Waddenzee Werelderfgoed

Transcriptie

1 1 Waddenzee Werelderfgoed Aan de Deense, Duitse en Nederlandse Noordzeekust ligt een natuurgebied dat uniek is in de wereld: de Waddenzee. In juni 2009 is de Waddenzee opgenomen in de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Het Deense deel van de Waddenzee werd hier in 2014 aan toegevoegd. De gehele Waddenzee, met een oppervlakte van km, is nu één ongedeeld Werelderfgoed. Varde De Waddenzee Esbjerg Werelderfgoedgebied Meren en Rivieren Kwelder Veengrond Stranden, Duinen en Zandbanken Zandgrond DENEMARKEN Ribe Zeeklei Landelijk Gebied en Zeekleigebied Staatsgrens Tønder Wadplaat Diepte < 10 m Diepte m N 0 Diepte > 20 m Km Husum Tönning SleeswijkHolstein Noordzee Heide Brunsbüttel Cuxhaven Stade Wilhelmshaven Delfzijl Harlingen Leeuwarden Bremerhaven Emden Groningen Oldenburg Nedersaksen Bremen Den Helder NEDERLAND DUITSLAND

2 2 Een bijzondere onderscheiding UNESCO hanteert verschillende criteria om te beoordelen of een gebied Werelderfgoed mag worden. Het moet ongerept zijn en van uitzonderlijke, universele waarde. Bovendien moet de bescherming ervan gegarandeerd zijn voordat het op de Werelderfgoedlijst kan worden opgenomen. Peter Prokosch UNESCO de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur heeft de Waddenzee eind 2009 opgenomen in de Werelderfgoedlijst. Daarmee staat de Waddenzee op hetzelfde niveau als andere wereldberoemde wonderen der natuur, zoals de Grand Canyon in de VS en het Great Barrier Reef in Australië.

3 3 Waarom Werelderfgoed Wereldwijd belang De Waddenzee is van wereldwijd belang voorbij haar grenzen. Ieder jaar komen 10 à 12 miljoen trekvogels foerageren als ze op weg zijn van en naar hun winterverblijf. Waar de wetten van de natuur heersen De Waddenzee laat op unieke wijze zien hoe planten en dieren zich aan het steeds veranderende landschap aanpassen. Jong en oorspronkelijk landschap Wind en getijden vormen het landschap steeds opnieuw. De Waddenzee kan ons veel leren over de ontwikkeling van de aarde sinds de laatste ijstijd (10 tot 12 duizend jaar geleden). Jan van der Kam

4 4 De Waddenzee, uniek in de wereld De Waddenzee is een buitengewoon dynamisch landschap. Nergens ter wereld heeft zich onder invloed van de getijdenwerking een landschap ontwikkeld met zo n veelheid aan soorten. Een landschap dat nog steeds verandert, tot op de dag van vandaag. Grote geulen en kleine prielen doorsnijden uitgestrekte wadvlakten en omzomen steeds droogvallende zandbanken. Mosselbanken, zeegrasweiden en zachte slikplaten bevatten voedsel voor vele diersoorten. Bloeiende zilte graslanden buitendijks en op de eilanden wisselen af met strand en duinen. De veelzijdigheid van het landschap maakt de Waddenzee tot een uniek leefgebied. A. Schnabler

5 5 Duurzame industrie De Eemsdelta is een belangrijke motor van de noordelijke economie. Havens, industrie, chemie, data-opslag, recycling en energieproductie zorgen voor een grote economische impuls. De extra werkgelegenheid die dat oplevert is van groot belang. De regio is volop bezig met innovaties en investeringen en loopt voorop in de omschakeling naar duurzame energie, hergebruik van producten, en productie van materialen en grondstoffen die hun waarde behouden. Het grote agrarische achterland maakt de regio bij uitstek geschikt voor een economie die gewassen en reststromen uit de landbouw en voedingsmiddelenindustrie inzet voor de productie van materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie. De industrie is gericht op toekomstige ontwikkelingen die leiden tot: Minder energieverbruik door efficiënter omgaan met energie; door betere energieprestaties; door een gemeenschappelijk utiliteitennetwerk. Verduurzamen van het energieverbruik door gebruik van wind- en zonne-energie; door gebruik van biomassa voor stoomproductie. Overstap naar groene grondstoffen door bio-raffinage (bijvoorbeeld van suikerbiet naar azijnzuur); door afval te gebruiken als chemische grondstof.

