Vangnetregeling Ter attentie van. Gemeente Appingedam, Delf zijl en Loppersum. Auteur. ISD Noordoost. Documentnaam

Transcriptie

1 Vangnetregeling 2015 Een analyse van de (mogelijke) oorzaken van tekorten op het Buigbudget en in te zetten maatregelen voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum Ter attentie van Gemeente Appingedam, Delf zijl en Loppersum Auteur ISD Noordoost Documentnaam _Vangnetregeling_DAL-gemeenten.PDF Datum 19 augustus 2015 Betreft Analy se en maatregelen in het kader v an de v angnetregeling 2015

2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Leeswijzer Participatiewet en verdeelmodel Macrobudget Nieuwe verdeelmodel Ontwikkelingen op het terrein van beleid en uitvoering Beperkte middelen voor de uitvoering Prognoses van de tekorten op het Buigbudget Prognoses saldo Buigbudget Meerjarenprognose Mogelijke oorzaken voor het tekort Ontwikkelingen in het budget Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Ontwikkelingen in het bijstandsbestand Ontwikkelingen in de Sociale Zekerheid en zorg Samenvatting Mogelijkheden voor besparingen Inleiding Maatregelen op het terrein van budgetverdeling Maatregelen op het terrein van arbeidsm arkt Maatregelen op het terrein van bestandssamenstelling Maatregelen op het vlak van de veranderingen in de sociale zekerheid Overige maatregelen Financiële onderbouwing Kosten en opbrengsten Financiering Structurele financiering...39 Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 2 van 40

3 Inleiding Ten behoeve van het verstrekken van bijstandsuitkeringen ontvangen gemeenten van het Rijk een budget (ook wel inkomensdeel genoemd) op grond van de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorzieningen gemeenten (verder: Buigbudget). Gemeenten die een tekort hebben op dit budget moeten hiervoor hun eigen middelen aanspreken. Op deze wijze tracht het Rijk de gemeenten te prikkelen tot het realiseren van zo laag mogelijke uitkeringskosten. Vangnetregeling 2015 Hoewel het Rijk ervan uitgaat dat de toegekende budgetten voor gemeenten toereikend zijn, wordt er ook onder de Participatiewet een vangnet ingericht. Dit houdt in dat gemeenten die niet uitkomen met het aan hen toegekende Buigbudget, onder voorwaarden aanspraak kunnen maken op een compensatie van een deel van het tekort. Er is nog geen definitieve vangnetregeling ingericht onder de Participatiewet. Omdat dit nog ontbreekt heeft de staatssecretaris op 22 december 2014 aan de Tweede Kamer gemeld dat er een tijdelijke regeling voor 2015 en 2016 wordt ingesteld. Het jaar 2015 zal gebruikt worden voor de ontwikkeling van een definitieve vangnetregeling voor 2017 en verder 1. Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering via de tijdelijke vangnetregeling dient het tekort van een gemeente over 2015 tenminste 5% van het toegekende Buigbudget te bedragen. Over het tekort boven de 5% kan een compensatie aangevraagd worden bij de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet (verder kortweg Toetsingscommissie). Hierbij geldt dat gemeenten voor een tekort tussen de 5% en 10% op het toegekende Buigbudget voor de helft gecompenseerd kunnen worden. Het tekort dat meer dan 10% van het toegekende Buigbudget bedraagt wordt bij toekenning volledig gecompenseerd. Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering in het kader van de vangnetregeling 2015 gelden een aantal voorwaarden: 1. De aanvraag van het college dient uiterlijk 15 augustus 2016 ingediend te zijn bij de Toetsingscommissie. 2. Bij het verzoek dienen de volgende documenten toegevoegd te zijn: a. een globale analyse van de (mogelijke) oorzaken en de omvang van het tekort, aangevuld met een prognose voor de komende jaren; b. een document waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over de analyse en maatregelen die worden genomen en/of overwogen om tot een reductie van het tekort te komen; 1 Kamerbrief staatsecretaris Kleinsma van 22 december 2014: Vangnet 2015 en verdere verbetering verdeelmodel Participatiewet, Den Haag. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 3 van 40

4 c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad over de analyse en de voorstellen van het college blijken; en d. een overzicht van wat de gemeente feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en de effecten van de genomen maatregelen. Hoewel de gemeente dus pas in augustus 2016 een aanvraag hoeft in te dienen, dient deze al in 2015 voorbereid te worden. Het is verreist dat in 2015 de analyse en het plan met maatregelen zijn opgesteld, afgestemd met de gemeenteraad, vastgesteld en vertaald naar feitelijke uitvoering. De gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum verwachten ook in 2015 geconfronteerd te worden met een tekort op het Buigbudget en wil daarom de mogelijkheid om een beroep te doen op de tijdelijke vangnetregeling veiligstellen. Leeswijzer In de volgende hoofdstukken worden de eerste stappen die noodzakelijk zijn om aanspraak te kunnen maken op een tegemoetkoming in het kader van de tijdelijke vangnetregeling 2015 voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum gezet. Achtereenvolgens gaat het om: Werking Participatiewet en verdeelmodel (hoofdstuk 2); Prognoses inkomsten en uitgaven Buigbudget (hoofdstuk 3); Analyse van mogelijke oorzaken voor het tekort (hoofdstuk 4); Maatregelen om het tekort op het Buigbudget te beperken (hoofdstuk 5). Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 4 van 40

5 2. Participatiewet en verdeelmodel De invoering van de Participatiewet is gepaard gegaan met de invoering van een nieuw verdeelmodel. In dit hoofdstuk wordt een korte beschrijving van zowel het oude als het nieuwe verdeelmodel gegeven. Omdat de verdeelmodellen bedoeld zijn om het macrobudget over de gemeenten te verdelen zal eerst worden ingegaan op de totstandkoming van het macrobudget. 2.1 Macrobudget Voor de verstrekking van bijstandsuitkeringen wordt jaarlijks een macrobudget Buig vastgesteld op landelijk niveau. Dit macrobudget kan gezien worden als de taart waarvan elke gemeente een stukje krijgt. Vanaf 2015 dienen uit het macrobudget naast uitkeringen ook loonkostensubsidies gefinancierd te worden. Uitgangspunt bij het vaststellen van het macrobudget is dat dit budget kostendekkend dient te zijn op landelijk niveau. Voorlopig budget Het voorlopige budget wordt vastgesteld in september van het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar (t-1). Voor de vaststelling van het macrobudget gelden een aantal criteria, te weten: 1. Het gerealiseerde volume in het voorgaande jaar Jaarlijks wordt aan de hand van de gegevens die gemeenten zelf bij het CBS aanleveren de realisatie van het aantal bijstandsuitkeringen in beeld gebracht. Omdat in september de realisatie over het gehele jaar nog niet bekend is, wordt dit voor de laatste maanden op basis van een raming geschat. Het gerealiseerde bijstandsvolume is de basis voor het macrobudget. 2. Een inschatting van de effecten van de conjunctuur en het rijksbeleid Jaarlijks wordt in de Macro Economische Verkenning (MEV) een inschatting gemaakt van de conjunctuurontwikkeling. Deze ontwikkeling wordt vertaald via een rekenregel van het CPB naar een ontwikkeling van het bijstandsvolume in het begrotingsjaar. De rekenregel bepaalt hoe de ontwikkeling van de werkloze beroepsbevolking doorwerkt in de ontwikkeling van de bijstand. Daarnaast worden in de rekenregel de effecten van rijksbeleid in het begrotingsjaar meegenomen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de effecten van veranderingen in wetgeving of aanscherping van wetgeving. Voor 2015 kan hierbij gedacht worden aan de invoering van de Participatiewet, de invoering van de maatregelen Wwb en de doorwerking van het verhogen van de pensioenleeftijd. De effecten van de conjunctuur en rijksbeleid worden uitgedrukt in de ontwikkeling van het aantal bijstandsuitkeringen. Deze worden opgeteld of afgetrokken van de in de eerste stap bepaalde realisatie van het aantal uitkeringen in het vorige jaar. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 5 van 40

