samenwerking onafhankelijk universiteitsblad Online aanraken Grootste ter wereld Commemorating TU's WWII history Karen Lancel Deltagoot Remembrance

Transcriptie

1 NR november 2014 onafhankelijk universiteitsblad Karen Lancel Online aanraken Deltagoot Grootste ter wereld Remembrance Commemorating TU's WWII history Leiden-Delft-Erasmus LDE Zuid-hollandse samenwerking english pages see page 28

2 2 Delta TU Delft 8 Delta nr november 2014 De samenwerking tussen Leiden, Delft en Erasmus staat in de kinderschoenen. Er is nog weinig in beeld te brengen. Daarom hebben we ervoor gekozen om samenwerking uit te beelden. Als je met roeien een beetje snelheid wilt maken, moet je veel kracht zetten en netjes in de maat roeien. Het bestuur van Proteus Eretes werkte graag mee. De logo's heb ik in Photoshop ingemonteerd. (Fotograaf Sam Rentmeester) REAGEER! colofon Delta is het informatie- en opinieblad van de TU Delft, verzorgd door een journalistiek onafhankelijke redactie. 12 Redactie Frank Nuijens (hoofdredacteur) Katja Wijnands Dorine van Gorp Saskia Bonger Tomas van Dijk Connie van Uffelen Jos Wassink Medewerkers aan dit nummer Jorinde Benner, Dap Hartmann, Auke Herrema, Job Hogewoning, Heather Montague, Folkert van der Meulen Bosma, Damini Purkayastha, Molly Quell, Erik van Rein, Boudewijn de Roode, Jimmy Tigges Foto s Sam Rentmeester, Hans Stakelbeek Bladconcept en vormgeving Maters & Hermsen, Leiden Lay-Out Liesbeth van Dam Redactie-adres Universiteitsbibliotheek, Prometheusplein 1, 2628 ZC Delft, , delta@tudelft.nl Advertenties H&J Uitgevers, , delta@henjuitgevers.nl Druk Edauw & Johannissen Oplage Jaargang 47 ISSN Meld je aan voor de wekelijkse nieuwsbrief op de website. Meer informatie op: cover Leiden, delft en rotterdam De strategische alliantie Leiden- Delft-Erasmus (LDE) moet onderzoek en onderwijs verbeteren en de concurrentiekracht vergroten. Een rondgang langs concrete projecten leert dat tijdgebrek hun grootste vijand is. interview Karen lancel Kunstenares Karen Lancel doet binnen de TU-vakgroep systeemkunde onderzoek naar hoe we online hetzelfde gevoel van vertrouwen en samenzijn met een ander kunnen hebben als wanneer we elkaar fysiek ontmoeten.

3 Delta TU Delft Delta 07 verschijnt op maandag 1 december reportage Deltagoot Bij TU-buurman Deltares legt bouwer Ballast de laatste hand aan de Deltagoot. Met een maximale golfhoogte van 4,5 meter en een lengte van 300 meter, is dit de grootste golfgoot ter wereld. english pages WWII memorial A plaque has been dedicated to Frans van Hasselt, a TU Delft student who made an impassioned speech protesting the suspension of Jewish professors from the university. VERDER Column Kort nieuws nieuwsinterview nieuws master sport lifestyle achtergrond leuk bedacht desgevraagd cartoon Survival Guide

4 4 Delta TU Delft columndaphartmannpulse Goed nieuws! Tussen 3mE en IO zal een nieuw gebouw verrijzen met allemaal collegezalen. Uiteraard zal men de gebruikers van die collegezalen raadplegen omtrent hun specifieke wensen. En dan denk ik niet in de eerste plaats aan de studenten, maar aan de docenten die daar dagelijks hun kennis overdragen op die studenten. Docenten zullen vanaf het begin nauw bij het ontwerpproces betrokken worden, dacht ik in mijn naïviteit. Zeker toen ik werd uitgenodigd voor een bijeenkomst om over de plannen te discussiëren. Dat was vast en zeker naar aanleiding van mijn vorige column. Op die bijeenkomst werden de plannen gepresenteerd. Het ging vooral over het aantal zalen (tien), de capaciteit van die zalen ( personen), dat het gebouw uitstraling moet hebben (transparant, licht en duurzaam), en dat het activerend onderwijs moet faciliteren. Er was zelfs een mindmap gemaakt. Geen idee wat dat is, maar het klinkt indrukwekkend. De zalen moeten worden ingericht volgens de beste inzichten van dit moment. Wiens inzichten dat precies betreft is niet helemaal duidelijk, maar men heeft in elk geval geen docenten geraadpleegd want die hebben toch allemaal een andere mening. Die beste inzichten van dit moment bleken vooral te bestaan uit voldoende stopcontacten en overal een krachtig wifisignaal. Zodat studenten tijdens college hun smartphone kunnen opladen en hun Facebookpagina kunnen bijwerken? Hoeveel uur heeft de directeur onderwijs in zijn leven eigenlijk gedoceerd? Als ik zijn cv bekijk, schat ik om en nabij de nul. Als je maar kunt managen, dan is de inhoud verder irrelevant. Dat gebouw is op papier al helemaal klaar. Het gaat Pulse heten, want learning centre vond men te saai. En waar staat Pulse dan voor? Ik sprak het bange vermoeden uit dat men eerst een spannende naam had bedacht Pulse en pas daarna is gaan puzzelen van welke woorden dit het acroniem vormt. Dat bleek inderdaad het geval. Dus dan hebben we de P van eh, eh, en de U van eh, eh. Als u het wel ziet, mag u het zeggen hoor. In elk geval zal de L wel van Learning zijn, en misschien is de S van Studying en dan de E van Education? Bijna goed. Pulse staat voor Practise Unite Learn Share Explore. Geweldig, dat onthoudt dus helemaal niemand. Learning centre dekt keurig de lading en is eenvoudig te onthouden. Maar ja, te saai he? En het was nog veel erger dan ik had gevreesd. Men had namelijk een marketingbureau opdracht gegeven om dat allemaal uit te werken! Wáááááát??? Alsof het een reclamecampagne voor Heineken of het Rijksmuseum betrof, werd een extern bureau ingehuurd voor de marketing van een gebouw met collegezalen. Wat een waanzin. Dus we vragen niet aan docenten aan welke eisen een collegezaal moet voldoen, maar we vragen wel een marketingbureau om het gebouw te positioneren in de uiterst competitieve markt van universitaire collegezaalgebouwen. Liefst met bijbehorende mindmap. Kan degene die verantwoordelijk is voor deze beschamende geldverspilling alsjeblieft uit zijn functie ontheven worden? Wat een Pretentieuze Usurpatoire Lamentabile Scandaleuze Effronterie. Dap Hartmann is astronoom. Hij werkt als onderzoeker bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management. 1 Moeten alle vaste computers voor studenten verdwijnen? nee 2 Een laptop is niet zo krachtig als een vaste computer. nee 3 Studenten moeten tevreden zijn met wat de TU hen biedt. nee 4 Kan het college van bestuur om het signaal van de studenten heen? nee 4962 De open dagen voor bacheloropleidingen trokken half oktober 4900 scholieren. De TU is blij met de belangstelling, maar met zulke aantallen puilen zalen uit en zijn rijen lang. De afdeling communication, die de dagen organiseert, zoekt daarom naar oplossingen. En dat zonder al te grote veranderingen, want de open dagen zijn sinds dit jaar al anders ingericht. In het voorjaar zijn er oriënterende dagen, in het najaar verdiepende. Directeur communication Mark Lammerts denkt eraan om simpelweg extra dagen in te lassen. Een maximum aantal scholieren wil hij niet instellen. Om de voorlichting zo goed mogelijk te laten zijn, moet iedereen kunnen komen, vindt hij. Het aantal begeleidende ouders kan wat hem betreft wel naar beneden. Eén ouder meenemen is goed en genoeg. Oras ging afgelopen week de faculteiten langs om studenten hun mening te vragen over de vaste computers op de campus. Er was ook een online enquête. Er zijn volgens de studentenraadsfractie steeds minder desktops voor studenten beschikbaar. Oras-voorzitter Jeroen Delfos stapt met zijn advies naar het college van bestuur. 5 Op welke stelling wil je terugkomen? Op vraag 3. De TU wil vooruitstrevend zijn in de faciliteiten die ze biedt. Met het weghalen van vaste computers zien we het tegenovergestelde. Kapotte computers worden niet meer vervangen. De universiteit gaat ervan uit dat studenten laptops hebben. Dat is zo, maar daarop zit niet alle noodzakelijke software. Ook printen gaat vaak beter vanaf een desktop. Een oplossing zou kunnen zijn dat er weer meer vaste plekken komen. Bij Industrieel Ontwerpen zijn al computerzalen bijgebouwd. Probleem is alleen dat daarin veel colleges worden gegeven, ook van andere faculteiten. De TU zou ook virtuele software beschikbaar kunnen stellen, vanaf haar server. Als we de enquêtes hebben geïnventariseerd, hopen we te weten wat de studenten willen. Tweet Bas Flipsen: Afgelopen weken hebben ze bij Industrieel Ontwerpen aan de liften gewerkt. Je zou denken dat die verbeterd zijn, maar de nieuwe interface en de knopjes zijn er niet mooier op geworden en de motoren draaien langzamer. De liften zijn volledig van slag. We staan lang te wachten. Vroeger voelde je de versnelling. Nu voel je niets meer, zo traag is het geworden. Vroeger zat je in dezelfde tijd op de derde, nu op de eerste. Ik heb het idee dat degene die het eerste op het knopje drukt als eerste bediend wordt. Alle slimheid is er uit gehaald. Wiens idee dit is, weet ik niet. Mensen maken er wel grapjes over. Waarom zouden ze die motor langzamer laten draaien? Om het energieverbruik te verlagen en het onderhoud van de motor te verminderen? Of willen ze meer mensen op de trap? Die knop ook: die piept als je hem indrukt. Als je blind bent is dat wel fijn, sound feedback. We hebben een mooie experience design afdeling die naar soorten feedback kijkt. Voelen, kijken, luisteren, ruiken. Een geurtje zou heel fijn zijn Dat je ruikt dat je naar de derde verdieping gaat, een stoffige afdeling haha. (Foto: Oras)