6 6 Duurzame energie Duurzame energie is de meest solide basis voor onze energiebehoefte op de lange termijn. Voor onze aarde, maar ook voor de economie van de Eemsdelta. Produceren van duurzame energie levert werk op en stimuleert nieuwe bedrijvigheid. Bedrijven die zich hier nieuw vestigen vragen om lokaal opgewekte, duurzame energie. Dat versnelt het proces van vergroening. In de overgang naar duur zame energie spelen de Groninger zeehavens een belangrijke rol. De Eemshaven huisvest het grootste windpark op land van Nederland: 90 turbines, samen goed voor 279 MW ( huishoudens). Ook worden vanuit de Eemshaven materiaal en mensen vervoerd voor de aanleg van windparken op de Noordzee. Het grootste zonne-energiepark van Nederland verrijst bij Delfzijl, en de Eemshaven heeft vergevorderde plannen voor een zonnedijk. Bij elkaar leveren die voldoende energie voor ongeveer huishoudens. Tel daar bij op de ontwik kelin gen op het gebied van biomassa, de nadruk op het verlagen van de CO -uitstoot en de groei in het hergebruik van reststoffen. 2 Hier staan omvangrijke investeringen op stapel die allemaal gericht zijn op verdere vergroening van de energievoorziening. De provincie Groningen, de gemeenten Delfzijl en Eemsmond, Groningen Seaports en de natuur-en milieuorganisaties werken samen om deze vergroening te realiseren.

7 7 Duurzame havens In 2030 is de Eemsdelta het belangrijkste groene haven- en industriegebied van Noord-Nederland. De energie- en datasector in de Eemshaven is van internationaal belang en heeft een nauwe band met het chemie en recyclingcluster in Delfzijl. Samen vormen ze één efficiënt en concurrerend groen havencomplex. Hier werken overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maat schappelijke organisaties nauw samen. Dat maakt de Eemsdelta met zijn uitstekende bereik baarheid, kwaliteit van de leefomgeving en ligging aan het Wereld erf goed Waddenzee tot een aantrekkelijke vestigingsplaats voor (nieuwe) bedrijven en (nieuwe) inwoners. Groningen Seaports Groningen Seaports stimuleert verantwoord, integer en duurzaam de econo mische activiteiten en daarmee de werkgelegenheid in de havens, industrieterreinen en andere logistieke knooppunten die Groningen Seaports beheert of waar het de regie voert. Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta (SBE) SBE is een werkgeversorganisatie met grote regionale betrokkenheid: kritisch, onafhankelijk en proactief. Wij geloven in samen maakt sterker. Daarom organiseren we samenwerking tussen onze leden en werken we samen met onze vele stakeholders, zoals overheden, kennisinstellingen en de natuur- en milieuorganisaties. Samenwerken om de regio te versterken, om werk te creëren.