6 3. Een indexering van de gemiddelde prijs Op basis van de uitgaven van gemeenten wordt de gemiddelde prijs voor een uitkering bepaald in het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar. Ook hier betreft het in eerste instantie een raming omdat de gegevens nog niet beschikbaar zijn. Verder worden de effecten van het rijksbeleid verwerkt in de gemiddelde prijs, zoals in 2015 de invoering van de kostendelersnorm en de verandering van de kindregelingen. Tot slot vindt er een indexatie plaats op basis van de loon, prijs en ongevoeligheid (lpo) 2 plaats. Het in de eerste twee stappen bepaalde aantal uitkeringen wordt vervolgens vermenigvuldigd met de gemiddelde prijs van een uitkering. Om inzicht te geven in de werking van deze drie criteria wordt hieronder een voorbeeld gegeven van het macrobudget in Raming macrobudget 2015 Volume Onderdeel Raming Realisatie Ef f ecten Rijksbeleid Ef f ect van de conjunctuur Totaal geraamd gemiddeld v olume De realisatie is gebaseerd op de cijfers van de gemeenten tot en met september. Als gevolg van de invoering van de Wet maatregelen Ww b, de Participatiew et wordt een toename van circa uitkeringen verwacht. Beschermde maatregelen van pensioenen leiden in relatie tot de vermogenstoets tot een toename van circa uitkeringen. De korting op het re-integratiebudget leidt tot een toename van circa uitkeringen. Daarnaast w erken eerder genomen beleidsw ijzigingen in 2015 nog door zoals bijvoorbeeld het verhogen van de pensioenleeftijd. De daling van de w erkloosheid leidt volgens de rekenregel van het CPB tot een daling van circa uitkeringen. Prijs De gemiddelde prijs voor 2014 is voorlopig geraamd op De effecten van het rijksbeleid op de gemiddelde prijs per uitkering w orden ingeschat op -990 per uitkering (dit w ordt veroorzaakt door onder meer de kostendelersnorm). Daarmee komt de geraamde prijs per uitkering op Totale macrobudget Door het geraamde aantal uitkeringen te vermenigvuldigen met de geraamde gemiddelde prijs ontstaat een macrobudget van miljoen voor bijstandsuitkeringen. 2 De loon, prijs en ongevoeligheidscorrectie staat gelijk aan de inflatiecorrectie en de indexatie van de normbedragen voor de uitkering Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 6 van 40

7 Nader voorlopig budget en definitief budget Zoals hierboven al is aangegeven zijn op het moment van vaststelling van het voorlopige macrobudget nog niet alle benodigde gegevens beschikbaar. Er wordt daarom ook gewerkt met een nader voorlopig budget en een definitief budget. Omdat gemeenten vanwege de begrotingscyclus eerder inzicht nodig hebben in de budgetontwikkeling, wordt in juli van het budgetjaar een nader voorlopig budget bekend gemaakt. In september van het begrotingsjaar wordt het definitieve budget vastgesteld. Om inzicht te geven in de werking van deze systematiek van drie budgetmomenten staat in de tekstbox hieronder als voorbeeld 2014 uitgewerkt. Voorbeeld voorlopig, nader voorlopige en definitief budget. In september 2013 w erd op basis van de hiervoor beschreven systematiek het voorlopig macrobudget 2014 voor de bijstand vastgesteld op miljoen. In juli 2014 w erd het nader voorlopige budget 2014 bekend gemaakt. Dit budget lag met miljoen ruim 9% lager dan het voorlopig budget. Hiervoor zijn verschillende oorzaken: Het daadw erkelijk gerealiseerde aantal uitkeringen over 2013 lager lag dan de raming. De gemiddelde prijs voor een uitkering lag in 2013 lager dan verwacht. De w erkloosheidsraming van het CPB is neerw aarts bijgesteld. De w et maatregelen WWB is uitgesteld (opw aartse bijstelling). In september 2014 w erd het definitieve macrobudget 2014 bekend gemaakt. Dit lag met ruim 1% hoger dan het nader voorlopige budget. Ook hier w aren verschillende oorzaken voor: De definitieve cijfers over de gemiddelde prijs lag iets hoger dan ingeschat in juni. De raming van de w erkloosheid is door het CPB in augustus opw aarts bijgesteld ten opzichte van de juni raming. Het bovenstaande laat zien dat het macrobudget voor de bijstandsuitkeringen in 2014 gedurende het jaar sterk schommelt. 2.3 Nieuwe verdeelmodel Vanaf 2015 wordt het Buigbudget via een nieuwe systematiek verdeeld die ontwikkeld is door het SCP. Hierbij geldt dat er drie verdeelregimes zijn, afhankelijk van de omvang van een gemeente: Historisch Voor gemeenten met minder dan inwoners wordt een deel van het macrobudget gereserveerd dat overeenkomt met het aandeel dat zij in eerdere jaren ontvingen. Op basis van de uitgaven twee jaar eerder wordt het aandeel van het nieuwe macrobudget bepaald. Doordat na de uitgaven van twee jaar eerder gekeken wordt kunnen er tekorten Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 7 van 40

