfsprocessen versneld, en wordt materiaalbesparing gerealiseerd en de concurrentiepositie van deelnemende bedrijven verhoogd. Trekkers: 247TailorSteel, CO2BO. Region of smart factories Noord-Oost Nederland Radicaal doel: Foutloze productie en First Time Right product- en procesontwikkeling leiden tot een succesvolle vraaggestuurde maakindustrie. De partners richten zich op het ontwikkelen en implementeren van intelligente systemen voor de hightech maakindustrie. Foutloos producerende fabrieken gaan een forse bijdrage leveren aan behoud en versterking van de werkgelegenheid in de Nederlandse maakindustrie. In samenwerking met het mkb worden innovaties geïnitieerd met als doel integrale waardeketens te realiseren die op wereldschaal concurrerend zijn. Trekkers: Philips Drachten, Fokker Hoogeveen, TenCate Almelo, Noordelijke Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij. 012 Industry 4.0

13 Smart dairy farming 2.0 Radicaal doel: Het verhogen van de duurzaamheid van de melkveehouderij door het realtime monitoren van melkkoeien en het delen van data in de keten. In dit FieldLab worden mogelijkheden ontwikkeld om efficiënter en duurzamer te produceren in de melkveesector. Sensoren verzamelen real-time informatie rond belangrijke veemanagement-processen zoals jongvee-opfok en vruchtbaarheid. Vanuit deze data worden modellen en instructies voor melkveehouders ontwikkeld. Als resultaat zullen de koeien gezonder blijven, langer leven en meer melk geven. Daardoor worden ook extra inkomsten voor de landbouwsector gegenereerd. Trekkers: Friesland Campina, CRV en Agrifirm; Consortium: Wageningen UR, TNO, Universiteit Utrecht, Van Hall Larenstein. Designing ultra personalised products and services: upps Radicaal doel: Het ontwikkelen van radicale nieuwe productproposities voor de maakindustrie door middel van innovatief gebruik van data en door producten volledig op maat te maken. In dit design FieldLab worden oplossingen voor de mode en zorgsector ontwikkeld, gebaseerd op nieuwe toepassingen van o.a. 3D bodyscans, sensoren (die op het lichaam worden gedragen), 3D Printing en software die uit data automatisch ontwerpen realiseert. Het resultaat is een concurrentievoordeel voor de Nederlandse maakindustrie. Verder wordt de duurzaamheid in de kledingsector verhoogd, doordat kleding alleen op maat en klantspecifiek wordt geproduceerd. Consortium: CLICKNL DESIGN,TU Delft, Universiteit Twente, TU Eindhoven, Hogeschool van Amsterdam, Saxion Hogeschool, Design Academy Eindhoven, Holst Centre, ArtEZ, TNO. Multi-materiaal 3D printen Radicaal doel: Het ontwikkelen van volledig nieuwe waardeketens, op basis van de volgende generatie 3D print technologieën en de daarbij behorende datamanagement systemen. Het FieldLab richt zich op het realiseren van nieuwe innovatieve waardeketens waarin mono en multi-materiaal 3D printen een sleutelrol vervult, zoals bijvoorbeeld in de medische sector of in de hightech industrie. Daarnaast worden in het FieldLab ook de voor deze applicatieketens noodzakelijke technologieën ontwikkeld, zoals ICT-oplossingen voor het beheer van grote datastromen en de integratie van 3D printen in bestaande productiesystemen. Het FieldLab brengt complementaire kennisorganisaties en industriële partners bijeen. Trekkers: TNO, High Tech Systems Centre (TU Eindhoven). Smartfood Radicaal doel: Nederlandse industrie tot wereldleider maken in slimme oplossingen voor volledig geautomatiseerde productie, teelt en distributie van vers fruit en groente. Bedrijven, kennisinstellingen en scholen werken samen aan slimme oplossingen. Onderwerpen