8 8 Het uitvoeringsprogramma In het programma Eems-Dollard 2050 (ED 2050) gaan rijk en regio de komende jaren samenwerken om de natuur in de Eems-Dollard te verbeteren. De projecten dragen ook bij aan de economie en leefbaarheid van deze regio. Dit zijn de belangrijkste projecten: projecten waarmee jaarlijks 1 miljoen ton slib uit het watersysteem van de Eems- Dollard wordt gehaald. Het slib krijgt een nuttige bestemming op het land, terwijl het water van de Waddenzee helderder wordt; projecten die de overgang tussen land en water en tussen zoet en zout zachter, natuurlijker maken. Ze scheppen ruimte voor planten en dieren die in het gebied thuishoren. Voorbeelden zijn de Dubbele Dijk, de Rijke Dijk en de Kleirijperij; onderzoek naar water- en sedimentbewegingen: hoe beïnvloedt de getijdebeweging de hoeveelheid slib in het water? Met het resultaat van dit onderzoek is de hoeveelheid slib verder terug te dringen; en op het gebied van onderzoek, beleid en werkzaamheden intensief samenwerken met Duitsland. Met ED 2050 zetten rijk en regio zich nationaal en internationaal op de kaart als voortrekker op het gebied van waterkwaliteit, kustbescherming en innovatie. Het programma gaat lopen tot Voor de periode zijn de plannen al klaar. Ze vragen een totale investering van 70 miljoen euro.

9 9 De Dubbele Dijk Achter de huidige zeedijk wordt een 2,5 km lange, tweede en kleinere dijk aangelegd. Samen zijn deze twee dijken even sterk als één gewone zeedijk. In het gebied tussen de twee dijken kan water uit de Eems ingelaten worden. Het gebied krijgt daardoor een functie voor slibinvang, zilte landbouw en natuur. Door het aanslibben groeit de bodem hier mee met de zeespiegelstijging. Achter de inlaat is een gebied van 25 ha ingericht om slib uit de Eems-Dollard te laten bezinken, zo n 6 cm per jaar. Dit slib wordt vervolgens gebruikt voor dijkversterking. Het vervangt de klei die tot dusver tegen hoge kosten moet worden aangevoerd. Als het lukt om het ingevangen slib toe te passen bij dijkenbouw, heeft Nederland een nieuw exportproduct in handen. Een tweede bekken van 30 hectare wordt geschikt gemaakt voor innovatieve zilte landbouw, zoals de teelt van kokkels, zeewier en zilte gewassen. De verwachte grondopbrengst van deze teelten is drie keer hoger dan de huidige opbrengst uit pootaardappelen die nu veelal op deze akkers worden geteeld. De grond in het gebied tussen beide dijken behoudt zijn economische waarde. De dubbele kering en het afvangen van sediment uit de Eems-Dollard levert belangrijke ecologische winst op. De ontwikkeling van een geleidelijke overgang van zoet naar zout water biedt hier kansen voor trekvissen, zoals paling. Ook wordt het gebied belangrijker als broed- en foerageergebied en hoogwatervluchtplaats voor wadvogels.

10 10 Kiek over Diek Kiek over Diek (Kijk over de Dijk) is een 90 kilometer lang fietspad dat langs de hele Groninger waddenkust loopt en Lauwers oog verbindt met Nieuwe Statenzijl. Op het traject kan zonder obstakels afwisselend aan de binnenzijde, de buitenzijde of op de kruin van de dijk worden gefietst. Wie het gebied bezoekt heeft zo makkelijker toegang tot het Unesco Werelderfgoed Waddenzee. Vanaf elf toeristische opstappunten (TOP s) kan gestart worden met een fietstocht over de dijken. Panelen bij de TOP s geven informatie over de flora en fauna in het gebied en over de verschillende bezienswaardigheden in het achterland. Die kunnen worden bezocht via een van de fietsroutes die aftakken van de Kiek over Diek-route. Langs de route zijn nieuwe attractiepunten ontstaan, zoals uitkijk- en vogelposten en kunstobjecten. In tien dorpen langs de kust trekken de verhalenbanken of social sofa s de aandacht. Ze zijn bekleed met door kunstenaars ontworpen mozaïeken die verschillende verhalen uitbeelden op het thema waddenkust. Om overnachten aantrekkelijk te maken zijn op verschillende plaatsen trekkershutten geplaatst en camperplaatsen aangelegd.