8 ontstaan wanneer het bijstandsbestand sneller gestegen is dan landelijke of wanneer het bijstandsbestand minder snel daalt dan landelijk. Zowel de gemeente Appingedam als Loppersum ontvangt haar budget via het historisch verdeelmodel. Objectief Gemeenten met meer dan inwoners ontvangen het buigbudget via een objectief verdeelmodel. Het objectieve model houdt in dat er wordt gekeken naar de aanwezigheid van bepaalde huishoudens in een gemeente en in de wijken binnen een gemeente. Deze huishoudens hebben een bepaalde kans op bijstand. Hieronder een aantal voorbeelden: Een alleenstaande moeder van 42 jaar in een huurwoning heeft 16% kans om op een bijstandsuitkering te zijn aangewezen. Een samenwonend stel van 40 en 45 jaar met twee kinderen in een koopwoning heeft 0,2% kans om op een bijstandsuitkering aangewezen te zijn. Een niet-westers gezin van rond de 30 jaar met één kind in een huurwoning heeft 5% kans om aangewezen te zijn op bijstand. Er zijn in Nederland regionale verschillen tussen gemeenten die niet eenduidig te verklaren zijn. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om verschillen op de arbeidsmarkt, in cultuur of ligging. Het SCP corrigeert de kansen op bijstand van de huishoudenstypes voor deze verschillen per regio. Het SCP bepaalt vervolgens, op basis van cijfers van het CBS en eigen data, hoeveel huishoudens van bepaalde types in een wijk en de gemeente aanwezig zijn. Door de aanwezigheid van de huishoudens met de kans op bijstand te vermenigvuldigen kan een inschatting worden gemaakt van het aantal huishoudens met bijstand in een gemeente. Dit aantal wordt vervolgens vermenigvuldigd met de geldende bijstandsnorm voor het huishouden (bijvoorbeeld alleenstaand of samenwonend). Door deze bedragen op te tellen ontstaat een objectieve inschatting van de bijstandslasten in een gemeente. Ook hier geldt dat objectieve bijstandslasten voor alle gemeenten worden opgeteld en het aandeel van elke gemeente in dit budget wordt bepaald.. Deels historisch, deel objectief Gemeenten met een inwoneraantal tussen de en inwoners worden voor het gedeelte boven de inwoner objectief verdeeld en tot inwoners historisch. De gemeente Delfzijl valt onder dit regime. Het budget dat zij ontvangt wordt voor 43% objectief verdeeld en voor 57% historisch. Overgangsregime Omdat de invoering van een nieuw verdeelmodel gepaard kan gaan met herverdelingseffecten (verschillen in budgetten op gemeenteniveau ) is er voor gekozen om een overgangs regime in te Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 8 van 40

9 voeren. Dit regime houdt in dat er de eerste drie jaar rekening wordt gehouden met de historische uitgaven van gemeenten. In 2015 en 2016 wordt 50% van het budget verdeelt op basis van het verdeelmodel en 50% op basis van de historische uitgaven. Voor 2017 geldt de verhouding 75%-25%. In 2016 vindt een evaluatie plaats op basis waarvan besloten wordt of het overgangsregime verlengt dient te worden. 2.3 In het verleden ook al grote tekorten Het is voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum niet de eerste keer dat zij geconfronteerd worden met een tekort op het Buigbudget. Sinds 2010 hebben de gemeenten gezamenlijk een tekort gehad van ruim 8 mln op het Buigbudget. Voor een deel is dit gecompenseerd door toegekende Incidentele uitkeringen, maar er is in deze periode voor ruim 6 mln aan eigen middelen door de gemeenten toegelegd op de uitvoering van de WWB. Dit wordt met name veroorzaakt door het feit dat voor de gemeenten Appingedam en Delfzijl in de gehele periode het toegekende budget ontoereikend is geweest. Voor Loppersum was het budget in 2012 en 2013 wel toereikend. Hierbij dient wel aangetekend te worden dat de gemeente Loppersum in de periode met grote tekorten geconfronteerd werd. Saldo Buigbudget Waarvan voor eigen rekening gemeenten Appingedam Delfzijl Loppersum ISD Noordoost Tabel: Saldo Buigbudget cumulatief, bron: ministerie SZW Het bijstandsbudget is voor de gemeenten niet het enige budget waarop tekorten verwacht worden. Ook de budgetten voor de WMO en de Jeugdzorg zijn voor de komende jaren (te) krap. Gezien de tekorten in de gemeenten op andere vlakken wordt het voor de drie gemeenten steeds moeilijker om een sluitende begroting op stellen. Hierbij geldt dat ook op het gemeentefonds de komende jaren de komend jaren bezuinigd word. Voor de gemeente geldt dat op een gegeven moment de bodem is bereikt van wat nog gedaan kan worden met de middelen. 2.4 Ontwikkelingen op het terrein van beleid en uitvoering De afgelopen jaren zijn er veel onderzoeken gedaan naar de effecten van beleid en uitvoering op de ontwikkeling van het bijstandsbestand en de effectiviteit van re-integratie. In deze paragraaf wordt een beeld geschetst van de relevante uitkomsten op dit terrein Effectiviteit van re-integratie Er is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar wat werkt met betrekking tot re -integratie. Vanuit het rijk en gemeenten neemt de aandacht voor de vraag: wat werkt en waarom?, steeds verder toe. Zo bundelt Divosa voorbeelden van werkende instrumenten en bestandsdelen van instrumenten op de website Het Rijk, de VNG en Divosa Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 9 van 40

10 starten daarnaast dit najaar met een kennisprogramma naar gericht op de gemeentelijke praktijk rond werk, inkomen en participatie. Eind dit jaar zal geld beschikbaar komen voor wetenschappelijk onderzoek bij gemeenten. De centrale vraag die we stellen is: welk onderzoek is nodig om de effectiviteit van de gemeentelijke praktijk rond werk, inkomen en participatie te verhogen? Hoewel meer onderzoek van belang is, zijn wel een aantal zaken rondom de effectiviteit van re - integratie bekend 3. Bemiddeling werkt op korte termijn, trajecten pas op langere termijn. Het blijkt dat het inzetten van een re-integratietraject of activiteit op de korte termijn een negatief effect heeft. Dit wordt veroorzaakt doordat de tijd en aandacht die een persoon heeft voor solliciteren en het zoeken naar werk afneemt omdat de focus op het volgen van het traject komt te liggen. Een zogenaamd lock-in effect. Zeker bij personen die nog kort werkloos zijn gaat hiermee kostbare tijd verloren. Zij hebben vaak nog recente werkervaring of staan nog dicht bij de arbeidsmarkt. Door de aandacht voor een traject wordt dit niet benut, bemiddeling is hier effectiever. Op langere termijn is er wel een aantoonbaar effect van re -integratie op de vindkans van een baan. Voor personen die al langer een uitkering ontvangen, blijkt het volgen van een traject wel een direct en blijvend effect te hebben. Verschillen in effectiviteit van instrumenten Wanneer verschillende instrumenten naast elkaar gezet worden dan blijkt dat arbeidsbemiddeling voor bijstandsgerechtigden het meest effectief is. Scholing blijkt over het algemeen minder effectief, waarbij het gaat om de inzet van kosten ten opzichte van de besparing. De maatschappelijke winst is niet meegenomen. Maar ook hier zijn verschillen zichtbaar. Zo blijkt dat wanneer personen geen recent arbeidsverleden hebben is arbeidsbemiddeling minder effectief. Deze groep heeft meer baat bij scholing. Over het algemeen geldt dat trajecten effectiever zijn voor relatief kansarmen: vrouwen, laagopgeleiden en bijstandsgerechtigden zonder recent arbeidsverleden. Arbeidsbemiddeling is met name geschikt voor personen met een recent arbeidsverleden of schoolverlaters met een diploma. Effect scholing zeer beperkt, wel effectief bij baangarantie Het aanbieden van scholing blijkt slechts een zeer beperkt positief effect te hebben op de uitstroomkansen voor bijstandsgerechtigden. Op korte termijn zijn er geen effecten en op langere termijn zijn ze heel beperkt. Uitzondering hierop zijn leerwerkplekken bij reguliere werkgevers, deze combinatie blijkt een positief effect te hebben. Daarnaast werkt scholing met een baangarantie uiteraard ook. Ondersteuning en stimuleren van zoekgedrag heeft positief effect 3 Zie onder meer: SEO (2014) Lange termijn effecten van re-integratie, Amsterdam, TNO (2015) QuickScan effectiviteit gemeentelijke uitvoeringspraktijk, Leiden en Edzes, A en J. Van Dijk (2014) Lokale onmacht rond de Participatiewet, Groningen Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 10 van 40