zijn o.a. robotisering van teelt, traceerbaarheid en ziekteherkenning. Door bestaande en nieuwe technologieën in en buiten de tuinbouwsector te combineren, kan het Zuid-Hollandse tuinbouwcluster hierin wereldleider worden. Deze aanpak biedt ook een oplossing voor het mondiale vraagstuk naar gezond, veilig en duurzaam geproduceerd voedsel. De toepassing kan worden verbreed naar bloemen- en plantenteelt en later naar andere industrieën. Trekkers: InnovationQuarter, Lacquey, TU Delft, TNO. Secure connected systems garden: veilig uitwisselen van data Radicaal doel: Smart Industry voorzien van maximaal veilige data-uitwisseling in de complete waardeketen. SCS-Garden is de hotspot van waaruit ICT en de maakindustrie in co-creatie betrouwbare en veilige ICT-infrastructuur (hardware en software) ontwikkelen zodat bedrijven veilig, effectief en efficiënt data kunnen uitwisselen en hun bedrijfssystemen kunnen koppelen. Het FieldLab levert zo een belangrijke bijdrage aan het creëren van de nodige randvoorwaarden voor Smart Industry (namelijk het veilig delen van data), en zal daardoor helpen SI-ontwikkelingen in Nederland te versnellen. Trekker: Thales Nederland. Flexible manufacturing Radicaal doel: In kleine series flexibel en volledig geautomatiseerd produceren middels robots en zonder programmeringstijd. De Nederlandse industrie produceert componenten en producten in kleine series en in een zeer gevarieerde mix aan uitvoeringen, waarvoor geautomatiseerde fabricage vaak nog te kostbaar is of teveel programmeringstijd vraagt. Het FieldLab richt zich erop de toepassing van robots en andere vormen van productieautomatisering voor kleine series rendabel te maken, bijvoorbeeld door de benodigde tijd voor het opnieuw programmeren van robots terug te brengen. Als resultaat wordt de concurrentiekracht van de maakindustrie versterkt en worden banen gecreëerd. Consortium: Philips, Brainport Industries, NMT, De Cromvoirtse, Saxion, TNO, Roboned, BOM, Oost NV, InnovationQuarter. De digitale fabriek: smart networked high-tech supply chain Radicaal doel: Komen tot de beste ge-netwerkte digitale fabriek van de wereld, waar bedrijven samenwerken aan de ontwikkeling en fabricage van complexe hightech machines. Het FieldLab richt zich op het beter afstemmen van informatiestromen tussen partijen in de waardeketen. Daartoe worden onder andere samenwerkingsmodellen opgesteld en nieuwe technologieën getest. Zo wordt bijvoorbeeld voor één of twee producten de toeleverketen naadloos elektronisch ingericht. Door het FieldLab wordt het concurrentievermogen van individuele bedrijven en de Nederlandse hightech sector als geheel verhoogd. Trekker: Brainport Industries. Industry

14 OVER DE TOEKOMST VAN INDUSTRIËLE ROBOTISERING Disruptief met robots DISRUPTIE HANGT IN BIJNA IEDERE SECTOR VAN DE ECONOMIE VOELBAAR IN DE LUCHT. OOK IN DE INDUSTRIE, WAAR MET NAME TRENDS ALS INTERNET OF THINGS EN INDUSTRIE 4.0 ZOWEL KANSEN ALS BEDREIGINGEN KUNNEN INHOUDEN. VEEL NEDERLANDSE BEDRIJVEN ZIJN ZICH HIER VAN BEWUST, MAAR INVESTEREN SLECHTS MONDJESMAAT IN DEZE NIEUWE TRENDS. SPECIAAL VOOR DEZE EINDEJAARSEDITIE VAN VISION & ROBOTS LAAT PETER VERMEULEN, DIRECTEUR VAN ONDERZOEKS- BUREAU PB7 RESEARCH ZIJN LICHT SCHIJNEN OP DE TOEKOMST VAN INDUSTRIËLE ROBOTISERING. Als u dacht dat Uber - u weet wel; de inmiddels beruchte taxi-app - een business-model heeft dat de transportsector echt ontwricht, dan heeft u het mis. Vervoer zonder chauffeur - dat is pas ontwrichting. Uber is net meer dan een digitale vingeroefening. Als we het concept 'chauffeur' wegdenken uit vervoer, zullen we opnieuw