11 11 Een Rijke Dijk De zeedijk tussen de Eemshaven en Delfzijl wordt binnenkort versterkt. Nu de schop toch in de grond moet, biedt dat kansen om de dijk niet strak en hard af te werken, maar juist ruimte te maken voor de natuurlijke rijkdom van de waddenkust. Een Rijke Rijk biedt ruimte voor natuur en is daarmee ook aantrekkelijker voor de recreant. Vogels krijgen hooggelegen plekken waar ze tijdens hoogwater kunnen rusten. Onderaan de dijk komen poeltjes waarin na de vloed water blijft staan, goed voor zeedieren en getijdeplanten. Een palenbos in het water geeft zeepokken, mosselen en getijdeplanten de mogelijkheid zich te vestigen. Voor sterns en visdieven wordt bij de Eemshaven een broedeiland aangelegd. Daar kunnen ze ongestoord nestelen en hun jongen grootbrengen.

12 12 Eems-Dollard uniek natuurgebied Waar zoet en zout elkaar ontmoeten Zoet water van Eems en Westerwoldse Aa mengt hier geleidelijk met zout water van de Waddenzee. In de rivier mond is het niet zoet en niet zout, maar brak. Dat zorgt op de Dollardkwelders voor een bijzondere vegetatie met zeeaster en riet. Voor trekvissen als stekelbaars en paling is het brakke water de ideale overgang tussen zeewater en binnenwater. Voedselrijk van nature Zowel de zee als de rivier voeren vruchtbaar slib aan. Riviermonden of estuaria hebben een zeer hoge voedselproductie. Door het zonlicht in het ondiepe water en op de wadplaten is er een hoge productie van fytoplankton. Dat staat aan de basis van de voedselketen op aarde. Het verklaart waarom juist estuaria zo rijk zijn aan vogels, vissen en zeehonden.

13 13 Tankstation voor trekvogels De meeste vogels in ons waddengebied broeden in het hoge noorden en overwinteren in Afrika. Voor deze trekvogels is de Waddenzee een onmisbare plek om bij te tanken, een schakel in hun flyway. De slikkige Dollard is vooral belangrijk voor de bonte strandloper, zwarte ruiter en kluut. Natuurlijke kwelders De kwelders langs de Dollard zijn in de Waddenzee de enige vastelandskwelders zonder kustverdediging. Zonder die kwelderwerken hebben ze een natuurlijk karakter. Oude patronen van sloten en greppels maken hier langzaam plaats voor een natuurlijk patroon van geulen en prielen. Op sommige plekken groeien de kwelders aan, en op andere plaatsen slaat de zee er weer stukken af.

14 14 Kraamkamer voor zeehonden Zeehonden leven in de winter op de Noordzee, maar zoeken s zomers het ondiepe water op als kraamgebied. De Dollard is de kraamkamer voor zo n 200 zeehonden. Moeders met hun pups zijn goed te bekijken vanachter de zeehondenkijkwand op de Punt van Reide. Unieke beleving De zeehondenkijkwand bij de Punt van Reide en de kijkhut Kiekkaaste bij Nieuwe Statenzijl. Twee prachtige mogelijkheden om als bezoeker van de Dollard de natuur beleven.

15 15 Werken aan natuurherstel Eems-Dollard estuarium is ecologisch ziek Slib hoort bij een estuarium, maar in de Eems-Dollard is er een overdaad aan slib. Oorzaken zijn de diepe, snelstromende vaargeulen en het doorlopend uitbaggeren ervan. Gebaggerd slib wordt weer in zee gestort en kan daar niet meer bezinken. Het estuarium is opgesloten tussen harde dijken zonder kwelder, natuurlijke plaatsen waar slib kan bezinken zijn verdwenen. Een overdaad aan slib Het vele slib raakt het ecosysteem in het hart: zonlicht dringt niet meer door in het troebele water en daardoor staat de productie van fytoplankton op een laag pitje. De problemen zijn het grootst in de rivier de Eems in Duitsland. Tussen Emden en Leer zweeft zoveel slib in de rivier, dat die in de zomer zuurstofloos is en niets meer in het water kan leven. Een ramp voor alle waterleven!