11 Bijstandsgerechtigden hebben vaak moeite bij zowel het vinden van mogelijke baanopeningen als bij de presentatie van zichzelf in het zoekgedrag. Het blijkt dat het beiden van ondersteuning bij het zoekgedrag de kansen op het vinden van werk vergroot. Het betreft hier dan wel alleen de ondersteuning in vaardigheden, zoals solliciteren en presenteren. Het ondersteunen in motivering of ondersteunen bij vergroten van het persoonlijke netwerk blijken geen blijvend effect te hebben. Gemeenten hebben (vrijwel) geen invloed op de werkgelegenheid Hoewel de baankansen van bijstandsgerechtigden vergroot kunnen worden door bepaalde re-integratieactiviteiten, blijven de bijstandsgerechtigden afhankelijk van de beschikbaarheid van banen voor uitstroom naar de arbeidsmarkt. Gemeenten hebben geen invloed op de ontwikkeling van de werkgelegenheid, dit is grotendeels afhankelijk van de economie en grotendeels ook van de stedelijkheid. Grotere gemeenten hebben vaak een grotere werkgelegenheid. Op dit moment is de economische omstandigheid dusdanig dat er vrijwel geen baanopeningen zijn voor bijstandsgerechtigden. Er ontstaat daarmee een concurrentie aan de onderkant van de arbeidsmarkt. 2.5 Beperkte middelen voor de uitvoering ISD Noordoost heeft de afgelopen jaren het aantal klanten waarvoor zij verantwoordelijk is zien toenemen. Tussen december 2012 en december 2014 is het bijstandsbestand met 29% gegroeid. Hoewel het bijstandsbestand fors is gegroeid is de omvang van het personeelsbestand van ISD Noordoost gelijk gebleven. Dit houdt in dat met dezelfde omvang qua bezetting veel meer werk verricht dient te worden. Om de toegenomen werklast op te vangen wordt er vanuit het Participatiebudget extra personeel ingehuurd. Dit kan echter alleen voor personeel dat zich direct bezig houdt met de re-integratie en participatie van de bijstandsgerechtigden. Daarnaast gaat het hier om een tijdelijk oplossing, door de daling van het Participatiebudget komt de inhuur van extra personeel onder druk te staan Ontwikkeling Aantal bijstandsgerechtigden % Fte vast personeel 43,37 43,37 43,37 0% Fte tijdelijk personeel 3,44 3,44 3,44 0% Tabel: ontwikkeling bijstandsbestand en personeelsomvang, bron: ISD Noordoost. Naast het feit dat de ontwikkeling van de omvang van het personeelsbestand achterblijft bij de ontwikkeling van het bijstandsbestand, blijkt uit de Divosa Benchmark Werk & Inkomen over 2014 dat ISD Noordoost veel minder uitvoeringskosten maakt per klant dan gemiddeld in Nederland. Waar ISD Noordoost per klant aan uitvoeringskosten maakt, gaat het landelijk om per klant. Wanneer we dit doorrekenen dan gaat het om een verschil van Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 11 van 40

12 3. Prognoses van de tekorten op het Buigbudget Om in aanmerking te kunnen komen voor een compensatie van het tekort op het Buigbudget via de tijdelijke vangnetregeling dient in de gemeente het tekort minimaal 5% te bedragen. Daarnaast moeten gemeenten een prognose van de ontwikkeling van het tekort in de komende jaren op te stellen. In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van deze prognoses. 3.1 Prognoses saldo Buigbudget 2015 Om een inschatting te kunnen maken van de uitgaven uit het Buigbudget over 2015 is een prognose gemaakt op basis van de gemiddelde prijs van een uitkering. Dit is de ook de wijze waarop het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de omvang van het macrobudget bepaald. De gemiddelde prijs voor een uitkering wordt bepaald door uit te gaan van de definitieve uitgaven over Van de uitgaven is per gemeente voor het aandeel alleenstaande ouders de alleenstaande ouderkop 4 afgehaald omdat deze vanaf 2015 door de hervorming kindregelingen is verdwenen. De nieuwe uitgaven zijn vervolgens gedeeld op het gemiddeld aantal klanten. De hierdoor ontstane gemiddelde prijs van een uitkering wordt vervolgens met 100 Euro verlaagd om op deze wijze de kostendelersnorm te compenseren. Dit is conform de verlaging zoals het Rijk deze hanteert. In de onderstaande tabel is deze berekening weergegeven. Appingedam Delfzijl Loppersum Uitgaven Buig Effect afschaffing alleenstaande ouder kop Gemiddeld aantal klanten Prognose gemiddelde prijs per uitkering Tabel: prognose gemiddelde prijs per uitkering 2015 De gemiddelde prijs per uitkering wordt vervolgens vermenigvuldigd met het verwachte gemiddeld aantal uitkeringen. Hierbij worden drie varianten gebruikt: 1. Een gelijkblijvend gemiddeld aantal uitkeringen; 2. Een stijging van het gemiddeld aantal uitkeringen met 2,8%, conform de prognose van het CPB uit maart 2015; 4 Tot en met 2014 was de uitkering voor alleenstaande ouders hoger dan die voor een alleenstaande. Met ingang van 2015 zijn deze uitkeringen gelijk aan elkaar gesteld. De alleenstaande ouder wordt via belastingmaatregelen gecompenseerd (kindregelingen) voor de verlaging van de uitkering Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 12 van 40