5 Kort Meer en uitgebreider nieuws op Ceremonie Tijdens een groots opgezette integriteitsceremonie in de Rotterdamse Laurenskerk legden eerstejaars studenten klinische technologie onlangs hun bachelorsverklaring af. De opleiding van de universiteiten van Leiden, Delft en Erasmus loopt dit jaar voor het eerst. delta.tudelft.nl/29052 De zelflerende looprobot Leo was een van de bezienswaardigheden op de TU Delft Research Exhibition DIG-it. Op het evenement, afgelopen dinsdag in de TU Delft Library, presenteerden Delftse wetenschappers meer dan tachtig recente onderzoeksprojecten, variërend van kunstmatige fotosynthese, 3D-scannen en reproductie van schilderijen, tot een herontwerp van het toilet. (Foto: Tomas van Dijk) delta.tudelft.nl/29061 De week van... Intocht in de Laurenkerk. (Foto: Alain Gil Gonzalez) Het was een drukke week voor prof.dr.ir. Leo Kouwenhoven (TNW). De Nederlandse regering heeft zijn vakgebied, de quantumtechnologie, de status gegeven van Nationaal Icoon. Dit maakte minister Henk Kamp op 6 november bekend tijdens de Innovatie Conferentie in de Ridderzaal, in aanwezigheid van koning Willem-Alexander. Hij verwacht dat het vakgebied een grote maatschappelijke en economische impact zal hebben en wil het daarom extra ondersteunen. Dezelfde avond mocht Kouwenhoven uitleg geven bij tv-programma De Wereld Draait Door. Volgens de hoogleraar is de technologie nu zover dat het eigenlijk niet zozeer de vraag is of we [een quantumcomputer] kunnen bouwen, maar vooral wanneer. De drie andere technologische iconen zijn de teelt van aardappelen op basis van zaad in plaats van pootaardappelen (een uitvinding van het bedrijf Solynta), de gekweekte stamcellen van het Hubrecht Instituut waarmee medicijnen getest kunnen worden buiten het lichaam, en de oplosbare naald, bioneedle, van veearts Gijsbert van de Wijdeven, die in zijn geheel oplost in het lichaam. (Foto: Marc Blommaert) Hoogleraar reactorfysica en TNWdecaan prof.dr.ir. Tim van der Hagen is voor een periode van vier jaar benoemd tot lid van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI). Deze raad adviseert de regering en het parlement over het beleid voor wetenschap, technologie en innovatie. Nieuw in het takenpakket van de AWTI is advisering over innovatie in de energiesector, een taak die het heeft overgenomen van de onlangs opgeheven Energieraad. Van der Hagen is verantwoordelijk voor de portefeuille Energie. (Foto: Marcel Krijger ) Maritiem gala Tijdens het Maritime Awards gala op 6 november in Zaandam betrad de TU twee maal het erepodium. Ir. Emiel Mobron kreeg de ontwerpprijs voor zijn afstudeerwerk aan het zeilende vrachtschip Ecoliner. De mede door de afdeling maritieme techniek ontworpen reddingboot NH1816 werd uitgeroepen tot het beste schip. delta.tudelft.nl/29066 Neutronenbron De modernisering van de Delftse onderzoeksreactor wordt uitgevoerd door een consortium van Zuid-Koreaanse bedrijven. Onlangs vond in Seoul de ceremoniële ondertekening plaats van de aanbesteding. De Koreanen gaan een koude neutronenbron plaatsen. delta.tudelft.nl/29050 Negatief advies Het college van bestuur wil de reorganisatie bij de afdeling design engineering (IO) doorzetten, ondanks een negatief advies van de ondernemingsraad. Deze vindt de profielen van nieuw aan te trekken hoogleraren te ruim omschreven en de nieuwe koers te open. De or betwijfelt of mensen wel objectief en eerlijk op functies zijn te plaatsen. delta.tudelft.nl/29045

6 6 Delta TU Delft Tekst: Jos Wassink Foto s: Hans Stakelbeek nieuwsinterview Goudlokje in quantumland Quantumfysicus Seth Lloyd (MIT) was vorige week op bezoek bij zijn collega's van het Kavliinstituut en vertelde daar over het Goudlokjeeffect. Wie is Goudlokje eigenlijk? "Dat is een meisje uit een sprookje dat in een bos een verlaten huis van drie beren binnenwandelt. In het huis is alles in drievoud. De ene stoel is te groot, de andere te klein en een derde precies goed. De ene kom pap is te warm, de andere te koud en de derde precies goed. En het ene bed is te hard, een ander te hard en eentje is precies goed. Goudlokje kiest precies het juiste niveau van temperatuur, zachtheid en grootte. Het sprookje eindigt ermee dat de drie beren thuiskomen en het meisje aantreffen dat hun pap gegeten heeft en in een van hun bedden slaapt. Er zijn verschillende variaties in de afloop. Sommige verhalen lopen beter af dan andere." En wat heeft dat met quantummechanica te maken? "Dat kwam door een artikel in de New York Times van zeven jaar geleden. Dat stelde dat bacteriën quantumberekeningen uitvoeren. We moesten er eerst erg om lachen, maar het gaat om de overdracht van energie bij fotosynthese: het omzetten van licht in chemische energie. Licht wordt omgezet in een energiegolf die we een exciton noemen. Die golf reist door een ingewikkeld molecuul (het fotocomplex) naar het reactiecentrum waar de energie van meerdere fotonen wordt opgeteld en omgezet in een chemische verbinding. Dat fotosynthetische proces blijkt in bacteriën en met verbazende efficiëntie te verlopen. Het artikel liet zien dat die efficiëntie het gevolg was van goed getunede quantummechanica." Hoe gaat dat dan? "Als je het fotocomplex ziet onder een elektronenmicroscoop is het een rommeltje. Je kunt je moeilijk voorstellen dat een energiegolf, een exciton, zich daar doorheen kan bewegen. En toch gebeurt dat. Met horten en stoten. Als de golf ergens blijft steken, komt er toch weer beweging in de zaak doordat het hele molecuul staat te schudden door de warmtebeweging. Maar als het fotocomplex teveel staat te schudden, dan komt de energiegolf er ook niet meer doorheen." Seth Lloyd: Sommigen zeggen dat God een ontwerpster is met een verbazende beheersing van de quantummechanica. Ruis als smeermiddel? "Het gaat om precies het juiste niveau van het schudden waardoor het transport zo efficiënt verloopt. Het proces verloopt alleen optimaal bij een bepaalde temperatuur. Net als Goudlokje alles precies op het juiste niveau uitzoekt. Vandaar de naam." De evolutie heeft zich dus quantummechnisch ontwikkeld? "Dat ligt aan je interpretatie. Sommigen zeggen dat God een ontwerpster is met een verbazende beheersing van de quantummechanica. Anderen zullen concluderen dat ziljoenen bacteriën niet voor niks zijn gestorven." Seth Lloyd maakt zijn verhaal over energietransport en ruis graag duidelijk met een dans (zie Youtube). youtu.be/_f4pusqu6ik Graduate School heeft doel nog niet bereikt Promovendi aan de TU melden vaker dan vóór de komst van de Graduate School dat ze achterlopen op schema. Toch geven ze het promotieklimaat een hoger cijfer dan drie jaar geleden, blijkt uit onderzoek. In totaal 667 promovendi deden mee aan een tevredenheidsonderzoek als vervolg op een nulmeting uit 2011, pal voor de lancering van de Graduate School aan de TU. Toen gaf 32 procent aan achter te lopen op schema. Dit jaar zegt 43 procent achter te lopen. De meest genoemde redenen hiervoor zijn: te moeilijk (41 procent) of te druk (21 procent) onderzoek en begeleidingskwesties (17 procent). Opmerkelijk: de Graduate School was in 2011 juist opgezet om de promotiesnelheid en -kwaliteit te verhogen. Coördinator Stella van der Meulen denkt dat er sprake is van een bewustwordingseffect. Mensen realiseren zich nu in het begin van hun promotieonderzoek dat ze het in vier jaar moeten afronden. Vóór de komst van de Graduate School was die notie niet zo groot. De meesten gingen uit van vijf jaar of langer. Van der Meulen vermoedt dat promovendi juist meer op schema lopen dan voorheen. Ik denk dat de promotieduur aan het afnemen is, alleen kunnen we dat nog niet met harde cijfers staven. Vanaf 2016 is te zien hoe lang de promotieduur is van de eerste groep promovendi binnen de Graduate School. Van de promovendi denkt trouwens 73 procent de promotie te kunnen afronden binnen de tijd die er voor staat. In 2011 was dat 69 procent. Op elke faculteit is tussen de dertig en veertig procent van de promovendi niet tevreden over het aantal experts in hun omgeving dat kan helpen met problemen. Bijna een op de drie geeft aan niet genoeg hulp te krijgen bij het vergaren van data. Dat is meer dan in De begeleiding zelf wordt nu op alle vlakken als beter ervaren dan in Opvallend is daarbij wel dat nog niet alle promovendi weten wie hun promotor is, terwijl het de bedoeling is dat alle promovendi tot aan hun go/no go-moment een beoogd promotor hebben die daarna meestal de promotor wordt. Een op de tien promovendi (maar dat verschilt nogal per faculteit) heeft geen dagelijks begeleider of weet niet dat hij er een heeft. Over de hulp van de promotor of dagelijks begeleider bij het opbouwen van een professioneel netwerk is 31 procent niet zo tevreden. Van der Meulen wil promovendi tijdens een promotiedebat op 28 november bij Lijm & Cultuur vragen wat ze dan verwachten. (CvU) Lees het volledige stuk op delta.tudelft.nl/29067