gaan nadenken over hoe transportmiddelen eruit zien. Over 20 jaar zullen we hartelijk lachen over de huidige prototypes van zelfrijdende auto s. Net zoals we nu met verwondering kijken naar de eerste personenwagen (auto s) die vooral op gemotoriseerde koetsen leken. AI en robotisering De impact van kunstmatige intelligentie is niet alleen groot voor de toekomstige transportsector, maar voor de meeste sectoren. Steeds duidelijker wordt het dat kunstmatige intelligentie fysieke verschijningsvormen krijgt. Door de sterk gedaalde kosten van sensoren, in combinatie met een alomtegenwoordige connectiviteit (internet of things) en - al dan niet uit de cloud - een exponentieel groeiende beschikbaarheid van dataopslag en verwerkingscapaciteit, kunnen we steeds meer intelligentie aan onze omgeving toevoegen, totdat uiteindelijk de 'omgeving' zelf problemen oplost en onze sturing, zoals die zelfrijdende auto, niet meer nodig heeft. De waarschuwingen voor robots (voor het gemak worden AI en robotisering al snel op één hoop gegooid) zijn tegenwoordig niet van de lucht. Terwijl volgens het ene na het andere rapport robotisering een groot deel van de huidige banen overbodig zou maken, steken nu Vraag: In welke mate beschikt uw organisatie over een visie en/of strategie op het gebied van het Internet der Dingen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Bron: Pb7 Research, 2014 ook steeds meer waarschuwingen voor een toekomstige opstand der machines de kop op. Kampen Het eerste kamp bestaat voornamelijk uit economen en onderzoekers uit grote gevestigde adviesbedrijven die oude wetmatigheden toepassen op hedendaagse ontwikkelingen. Ze zien weliswaar welke van de huidige banen onder druk komen te staan, maar hebben veel moeite met het identificeren van nieuwe arbeid. Er wordt al volop gespeculeerd over de noodzaak van een vast basisinkomen, omdat de noodzaak van arbeid in de toekomst verdwijnt en het hebben van werk voor een groot deel van de bevolking buiten hun bereik zal komen te liggen. Het tweede kamp bestaat uit niet de minsten. Denk aan mensen als Elon Musk, CEO van Tesla Motors, Paypal-oprichter Peter Thiel en professor Stephen Hawking. De kern Tekst: Peter Vermeulen is directeur van Pb7 Research 014 Robottrends

15 van hun boodschap is dat binnen industriële robotisering maar een hele nieuwe dimensies aan het zelf- in omvang uiteindelijk marginaal is, enkele decennia, mogelijk zelfs al saaie bedoening is. Of dat al die ge- oplossend vermogen van een robot laat het zien hoe snel en eenvoudig binnen vijf jaar, kunstmatige intel- noemde experts eens bij u langs kunnen toevoegen. toetreding in een belangrijk deel ligente dermate ver ontwikkeld is, dat het zich zonder menselijke zouden moeten komen, zodat u hen kunt uitleggen hoe het allemaal Industrie 4.0-startup van de productiemarkt is geworden. Een Industrie 4.0-startup die betrokkenheid kan ontwikkelen in nou werkelijk in elkaar zit. In de industriële robotisering gaat optimaal van nieuwe technologie een tempo die de mens, als traag Industriële robotisering is niet het in eerste instantie om veilig- gebruik weet te maken, kan en zal evolutionaire biologische entiteit, nieuw en zeker niet revolutionair. heid, precisie (kwaliteit) en vervol- in menige productiesector een dis- niet kan bijhouden. Dit kamp pleit Toch kan u de verandering in de gens meestal om flexibiliteit. Met ruptief effect hebben. dan ook voor snelle regulering. Of lucht voelen hangen. Sensoren en de opkomst van thema s als Indu- zelfs een vluchtplan naar kolonies andere onderdelen zijn spectaculair strie 4.0 komt