Auteursrecht en Amateurkunst

Transcriptie

1 Auteursrecht en Amateurkunst ALGEMENE INLEIDING PROF. JAN KABEL Auteursrecht: uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtsverkrijgenden om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld. Let op: iedereen kan maker zijn, ook de amateur Geen formaliteiten 70 jaar na overlijden maker 2 Rob Scholte, Zelfportret

2 Belang auteursrecht voor amateurkunst In hoeverre mag amateur gebruik maken van werk van anderen? En, spiegelbeeld: kan je als amateur optreden wanneer anderen Je werk kopiëren? Je werk in het openbaar maltraiteren? Verdienmodel bij kunst en belang auteursrecht 3 Uniek werk: inkomsten uit de eigendom van het unieke werk (verkoop, volgrecht, hangrecht) Reproduceerbaar werk: inkomsten uit intellectuele (immateriële) eigendomsrechten (auteursrecht/naburige rechten, inclusief leenrecht, verhuurrecht) Giesbergen/Gobits, Visual voor Pierson & Heldring advertentie

3 Nieuw, oorspronkelijk werk? Rob Scholte, Wandschildering in Huis ten Bosch, Nagasaki (Japan) Zuilengang NAI, Rotterdam Pres. Rb.Rotterdam , IER : Struycken alleen

4 Aantasting in de zin van art. 25 lid 1 sub d. Aw. The Battle of Arts: Struycken/NAI Auteursrecht: overzicht Object: werk (ook bij naburige rechten) Subject: maker, (uitvoerende kunstenaar) en rechtverkrijgenden Uitsluitende rechten en bijbehorende verplichtingen Amateur als maker Verbodsrecht, vergoedingsrecht, recht op integriteit Amateur als gebruiker Gebruik na toestemming al dan niet tegen vergoeding Gebruik zonder toestemming tegen vergoeding/heffing Vrij gebruik: beperkingen 8

5 Object: werk & amateurkunst Fotograferen, filmen, websites maken, toneelspelen, muziek uitvoeren, componeren, zingen, dansen, tekenen en schilderen, werken met textiel Levert een werk op of een beschermde uitvoering van een werk of maakt gebruik van een werk of van een beschermde uitvoering Dus: wat is een werk? 9 Wat is wel/niet een werk? 10

6 Jan Kabel, Strand (2000) Jan Kabel, Vrouw in geel (2001) 11 Werkbegrip Uiterlijk waarneembare vorm Eigen karakter Niet gekopieerd (Endstra 2008) Persoonlijk stempel van de maker Subjectieve/persoonlijke keuzes (Van Dale 1990); geen banale of triviale vorm (Endstra 2008) Idee, handeling, theorie, methode, stijl, technische oplossing, feiten Christo, Weiner, Chiffrun, Gilbert & George Het bestaande Duchamps, Koons Standaard Newman, Malevich

7 Er moet wel een Werk zijn: Veendamse perikelen The Battle of Arts (Chiffrun/Rotary, 1993) Beeld van Winkler Prins door Chiffrun 1987 WP Huis Beeld Rotary van Ivo Krikke, 1993, verstoort conceptuele lijn. Verminking werk (denkbeeldige lijn) Chiffrun? Ruitvormige sokkel Pastorie waar Encyclopedie werd geschreven Rechter: denkbeeldige lijn (1 km) door ruitvorm naar pastorie is geen werk, (dus ook geen morele rechten, d.w.z. geen bescherming op grond van Auteurswet tegen aantasting integriteit) 13 Werk ook bij naburige rechten Wet naburige rechten (1993) Bescherming voor uitvoerende kunstenaars, fonogrammenproducenten, omroeporganisaties en filmproducenten Tegen reproductie en openbaarmaking 14 Van een uitvoering, vertolking van een werk of van een circus of variéténummer, van een fonogram, van een masterkopie van een film of van een omroepuitzending