13 3. Een stijging van het gemiddeld aantal uitkeringen met 4%. Deze hogere stijging wordt vermoedelijk veroorzaakt door de sterkere doorstroom van de WW naar de Wwb. In de onderstaande tabel zijn de prognoses van het tekort op het Buigbudget voor 2015 op basis van de gemiddelde prijs per uitkering weergegeven voor de drie varianten. Prognoses Appingedam Delfzijl Loppersum Op basis van een gelijk blijvend bestand 6,8% 4,4% 7,3% Op basis van een stijging van het bestand met 2,5% (CPB) 8,3% 5,8% 8,8% Op basis van een stijging van het bestand met 4% 8,9% 6,5% 9,5% Tabel: prognoses tekort Buigbudget 2015 op basis van gemiddelde prijs, berekening: Nautus. Uit de bovenstaande prognoses blijkt dat voor alle drie de gemeenten een tekort op het Buigbudget verwacht wordt. De omvang van dit tekort is sterk afhankelijk van de wijze waarop de prognose wordt opgesteld. In het vervolgrapport gaan we uit van de midden-variant waarbij de bijstand in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum net zo sterk stijgt dan in Nederland als geheel. Omdat de afgelopen jaren het aantal bijstandsuitkeringen in de gemeenten altijd sterker is gegroeid dan landelijk betreft hier dus een relatief optimistische prognose. Op basis van deze prognose komen de gemeenten in aanmerking voor een compensatie van een deel van het tekort via de vangnetregeling Wanneer aan de voorwaarden voor de aanvraag wordt voldaan kan voor het tekort boven de 5% en tussen de 10% gedeeltelijke compensatie en voor de tekorten boven de 10% volledige compensatie worden ontvangen. 3.2 Meerjarenprognose Het tekort waarmee de gemeenten geconfronteerd worden op het Buigbudget werkt ook in de komende jaren door. Wanneer we uitgaan van de stijging van het macrobudget Buig zoals weergegeven in de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2015, zal het Buigbudget de komende jaren toenemen. De kosten zullen echter ook gaan toenemen. De komende jaren wordt een toename verwacht van het aantal bijstandsgerechtigden. Deze toename wordt veroorzaakt doordat het herstel van de conjunctuur pas later doorzet in de bijstand. Daarnaast zorgt de invoering van de Participatiewet voor een stijging van het bestand, door de aanscherping van de Wajong en de instroomstop in de Wsw. In de onderstaande tabel is weergegeven hoe de het tekort op Buigbudget zich de komende jaren zal ontwikkelen bij ongewijzigd beleid en volgens de ontwikkeling van het bestand zoals deze door het CPB voorspeld is. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 13 van 40

14 Appingedam 8,3% 7% 9% 7% Delfzijl 5,8% 10% 9% 5% Loppersum 8,8% 6% 7% 6% Tabel: Meerjarenprognose tekorten Buigbudget. Bij ongewijzigd beleid zal het tekort van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum de komende jaren onveranderd hoog blijven. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 14 van 40

15 4. Mogelijke oorzaken voor het tekort Het te verwachten tekort in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum kent een aantal mogelijke oorzaken. In dit hoofdstuk zullen we nader ingaan op de mogelijke oorzaken. Hierbij wordt achtereenvolgens ingegaan op: de ontwikkeling van het budget van de gemeenten; de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt; de samenstelling van het bijstandsbestand; ontwikkelingen in de sociale zekerheid. 4.1 Ontwikkelingen in het budget De gemeenten Appingedam en Delfzijl hebben het toegekende Buigbudget de a fgelopen jaren zien ontwikkelen langs de landelijke trend. Vanaf 2015 stijgt het budget verder terwijl het landelijk juist een daling laat zien. Het toegekende budget in de gemeente Loppersum blijft juist achter bij het landelijke beeld Macrobudget Appingedam Delfzijl Loppersum Figuur: Ontwikkeling Buigbudget , bron: ministerie SZW. Wanneer we de ontwikkeling van het budget afzetten tegen de ontwikkeling van het aantal klanten dan valt op de ontwikkeling van het budget voor de gemeenten Appingedam en L oppersum achterblijft bij de de ontwikkeling van het aantal klanten. Voor Delfzijl geldt dat de ontwikkeling van het aantal klanten gelijk is aan de ontwikkeling van het budget. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 15 van 40

16 Ontwikkeling aantal klanten Ontwikkelingen Buigbudget Appingedam 35% 29% Delfzijl 28% 28% Loppersum 28% 13% Tabel: ontwikkeling aantal klanten Wwb en ontwikkeling Buigbudget , bron: ISD Noordoost, CBS en Min. SZW. De gemeenten laten dan ook al enkele jaren een tekort zien op de realisatie op het Buigbudget. Deze tekorten zijn in de onderstaande figuur weergegeven. Opvallend is dat de gemeente Loppersum in 2012 en 2013 nog een overschot op de BUIG had, maar in 2014 ineens met een tekort van 14% geconfronteerd wordt. Er is geen duidelijke verklaring voor deze ontwikkeling. 5% % -5% -10% -15% -20% -25% -30% Appingedam Delfzijl Loppersum Figuur: Ontwikkeling saldo Buigbudget, bron: ISD Noordoost Dat de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum (de meeste jaren) te maken hebben gehad met tekorten op het Buigbudget kan ook veroorzaakt worden doordat zij structureel minder budget krijgt van het Rijk. Gemiddeld ontvangen de gemeenten via het verdeelmodel variërend van tot bijna minder per bijstandsgerechtigde dan landelijk het geval is. Deze verschillen worden veroorzaakt door de wijze waarop het budget verdeeld wordt. Er wordt landelijke een inschatting gemaakt van het aantal bijstandsgerechtigden. Dit aantal blijkt echter veel hoger te liggen in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum. Waardoor het toegekende budget door meer personen gedeeld dient te worden. Nederland Appingedam Delfzijl Loppersum Tabel: Ontvangen Buigbudget per bijstandsgerechtigde, bron, CBS, ISD noordoost en ministerie SZW Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 16 van 40

17 4.2 Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Bij ontwikkelingen op de arbeidsmarkt dient onderscheid gemaakt te worden tussen de zogenaamde vraag op de arbeidsmarkt (het aantal banen) en het aanbod op de arbeidsmarkt (het aantal personen dat beschikbaar is om de banen te vervullen) Vraag op de arbeidsmarkt Wanneer we kijken naar de vraag op de arbeidsmarkt dan valt op het aantal werkzame personen de afgelopen jaren veel sterker is gekrompen dan landelijk. Waar tussen 2011 en 2014 in het COROP-gebied de werkgelegenheid is afgenomen met 6% was landelijk een daling van 3% zichtbaar. Ook op kortere termijn blijkt de werkgelegenheid in de regio sterker gedaald dan landelijk. Dit wordt met name veroorzaakt door Delfzijl. In Appingedam heeft geen verandering plaats gevonden en in de gemeente Loppersum is de werkgelegenheid licht gegroeid. Ontwikkeling Ontwikkeling Ontwikkeling Nederland -3% -2% -1% COROP Delfzijl e.o. -6% -5% -3% Appingedam -7% -4% 0 Delfzijl -6% -5% -3% Loppersum -3% -3% 2% Tabel: ontwikkeling werkgelegenheid, bron Lisa De werkgelegenheid in het COROP-gebied Delfzijl kenmerkt zich door een sterke aanwezigheid van de industrie, zorg en de handel. Deze sectoren bevatten gezamenlijk meer dan de helft van de werkgelegenheid in het gebied. Juist in deze sectoren is de werkgelegenheid gezamenlijk met 2% gedaald. Deze daling komt voor rekening van de industrie en handel. Zo zijn door het faillissement van Aldel eind 2013 veel ontslagen gevallen. Alleen bij het bedrijf zelf ging het al om zo n 280 werkzame personen. Daarnaast zijn er door dit faillissement ook banen verloren g egaan bij faciliterende bedrijven zoals de schoonmaak en de beveiliging (circa 70). Ook het faillissement van PMF heeft voor een afname van de werkgelegenheid gezorgd. Daarnaast zien we vooral dat kleine bedrijven in de industriële en handelssector te kampen hebben met een afname van de werkgelegenheid en bedrijfsbeëindigingen. Binnen de zorg heeft weliswaar een lichte groei van de werkgelegenheid plaatsgevonden, maar het betreft hier voornamelijk kleine banen in de thuiszorg. Waar de zorgsector nog een groei liet zien tussen 2012 en 2014 wordt ook hier in de toekomt een tekort verwacht. Dit wordt veroorzaakt door de decentralisaties in de zorg, hierdoor wordt met name bij de werkgelegenheid voor lager opgeleiden in de zorg een krimp zal gaan plaatsvinden. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 17 van 40