met name dit laatste Het is daarom ook voor productie- op andere planeten. Mocht het echt in prijs gedaald, waardoor robot- aspect (flexibiliteit) voorop te staan. bedrijven cruciaal om na te denken zover komen, is het natuurlijk maar technologie algemeen beschikbaar Door onder meer nieuwe robots over hoe ze denken te gaan opere- de vraag hoe de invloed van robots is. Business cases die lang onhaal- wordt het verschil tussen massa- ren in een 4.0-wereld. Op basis van uit dergelijke koloniën geweerd kan baar leken, komen daardoor steeds productie en kleinschalige produc- een marktbreed onderzoek van Pb7 worden. Maar dat AI een stormach- meer binnen bereik. Robots worden tie ook wat kosten betreft steeds Research eerder dit jaar, kunnen we tige ontwikkeling door gaat maken ook van steeds meer intelligentie kleiner. rustig stellen dat bedrijven die hier in de komende decennia waardoor voorzien. En hoewel we nu van een Dat opent de weg voor disruptie niet over nadenken simpelweg zul- revolutionaire veranderingen ont- goede bin picker al heel erg blij in de productiesector. Nu al zien len achterblijven op hun concurren- staat in hoe we leven, werken, pro- worden, worden robots steeds een- we vooral leuke initiatieven via ten die dit wél doen. Gelukkig zien duceren, enz. is niet denkbeeldig. voudiger programmeerbaar, waar- crowdfunding. Iedereen met een we dit ook nauwelijks gebeuren. Nieuwe dimensies door ze steeds meer maatwerk kunnen leveren. De experimenten met goed idee kan het naar een groot publiek pitchen en het in een be- Van alle onderzochte organisaties denkt slechts 12 procent niet na Na dit high-level overzicht van een robotzwermen en samenwerkende perkte oplage toch tegen beperkte over de impact van het Internet der aantal ontwikkelingen zou u wel- zorg-robots, laten ook zien dat als kosten bij de consument brengen. Dingen. Veruit de meeste organisa- licht denken dat de wereld van de we robots anders organiseren we Hoewel productie via crowdfunding ties hebben een visie op de impact ervan op hun bedrijf of sector. Of zijn bezig een strategie uit te rollen. Nederlandse bedrijven nemen deze ontwikkelingen dus bijzonder serieus. Tegelijkertijd is er veel onzekerheid over het tempo waarin deze ontwikkelingen markten transformeren. Niet meer dan 7 procent van de Nederlandse bedrijven zegt de komende jaren flink te investeren op dit gebied. Dat is kenmerkend voor wat we ook in 2015 kunnen verwachten: disruptie hangt vrijwel overal voelbaar in de lucht, maar slechts weinigen hebben het lef om hierop te anticiperen. Toch verwacht Pb7 dat steeds meer organisaties een 4.0-transformatie gaan inzetten. De winnaars? Zij die opnieuw naar de daadwerkelijke behoefte van de klant kijken en daar de technologische mogelijkheden bij zoeken. Technologie, hoe revolutionair ook, is en blijft uiteindelijk een middel. Robottrends 015

16 PRODUCTIEPROCESSEN VAN BEGIN TOT EIND MONITOREN Trends in de wereld van IP-camera s CAMERA S SPELEN IN PRODUCTIEOMGEVINGEN EEN BELANGRIJKE ROL. DAARMEE KUNNEN PRODUCTIE- PROCESSEN VAN BEGIN TOT EIND NAUWLETTEND IN DE GATEN WORDEN GEHOUDEN. MOBOTIX IS EEN BELANG- RIJKE SPELER OP DE MARKT VOOR DIT SOORT CAMERASYSTEMEN. HET BEDRIJF ONTWERPT INTELLIGENTE GEDECENTRALISEERDE CAMERASYSTEMEN, DIE DE MAAKINDUSTRIE HELPEN PROBLEMEN IN EEN VROEG- TIJDIG STADIUM ZOWEL OP TE SPOREN ALS TE VERHELPEN EN HET PRODUCTIEPROCES TE OPTIMALISEREN. De wereld van dit soort camera s is volop in beweging, waardoor ook voor productiebedrijven van alles gaat veranderen. Mobotix identificeert voor ons een aantal belangrijke trends die het