7 Delta TU Delft 7 campusnieuws Duwo richt internationaal platform op Duwo heeft samen met een Duitse studentenhuisvester een internationaal platform opgericht. Studenten zouden daardoor in de toekomst gemakkelijker een kamer moeten kunnen vinden in het buitenland. Bij het platform Network Cum Laude (NCL) kunnen zich niet alleen studentenhuisvesters als oprichters Duwo en het Duitse International Campus AG aansluiten. Ook universiteiten en dienstverleners zijn welkom. Er hebben zich al Spaanse, Italiaanse en Engelse geïnteresseerden gemeld. De samenwerking moet het vinden van een geschikte kamer in het buitenland in de toekomst vergemakkelijken. Concrete afspraken over hoe dat vorm moet krijgen, moeten nog gemaakt worden. De hoop is dat er door het contact tussen studentenhuisvesters en andere belanghebbenden nieuwe ideeën voor woonoplossingen ontstaan. Daarnaast gaan de aangesloten partijen kennis uitwisselen. Duwo-directeur Jan Benschop hoopt dat hij zo bijvoorbeeld meer inzicht krijgt in de toekomstige groei van internationale studentenuitwisseling. Zo kunnen we voorsorteren op de toekomstige situatie. Ook denkt hij met het platform gemakkelijker te kunnen onderzoeken of het nodig is het kameraanbod te diversifiëren en op welke schaal. De ene student wil een gemeubileerde kamer, de ander gaat liever naar de kringloop. NCL heeft geen winstoogmerk. Volgens Benschop is het netwerk wel interessant voor bedrijven die studenten willen bereiken. We kunnen studenten in contact brengen met toekomstige werkgevers. Ook kunnen we productaanbiedingen plaatsen in een aantrekkelijke doelgroep, zegt hij in het persbericht. De ene student wil een gemeubileerde kamer, de ander gaat liever naar de kringloop Desgevraagd licht hij die uitspraken toe. Wij hebben contact met tienduizenden studenten in Europa. Als die daarvoor toestemming geven, kunnen wij ervoor zorgen dat bedrijven uit binnen- en buitenland hen gericht Vorige week startten in TU-Noord voorbereidingen voor onder meer de bouw van een International Student House. (Afbeelding: Duwo) kunnen benaderen. Dat kan het vinden van een baan versnellen, denkt Benschop. Er zijn daarnaast allerlei dienstverleners van wie veel studenten graag het bestaan willen weten, denkt Benschop. Een buitenlandse student in Delft wil meestal graag weten waar je goedkoop kunt sporten, of naar de film kan. Veel Chinese studenten spreken niet zo goed Engels. Een bijspijkercursus kan dan helpen. Er is consulting of tutoring op allerlei terreinen denkbaar. Het netwerk brengt internationale bedrijven en studenten niet met elkaar in contact om er geld aan te verdienen, benadrukt Benschop. Hij wil inspelen op wat studenten nodig zouden kunnen hebben, om hen vooruit te helpen, of dat nu direct met huisvesting te maken heeft of niet. Waarom zouden wij ons niet op andere terreinen kunnen richten? Ik zie onze taak niet zo eng. (SB) delta.tudelft.nl/29056 Hoeneveld wint drie zetels Na drie jaar als zelfstandige lijst te hebben meegedraaid in de ondernemingsraad, heeft Dick Hoeneveld nu drie zetels winst behaald bij de or-verkiezingen. Hoenevelds nieuwe lijst Connected komt nu met vier zetels in de ondernemingsraad (or). Dat is ten koste gegaan van de fractie Democratisch Beleid, die twee van haar acht zetels moet inleveren. De grootste fractie wordt Abva/Kabo FNV, met negen zetels. Dat is een zetel meer dan bij de vorige verkiezingen. De fractie CMHF/AC-HOP behoudt haar vier zetels. De winst voor Connected is volgens Hoeneveld vooral te verklaren door het netwerk van de kandidaten. Mensen hebben het ons gewoon gegund, omdat we een nieuw geluid laten horen en drie jonge kandidaten in de fractie hebben. Bovendien hebben we ons gericht op de internationale staf en de belangenorganisaties van de TU, daar zijn we echt uniek in. Hoeneveld wil zich vooral inzetten voor betere kansen ter ontwikkeling van medewerkers, met een werkplek die het beste bij ze past. Daarnaast noemt hij de hoge werkdruk die volgens hem een groeiend probleem is. Uiteraard is het nodig dat er geld wordt uitgegeven aan nieuwbouw en onderhoud of Uitgaven aan gebouwen moeten wel in balans blijven met investeringen in mensen renovatie van onze bestaande gebouwen, maar dat moet wel in balans blijven met de investeringen in personeel, onderzoek en onderwijs. Hier gaan we snel een punt van maken. De opkomst bij de or-verkiezingen was lager dan drie jaar geleden: bijna 35,9 procent (van de 5340 kiesgerechtigden) tegenover 43,1 procent in Desalniettemin noemt de huidige (en stoppende) or-voorzitter Dineke Heersma dat niet slecht. Bij andere universiteiten was de opkomst zeventien en twintig procent. Bij 3mE, Bouwkunde en de universiteitsdienst waren er tevens verkiezingen voor de lokale ondernemingsraden, de onderdeelcommissies (odc s). Bij de overige faculteiten waren geen verkiezingen, omdat zich daar te weinig kandidaten hadden gemeld. Bij Bouwkunde en de universiteitsdienst was de opkomst meer dan vijftig procent. (CvU) Kijk op delta.tudelft.nl/29051 voor een lijst van medewerkers die in de ondernemingsraad komen.

8 LDE-centres: sprint of marathon? De strategische alliantie Leiden-Delft-Erasmus die de drie Zuid-Hollandse universiteiten in 2012 aangingen, moest onderzoek en onderwijs verbeteren en de concurrentiekracht vergroten. Ideeën voor concrete projecten moesten van onderop ontstaan, wat in 2013 uitmondde in de oprichting van acht gezamenlijke centra. Een rondgang langs deze acht leert dat tijdgebrek hun grootste vijand is.

