Programma's bij de vleet!

Transcriptie

1

2 l Prgramma's bij de vleet! MSX Club Magazine kende het al jaren: het disk-abnnement. En nu kunnen alle MCCM lezers daar k van prfiteren! Bij elk nummer van MCCM een diskette, brdevl handige prgramma's, dem's, plaatjes en wat al niet. En in de praktijk zijn dat eigenlijk altijd twee diskettes, want naast de disk die we zelf samenstellen steken we een diskettè van bijvrbeeld een club, die een fraaie dem wil verspreiden. Uren MSX-plezier extra bij elk nummer van MCCM! Die diskettes zijn alleen vr de disk-abnnees. Blad en diskettes wrden in één keer verznden. Vr de ksten heft u het echt niet te laten: amper vijf gulden per disk. Znder bijkmende verzendksten, znder iedere keer pnieuw te meten bestellen. Prfiteer van de vrdelen die MCCM u kan bieden: neem het disk-abnnement erbij. Disk-abnnement erbij? Rechtsbven p uw verzend-etiket staat heveel nummers u ng teged heeft, zek het bijbehrende bedrag p in de tabel hiernaast. Als u binnen drie weken na ntvangst van dit blad uw geld vermaakt p gir , ten name van Aktu Publicatins BV te Amsterdam - vr België bankrekening van de Rabbank Antwerpen, k ten name van Aktu Publicatins BV te Amsterdam - krijgt u het kmende nummer al cmpleet met diskettes. Vermeldt wel even uw abnneenummer bij uw betaling, linksbven p de bvenste regel van het etiket. Geen etiket meer? Bel nze abnnementen-administratie, bereikbaar p telefnnummer , iedere maandag, wensdag en vrijdag tussen en uur. We zeken dan meteen UVII abnnee-nummer en het te betalen bedrag vr u p. Aantal MCCM's teged Ksten van het disk-abnnement f 89,- / Bfr 1620 f 78,- / Bfr 1420 f 67,- / Bfr 1220 f 56,- / Bfr 1020 f 45,- / Bfr 820 f 34,- / Bfr 620 f 23,- / Bfr 420 f 12, - / Bfr 220 Als het aantal bladen dat u teged heeft p 0 staat, dan ntvangt u binnenkrt een accept-gir f betalingsverzek vr de verlenging van uw gewne abnnement in de bus. Op die accept kunt u zelf het bedrag invullen, m desgewenst het diskabnnement erbij te nemen.

3 I Beste Lezer, Op het mment, dat ik dit schrijf, hebben we de belangrijkste MSX-beursdag in Eurpa achter de rug. De dag was weer grandis van pzet en de vele bezekers werden dan k niet teleurgesteld. Het leek ns echter ietsje minder druk dan vrig jaar. Dat kn gezichtsbedrg zijn daar de tweede zaal nu vlledig gebruikt kn wrden vr de beurs zelf, in plaats van de catering zals vrig maal. Dan heeft men gewn meer de ruimte. De bezekers bleken k efficiënt langs de aanbiedingen te gaan en bleven als gevlg daarvan misschien minder lang dan vreger. Navraag bij de rganisatie leerde ns dat het bezekersaantal vrijwel gelijk lag aan vrig jaar. Tegegeven, het was iets minder, maar z minimaal dat ik mij daarvr haast persnlijk schuldig vel. Ik vergat namelijk de krtingsbn p te nemen, die vrige jaren zwel in MSX Cmputer Magazine als in MSX Club Magazine stnd. Summa mea culpa. Ik had de bn en wist allang van te vren dat die geplaatst mest wrden. Het stnd zelfs in de Maiskek gemeld. Excuses vr diegenen die het blad meermalen drnamen p zek naar die niet--aanwezige bn. Als er een paar handenvl lezers zijn, die beslten hebben m znder krtingsbn dan maar niet te gaan, ligt de schuld vr die paar mensen minder bij mij. De drukte aan nze eigen kraam was enrm. Velen beslten zich te abnneren f hun bestaande abnnement m te zetten in een diskabnnement. Het was k nze bedeling het diskabnnement zó aantrekkelijk te maken, dat men zich haast verplicht velt het diskabnnement erbij te nemen. Wij