landschap de komende jaren flink gaan beïnvloeden. Bewakingscamera s zijn niet meer weg te denken uit productieomgevingen. Amarant Bakkerijen is een voorbeeld van een bedrijf dat Mobotix camera s inzet om haar productie- en verpakkingsproces te bewaken. Het bedrijf is producent van broodproducten en heeft productiefaciliteiten in Avenhorn en Geldermalsen. Voedselveiligheid en -kwaliteit staan binnen het bedrijf centraal. Allerlei aspecten in het productieproces kunnen de kwaliteit van het voedsel echter beïnvloeden. De bakkerij bewaakt daarom het productie- en verpakkingsproces met behulp van camera s. Amarant Bakkerijen heeft gekozen voor een opstelling waarbij gebruik wordt gemaakt van 360-graden camera s en dual-lens camera s. Een ruimte kan met één 360-graden camera even goed worden bewaakt als met twee of zelfs drie conventionele camera s. Verder is het niet langer noodzakelijk om een aparte thermische en normale camera op te hangen, aangezien beide lenzen door Mobotix in de dual-lens camera s zijn geïntegreerd. De hoeveelheid camera s is hierdoor beperkt gebleven. Zo zet Amarant Bakkerijen in haar vestiging in Avenhorn in totaal slechts 51 camera s in, terwijl bij vergelijkbare opstellingen van andere merken al snel 80 tot 90 stuks nodig zijn. Software wordt steeds belangrijker Dr. Ralf Hinkel, oprichter en bestuursvoorzitter van Mobotix, ziet een aantal belangrijke trends die het landschap van visionsystemen flink gaat veranderen. Zo gaat beheersoftware een steeds belangrijkere rol spelen in camerasystemen. Die software wordt de komende jaren onder andere gebruiksvriendelijker. Productiebedrijven die al langer camera s gebruiken om hun productie- en verpakkingsproces te bewaken, zitten op dit moment vaak gevangen in een soort ecosysteem. In de meeste huidige software voor visionsystemen is het namelijk zeer lastig of zelfs onmogelijk camera s van een derde partij te integreren. Wie zijn huidige oplossing dus wil uitbreiden is al snel aangewezen op camera s van de bestaande leverancier. Mobotix speelt op deze trend in met MxMultiViewer. De beheersoftware voor visionsystemen ondersteunt camera s van alle gangbare fabrikanten en maakt het mogelijk het beheer van deze camera s te integreren. Daardoor kan men vanuit één oplossing alle camera s in een faciliteit beheren. MxMultiViewer biedt ondersteuning voor een onbeperkt aantal camera s. Bedrijven kunnen dus zelf bepalen hoeveel camera s zij nodig hebben om hun Tekst: Wouter Hoeffnagel is freelance journalist 016 Visiontrends

17 productie- en verpakkingsproces te beheren en zijn niet langer gebonden aan softwarematige beperkingen. Er zijn al projecten waar met behulp van software van Mobotix ruim camera s worden beheerd. MxMultiViewer is webbased en daardoor vanaf ieder apparaat en overal via internet toegankelijk. Beheerders kunnen een productiefaciliteit dus bijvoorbeeld op een tablet of smartphone vanaf iedere locatie in de gaten houden. Intelligentere camera s Hinkel verwacht verder dat camera s de komende jaren een stuk intelligenter worden. Deze intelligentie is al terug te zien in de decentrale camerasystemen van het bedrijf. Iedere camera is voorzien van een eigen CPU en bevat standaard een SD-kaart om beelden (tijdelijk) lokaal op te slaan. De camera s kunnen hierdoor beelden zelf verwerken. Stel een gebruiker wil inzoomen op een specifiek onderdeel van het productieproces. De meeste camera s sturen in dit geval de volledige ruwe data door naar de beheersoftware, waarna die software de beelden verwerkt en inzoomt op de aangegeven locatie. De camera s van Mobotix zoomen