9 De universiteitsbladen Delta en Erasmus Magazine (Rotterdam) maken de komende maanden een driedelige serie over LDE. Deze keer over de samenwerking tussen de wetenschappers. Neem een maatschappelijk vraagstuk, zoek daarbij onderzoekers die daar vanuit verschillende expertisegebieden tegenaan kijken, zet hen bij elkaar en voilà: de onderzoeksprojecten schieten als paddenstoelen uit de grond. Mét in hun kielzog nationale en Europese subsidies. Dat is in simpele bewoordingen het idee achter de acht onderzoekscentra die de universiteiten van Leiden, Delft en Rotterdam in 2013 oprichtten. Dat zijn Education and Learning, Metropolis and Mainport, Global Heritage and Development, European Research Centre for Economic and Financial Governance, Governance, Sustainability, Safety and Security en Frugal Innovations. Achter deze centra gaan honderden onderzoekers schuil, ondersteund door trekkers met een minimale ambtelijke staf en een paar ton euro aan seed money vanuit de drie universiteiten. Hoe vergaat het hen en welke lessen hebben zij tot nu toe geleerd? Enthousiasme en inspiratie Onderzoekers binnen de meeste centra hebben inmiddels ervaren hoe inspirerend het is om met collega s uit andere vakgebieden naar hetzelfde onderwerp te kijken. Neem Global Heritage. Het kostte meer dan vijftig gesprekken met onderzoekers van allerlei pluimage, maar nu is duidelijk hoe veelomvattend het centrum is. Historici, economen, bouwkundigen, civiel ingenieurs en vele anderen hebben zich verdeeld over vijf onderzoeksthema s. De betrokkenen blijken elkaar aan te vullen, wat enthousiasmerend werkt. Daadkracht Of kijk naar Education and Learning. Dat centre heeft mensen bijeen gebracht die elkaar nauwelijks kenden. De focus van kabinet en universiteiten op studiesucces en online onderwijs geeft onderzoek naar universitair onderwijs de wind in de rug, maar het onderling contact blijkt weldadig. Een ander voorbeeld is het European Research Centre for Economic and Financial Governance. Daarbinnen is iedereen ervan doordrongen dat structurele oplossingen voor de economische en financiële crisis niet kunnen komen van individuele onderzoeksgebieden. Integrale oplossingen zijn de formule. De centra hebben hun eigen strategie en tempo. Zoals een trekker zegt: de één trekt vele sprintjes, de ander loopt de marathon. Vrijwel allemaal kunnen de centra grotere en kleinere successen op hun naam schrijven. De meeste hebben sinds kort een website, er zijn netwerken gebouwd, subthema s geformuleerd, ondersteunende medewerkers aangesteld, workshops en bijeenkomsten gehouden, congressen georganiseerd, onderwijsprogramma s opgesteld en onderzoeksvoorstellen ingediend. Binnen Safety and Security zijn bijvoorbeeld twee NWO-voorstellen gehonoreerd, over cyber security en flood security. En op 6 november was er in Rotterdam een conferentie over cyber crime. Ook binnen Metropolis and Mainport wordt gewerkt aan voorstellen richting NWO en de Europese Unie. Er zijn subthema s gekozen als bereikbaarheid en synergie tussen haven en stad. Per thema komen er inhoudelijke roadmaps, die voor de komende jaren de richting aangeven. Met de sponsoring van een posterprijs en het geven van workshops werkt het centre aan naamsbekendheid. Het Centre for Sustainability heeft na een moeilijke start richting gevonden binnen een breed gebied als duurzaamheid. Het centre zet in op een relatief nieuw gebied, het beheersen van materialenstromen. Lees verder op pagina 10

10 Al voordat de alliantie Leiden-Delft-Erasmus bestond, werkten de drie samen. Medical Delta is het bekendste voorbeeld. Daarnaast is er de Casimir Research School en zijn er gemeenschappelijke opleidingen. Ook bestaan er vele ad hoc-onderzoeksprojecten. De acht centra bevinden zich in verschillende stadia van oprichting. Aan het ene uiterste staat onder meer Frugal Innovations, dat concrete resultaten heeft geboekt (zie pagina 11). Aan het andere uiterste staat Governance, waarvan de toekomst onzeker is. Metropolis and Mainport Global Heritage and Development European Research Centre for Economic and Financial Governance Sustainability Education and Learning Safety and Security Metropolis and Mainport Wapenfeit: Er lopen al onderzoeksprojecten met NWO- en EU-financiering. Uitdaging: Het centre bestaansrecht geven op een speelveld met meerdere andere centra. Nog geen website Global Heritage and Development Wapenfeit: Er zijn meer dan tien subsidieaanvragen ingediend. Uitdaging: Steeds duidelijk krijgen waar onderzoekers gezamenlijk optrekken en waar alleen of in andere verbanden. European Research Centre for Economic and Financial Governance Wapenfeit: Workshops voor Europese beleidsmedewerkers en Europarlementariërs hebben de naamsbekendheid vergroot. Uitdaging: Het Europese netwerk opbouwen krijgt voorrang boven geld binnen halen. Uiteindelijk moet het daar wel van komen. Sustainability Wapenfeit: Een subsidieaanvraag bij Kic Raw Materials van het European Institute of Technology is de deur uit. Uitdaging: Onderlinge concurrentie door overlappende onderzoeksgebieden voorkomen. Education and Learning Wapenfeit: Drie modules voor professionele training kunnen in januari starten. Uitdaging: Wetenschappers die zich extra inzetten moeten waardering krijgen van collega s en leidinggevenden. Safety and Security Wapenfeit: Twee NWO-subsidies zijn binnen. Uitdaging: het formuleren van andere thema s dan cyber. Het mocht op 4 november meteen een side event organiseren naast de bijeenkomst van het prestigieuze UNEP International Resource Panel in Rotterdam. Cultuurverschillen Hoe inspirerend de samenwerking ook is, gemakkelijk is ze niet altijd. Onderzoekers spreken soms letterlijk elkaars taal niet. Daar komt bij dat de definitie van succes nogal eens verschilt. Waar de één zo snel mogelijk wil publiceren in een vooraanstaand internationaal vakblad, ziet de ander een nationaal blad als geschikter podium. Waar voor de één samenwerken met bedrijven natuurlijk is, is het voor de ander nieuw terrein. Er is geen handleiding omgaan met Leidenaren nodig, grapt één van de geïnterviewden. Maar onderzoekers moeten de verschillen respecteren en elkaar successen gunnen. Alleen dan kunnen ze samen verder. Wat daarbij helpt, zo is de ervaring, is dat onderzoekers echt uit andere gebieden komen. Overlap leidt niet zelden tot onenigheid over wie wat mag doen. De marketingafdelingen van de universiteiten waken intussen over de imago s van hun instellingen. Dat heeft erin geresulteerd dat de naam LDE (voor Leiden, Delft, Erasmus) niet meer mag worden gebruikt. Hoewel niet iedereen die regel even strikt naleeft, is het zo voor de centra omslachtig zichzelf te verkopen. Steeds moeten ze de alliantie erbij noemen, met de volledige namen van de universiteiten erbij. Een huisstijl is er niet, al hebben de websites wel één uitstraling. Eentje die bewust in niets lijkt op die van de drie instellingen. Obstakels Zo zijn er meer organisatorische obstakels. Tegen sommige andere ondersteunende systemen, verschillen in regels en procedures loopt ieder centre op. Ook de verschillen in academische jaarindeling zijn een probleem. Dat maakt dat veel onderzoekers ervoor terugdeinzen om bijvoorbeeld samen een minor op te zetten. De minor responsible innovation, de eerste in LDE-verband, heeft dat probleem opgelost door Rotterdamse studenten één kwartaal te laten volgen waar Leidse en Delftse studenten het volledige programma van twee kwartalen doen. Niet ideaal. Er zijn ook obstakels waar niet iedereen tegenaan zal lopen. Governance wil een gezamenlijke master. Dat moet een tweejarige multidisciplinaire topopleiding worden met de beste onderzoekers van de drie instellingen, ingangseisen aan studenten, een eigen locatie en stages in het buitenland. Alleen, momenteel mogen Leiden en Rotterdam wettelijk geen tweejarige master aanbieden. Er wordt gezocht naar een oplossing, in de tussentijd bestaat het centre feitelijk niet. Gezamenlijk onderzoek is er al langer, zo redeneren de onderzoekers, daar hebben ze (voorlopig) geen centre voor nodig. Werk genoeg. Tijdgebrek Een gebrek aan tijd heeft bijna iedereen. Zelfs als het aanvankelijke enthousiasme groot is en de ideeën voor onderzoek en onderwijs talrijk, dan nog is het lastig tijd te vinden. Natuurlijk past het onderzoek voor het centre binnen het werk dat een wetenschapper al doet, maar in de praktijk komen er taken bij terwijl de aanstelling gelijk blijft. De trekkers waken ervoor dat mensen niet omvallen. Ze houden administratieve rompslomp als websites bouwen, bijeenkomsten organiseren en toekomstvisies schrijven weg bij de inhoudelijke mensen. Want die laatste moeten hun werk zo soepel mogelijk kunnen doen en zo weinig mogelijk gedoe aan hun hoofd hebben. Want anders, het is al gebeurd, haken ze af. En dan komt de toekomst van een centre, die zwaar leunt op de ideeën van onderzoekers, snel op losse schroeven te staan. (SB) Dit was deel 1 van een serie over LDE. De volgende aflevering gaat over de samenwerking in het onderwijs en verschijnt in januari 2015 in Delta en Erasmus Magazine.