nemen genegen met een geringe marge en die wrdt mgelijk gemaakt dr grte aantallen gebruikers. Vrlpig schijnt deze pzet aan te slaan. Omdat wij na de fusie geen gede graadmeter waren is k bij de andere standhuders geïnfrmeerd naar hun resultaten en wij zagen eigenlijk alleen maar tevreden gezichten. De mzet was veral meegevallen en het leek erp f veel MSX' ers duidelijk gespaard hadden vr deze dag. Het valt ns vaak p dat mensen die hun MSX van de hand willen den daar vaak tt laat in de middag mee blijven zitten, terwijl de nieuwe prdukten ver de tnbank vliegen. Dit betekent duidelijk, dat de prducenten en leveranciers er vertruwen in blijven hebben dat het ntwikkelen van nieuwe zaken vr MSX een gede zaak is. En dat is p zijn beurt weer een gede zaak vr de MSX-cnsument. Een aantal van nze medewerkers wrdt mmenteel een beetje scheef aangekeken, mdat zij bij andere rganisaties als medewerker vermeld staan. Zij deden nit, f alleen in een grijs verleden, iets vr die rganisatie, f de vrlper daarvan. Ziet u dus medewerkers van dit magazine k elders vermeld staan, laat dan dit feit p zich geen garantie zijn vr kwaliteit. Wel is het gelukkig z dat veel MSX-Clubs een vertegenwrdiger in de redactie hebben f regelmatig bijdragen leveren. Iets dat wij bewust hebben nagestreefd, want alleen met samenwerking zijn wij sterk. Frank H. Druijff PS: Een misser van de rganisatie in Tilburg mag jammer geneg niet nvermeld blijven. Op de dag werden plaatjes gemaakt en die zuden zeker in het magazine geplaatst wrden als zij ns p tijd bereikt zuden hebben. U heft ze gelukkig niet geheel en al te missen, daar in het kader van een tweetal geplande artikelen enkele plaatjes aan bd kunnen kmen. 3

4 Clfn Het, krtweg MCCM, is eind 1992 ntstaan uit een fusie van het MSX Cmputer Magazine en het MSX Club Magazine. ISSN Uiterste zrg werd besteed aan hel vervaardigen van dit blad, desndanks ZIJn futen niel geheel Uit te sluiten. De ultgeverlredactl8 kan derhalve niet aansprakelijk zijn vr eventuele futen In enig deel van deze publicatie Overname van artikelen f andere redactinele bijdragen is slechts legestaan na vrafgaande schnftelijke testemming van de uitgever. Uitgever Hfdredacteur Aktu Publicatins b.v. Frank H. Druijff Pstbus 2545 's-gravendijkwai5a 1000 CM Amsterdam 3021 EA Rtterdam tel.: tel.: fax.: fax.: Redactie Erik van Bilsen, David Belee, Paul te BkkeI, Dennis Blk, Jan Braamhrst, Eddy Bruwer, Bert Daemen, Falc Dam, Erik Deppe, Adriaan van Drn, Rnaid Egas, Ruud Gsens, Marc Hfland, Rn Hlst, Frank Huisman, Ben Kagenaar, Lek van Kten, Martijn van der Kij, Patriek Lesparre, Jan van der Meer, Lies Muller, Lambert Pnsen, Tm Renirie, Hay Rubingh, Ries Vriend, Jhn de Vries, Edwin Weijdema, Iv Wubbels Redactinele ndersteuning Techniek Rbbert Wethmar Clumn Wammes Witkp Cartns Rnaid Maher, Eddy Aarts, Martine Blem Acquisitie Rbert Lie (niet vr maiskrrels) tel.: Prduktie Zetwerk Druk Rupar - Amsterdam Clr techniek BV - Amsterdam Tijl Offset - Zwlle Distributie Beta Press/van Ditmar - Gilze tel.: Abnnementen Een abnnement kan elk gewenst mment ingaan en wrdt autmatisch verlengd, tenzij zes weken vr vervaldatum schriftelijk is pgezegd. Een abnnement van acht nummers kst f 60,- / 1200 Bfr. Een diskabnnement bestaat uit acht maal magazine en bijbehrende diskettesen en kst 149,- / 3000 Bfr. Vr vragen aangaande abnnementen kunt u ns bereiken p maandag, wensdag en vrijdag van tt u p telefnnummer Bestellingen Zie hiervr de pagina LezersService. Advertenties Vr de