echter zelf alvast in op deze locatie en sturen alleen het ingezoomde beeldmateriaal door naar de beheersoftware. Het systeem heeft hierdoor veel minder bandbreedte nodig om zijn werk te kunnen doen. Dit efficiëntere gebruik van bandbreedte scheelt aanzienlijk in de kosten, maar heeft ook een ander belangrijk voordeel. De camera s zijn door deze werkwijze ook in staat bij een lage bandbreedte een hoge beeldkwaliteit te leveren. Alle beschikbare bandbreedte wordt immers uitsluitend ingezet voor de benodigde beelden. De camera s kunnen hierdoor met weinig bandbreedte een scherp beeld aanleveren. Dit stelt klanten in staat onderdelen van hun productie gedetailleerder in beeld te brengen, het productie- en verpakkingsproces nauwkeuriger te bewaken en de kwaliteit van producten te vergroten. Thermische camera s Thermische camera s zijn in opkomst. Deze maken het mogelijk ook bij volledige duisternis personen en objecten duidelijk in beeld te brengen. De camera s kunnen ook in productieomgevingen heel zinvol zijn. Zo kunnen thermische camera s helpen technische problemen in een vroegtijdig stadium op te sporen door de temperatuur van apparatuur en onderdelen nauwlettend in de gaten te houden. Indien de temperatuur van een onderdeel onverwacht hoog oploopt kan een technicus het tijdig inspecteren. Afwijkingen in onderdelen kunnen hierdoor tijdens een geplande onderhoudsbeurt worden opgelost, nog voordat dit tot problemen in het productie- of verpakkingsproces leidt. Ik denk dat thermische camera s absoluut de toekomst zijn van videobewaking. Veel camera s zullen over drie jaar een thermische sensor bevatten. Hiervoor zijn allerlei redenen te bedenken. Allereerst hebben thermische camera s geen enkele vorm van licht nodig om te kunnen opereren, zegt Hinkel. Een andere belangrijke reden is echter privacy. Privacy in een productieomgeving klinkt wellicht vreemd, maar kan wel degelijk van belang zijn. Zo maken thermische camera s het mogelijk het gedrag van werknemers op iedere locatie in een productiefaciliteit nauwlettend in de gaten te houden, zonder de privacy van medewerkers te schenden. Iedere handeling is immers zichtbaar, zonder dat deze direct aan een werknemer te koppelen is. Doet iemand per ongeluk iets wat de kwaliteit van het eindproduct negatief kan beïnvloeden? Dan wordt deze actie opgemerkt, is het betreffende product te onderscheppen en wordt de kwaliteit van geleverde producten beter bewaakt. Visiontrends 017

18 NEN-EN-ISO 14119:2013 Componenten om slim te beveiligen VORIG JAAR IS DE NORM NEN-EN-ISO 14119:2013 VEILIGHEID VAN MACHINES GEPUBLICEERD. IN DEZE NORM STAAT DE GEBRUIKER CENTRAAL. ER WORDT NIET ALLEEN AANDACHT BESTEED AAN WAT ER BEVEILIGD MOET WORDEN, MAAR OOK HOE DIT OP EEN GEBRUIKERSVRIENDELIJKE MANIER KAN. DE NORM IS VOORAL VOOR MACHINEONTWERPERS EN -BOUWERS BELANGRIJK, MAAR OOK VOOR GEBRUIKERS. Vladimir Dragosavic, International Training Manager bij Euchner: Het is belangrijk dat bij al deze groepen de norm goed bekend is. Voor designers en bouwers is het een leidraad die aangeeft waarmee ze qua beveiliging rekening moeten houden, wil de machine goed werkbaar zijn en geen manipulatie uitlokken. Voor gebruikers is het van belang dat ze bij de aanschaf van machines vragen of de norm is toegepast. Ook bij het onderhoud van machines speelt de norm een grote rol. Vladimir Dragosavic (Anti-)manipulatienorm In het veld wordt NEN-EN-ISO Veiligheid van machines - Blokkeerinrichtingen gekoppeld aan afschermingen - Grondbeginselen voor het ontwerp en de keuze zoals de volledige titel luidt ook wel de (anti-) manipulatienorm