8 Uitvoerende kunstenaar Toneelspeler, zanger, musicus, danser en iedere andere persoon die een werk van letterkunde of kunst opvoert, zingt, voordraagt of op enige andere wijze uitvoert, alsmede de artiest, die een variété- of circusnummer of een poppenspel uitvoert Niet: sporter, fotomodel, mannequin, figurant, nieuwslezer, geïnterviewde, geluidsproducer 15 Maker 16

9 Meerdere makers 17 Bijdragen splitsbaar iedere auteur is maker bijv. liedje + tekst Bijdragen niet splitsbaar mede-makerschap bijv. Gilbert & George Ontwerp, leiding en toezicht (6 Aw) leider is eigenlijke schepper bijv. Rob Scholte & slaven Verzamelwerken (5 Aw) verzamelaar is maker bijv. samensteller bloemlezing, redactie van tijdschrift Bewerkingen (10 lid 2 Aw) bewerker is maker, naast de oorspronkelijke maker bijv. vertaler, arrangeur, scenarioschrijver Mede-makers 18

10 Maker & rechtverkrijgenden Rechthebbende = maker, tenzij: overdracht (ook aan beheersorganisaties, komt later aan de orde), vererving (2 Aw) werk in dienstverband (7 Aw): werkgever = maker + rechthebbende rechtspersoon/vennootschap (8 Aw) = maker/rechthebbende, tenzij... speciale regel filmwerken (45d Aw) vermoeden van overdracht aan filmproducent 19 Uitsluitende rechten en verplichtingen Amateur als maker/uitvoerder van eigen werk of andermans werk Verbodsrecht Vergoedingsrecht Bescherming integriteit (persoonlijkheidsrecht) 20 Amateur als gebruiker van andermans werk of uitvoering Toestemming nodig Betalen (vergoedingsrecht of heffing) zonder afzonderlijke toestemming mogelijk bij collectief rechtenbeheer Vrij gebruik

11 Verbodsrecht (1) : toestemming nodig voor verveelvoudigen Reproduceren Kopiëren, nadrukken, vervaardigen van identieke exemplaren, downloaden, opnemen, rippen, etc. Ook kleine gedeelten: HvJEG Infopaq Maar tijdelijke, incidentele kopie toegestaan (art. 13a) Vastleggen op drager (art. 14) Bewerken, nabootsen, vertalen (art. 13) Tenzij nieuw oorspronkelijk werk 21 Verveelvoudiging of nieuw, oorspronkelijk werk? Wel verveelvoudiging : indien auteursrechtelijk relevante trekken van het eerdere werk herkenbaar zijn overgenomen Bijv. natekenen foto / foto van schilderij / miniatuur van beeld of gebouw Geen verveelvoudiging Werk naar of geïnspireerd op het gegeven of thema van bestaand werk NB: overname van feitelijke gegevens, ideeën, methode, stijlelementen e.d. is vrij! 22

12 Art Rogers, greeting-card photo Puppies (1985) Jeff Koons, String of Puppies (1988) 23 Verbodsrechten (2): openbaar maken Op- en uitvoeren, vertonen, tentoonstellen, etc. Uitzenden per omroep/kabel; online beschikbaarstellen Uitgeven, verspreiding in druk, distributie 24

13 Besloten kring 25 Regel: voordracht, op- of uitvoering of voorstelling in besloten kring (rechtens) te beschouwen als voordracht etc. in het openbaar Uitzondering voor voordracht etc. in (gratis toegankelijke!) familie-, vrienden- of daaraan gelijk te stellen (besloten) kring HR Willem Dreeshuis / Buma (1979), Buma / De Zon (1979) en Hille / Buma (1998) Vergoedingsrecht Geen individueel verbodsrecht maar collectief te handhaven aanspraak op vergoeding Via collectieve beheersorganisaties (cbo s) Waarom? 26 massaal gebruik: rechthebbende kan niet zelf exploiteren en controleren gebruikers willen één loket (one-stop hop)