18 Ontwikkeling in Industrie Ontwikkeling in Handel Ontwikkeling in Zorg Nederland -3% -2% -2% COROP Delfzijl e.o. -8% -5% 2% Tabel: Ontwikkeling werkgelegenheid naar sector, bron: Lisa. De prognoses voor toekomstige ontwikkeling van werkgelegenheid in de regio laten geen rooskleuring beeld zien. Hoewel een deel van de verloren werkgelegenheid bij Aldel door de herstart hersteld word, blijft de industriële sector onder druk staan. Zo heeft Akzo in 2014 ontslagen aangekondigd die nog niet verwerkt zijn in de cijfers. UWV voorspeld dat in de provincie Groningen de werkgelegenheid in de Industrie in 2015 met 1,3% zal krimpen. Wanneer we het aantal banen in de regio afzetten tegen de beroepsbevolking dan blijkt dat er veel minder banen beschikbaar zijn dan dat er personen in de beroepsbevolking zitten. Hieruit blijkt dat er maar voor 80% van de personen in de beroepsbevolking een baan is in het COROP-gebied. Landelijk geldt dat er voor 90% van de beroepsbevolking een baan beschikbaar is. Nederland Prv Groningen COROP Delfzijl en omgeving Aantal banen per hoofd van de beroepsbevolking ,90 0,90 0,80 Tabel: beschikbare banen beroepsbevolki ng 2014, bron: CBS en LIsa Verder blijkt op het terrein van de arbeidsmarkt dat de veerkracht van de regionale arbeidsmarkt in de omgeving van Delfzijl tot de kleinste van Nederland behoort. Het geringe aantal banen per inwoner, de geringe relatie tussen de verschillende sectoren binnen de regionale werkgelegenheid en de geringe uitwisselbaarheid van kennis en vaardigheden tussen die sectoren zorgen ervoor dat economische schokken, zoals het faillissement van Aldel en de overige ontslagen die de regio getroffen hebben, moeilijk binnen de eigen arbeidsmarktregio opgevangen kunnen worden. Figuur: Economische veerkracht naar regio, bron: CBS, LISA, Significance, bewerking PBL Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 18 van 40

19 4.2.2 Aanbod op de arbeidsmarkt De afnemende w erkgelegenheid in de regio is ook terug te zien in de ontw ikkeling van het aantal Niet Werkende Werkzoekenden (NWW) in de gemeenten. In 2014 is het aantal NWW-ers in de regio gestegen met ruim 10%. Hoew el deze stijging lager is dan gemiddeld in Nederland blijft het aandeel NWW-ers op de beroepsbevolking veel hoger dan landelijk. In de regio bedraagt dit aandeel 13,2% terw ijl dit landelijk maar 9,5% is. Voor 2015 zet de stijgende trend in de NWW zich voort. Hierbij valt op de stijging in het COROP-gebied Delfzijl en omgeving in de eerste drie maanden van 2015 een keer zo sterk is als landelijk. Daarnaast is de daling van het aantal NWW-ers geheel teniet gedaan. Ontw ikkeling NWW december 2013 december 2014 NWW als % van de beroepsbevolking 2014 Ontw ikkeling NWW december maart 2015 Nederland 10,8% 9,6% 4,7% Prv Groningen 13,5% 12,8% 9,0% COROP Delfzijl e.o. 10,5% 13,2% 9,7% Appingedam 8,9% 13,3% 9,0% Delfzijl 14,7% 14,5% 8,9% Loppersum -0,6% 9,6% 13,8% Tabel: Ontwikkeling niet werkende werkzoekenden, bron: UWV Opvallend is dat de ontwikkeling van de NWW in het COROP-gebied Delfzijl en omgeving vooral veel sterker is geweest onder de groep personen met een elementair en lager opleidingsniveau. Tussen januari 2014 en maart 2015 was hier een groei zichtbaar van 8,3%, terwijl er landelijk een stijging van 7,3% was. De sterke groei van de werkloosheid is ook terug te zien in de ontwikkeling van het aantal WW-ers in de gemeenten. Opvallend is dat de ontwikkeling van de WW in de gemeente Loppersum veel minder sterk is, in 2014 is het aantal WW-ers daar zelfs gedaald. Ontwikkeling WW december 2012 december 2014 Ontwikkeling WW december 2013 december 2014 Nederland 30% 1% Prv Groningen 27% 3% COROP Delfzijl e.o. 37% 7% Appingedam 46% 11% Delfzijl 45% 11% Loppersum 4% -7% Tabel: Ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, bron: CBS Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 19 van 40

20 Zoals uit het voorgaande blijkt hebben de gemeente Appingedam, Delfzijl en Loppersum te kampen met grote groepen burgers die buiten het arbeidsproces staan. Wanneer we dit afzetten tegen het aantal banen en vacatures dan wordt de discrepantie tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt duidelijk. Tegenover elke 4 banen die de gemeenten kennen staat één werkzoekende. Daarnaast blijkt dat op elke openstaande vacature in de provincie Groningen in het derde kwartaal van 2013 alleen al vanuit de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum een aanbod 2,5 werkzoekenden is. In kwalitatieve zin zal niet iedereen geschikt zijn voor de aangeboden vacatures. Ook geldt dat niet alle burgers beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld vanwege beperkingen. Wsw Wwb WW IOAW/Z 100 Vacatures arbeidsmarktregio Groningen 1286 WAO 960 Wajong 960 WAZ 50 WIA 640 Figuur: Concurrentie en verdringing op de arbeidsmarkt, bron: CBS en UWV Zoals uit onderstaande tabel valt op te maken, beschikken de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum over een groot aandeel laagopgeleiden. De kansen op een baan zijn voor inwoners van de gemeenten daarmee kleiner dan gemiddeld en de kans op een laag inkomen en een uitkering in de gemeente is juist groter dan gemiddeld. Laagopgeleiden in de beroepsbevolking Nederland Groningen Appingedam Delfzijl Loppersum ,2% 24,2% 32,1% 30,8% 28,7% ,0% 23,2% 30,2% 29,2% 27,9% ,7% 22,7% 29,1% 30,1% 26,3% Tabel: Laagopgeleiden (basisonderwijs, het vmbo, de eerste 3 leerjaren van havo/vwo of mbo-1 )als percentage van de beroepsbevolking, bron: CBS Deze groep, die over het algemeen minder mobiel is, zoekt naar werk binnen een beperkte afstand van de woonplaats. Het blijkt echter dat het aanbod van banen voor laagopgeleiden in de Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 20 van 40