11 Tekst: Saskia Bonger en Erik van Rein Delta TU Delft 11 Foto s: Sam Rentmeester LDE Centre for Frugal Innovation in Africa Via kleinschaligheid naar het grote geld Het Centre for Frugal Innovation in Africa loopt goed en wordt vooral gedragen op de enthousiaste handen van een kleine groep onderzoekers. Vinden Zambianen het koken van bonen op traditioneel houtskool echt nodig of voldoen duurzame en goedkopere houtpellets ook? En lukt het om arme Afrikanen op termijn aan een goed huis te helpen als ze bereid zijn een deel van hun loon in een spaarfonds te stoppen? Iva Peša struint in Zambia initiatieven af voor het Centre for Frugal Innovation in Africa (CFIA). De postdoc is de eerste onderzoeker die fulltime verbonden is aan het centrum. Peša kijkt op dit moment welke duurzame ontwikkelingen goed zijn voor Afrikaanse samenlevingen. Die nieuwe producten moeten niet alleen goedkoop zijn, maar ook worden geaccepteerd door de bevolking. Dat is het doel van Frugal Innovation, een fonkelnieuwe wetenschapstak. Frugal is een synoniem voor spaarzaam en de wetenschapssector moet ervoor zorgen dat bedrijven slimme apparaten en diensten kunnen ontwikkelen die geld opleveren en inwoners van ontwikkelingslanden ook écht vooruit helpen op bijvoorbeeld het gebied van armoedebestrijding of gezondheid. Peter Knorringa, hoogleraar private sector & development aan het Institute for Social Sciences van de EUR, is een van de oprichters van het CFIA. Als trekker ziet hij toe op de ontwikkeling van de onderzoeksgroep. Knorringa was samen met hoogleraar management van technische innovaties Cees van Beers uit Delft en André Leliveld, senior researcher aan het African Studies Centre in Leiden, al langer bezig met frugal innovations. Toen wij hoorden over de strategische alliantie viel het kwartje en zijn we om tafel gegaan. Achteraf gezien vraag ik me af waarom we dit niet eerder hebben gedaan. Ook analfabeten kunnen de door het Frugal Innovation in Africa centre ontwikkelde voorhoofdthermometer aflezen. Tolerante houding Aan enthousiasme geen gebrek bij de CFIA-onderzoekers, het is de meest voorname reden waarom de samenwerking goed verloopt. Dat er een klik en chemie is tussen de ongeveer vijftien betrokken onderzoekers bij het relatief kleinschalige CFIA wordt vaak aangehaald als belangrijk instrument voor de goede samenwerking. Interdisciplinair onderzoek vereist namelijk een tolerante houding ten opzichte van andere wetenschapsdisciplines. Je kunt geen grote ego s gebruiken, zegt Caspar van Woensel, universitair docent burgerlijk recht en intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden. Je moet openstaan voor aanvullingen op jouw vakgebied. Ideeën worden een paar keer per jaar uitgewisseld tijdens brainstormsessies. Voor Van Woensel was dat de eerste keer wel wennen. Je praat met andere termen en spreekt de taal van het andere vakgebied niet. Ik legde uit hoe intellectuele eigendomsrechten een positieve bijdrage kunnen leveren aan de frugal innovations en had niet verwacht dat dit zo nieuw was voor de medici en ingenieurs aan tafel. Groot geld De geestdrift van de onderzoekers leidde al tot een aantal concrete resultaten. Zo werd er een frugal voorhoofdthermometer ontwikkeld door medisch antropologen van het LUMC en industrieel ontwerpers uit Delft, die ervoor zorgt dat ook analfabeten kunnen zien wanneer iemand koorts heeft. Ook kon er een EUR-student naar Ghana om de verkoopmogelijkheden voor een in Delft ontworpen frugal weerstation te verkennen. Dit soort kleine deelprojecten Achteraf gezien vraag ik me af waarom we dit niet eerder hebben gedaan Nieuwe duurzame producten voor de Afrikaanse samenleving moeten niet alleen goedkoop zijn, maar ook worden geaccepteerd door de bevolking. loopt goed, maar uiteindelijk kan het centre alleen voortbestaan met het binnenharken van subsidies. Tot eind 2015 kan het CFIA nog steunen op seed money van de stuurgroep, daarna moet het centrum zichzelf bedruipen. Inmiddels liggen er al twee concrete onderzoeksvoorstellen te wachten op honorering, waarvan één bij de grote Nederlandse wetenschapsfinancier NWO. Bij die aanvraag bleek dat het nog moeilijk is om ook formeel als centre te handelen. NWO verwacht namelijk één hoofdaanvrager. Dat betekent dat de subsidie wordt toegekend aan één universiteit, terwijl het onderzoek daadwerkelijk steunt op drie universiteiten. Het zou wel aardig zijn als je de samenwerking formeel goed gestalte kunt geven door onderzoeksvoorstellen ook via het centre in te dienen, zegt hoogleraar Van Beers. Niet alleen Nederland moet nog wennen aan de nieuwe samenwerking, ook op Europees gebied is er nog werk aan de winkel wat betreft naamsbekendheid van het centrum en de nieuwe wetenschapstak Frugal Innovation in het algemeen. Lukt dat niet, dan is de kans op het grote geld uit het prestigieuze financieringsproject Horizon 2020 klein. De eerste aanvraagronde is geweest, maar die heeft het centre bewust laten schieten. André Leliveld: Dat kwam simpelweg te vroeg. Je vergroot je kans op succes in Europa door succes aan te tonen, daarom kiezen wij eerst voor aanvragen in Nederland. Vanuit daar bouwen we verder. (EvR)

12 ik wil online aanraken introduceren Kunstenaars en ingenieurs kunnen veel van elkaar leren bij het ontwerpen van technologie. Dat is althans de overtuiging binnen de vakgroep systeemkunde van prof. Frances Brazier (TBM). Vandaar dat kunstenares Karen Lancel er onderzoek doet naar hoe we online hetzelfde gevoel van vertrouwen en samenzijn met een ander kunnen hebben als wanneer we elkaar fysiek ontmoeten.

13 Tekst: Saskia Bonger Foto s: Hans Stakelbeek Delta TU Delft 13 Kunstenaars ontwerpen ervaringen. Dat zei Frances Brazier in 2011 in een interview met Delta. De kennis die die ervaringen opleveren, is cruciaal voor ontwerpers van participatiesystemen, stelde de hoogleraar systeemkunde. Ervaringen ontwerpen is precies wat kunstenares Karen Lancel doet binnen haar promotietraject bij de vakgroep van Brazier. Door middel van performance art-projecten met namen als E.E.G. Kiss, Saving Face, StalkShow en Tele_Trust zoekt zij de verbinding tussen het kijken naar een beeldscherm en het daadwerkelijk aanraken van de ander. Hoe bent u als kunstenaar en niet-ingenieur geïnteresseerd geraakt in ict en online omgangsvormen? Dat ben ik al vanaf het begin van de jaren negentig. Ik doe mijn werk als kunstenaar samen met mijn man Hermen Maat. We kennen elkaar al heel lang. Onafhankelijk van elkaar bleken we met dezelfde dingen bezig te zijn. Kunst loopt vaak vooruit. Als kunstenaars hebben we het soms gemakkelijker dan technici. Wij hebben de mogelijkheid om werkende prototypes te maken, die we kunnen gebruiken met publiek. We hoeven geen traject door van onderzoek, patentaanvragen en productie. We kunnen intuïtiever werken. Wat maken jullie? Wij ontwerpen sociale laboratoria. Ons werk gaat over hoe we communiceren en dat doen we steeds meer via machines, met computers, tablets, smartphones. Hoe leven we met die machines? En hoe ervaar ik jou en mezelf als ik jou via een beeldscherm ontmoet? Er is geen wederkerigheid, geen vorm van het spiegelen van elkaars gedrag, zoals dat gebeurt in de fysieke wereld. Dat spiegelen van het gedrag van de ander is nodig om elkaar te begrijpen en te vertrouwen. Hoe vertrouw je je eigen waarneming van de ander via een beeldscherm? En, hoe kun je daarvoor ontwerpen? Dat zoeken wij uit met onze projecten. We werken met publiek en willen een gevoelige, kritische reflectie geven op wat wij onderzoeken. Wat is het doel van dat onderzoek? We willen vormen van online aanraken en nabijheid introduceren, die een gevoel geven van vertrouwen en samenzijn. We willen een gevoelige sociale ruimte maken via het beeldscherm. Een beeldscherm schept afstand. Hoe maak je daarmee een gevoelige sociale ruimte? Media breiden onze lichamen uit in tijd en ruimte, maar voorkomen de aanraking. In de sociale wetenschappen en filosofie wordt beschreven hoe face-to-face connectie, lichaamstaal en aanraking basiselementen vormen om te kunnen synchroniseren en vertrouwen; en dus essentieel zijn voor ons sociale ecosysteem. Een beeldscherm schept afstand, én wereldwijd nabijheid. Het gaat erom hoe we via beeldschermen de gezamenlijke, augmented sociale ruimte ervaren, in een proces van wederkerigheid. Een sociale ruimte wordt gevoeliger Hoe ervaar ik jou en mezelf als ik jou via een beeldscherm ontmoet? als je hem kunt aftasten, visueel en door aanraking. Ik maak onder andere gebruik van de begrippen optische visualisatie en haptische visualisatie van Laura U. Marks. Het eerste betekent: op afstand zien, controleren en fixeren. Het tweede betekent: een blik die aftast en synchroniseert. De gevoeligheid zoek ik in die aftastende blik, in combinatie met door ons ontworpen rituelen voor aanraking en sensortechnologie. Als ict te veel de controlekant op gaat, die van surveillance, dan is er geen haptische blik. We weten niet wie er aan de andere kant van het scherm, of de camera, zit. De surveillance society is geen gevoelige omgeving. Voor vertrouwen is wederkerigheid nodig en een balans tussen de optische en de haptische blik. Jullie werken veel in China. Waarom juist daar? We waren eerder dit jaar artists in residence bij het Tsinghua Art and Science Media Laboratory aan de Tsinghua University Beijing. In China zijn ze heel geïnteresseerd in ons werk. Het speelse en het toegewijde van onze projecten spreekt de mensen aan. Ook omdat het kunst is met een pragmatisch onderdeel. Het gaat over hoe je samen leeft. Dat is in China een groot thema. De Chinese samenleving was en is voornamelijk collectief georganiseerd, maar wordt steeds individualistischer. Mensen zoeken manieren om daarmee om te gaan. We werken sowieso veel internationaal. Het gaat nu heel snel. Vijftien jaar geleden was het nog gek wat we deden. Nu ontstaat er steeds meer fascinatie voor de interactie tussen lichaam, waarneming van de sociale ruimte en technologie. Dat is interessant en spannend, mede omdat mensen in andere culturen anders omgaan met naar elkaar kijken en elkaar aanraken. Wij brengen de kennis daarover bij elkaar. Tijdens jullie meest recente project, E.E.G. Kiss, konden mensen met EEG-headsets op met elkaar zoenen. Hun zoen werd via de data van hun hersenactiviteit omgezet in twee grafieken. Wat betekenen die grafieken? Neurologisch onderzoek naar sociaal-wederkerige ervaringen is een nieuw domein. In E.E.G. Kiss komen de eerdere cases samen die we hebben uitgevoerd. Ik heb inmiddels een schatkamer aan data. Hoe breng ik die naar een wetenschappelijk inzicht? Kloppen de aannames die ik heb gedaan? Ik ben bezig betekenis toe te kennen. Kan ik de data omzetten in een haptische ervaring en hoe werkt dat dan? Gaan we bijvoorbeeld de kus imiteren met een prothese of via een hersenimplantaat? Of zetten we het om in geluid? De Digital Synesthesia Group van de Universiteit van Wenen heeft ons gevraagd de kus-data om te zetten in een partituur. Lees verder op pagina 14