genoemd. Deze titel triggert veel meer dan de formele titel, zegt Dragosavic. Maar over deze woordkeus is veel discussie. In de Engelse versie wordt vaak het woord defeat gebruikt. Het woord manipulatie hoeft niet per se negatief te zijn. Maar misschien kun je beter kiezen voor omzeilen of saboteren. Als de norm in het Nederlands wordt vertaald, is het belangrijk dat dan het juiste woord wordt gekozen. De internationale norm is 1 oktober 2013 gepubliceerd en geeft de principes aan voor het ontwerp en de keuze van blokkeerhulpmiddelen die worden toegepast bij afschermingen. Het gaat hierbij om het verhogen van de veiligheid van de gebruikers van de machines en van de mensen die in de buurt ervan werken. NEN-EN-ISO 14119:2013 is de opvolger van NEN- EN Hierin stond hoe en waar je beveiligingscomponenten moest monteren en ook met welke bevestigingsmiddelen. Er werd daarbij rekening gehouden met omgevingsinvloeden zoals temperatuur, vocht, gevaarlijke stoffen, maar ook langsrijdend materieel zoals heftrucks. Manipulatie werd in die norm nagenoeg niet genoemd. Toch is in de industrie van manipuleren vaak sprake. Zeker als je de componenten niet goed monteert, ze in de weg zitten of vaak kapot gaan. Ze worden er dan gewoon afgeschroefd. Ook tijdens onderhoud worden de beveiligingscomponenten voor het gemak vaak omzeild. Het weghalen en omzeilen van deze componenten is de voornaamste oorzaak van bedrijfsongevallen in de industrie, aldus Dragosavic. In NEN-EN-ISO wordt wel rekening gehouden met manipulatie. De oude NEN-EN 1088 is geheel geïntegreerd in de nieuwe norm. Ook zijn opnieuw tekeningen opgenomen die de machinebouwer precies vertellen wat hij moet doen. Dragosavic: De tendens om meer rekening te houden met manipulatie, zag je al aankomen. Werd er in de oude norm niet gesproken over defeat, defeating of defeated, in de twee amendementen bij de norm kwamen die woorden steeds vaker voor. In de nieuwe norm wordt nu naast het hoe en met wat - bijvoorbeeld eenwegschroeven - de componenten moeten worden aangebracht, ook verteld wat de beste plaats is om deze te monteren. Zo wordt het weghalen en omzeilen van de componenten vrijwel onmogelijk gemaakt. Drie pijlers NEN-EN-ISO bestaat uit drie pijlers: 1 ste Aanleidingen reduceren - Aanleidingen reduceren, dus de motivatie om te manipuleren, is een heel belangrijke. Deze motivatie moet je Tekst: NEN 018 Normering

19 wegnemen. Vaak speelt onnodig wachten een grote rol. Het wekt veel ergernis op, want je wilt doorgaan. En waarom wachten als je ziet dat de machine al stilstaat? De ontwerper gaat voor zekerheid. Fabrikanten van machines moeten er dus over nadenken wat de motivatie van mensen is om te manipuleren. Zij moeten oplossingen verzinnen waarbij de toegang niet lastig wordt gemaakt door onnodig wachten en onnodige handelingen. Een oplossing is bijvoorbeeld detectie: staat de motor stil, is bij wasmachines het water weg en is de temperatuur laag genoeg? Pas als op alle onderdelen het antwoord ja is, dan wordt het sein veilig gegeven en kan de deur onmiddellijk worden geopend. Niet meer onnodig wachten dus. Als je weet en ziet dat het op deze manier werkt, dan heb je eigenlijk al geen behoefte meer om de boel te manipuleren. Je wint er namelijk geen tijd meer mee. De fabrikant en de ontwerper moeten het ergonomischer maken voor de gebruiker. 