rubriek maiskrrels zie aldaar. Inzenden materiaal Vermeld bij elke inzending p het redactieadres duidelijk uw naam, adres en telefnnummer. De redactie ntvangt graag materiaal vr gebruik in het magazine f bij het diskabnnement. Er wrdt vanuitgegaan dat ingestuurd materiaal rsprnkelijk werk is van de inzender tenzij die inzender duidelijk vermeldt dat dit niet z is. Materiaal ter recensie wrdt eveneens graag ntvangen. Vermeld duidelijk dat het m recensiemateriaal gaat en geef aan waar en he de lezers het materiaal kunnen verkrijgen. Znder afspraak daarver vantevren gaat de redactie er vanuit, dat het ingeznden materiaal niet teruggestuurd f betaald heft te wrden. Vraagbaak & Telecmmunicatie Zie vr vraagbaak de rubriek Nrder baken van Jan van der Meer en vr telecmmunicatie de rubriek BBS-wereld van Ruud Gsens. 4 Fractals in Pascal.-Sie::::::~- Nrder baken 6 Weet u het even niet in machinetaal f BASIC? Het recept is simpel: "Even Grningen bellen" Jan van der Meer.REl-files 12 Het gebruik van relcatable files is vaak aan te raden. Niet alleen m de vr de hand liggende reden dat het prgramma dan vrij plaatsbaar is, maar k m tijdens het prgrammeren sneller te kunnen werken. Marc Syer Een laatste maal een bijdrage van Henk van Wulpen. De laatste.lib-files k de vrige maal ntbrekende staan er nu bij. Heerlijk snepged vr Pascal-prgrammeurs. 21 Henk van Wulpen GAME Builder Club 28 Erik speelt verder in deze sltaflevering met Draak UIa. Hij ndigt iedereen uit m mee te spelen en resultaten in te zenden. Erik van Bilsen MCBC-FAN Het idee kwam van een screensaver en werd p MSX uitgewerkt. 38 Frank H. Druijff PMARC 40 We wilden alles in het vrige magazine pnemen, maar het werd echt teveel vr een aflevering. Ruud Gsens Dynamic Publisher 48 Het blijft beien dat DTP-prgramma van Philips, nu uitleg ver tabellen. Rn Hlst Datacmpressie 56 Een handig middel m minder disks te heven gebruiken en daarmee dan beter verzicht te huden. Falc Dam & Iv Wubbels Pst Ingeznden brieven en reacties daarp BBS Wereld Weer een lijst met MSX-BBS'n van SVN. Diskmagazines 25 Wederm een rijke gst aan disks, maar tch bleef er ng wat ver na Tilburg. Bert Daemen Maiskek 31 We kregen geen reacties p de puur MSX-vrpagina de vrige aflevering. We gaan dus weer dr p de gemixte vet. redactie Pure Luxe 51 Dat met waar zijn als ik zie wat ik nu met den m een net blad te maken. Wammes Witkp 52 redactie 58 Ruud Gsens

5 Megadm 18 Het spel lag al wat langer p de plank te wachten p een recensie. Tijd was er nu en de ruimte vr de bespreking werd ingeruimd. Lek van Kten Stne 20 Een spel vr TurbR. We prbeerden ng plaatjes te krijgen, maar dat lukte jammer geneg niet meer p tijd. Dennis Blk Trxx 43 U zag er de vrige maal al veel plaatjes van. Een srt Arctic Adventure f Squeek misschien? Lees snel m daar achter te kmen. Lek van Kten Super Music Editr 44 Hay heeft ng stapels testmateriaal liggen en heeft mmenteel weinig tijd en in het magazine is het dringen geblazen. Maar alles kmt echt aan bd. Hay Rubingh Pumpkin Adventure Het spel van Sunrise. Lek ging bekant uit zijn bl ten hij dit fantastische spel mcht spelen. De japanners naar de krn gestken. Lek van Kten Bubbels 50 De schijf bij ns diskabnnement is puzzelen geblazen. Lek beschrijft het en u kunt kiezen uit spelen en ntwerpen. Lek van Kten s::: QJ ~ K&K 9 Na twee nummers afwezigheid nu vlp in de running. Met een reeds de vrige maal geprezen bijdrage van Herman Pst, die zelf k met Pascal aan de bak wil kmen. Lies Mul/er ~ ~~ w~~i~:n're,jg W~l~ ln"ndingen zijn,]tijd _.