14 14 Delta TU Delft Waarschijnlijk gaat er iemand heel veel geld aan verdienen - iemand anders dan ik Als het werkt, zal iedereen het willen gebruiken. Goede business. Ideeën van kunstenaars worden vaak verder doorontwikkeld door anderen. Het uploaden van een kus is interessant voor de industrie. Waarschijnlijk gaat er iemand heel veel geld aan verdienen, iemand anders dan ik. Ik hoop dat ik achter de verdere uitwerking kan staan als het zover is. Hoe reageren mensen als hun kus als een grafiek op een beeldscherm verschijnt? Dat is soms heel ontroerend. Eén vrouw zei tegen mij: die data zijn een portret van de intieme verbintenis met mijn man. De grafieken laten een combinatie zien van hersenactiviteit en tijd. Mijn man en ik hebben ook zelf gekust en het publiek vervolgens gevraagd iets te zeggen over wat ze zagen. Bij de analyse van die antwoorden hopen we erachter te komen wat belangrijk is voor mensen. De grafieken zien er trouwens steeds heel anders uit, ze zijn uniek. En ze zeggen niets over of je relatie goed is. Hoe is het om als niet-ingenieur rond te lopen op de TU? Mijn promotor Frances Brazier en co-promotor Caroline Nevejan zeggen dat de wetenschap kunstenaars nodig heeft. Ik als kunstenaar heb ook anderen nodig. Ik werk altijd al samen met mensen van buiten de kunst. Interactieve kunstwerken vereisen veel kennis van technologie. Die heb ik, maar ik programmeer niet zelf. Daarvoor werk ik vaak met technici. De overlap is groot. Ook ik denk in modellen. Bovendien zijn we allemaal bezig met het ontwikkelen van innovatieve technologieën en zijn we toekomstgericht. Overigens werk ik één dag in de week aan mijn promotie en ben ik niet in dienst van de TU. Daarnaast maak ik kunst en geef ik les. Wat is voor u de toegevoegde waarde van promoveren op onderzoek waaraan u ook puur als kunstenaar had kunnen werken? De promotie framet mijn onderzoek en brengt begrip en focus. Ik leer werken via een wetenschappelijke methode en leer academische taal te gebruiken. Ik kan op de TU intuïtie en ervaring toevoegen, als onderdeel van een ontwerpmethode. Op het gebied van het ontwikkelen op ervaring en het ontwerpen voor ervaring loopt mijn kennis vooruit. CV Karen Lancel is één dag in de week promovenda aan de faculteit Techniek, Bestuur en Management. Daarnaast ontwerpt zij in Studio LancelMaat samen met haar man Hermen Maat performances en installaties, die functioneren als een artistiek sociaal lab waarin het publiek deelneemt als co-researcher. Dat deden ze onder meer in Seoul, New York, Melbourne, London, Istanbul, Parijs, Amsterdam en Shanghai. Lancel deed een bacheloropleiding beeldende kunst aan de Rietveld Academie. Daarna deed zij een master theater en dans aan theaterschool Dasarts. Tussen 2005 en 2008 was ze hoofd van de interactieve media-afdeling van het Frank Mohr Institute in Groningen. Daarna werkte ze drie jaar binnen de onderzoeksgroep Artistic Research, Theory and Interpretation aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Haar meest recente project E.E.G. Kiss is ontstaan in samenwerking met het Participatory Systems Initiative TU Delft, de TsingHua University Beijing, TNO, de Baltan Laboratories & Holst Centre Eindhoven en wordt ondersteund door de Mondriaanstichting. In jullie projecten zit ict de mens dicht op de huid. Moeten we dat wel willen? Moeten we niet juist minder ict gebruiken in plaats van meer? E-health is in opkomst, bijvoorbeeld in de ouderenzorg. Sensoren op het lichaam, die informatie over dat lichaam bijhouden in de cloud, komen er steeds meer. Is er iets mis, dan weet je dat heel snel. Ouderen zijn vaak eenzaam, net als kinderen die langdurig in het ziekenhuis verblijven. Wat als je hen een digitale aanraakervaring kunt bieden? Heel veel mensen vinden dat een fijn idee. Pas daarna komen vragen als: wat doet dat allemaal met de privacy? Wij redeneren als volgt: die privacy intrusion is al gebeurd, de ontwikkeling van ict is niet te stoppen. Wij kunnen eraan bijdragen dat het iets moois wordt. Je kunt je niet aan deze nieuwe communicatievormen onttrekken. Welke positie je ook inneemt, je moet ermee dealen. Ik sta kritisch tegenover privacy invading ict. Juist daarom wil ik andere voorstellen doen, voor hoe het óók kan. <<

15 De master Rianne Blom Werk aan de wegenbouw Van het jaar nul naar 2014: het projectmanagement in de civiele infrastructuur mag weleens een sprong door de tijd maken, vindt civiel ingenieur Rianne Blom. Voor haar afstuderen nam ze ingenieurs aan de hand voor een lesje modernisering. Onderwerp: Embracing change: the road to improvement? A study into if and how a combination of Lean and Agile could help coping with complexity and uncertainty in the front-end development of an infrastructure project Eindcijfer: 9 Een belletje van AnteaGroup. De TUstudent die haar afstudeeronderzoek heeft gedaan bij het ingenieursbureau, vertrekt naar Rijkswaterstaat voor een traineeship, en daar heeft de teammanager WegInfra - zelf TUalumnus civiele techniek - de balen van. Of nee, hij is blij voor haar natuurlijk, maar dat onderzoek mag wel onder de aandacht. Zo n pluim daar doet iedere afstudeerder het toch voor? Kijk, er kan namelijk nogal het één en ander veranderd worden in het projectmanagement in de civiele infrastructuur, constateerde Rianne Blom (23). Lean en agile, moet het en in een toch redelijk conservatieve wereld als de civiele, waar de leidinggevenden volgens Blom vooral op technisch niveau denken, betekent dat een lange weg te gaan. Inderdaad een hot topic, vooral in de bouwwereld, lacht de ingenieur. Toch blijkt het in sommige takken van het ingenieursvak nog het ei van Columbus. In infrastructurele projecten zitten vaak kostenoverschrijdingen en vertragingen, vertelt Blom. Denk maar aan de aanleg van de Noord-Zuidlijn, de HSL en de Betuwelijn. Dat is een gegeven, lijkt het, en niemand die het tot nu toe heeft opgelost. Dus ik ben eens gaan kijken wat daar nou precies de oorzaak van is. Die projecten worden steeds groter en complexer, en daardoor onzekerder. Dat vraagt flexibiliteit. Het huidige projectmanagement ligt vast in gevestigde richtlijnen, gericht op het bereiken van vooraf vastgestelde doelen. Maar de complexiteit en onzekerheid van veel tegenwoordige projecten maakt dit vooraf plannen minder geschikt. Projecten moeten dus minder gefocust zijn op het bereiken van vooraf gestelde doelen, en meer op de werkelijke prestaties van het project. Lean (gericht op de productie) en agile (op het gebied van software), dus. Met betrokkenheid en afstemming, vereenvoudiging en geen gedoe en samenwerking beperkt door rolverdeling, schrijft Blom in haar scriptie. Blom: Met behulp van visueel management bijvoorbeeld, door de voortgang van een project in beeld te brengen. Door elke dag met het projectteam bij elkaar te komen om door te spreken wie waarmee bezig is en hoe dat verloopt. Klinkt allemaal heel vanzelfsprekend, maar in de civieltechnische wereld bestaat nog altijd het idee dat één keer per week even samenkomen voldoende is. Haar advies over de toepasbaarheid van lean en agile om te kunnen omgaan met complexiteit en onzekerheid in projectontwikkeling, is in principe bedoeld voor alle civieltechnische ingenieursbureaus. Antea diende als gewillig proefkonijn. Ze waren wel toe aan modernisering. De dagelijkse communicatie tussen de projectteams is er niet gelukt, daar zaten de teams nog niet op te wachten. Maar het visueel management en problemen snel rapporteren aan de leidinggevende (lean) kunnen ze meteen in de praktijk brengen. Werknemers proberen problemen nu vaak eerst zelf op te lossen, en vertellen na een week of twee eens dat het niet lukt. Dat kan heel gemakkelijk anders. Grote kans dat Antea dat daadwerkelijk gaat toepassen. Dat smaakt de ingenieur naar meer: Het lijkt me uiteindelijk heel leuk om advies te geven op het gebied van management. Maar eerst dat traineeship. Ik ga er een afdeling lerend maken, wat betekent dat ze zich bezighouden met steeds beter worden. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. (JB) (Foto: Sam Rentmeester)