16 16 Oorzaken aanpakken Op termijn moeten er geen zeeschepen met grote diepgang meer ver de Eems op varen. Dat kan door met andere typen schepen te gaan varen, zowel in het Nederlandse als het Duitse deel van de Dollard. Daarnaast moet de harde kustlijn worden omgevormd tot een bredere kustzone waarin slib weer kan bezinken. Vijf maatregelen op korte termijn Ga de komende jaren anders baggeren, en hoe minder hoe beter. Breng de bagger die vrijkomt aan land. Gebruik het materiaal voor de landbouw als bodem verbeteraar of na rijping tot zeeklei als grondstof voor dijkenbouw. Een nieuwe kwelder bij Delfzijl wordt aangelegd met zand uit de vaargeul tussen de Eemshaven en de Noordzee. Op die kwelder kan daarna slib bezinken. Tussen de Eemshaven en Delfzijl komt een proef met een dubbele dijk die slib kan invangen. In Polder Breebaart komt een proef om meer slib in te vangen, en dat dan vervolgens te gebruiken voor de Brede Groene Dijk langs de Dollard.

17 17 Zoeken naar een nieuwe balans De Eems-Dollard terugbrengen van de situatie van honderd jaar terug is niet mogelijk. Daarvoor is er teveel onomkeerbaar veranderd. Het zoeken is naar een nieuwe balans. Naar een situatie waarin ecologisch herstel van het estuarium hand in hand gaat met ruimte voor duurzame economische ontwikkeling. Het Groninger Landschap draagt daar aan bij.

18 18 Verwijderen Griesberg De Griesberg ten oosten van Delfzijl in de Bocht van Watum is circa 20 ha groot en bestaat uit kalkgries, een restproduct van de sodaproductie. Het gries werd hier tot 2009 legaal geloosd. Het materiaal is sterk basisch en op de Griesberg is daardoor nauwelijks bodemleven mogelijk. Verwijderen van de Griesberg zorgt in een gebied van 20 hectare voor het ecologisch herstel van de zeebodem. Rijkswaterstaat graaft het gries af in een periode van twee jaar. Daarna wordt het aangeboden op de markt. Duurzaam hergebruik van het materiaal is het uitgangspunt.

19 19 Hoofddoelen van het Waddenfonds Het Waddenfonds subsidieert projecten die voldoen aan de volgende hoofddoelen: vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het waddengebied; verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke rijkdom van de Waddenzee; een duurzame economische ontwikkeling van het waddengebied, gericht op een echte overgang naar een duurzame energiehuishouding; ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding over het waddengebied. Het Waddenfonds draagt bij aan het Programma Marconi.

20 20 We zijn begonnen Samen werken aan een natuurlijker kustlijn. Dat is de kern van het Programma Marconi. Dit voorjaar is de gemeente Delfzijl gestart met het uitvoeren van het eerste deelproject: Marconi Buitendijks. De zeedijk wordt landinwaarts verlegd en maakt ruimte voor een vergroot stadsstrand. De dijk zelf wordt een boulevard voor recreanten, wandelaars en fietsers. Een nieuwe brug gaat de boulevard verbinden met het centrum. De hoofd winkelstraat die stad en wad verbindt wordt zo de Strandloper. Buitendijks komt langs de Handelskade Oost een kwelderlandschap met een broedvogel eiland en kijkhut. De nieuwe kwelder wordt ook bereikbaar via het strand. Op een deel van de kwelder wordt in de komende jaren onderzoek gedaan naar het toepassen van slib uit de Eems en naar manieren om op de kwelder slib vast te leggen.