2 de gecodeerde Mogelijkheden reduceren - Door moderne veiligheidssensoren toe te passen, kun je de manipulatie heel lastig maken. Deze pijler heeft veel met techniek te maken. Zo wordt er tegenwoordig meer gewerkt met bijvoorbeeld lichtschermen in plaats van afschermingen met deuren. Zo is sneller toegang mogelijk, maar er zijn wel consequenties. De lichtschermen zenden namelijk continu informatie uit. Ze bestaan uit twee delen: de ene zendt en de ander ontvangt. Als hier iets tussendoor komt, dan valt er een signaal weg. Op het moment dat de lichtstraal wordt verstoord, wordt dit doorgegeven aan het systeem en stopt de machine. Hierbij kan zelfs rekening worden gehouden met de inreiksnelheid. Het gevaar moet stoppen voordat je met je hand in de gevarenzone bent aangekomen. Dus het lichtscherm moet net zo ver naar achter worden gezet als de inreiksnelheid is en daarbij moet ook rekening worden gehouden met de stoptijd van de machine. Daar moet je dus wel even aan rekenen. Naast de lichtschermen heb je ook schakelaars met tweehandenbediening en systemen waarbij je eerst een aanvraag moet doen door bijvoorbeeld een code in te toetsen. Veiligheidsschakelaars die door een vorkje worden ingeschakeld en die aan de buitenkant gemonteerd zitten, zijn echt verleden tijd. Om die te omzeilen werd er vaak een reservevorkje in gestoken. Voor fabrikanten geldt: Neem the state of the art veiligheidscomponenten; wat er nu verkrijgbaar is in de markt, is doorgaans van goede kwaliteit. Blijf niet hangen in heel oude systemen, want die zijn achterhaald. Als je toch die oude componenten - zoals schakelaars met vorkjes - wilt blijven gebruiken, dan is daarvoor een waslijst van voorwaarden in de norm opgenomen. 3 de Voordelen reduceren - De laatste pijler geeft aan dat er geen voordelen door manipulatie mogen ontstaan. De voordelen van manipuleren zijn duidelijk: tijd winnen en ergernis voorkomen. Als door de eerste twee pijlers al zoveel mogelijk tijdwinst is behaald en ergernis is 'De norm is vooral voor machineontwerpers en -bouwers belangrijk, maar ook voor gebruikers' Normering 019

20 'Het mooiste zou zijn als een beveiligingssysteem ooit menselijke lichaamsdelen op een fail-safe manier zou kunnen herkennen' weggenomen, wat kun je dan nog meer doen? Hierop is maar een antwoord: sancties! In eerste instantie sancties die door het proces zelf worden verstrekt. Wanneer het proces in staat is om manipulatie te herkennen, dan moet het proces voor een bepaalde tijd worden stopgezet. Op het beeldscherm verschijnt dan bijvoorbeeld een melding storing, check veiligheidscircuit. De norm schrijft een sanctie van tien minuten voor. Maar je kunt ook procedurele sancties gebruiken. De medewerker die heeft gemanipuleerd krijgt een berisping. Er volgt geen straf, maar alles wordt wel gelogd. Dat vinden mensen niet fijn. Zeker niet als ze ook nog voor hun eigen manipulatie een handtekening moeten zetten. Op plaatsen waar vaker wordt gemanipuleerd, worden de nodige veranderingen doorgevoerd. vesteerd worden in research en development en ook in feedback van gebruikers. Maar dit zal zich snel terugverdienen. Minder manipulatie omdat het niet meer nodig is, het realiseren van tijdwinst en heel belangrijk, veel minder bedrijfsongevallen! Het mooiste zou zijn als een beveiligingssysteem ooit menselijke lichaamsdelen op een failsafe manier zou kunnen herkennen, maar of dat ooit mogelijk zal zijn? Er zijn systemen die claimen mensen te kunnen herkennen aan hun gedrag. Maar zolang dit meer informatief dan absoluut zeker is, kan het in de industrie niet worden toegepast. In de industrie moet het 100% veilig zijn. Innovatieve oplossingen Deze norm prikkelt ontwerpers en fabrikanten. Ze moeten op een andere manier gaan denken. Zo ontstaan er veel nieuwe ideeën. Om deze uit te werken moet er geïn- 020 Normering