16 IN THE SPORTLIGHT Thys Meekma sportzaken Specs 1.98 meter Gewicht 85 kilo Geboortejaar 1990 studie: bouwkunde, master bouwtechnologie Sport: korfbal (bij Paal Centraal) andere sporten: vroeger gevoetbald Waarom korfbal? Het is een teamsport en een balsport, dat spreekt mij beide aan. Toen ik een jaar of tien was heeft mijn zus mij een keer meegenomen naar een training. Sindsdien ben ik verliefd op die sport. Welk niveau? Eerste team, in de derde klasse. Sterke punten? Rebounden, door mijn lengte. Ik ben redelijk allround, zowel verdediger als aanvaller. Dat moet ook eigenlijk bij korfbal. Zwakke punten? Ik kan slecht tegen mijn verlies en kan soms balen als ik iets fout doe. Blessuregevoelig, lichamelijke zwakheden? De afgelopen drie jaar tweemaal mijn enkel geblesseerd, maar gelukkig beide keren volledig hersteld. Hoogtepunten/prijzen? Twee keer kampioen met het eerste, op het veld en in de zaal. Plus de promoties die daarbij hoorden naar de derde klasse. Waarom zou iemand moeten gaan korfballen? Korfbal is een mix van kracht, explosiviteit, behendigheid, en zowel tactisch als technisch. Dat maakt het interessant. Waarom lid van Paal Centraal? Het is de enige studentenkorfbalvereniging in Delft. De combinatie tussen serieus korfballen en gezelligheid trok mij aan. Ambities? Doorgroeien met het team, maar ook met de hele club. Dat is overigens lastig vanwege de hoge doorstroming bij een studentenclub. Ergens een hekel aan? Ik kan heel slecht tegen onsportief gedrag. Bijzonderheden? Ik ben ervan overtuigd dat korfbal veel gemoedelijker is dan voetbal. Ik kan er slecht tegen als mensen mijn sport in een kwaad daglicht stellen. Een opstootje, vijf jaar geleden, werd breed uitgemeten in de pers, terwijl dat verder nooit voorkomt. Lichte bal met een goede grip. Met een gladde bal kun je het wel vergeten in het veld. Loszittend shirt, ten behoeve van de bewegingsvrijheid. Clubshirt (thuistenue) met clublogo. Sokken behorend bij het club-thuistenue. Schoenen met een ander soort noppen dan bij voetbalschoenen en groter in aantal, voor een betere grip en om goed te kunnen draaien. Korfbal is heel explosief. Je draait ontzettend veel met je voeten. Als je geen goede schoenen hebt ben je er binnen een half jaar doorheen. (Foto: Sam Rentmeester) Vastzuigende modder Een klein dipje, trotse rugbyploeg na verlies en een heroïsch gevecht tegen de elementen. Het bestuur van hockeyvereniging DSHC had nog maar net een persbericht de deur uitgedaan om ons alvast te attenderen op het komende kampioenschap van het hoogste damesteam, of de soepel lopende ploeg begon, na zes prachtige overwinningen, te haperen. Eerst pikte Dordrecht twee punten af (1-1), een week later versloeg een andere directe concurrent, Etten-Leur, de Delftse corpsploeg met 1-0. DSHC bleef weliswaar lijstaanvoerder, maar de marges met de achtervolgers waren flink geslonken. We hebben een klein dipje, verklaarde Evy Otto luchtig het plotselinge puntenverlies. Ze erkende dat haar ploeg de eerste helft tegen Etten-Leur wat slapjes speelde, maar de tweede helft ging het beter. Volgens de aanvalster had haar team de scheidsrechter niet mee. We kregen drie gele kaarten en hij keurde een doelpunt van ons ten onrechte af. Overigens hield zij het volste vertrouwen in de titelkansen. Voor de thuiswedstrijd van gisteren tegen Forescate, een vierde ploeg die op de loer ligt, werd afgelopen week niettemin toch maar een extra training ingelast. Of de rugbyers van SRC Thor een extra training inlassen is vooralsnog onbekend. De TU-club promoveerde enkele jaren geleden naar de derde klasse zuidwest en begint daarin steeds hogere ogen te gooien. Na acht wedstrijden staan de studenten tweede, op 6 punten achterstand van koploper RC Eemland 2; een puntenverschil dat in rugbyland niet zo heel veel voorstelt. Komende zondag (23/11) kan een slag geslagen worden, als beide teams tegenover elkaar staan. De ooit zo oppermachtige dames van Thor spelen de laatste jaren een bescheiden rol in de landelijke ereklasse. Na vijf van de zes wedstrijden in de poulefase verkeren de ladies op de voorlaatste plaats die leidt naar een plek in de degradatiepoule. Vorige week zondag werd met 52-8 verloren van The Bassets. Toch mogen we trots zijn op ons spel, dat nog steeds elke wedstrijd enorm groeit! liet de ploeg op Facebook monter weten. Net als rugbyers wentelen ook veldrijders zich graag in de modder. Die mogelijkheid doet zich voor op zaterdag 13 december, wanneer studentenwielerclub WTOS een cross organiseert in het kader van de Zuid-Hollandse veldritcompetitie. Veldrijden staat synoniem aan het heroïsche gevecht van mens en fiets tegen de elementen, laat de organisatie weten. Men belooft: vastzuigende modder, steile hellingen, los zand, bomen die niet meegeven en zelfs sneeuw en ijs. Vanaf tot uur zullen deze elementen rijkelijk aanwezig zijn in het bos achter Ikea Delft (wtos.nl/regiocross). Tips? Jimmy.tigges@hetnet.nl