21 gemeenten en de directe regio laag is. Hiermee worden ook de kansen voor laagopgeleiden op de arbeidsmarkt ernstig beperkt, zeker in combinatie met het grote aanbod van laagopgeleiden en niet-werkenden. In de onderstaande kaarten zijn van links naar rechts het aantal laagopgeleiden, het aanbod van banen voor laagopgeleiden en de kansen voor laagopgeleiden op de arbeidsmarkt weergegeven. Kaarten: laagopgeleiden, banen voor laagopgeleiden, kansen op de arbeidsmarkt voor laag opgeleiden, bron: stichting Atlas voor gemeenten 4.3 Ontwikkelingen in het bijstandsbestand De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum hebben ook hun uitwerkingen gehad op de omvang en de kenmerken van het bijstandsbestand van ISD Noordoost. Het totale bestand (exclusief BBZ) steeg van 1250 uitkeringsgerechtigden in december 2011 naar 1640 in december 2014 een stijging van 31% Nederland Appingedam Delfzijl Loppersum Figuur. Ontwikkeling aantal bijstandsuitkering (index december 2011 is 100), bron: CBS en ISD Noordoost Bestandskenmerken De groei van het bestand heeft ook gevolgen voor de ontwikkeling van de kenmerken van het bestand. Deze staan in de volgende tabel weergegeven. Opvallend hierbij is de toename van het Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 21 van 40

22 aantal alleenstaande ouders in het bestand in het bestand. In 2012 maakten zij nog 22% uit van het aantal uitkeringen, in 2014 is dit 23%. In absolute zin betreft het een stijging 90 alleenstaande ouders. Dit zorgde voor hogere kosten van bijstand voor de gemeenten die deel uit maken van ISD Noordoost. Daarnaast valt de sterke fluctuatie van het aandeel jongeren in het bijstandsbestand op. Meer dan een kwart van het bijstandsbestand van de gemeenten binnen ISD Noordoost bestaat uit bijstandsgerechtigden die korter dan een jaar een uitkering ontvangen. Dit aandeel is in vergelijking met 2012 sterk gestegen. Het aandeel bijstandsgerechtigden dat langer dan 5 jaar een uitkering ontvangt is juist afgenomen, hoewel het aantal nog steeds stijgt. Tussen de gemeenten binnen ISD Noordoost zijn er weinig verschillen in de kenmerken van het bijstandsbestand Totaal Leeftijd < 27 jaar 10,0% 13,0% 12,1% jaar 90,0% 87,0% 87,9% Huishouden Alleenstaand 62,2% 62,1% 62,1% Eenouder 22,1% 22,5% 23,1% Echtpaar 15,7% 15,4% 14,8% Uitkeringsduur Korter dan 1 jaar 23,6% 30,5% 28,4% 1 tot 5 jaar 48,6% 43,8% 45,9% Langer dan 5 jaar 27,8% 25,6% 25,7% Ontwikkeling bestandskenmer ken Wwb, bron: ISD Noordoost Deze ontwikkelingen laten zien dat er een grote dynamiek in het bijstandsbestand zit. Dit blijkt ook uit de gegevens over de in- en uitstroom. In 2014 zijn er in totaal 737 nieuwe uitkeringen verstrekt, maar in dezelfde periode zijn ook 598 uitkeringen beëindigd. 737 instroom Bestand 1 januari Uitstroom 598 Figuur: Dynamiek in bestand 201, Bron: ISD Noordoost Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 22 van 40

23 Wordt ongeveer een ruim derde van het bestand van ISD Noordoost jaarlijks vernieuwd. Er zijn veel klanten die gedurende een jaar in- en ook weer uitstromen. Bijvoorbeeld via tijdelijk werk. 4.4 Ontwikkelingen in de Sociale Zekerheid en zorg De afgelopen periode hebben er veel veranderingen in de sociale zekerheid plaatsgevonden. De invoering van de Participatiewet zorgt voor een nieuwe instroom van personen die voorheen op de Wajong of de Wsw waren aangewezen. Daarnaast is de afgelopen jaren de WW-duur aangescherpt en de pensioenleeftijd verhoogd. Voor de verhoging van de pensioenleeftijd is slechts beperkt financieel gecompenseerd. In deze paragraaf worden de gevolgen van deze ontwikkelingen weergegeven Nieuwe doelgroepen Participatiewet De invoering van de Participatiewet gaat gepaard met een aanscherping van de instroom in de Wajong en een instroomstop in de Wsw. Personen die niet meer in aanmerking komen voor de deze regelingen zijn aangewezen op een bijstandsuitkering. De gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum kennen een relatief grote groep personen die is aangewezen op een Wajonguitkering of werkzaam is in de Wsw. De afgelopen jaren is de Wajong in de gemeenten Delfzijl en Loppersum ook veel sterker gegroeid dan landelijk. Dit is in de onderstaande tabel weergegeven. Ontwikkeling 2012 Ontwikkeling 2013 Ontwikkeling 2014 Nederland 4,7% 5,4% 5,1% Appingedam 3,3% 6,5% 0,0% Delfzijl 5,9% 5,6% 13,2% Loppersum 12,5% -5,6% 17,6% Tabel: ontwikkeling Wajong, bron: CBS Gezien de sterkere ontwikkeling van de Wajong de afgelopen jaren mag verondersteld worden dat ook de komende jaren de gemeenten met een sterkere instroom van deze nieuwe doelgroep in de bijstand te maken krijgen. Deze ontwikkeling wordt slecht beperkt via het Buigbudget gecompenseerd omdat deze middelen gelijk over het land verdeeld worden Invoering ongedeeld Participatiebudget De invoering van de Participatiewet brengt met zich mee dat er een ongedeeld Participatiebudget ontstaat voor zowel de uitvoering van de Wsw als de re-integratie en participatie van bijstandsgerechtigden. Dit budget zal de komende jaren krimpen door de verwachte daling van het aantal Wsw-ers. De gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum hebben de invoering van de Participatiewet aangegrepen om voor de uitvoering uit te gaan van budgetneutraliteit. Dit houdt in dat binnen het Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 23 van 40