14 Hoe werkt collectief beheer? Voorbeeld: BUMA Auteur draagt uitvoeringsrecht over aan BUMA (aansluitcontract) BUMA contracteert met exploitanten Blanket license : volledig repertoire BUMA verdeelt incasso onder auteurs en muziekuitgevers Repartitiereglement 27 BEHEERSORGANISATIES IN NEDERLAND Naam rechten BUMA 1913 muziekuitvoeringsrechten Stemra 1936 mechanische muziekreproductierechten IRDA 2000 naburige rechten uitvoerende kunstenaars Norma 1996 naburige rechten uitvoerende kunstenaars SENA 1993 naburige rechten Stichting SEKAM 1985 kabelrechten Stichting SEKAM VIDEO 1990 videorechten Beeldrecht/Pictoright 1977 beeldrechten Musi opy 1995* bladmuziekrechten Stichting BURAFO 1954 rechten van fotografen Foto anoniem rechten van fotografen Stichting Leenrecht* leenrechten (bibliotheken) Stichting LIRA 1986* literaire rechten Stichting Nieuwswaarde 1996* rechten journalisten Stichting PRO* rechten van makers van onderwijspublicaties Stichting Reprorecht* reprorechten Stichting SCRIO rechten van ontwerpers Stichting De Thuiskopie* rechten m.b.t. privékopie Vereniging VEVAM kabelrechten VIDEMA rechten m.b.t. televisie in openbare ruimten AGICOA 1981 internationale kabelrechten * Onderdeel van CEDAR (Centrum Dienstverlening Auteurs- en aanverwante rechten) 28

15 Andere verdienmodellen 29 Bescherming integriteit Persoonlijkheidsrechten/morele rechten Recht om als maker genoemd te worden Verzetsrecht tegen andere titel van het werk Verzetsrecht tegen onredelijke wijzigingen in het werk Absoluut verzetsrecht tegen aantasting van het werk Soms steuntje in de rug bij openbaarmaking (Körmelink) Inspraak bij plaatsing (Spronken, Hermans) Zeggenschap omgeving werk (Devens) Verzet tegen verminking (Bonnema, Struycken, ) 30

16 Een recent voorbeeld: Vzr. Rb Breda 18 september 2009 (Paul Hermans tegen Stichting De Vredesduif) 31 32

17 33 Vrij gebruik: algemeen Wettelijke beperkingen: art Aw NB: uitleggen in het licht van de drie stappen toets Beperkingen zuivere beperkingen: geen vergoeding ( wettelijke licenties : vergoedingsrecht) Limitatief stelsel 34 geen fair use (wel in de VS) HR Dior/Evora: analoge toepassing mogelijk

18 Vrij gebruik: privé kopie Art. 16b Aw: ouderwetse kopie voor eigen oefening, studie of gebruik Overschrijven, fotokopie, naknutselen Geen vergoeding voor auteur Art. 16c Aw: thuiskopie op band, video, digitale media Billijke vergoeding voor auteur Stichting De Thuiskopie incasseert thuiskopieheffing Blanco CD s, DVD s, flash media, ook: ipod? 35 Tot slot: downloaden Verveelvoudigen, maar thuiskopie toegestaan (16c Aw) Behalve computerprogramma s (45d Aw) en databanken (16c lid 8 Aw) Uploaden? = Openbaarmaken ( making available ) Geen wettelijke beperking van toepassing Conclusie: gebruiker maakt inbreuk 36

19 Techniek Kopieerbescherming Oplossingen? Maar: wordt altijd gekraakt, consumentonvriendelijk Filteren door ISP s Maar: niet perfect, strijd met informatievrijheid, kost veel geld Legaliseren + heffing Maar: mogelijk in strijd met EU/internationale verplichtingen Collectieve licenties rechthebbenden ISP s Abonnees van ISP s mogen onbeperkt file sharen, auteurs krijgen (eindelijk betaald) 37