--" km p de redactie en schrijf er k iets bij ver Q ~~~~~~'~~~~I~~~ jezelf en het tekenen. Redactie CGA Op MSX 24 Aansluiten van Sny /Turb-R aan een gedkpe CGA-mnitr. Niet met dat rtte PC-CGA beeld maar heldere kleurweergave. Mari van den Brek Banner 36 Een leuke listing die via de BBS van Ruud tt ns kwam. Gelukkig cmpleet met wat begeleidende tekst en wij deden er een cartn bij. Jan-Bert de Hp MCCM Public Dmain 42 Een verzicht van de verschenen schijven. Rnaid Egas Mega-Guide 59 De aflevering van nze truwe EHBO' er kwam met vertraging tt ns. Veel kaarten en k hier bleef materiaal liggen. Geduld het kmt heus ng wel aan bd. Marc Hfland & Patriek Lesparre Art Gallery 88S Wereld 8ubbles Clfn CGAp MSX 60 Datacmpressie Diskmagazines Dynamic Publisher Fractals in Pascal GAME 8uilder Club Inhudspgave Inhud diskabnnement' K&K Klm LezersService Listing 8anner Maiskek MC8C--FAN MCCM Public Dmain MEGADOOM Mega-Guide Music Crner Nrder baken PMARC Pst Pumpkin Adventure 11.REL-files Stne Trxx Vrwrd advertenties Beurs Detinchem Beurs Utrecht Club West Friesland Digital KC Diskabnnement Bubbles, extra disk bij DA PC-Active Maiskrrels MSX Club Guda MSX-Engine, DASS MSX GENet ,

6 Nrder baken Jan van der Meer helpt Deze rubriek begt prgrammeurs in BASIC en machinetaal (ML) de helpende hand te bieden. Dit dr geven van tips en uitdiepen van interessante zaken. Wat ik bespreek, gebeurt grtendeels p basis van lezersvragen. Stuur je vragen in met een vldende gefrankeerde returenvelppe. WAS HET DE VORIGE KEER alles BASIC wat de klk sleg met WOORD.BAS, deze keer is het de beurt aan ML. Zal in de tekmst de bel wat evenwichtiger verdelen. Ga in p MSXDOS2, debuggen en licht een klein tipje van de MA TH PACK-sluier p. De ster en rde draad in deze Nrder baken is echter WBASS2. Assemblers als FLASH, ZEN, ZAS en dergelijke zijn beslist nvldende m ptimaal in ML te kunnen prgrammeren. Vandaar dat ik WBASS2 bij deze tt het Nrder baken lijfprgramma bmbardeer. Geen 'harde systeemeis' maar wel een dringend advies, mdat dit het vlgen van deze rubriek een stuk gemakkelijker maakt. Het wrd machinetaal, fwel ML, is dermate ingeburgerd vr alles wat met.com en.bin-file's te maken heeft, dat ik het k maar ga gebruiken. Ok al hr je eigenlijk assembler f 'assembly language' te zeggen. Heb ik het ver de pure cijferprut dan zal ik me van het wrd machinecde bedienen. MSXDOS2 cmmand's Heb vaag het gevel dat MSXDOS2 vergewaardeerd wrdt. Als zu een MSXDOS2-prgramma het summum van prgrammeerkunst zijn. Niks van waar, het is juist gemakkelijker dan MSXDOSl, je geeft een stringadres en hepla! Kmt ng bij, dat lang niet alle-zeg maar gerust de meeste MSX' ers MSXDOS2 hebben, dan heb je het al gauw ver een duizendtal ptentiële gebruikers. Bvendien kunnen 99% van de prgramma's prima uit de veten met de beschikbare MSXDOSIcmmand' s. Het slechts kunnen draaien van een prgramma nder MSXDOS2 vind ik, uitznderingen daargelaten, een zwaktebd. Een tweetal MSXDOS2-functie's zijn echter handig en sms zelf nmisbaar. Dan del ik p die vr het herkennen van de aanwezigheid van MSXDOS2 en de RAMDISK (H:). Daarbij he je de laatstgenemde kunt bewerken. Deze twee functies zal ik hiernder bespreken, zie kader 1 vr de specificaties. De functie DOSVRS (#6F) is bijv. van belang als je prgramma de memrymapper rechtstreeks aanspreekt. Je kunt dan een melding geven dat er znder MSXDOS2 pgestart dient te wrden. Bij mijn weten zijn er twee MSXDOS v.2.20 in mlp. Te