24 toegekende Participatiebudget zowel de Wsw als de re-integratie van bijstandsgerechtigden uitgevoerd dienen te worden. De daling van het aantal Wsw-ers in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum zal naar verwachting echter minder snel gaan dan het Rijk verwacht. Al vanaf 2016 is er minder budget beschikbaar voor re-integratie dan door het rijk becijferd omdat de kosten voor de Wsw hoger zijn dan waar het rijk van uitgaat Een teruglopend budget voor de re-integratie van bijstandsgerechten heeft als gevolg dat er minder werk gemaakt kan worden van uitstroom naar de arbeidsmarkt. Gevolg daarvan is dat het bestand zal groeien of in het beste geval minder snel zal dalen. Op basis hiervan kan het tekort van de gemeenten op het Buigbudget verder oplopen Aanscherping WW De afgelopen jaren is de WW-duur scherp naar beneden bijgesteld. Personen die de afgelopen jaren zijn ingestroomd in de WW zullen daarom sneller doorstromen naar de bijstand wanneer zij geen werk kunnen vinden. Zoals eerder aangetoond is de WW de afgelopen jaren in de regio veel sterker gegroeid dan landelijk. Dit wordt ook veroorzaakt door de sterkere afname van de werkgelegenheid. Omdat de WW veel sterker is gegroeid in de regio dan landelijk mag verwacht worden dat de instroom in de bijstand van personen die de maximale WW-duur hebben bereikt ook hoger zal liggen dan landelijk. Hierdoor zal de bijstand sterker stijgen. Deze aanname wordt bevestigd door UWV. Zij voorspelt in haar prognoses voor de doorstroom van de WW naar de bijstand dat de doorstroom in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum veel groter zal zijn dan landelijk Prognose 2015 Nederland 6,7% 6,2% 6,5% Appingedam 11,5% 8,5% 10% Delfzijl 9,6% 10,7% 10,2% Loppersum 10,2% 8,1% 9,1% Tabel: doorstroom WW naar bijstand volgens UWV, bron: UWV. 4.5 Samenvatting Er is een groot aantal mogelijke oorzaken voor het tekort op het Buigbudget in de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum aan te wijzen. Deze mogelijke oorzaken zijn onder te verdelen in 4 categorieën: 1. Oorzaken in het budget: Het budget is in de gemeenten minder sterk gegroeid dan het bijstandsbestand. Daarnaast ontvangen de gemeenten via de verdeelmodellen al jaren een lager budget per klant dan gemiddeld in Nederland. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 24 van 40

25 2. Oorzaken in de arbeidsmarkt: De werkgelegenheid is sterker gedaald dan landelijk en dan met name in de voor uitstroom uit de bijstand cruciale factoren. Aan de aanbodszijde komt er een steeds groter wordende concurrentie van andere werklozen. Vaak hebben deze een meer recent arbeidsverleden of opleidingsverleden waardoor zij sneller naar werk kunnen dan bijstandsgerechtigden. Tot slot blijkt er een slechte aansluiting van vraag en aanbod. Waar een groot deel van de bevolking laagopgeleid is, is het aanbod van banen voor laagopgeleiden juist heel erg laag. 3. Ontwikkelingen in het bijstandsbestand: Het bijstand bestand in de gemeenten is veel sterker gestegen dan landelijk. Ondanks de sterke stijging blijkt er een grote dynamiek in het bijstandsbestand te zitten. Ongeveer een derde van het totale bestand wordt jaarlijks vernieuwd. Ook stroomt een groot aantal klanten gedurende een jaar zowel in als uit. 4. Ontwikkelingen in het sociaal domein: Door de invoering van de Participatiewet krijgen de gemeenten te maken met een nieuwe doelgroep. De gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum krijgen naar verwachting een groter aantal klanten van de nieuwe doelgroep dan landelijk. Daarnaast zorgen de besparingen op het Participatiebudget er voor dat er steeds minder werk gemaakt kan worden van ondersteuning bij re-integratie. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 25 van 40

26 5. Mogelijkheden voor besparingen ISD Noordoost heeft de afgelopen jaren veel activiteiten ingezet om het bijstandsbestand zo laag mogelijk te houden. Hierbij gaat het om zaken rondom instroompreventie en uitstroombevordering, maar ook in de samenhang met de overige decentralisaties. De effecten hiervan liggen over het algemeen boven het landelijk gemiddelde. Onder druk van de bezuinigingen die vanaf 2010 zijn doorgevoerd zijn echter ook bepaalde zaken noodgedwongen gestopt of hebben minder prioriteit gekregen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op wat op dit moment de mogelijkheden binnen het beleid en uitvoering op het terrein van Werk en Inkomen zijn om de uitgaven op het Buigbudget van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum omlaag te brengen. De benoemde mogelijkheden zijn tot stand gekomen aan de hand van een brainstorm met een beleidsmedewerker, de teammanager Werk, de teammanager Inkomen, Zorg en Participatie en de teammanager financiën. In de onderstaande paragrafen worden voors tellen geclusterd weergegeven. Hierbij wordt de clustering gebruikt zoals deze in het vorige hoofdstuk bij de beschrijving van de (mogelijke) oorzaken van het tekort gehanteerd zijn. Bij alle benoemde maatregelen geldt dat vanuit ISD Noordoost een aantal uitgangspunten worden gehanteerd: Een maatregel alleen wordt doorgevoerd wanneer deze voor een klant geen problemen op andere levensdomeinen veroorzaakt of versterkt; Omdat ISD Noordoost binnen haar uitvoering geen onderscheid maakt tussen de klanten uit verschillende gemeenten voert zij de maatregelen integraal door voor alle klanten. Wanneer ontwikkelingen hier om vragen is er het wel mogelijk lokale projecten op te zetten. We gaan er in dit rapport vanuit dat het effect van de maatregelen zich naar rato over de gemeenten verdeeld. Dit laat de historie van ISD ook zien. ISD Noordoost kent in vergelijking met overige gemeenten een relatief kleine uitvoeringsorganisatie 5. Voor het uitvoeren van maatregelen is in sommige gevallen een investering noodzakelijk. Wanneer dit het geval is dan wordt dit expliciet benoemd. De opgenomen investeringen betreffen investeringen in personeel of uitvoeringskosten. Kosten die uit het Participatiebudget gefinancierd worden, worden niet expliciet benoemd De maatregelen zullen in de loop van 2016 geïmplementeerd worden. Hierdoor zal het effect van de maatregelen in 2016 niet volledig zijn. We gaan er vanuit dat de maatregelen in 2016 voor de helft effect kunnen sorteren en vanaf 2017 geheel. 5 Uit de Divosa Benchmark Werk & Inkomen over 2014 blijkt dat ISD Noordoost veel minder uitvoeringskosten per klant maakt dan gemiddeld in Nederland, het gaat om respectievelijk bij ISD noordoost tegenover landelijk. Vangnetregeling 2015 ISD Noordoost pagina 26 van 40