17 Wat: Storytelling Night: Speaker of Djinns Waar: Sport & Cultuur Wanneer: donderdag 20 november, uur Toegang: Gratis Partyprognose: 7 party Spotters Herfstmaaltijd 17 In rap tempo komen Sint en Piet, de Kerstman en het einde van het jaar eraan. Maar voordat we ons op die chaos werpen, is er de herfst. De bladeren vallen en de dagen worden korter. Tijd om weg te kruipen achter een goede film of een goed boek, warm en knus, terwijl buiten de storm verder raast. Tijd voor een maaltijd die bij die setting past. Boeuf bourguignon voor vijf man Nodig: stevige braadpan voor in de oven, oven, snijplank, mes Avonturennacht Het klinkt als warme chocomel met rum bij een haardvuur. Storytelling Night, bij Sport & Cultuur, weet in elk geval de spanning en mystiek te pakken. In Speaker of Djinns zet Storyteller of the Year Sahand Sahebdivani, je op het puntje van je stoel. Gratis en voor niks. Storytelling is hot. Een beetje bedrijf giet zijn presentaties in verhaalvorm, met de luisteraar als hoofdpersoon en gelikte beelden in plaats van powerpoints om de boel te visualiseren. Ideaal om je publiek te verleiden en te binden. Mensen willen overprikkeld door alle hightech communicatie die vraagt om aandacht voor tig dingen tegelijk - weer verhalen horen. Tja, dan kun je er natuurlijk donder op zeggen dat er een culturele tegenbeweging ontstaat: slow storytelling. Met aandacht voor de tijdloze verhalen, die de luisteraar meeslepen, en hen ze zelfs laten beleven. Meester van dit genre is Sahand Sahebdivani (34), alumnus van de universiteit van Amsterdam, baas van het Mezrab-storytellingcentrum in Amsterdam en internationaal befaamd om zijn verhalen. The Dutch storytelling society riep hem dit jaar zelfs uit tot vertelambassadeur van het jaar. Dat betekent dat de verteller het afgelopen jaar de taak had storytelling onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Niet gek voor zijn eigen bekendheid, ook. Kijk, als je nooit in een gare autobus met een band een half continent bent doorgereden om in kleine zaaltjes en kroegen te spelen, dan weet je niet echt wat muzikant zijn is. Eigenlijk vind ik dat hetzelfde moet gelden voor vertellers. Lange dagen in de auto, junk food eten, voor minder dan de benzinekosten spelen. Daar groei je van, als persoon en artiest. En natuurlijk helpt het om mensen bekend te maken met de edele kunst van het vertellen, jezelf als kunstenaar in de markt te zetten en je netwerk uit te breiden, blogt hij. In Speaker of Djinns mengt Sahebdivani klassieke Perzische verhalen met avonturen uit zijn eigen familie. Een illuster stel, met opiumsmokkelaars, mystici, generaals en berooide adellijken. Zelf werd hij geboren in Teheran, maar vluchtte op driejarige leeftijd met zijn ouders naar Amsterdam. Nu kon hij dokter worden, hoopten zijn ouders, maar met zo n afkomst was zijn lot al lang bezegeld: Sahebdivani werd verhalenverteller. Waar de grens ligt tussen waarheid en legende, is een beetje gissen. De geschiedenis van zijn familie is bizar genoeg om het meeste te geloven. Overigens is er weinig slow aan zijn storytelling. Sahebdivani wordt bijgestaan door een bonte mix van musici uit Nederland, Sicilië, Slovenië en Hongarije. Ze spelen een mix van Oriëntaalse, Oosterse, Europese én zigeunermuziek. Reist hij van wereldstad naar wereldstad, nu is hij gewoon te zien bij Sport & Cultuur. Gratis en voor niks. Dat moet je eigenlijk gewoon gezien hebben. Al is het maar om je pijnlijk te beseffen dat het hoog tijd is voor je eigen, grote, verhaalwaardige avontuur. (JB) sc.tudelft.nl mezrab.nl vertellervanhetjaar.wordpress.com Ingrediënten: 3 uien, 3 tenen knoflook, 200 gram gerookt spek, 750 gram runderlappen of ander stoofvlees, klontje boter, 1 eetlepel bloem, halve liter rode wijn, halve liter runderbouillon (kan met blokje), tijm, rozemarijn, laurier, 300 gram champignons Het recept is vrij simpel. Verwarm de oven voor op 160 graden. Snij het spek in kleine reepjes, snipper de ui en snij de knoflook fijn. Snij het vlees in stukken van 3 bij 3 centimeter of ongeveer vijftig gram en bestrooi licht met de bloem. Alle stukken moeten een beetje bloem op zich hebben. Zet de pan op het vuur en bak eerst het vlees in een klontje boter tot goudbruin. Voeg vervolgens het spek, de ui en als laatste de knoflook toe. Bak tot de ui glazig is en het spek een beetje bruin, en blus af met eerst de wijn en dan de bouillon. Voeg de tijm, rozemarijn en laurier toe. Andere kruiden kunnen naar eigen smaak. Doe vervolgens twee uur in de oven, voeg dan de champignons toe en vervolgens nog een uur in de oven. Breng op smaak met peper zout en serveer met brood en groente naar keuze. Met geslepen messen, Job Hogewoning

18 Woest water Bij TU-buurman Deltares legt bouwer Ballast de laatste hand aan de Deltagoot. Met een maximale golfhoogte van 4,5 meter en een lengte van bijna 300 meter, is het de grootste golfgoot ter wereld. Afgelopen maand mocht een groep wetenschapsjournalisten alvast een kijkje nemen.

19 Tekst: Jos Wassink Foto s: Hans Stakelbeek Delta TU Delft 19 Illustratie: Stephan Timmers De goot in cijfers Afmetingen Lengte meter Breedte - 5 meter Diepte - 9,5 meter Golfgenerator Slag - 7 meter Snelheid max. - 2 meter per seconde Vermogen hydrauliek - 1,9 megawatt Maximale druk bar Dooft terugkaatsende golven uit Golfkarakteristieken Max. Regelmatige golfhoogte - 3,3 meter Maximale golfhoogte (top-dal) - 4,5 meter Golfperiode - 1 tot 20 seconden Bijzonderheden Drie pompen 350 liter/sec. voor simulatie getij en opzettend water (max 2,4 meter per uur). Sleep/meetwagen (1 m/s en max 1 ton sleepkracht) Twee kranen op goot met ieder 12,5 ton hefkracht Lees verder op pagina 20

20 Nee, er staat nog geen water in. Dat is jammer voor degenen die gehoopt hadden op een tsunami-achtige demonstratie. Naderhand blijkt de lege bak juist een voordeel, omdat je zo een veel beter beeld krijgt van de grootte van de faciliteit en de techniek erachter. Bezoekers onderin de goot maken selfies vanaf een plek die straks 9,5 meter onder water staat. Hoe cool is dat? Golfmachine "Zoek maar een stel laarzen uit, en vergeet niet een jasje en een helm mee te nemen." Inhoudelijk projectleider ir. Rob de Jong neemt tien bezoekers mee naar de goot en ziet er op toe dat ze volgens voorschrift van Ballast zijn uitgerust. Even later klost de stoet in ruime laarzen met oranje hesjes en gele helmen door de gang van een van de Deltares kantoren aan de Rotterdamseweg - de vestiging van het onafhankelijk kennisinstituut over water, ondergrond en infrastructuur. Eenmaal buiten volgt de groep ir. De Jong naar een witte tent aan het linker uiteinde van de betonnen Deltagoot. Tot voorzichtigheid gemaand dalen ze behoedzaam de stalen trap af, tot net boven de naar olie en verf geurende machine die straks de golven moet gaan opwekken. Aan de ene kant van de loopbrug staan drukflessen met dikke slangen aangesloten op vier liggende cilinders. Aan de andere kant van de zwarte cilinders komen glimmende zuigerstangen tevoorschijn die ieder op een hoek van een hoog blauw staand schot zijn bevestigd. Vanaf de brug heb je zicht op een netwerk van slangen, buizen en ventielen die de cilinders straks zullen aansturen. De vier cilinders moeten precies met elkaar in de pas lopen om het golfschot recht te houden. En dat is geen sinecure, want aan de andere kant van het schot staat straks zo'n zeven meter water. Met een maximale snelheid van twee meter per seconde en over een lengte van maximaal zeven meter zet het schot die watermassa in beweging. De statische tegenkracht wordt daarbij geleverd door stikstof onder druk; de dynamische druk komt van een 1,9 megawatt hydraulische installatie. "We besparen energie door de druk geleidelijk op te bouwen", vertelt De Jong, "en die dan met ventielen over te brengen op de cilinders. Daarbij komt aan deze kant zoveel lucht in beweging dat de machinekamer niet afgesloten wordt, maar afgedekt met een soort carport zodat de lucht kan ontsnappen. Om de klappen op te vangen is dit deel van de goot voorzien van een 1,8 meter dikke betonbodem waardoor de beweging van de bak tot minder dan een millimeter beperkt blijft." Een ander punt van aandacht is de afdichting: hoe houd je het hier droog met zoveel woest water aan de andere kant van het schot? De precieze oplossing is een bedrijfsgeheim van de Amerikaanse firma MTS, maar het heeft iets te maken met opgeblazen kussens van teflon die langs de stalen wanden glijden. De hoeken onderin zijn daarbij altijd het moeilijkst - die geven ook in de huidige goot in de Noordoostpolder de meeste lekkage - zodat die in de nieuwe Deltagoot meer zijn afgerond. Langer en dieper Ook in deze tijden van enorme rekenkracht en geavanceerde rekenmodellen blijven praktijktests nodig, al was het maar om de rekenmodellen te valideren. Dat is één functie van de goot. Deltares-ecoloog drs. Minder de Vries noemt er nog een paar voor het testen op ware grootte: het testen van extreme condities, het gedrag van klei-, veen- en zandmengsels (dat is niet te berekenen), het gedrag van natuurlijke materialen zoals gras, wilgenbos, oesterbanken. Dat kun je niet op kleinere schaal testen. Dus toen de Deltagoot bij Marknesse uit 1980 vervangen moest worden, besloot Deltares de nieuwe goot dichterbij de andere laboratoria onder te brengen en ook te vergroten. Hoofd afdeling waterbouwkundige constructies dr.ir. Marcel van Gent rekent voor dat de nieuwe Deltagoot 85 procent van de golven op de Nederlandse kust op ware grootte kan opwekken (bij de bestaande goot was dat zestig procent). Dat gaat dan over een 'significante golfhoogte' (top-dal) van 2,2 meter en een maximale golfhoogte van 4,5 meter. Nog hogere golven zijn toenemend zeldzaam en lopen tot monsterhoogte van negen meter. Die vijftien procent buitenbeentjes moeten dus op schaal 1:2 getest worden. Dat is gebruikelijk - waterbouwkundigen weten hoe ze onder meer massa, kracht en