weten die van 111. KADERl MSXDOS2-functies wrden p dezelfde wijze als die van MSXDOSI aangerepen. Dus het functienummer in register C en dan een CALL naar #05 f #F3 7D. functie: DOSVRS in: C = #6F uit: A = Errr (p een MSX altijd nul) BC = MSXDOS kemel versie (BCD, dus BC=#0220 bijvrbeeld 2.20) DE = MSXDOS2.SYS versienummer (BCD) In de praktijk is het vldende m te checken p B<2 functie: RAMDSK in: C = #68 B = #00 -> verwijder eventuele RAMD15K B = #01 - #FE -> creëer RAMD15K (prbeert B*16 Kb) B = #FF -> Geef huidig aantal 16 Kb segmenten uit: A: Errr (nul als het ged ging) B: aantal 16 KB segmenten nu in gebruik dr de RAMD15K Let p! Rep deze functie pas aan nadat DOSVRS aangegeven heeft dat DOS2 actief is. Een errr treedt p als gepgd wrdt een RAMD15K te creëren terwijl er al één bestaat f als er geen vrij segment meer is. Bij een getal in B dat grter is dan het aantal vrije segmenten wrdt een z grt mgelijke RAMDISK aangemaakt (handig!). In alle gevallen geeft B het aantal 16 KB RAMDISK-segmenten terug zdat je, na een aanrep met B=#FE, gelijk kunt zien wat het resultaat gewrden is. In (#F1C8) vind je verigens het aantal hardwarematig aanwezige drives (A,B,... ) znder de H:-drive. Een RAMDISK als die van PtB/RWi hgt dit adres echter k eentje p. 6

7 GREEN en v.2.2'2' van MK. De laatste heeft als grt vrdeel dat ie d.m.v. pstarten met [SELECT] niet actief wrdt. Helaas geven beide v.2.20 af zdat een passende melding niet mgelijk is. Even vr de duidelijkheid: MSXDOS2 is óók actief als de MSXDOSIfiles COMMAND.COM en MSXDOS.syS geladen wrden. Om het gebruik van de functie DOSVRS (#6F) te demnstreren heb ik een klein prgrammaatje gemaakt dat je in kader 2 kunt zien. Dit print de gevnden MSXDOS-versie p het scherm. Vr de beginner zal er wat abacadabra in de surce zitten, vr de gevrderde is het mgelijk een leuk stukje leesver. Maakte met pzet geen al te simpele surce, snap je het nu ng niet allemaal dan geeft dat niks. Weet uit er- varing dat het leuk is ude nummers (m.n. cursussen) later te herlezen en het geschrevene dan ineens wel f beter te snappen. Kmt bij, dat je me altijd kunt bellen f schrijven. Prgramma's De vraag: "Welke prgramma's heb ik ndig?" is me meerdere malen gesteld en lijkt me belangrijk geneg m hier te beantwrden. Het meest gebruikte pakket is wel Devpac80. Dit bevat nder meer de assembler GEN80 en de debugger PROMON. Ok een editr (eenvudige tekstverwerker) hrt erbij maar, als het even kan, gebruik je natuurlijk TED. Tt vr krt was Devpac vr ng geen f 50,- te bestellen, maar zie het nu nergens meer staan. Absluut verplichte kst is WBASS2, te bestellen vr f 60,- bij MSX Club Guda; zie hun advertentie in MCCM 58. WBASS2 is een editr, mnitr, (dis)assembler en heel veel meer in één prgramma. Het is een echt MSX-prgramma, dus met sltselectie en mappercmmand's. Heel uitgebreid, razendsnel assembleren, zeer gebruikersvriendelijk en ngmaals: Een must! Een bespreking van WBASS2 hier gaat te ver, maar in het vlgende nderdeel ver uitpluizen en de MATH-PACK (MP) zie je al iets van de kracht van WBASS2. Een andere assembler is M80 van Micrsft welke ngeveer gelijk is aan GEN80. Hierbij hrt k de bekende en veel gebruikte linker L80. Nergens te kp, bezitters van een legaal gekchte versie van dit pakket zijn gelf ik even talrijk als sabeltandtijgers. :-) Om de zaak cmpleet te maken hren eigenlijk k MSXDE- BUG en MSXCALC.TSR niet in je PRTVRS.ASM Testprgramma welke de actieve MSXDOS-versie p het scherm zet Nt: Onder BCD (Binairy Cde Display) verstaat men een getal van vier-bits (een nibble) van 0 tlm 9 waarvan er twee in een byte passen vrdeel van deze pslagmethde is de decimaal stelsel gerichtheid BDOS: EQU #F37D aanrepadres BDOS STROUT: EQU DOSVRS: EQU #09 #6F print string, afgeslten met "$", vanaf (DE) haal MSXDOS-versie in BC CR: LF: EQU EQU #OD #OA cde vr naar begin regel (Carriage Return) cde vr regelpver (Line Feed) ORG #COOO handig testadresje bij WBASS2 GETVRS: LD CALL LD CP JR ADD LD LD AND ADD LD LD SRL SRL SRL SRL ADD LD DOSI: LD LD JP C,DOSVRS BDOS A,B 2 C,DOSI A, "n (VERS),A A,C % A,1I0" (VERS+3),A A,C A A A A A,UO" (VERS+2),A C,STROUT DE,VRSTXT BDOS gewenste functie in register C haal versieparameters zet versienummer (BCD) in A DOSI? (gewnlijk weet je nu geneg) z ja, dan I.xx printen maak getal ASCII dr + #30 zet ASCII-getal in string maak A gelijk aan C maskeer naar debugnummer weten dat het een cijfer betreft zet ASCII-cijfer in tekst gaan nu het linker BCD-cijfer halen 0-> bit7->bit6->bit5... bito-> [Carry] manipuleer A naar updatenummer dr de linker nibble te verschuiven een nibble is een 4-bits bytestukje maskering nndig, linkernibble is nul ASCII cijfer wegzetten string-printfunctie in register C start tekst in registerpaar DE BDOS eindigt met RET, scheelt weer I byte VRSTXT: DB VERS: DB CR,LF,"MSXDOS versie" "I.xx actief.",cr,lf,lf,"$" 7

8 #&1 a er 3 ; MATHTST.ASM VALTYP: EQU #F663 DAC: EQU #F7F6 ARG: EQU #F847 type van getal (2,4 f 8) hfdbewaarplaats bewaarplaats ARGument (2 'e peratr) lmult: EQU #3193 IADD: EQU #3172 ISUB: EQU #3167 HL HL HL HL*DE HL+DE DE-HL verzameling te ntbreken. Eigen rem stinkt weliswaar, maar bij mij start geen TED-disk meer p znder de laatstgenemde TSR. WBASS2 heeft verigens zelf een ingebuwde calculatr en dan kun je dus znder MSXCALC. Al met al zul je dus een beetje in de bus meten blazen. Bedenk echter, dat je van bvengenemde prgramma' s jarenlang plezier kunt hebben. Bij het schrijven van deze rubriek ga ik er vanaf nu van uit, dat je tenminste WBASS2 bezit. Tuurlijk kun je znder, maar de f 60,- (was f 170,-) is een kpje. Iemand die electrnica als hbby heeft zeurt k niet dat een multimeter een paar hnderd gulden kst. Nait sez'n en bestellen dus! ROMsneupen Veel belangstelling vr rekenrutines en he de MATH-PACK nu werkt. De meest belangrijke MP-rutines stnden wel in MCM 44 en MCCM 58. Wie een vlledige lijst wil kan mij een A4 envelppe met daarin 4 (f 5 als je de pagina' s uit MCM 44 ng niet hebt) zegels van 80 ct. en een (disk)sticker met je adres sturen. Zet dan linksbven p de envelppe even MP. Wie vlledig gebruik van de MP-rutines wil maken zal heel, heel veel meten experimenteren. MP is beslist geen sinecure en vraagt m behrlijk wat inzicht; bijvrbeeld ver het 2-cmplement rekenen. Een hele mie uitleg daarver staat in hfdstuk 1 van 'Prgrammeren van de Z80' van Rdnay Zaks, een bek dat in elke biep wel staat f te reserveren is. Maar ged, ik wil het dus ver uitpluizen hebben. Dit is eigenlijk hetzelfde als debuggen met dit verschil, dat je niet naar futen maar meer naar het he/wat en waarm speurt. Een heel belangrijk iets want het ROM-sneu pen (Frisisme vr speuren, snuffelen) is ng steeds de beste methde m je MSX te leren kennen! Wat je ndig hebt is een debugger waarbij de ROM-pagina' s ingeschakeld zijn f kunnen wrden, bijvrbeeld MSXDEBUG. Ik gebruik 8 vr dit srt werk WBASS2, mdat dit veel minder gecmpliceerde en tijdrvende handelingen vereist. De adressen welke van belang zijn staan in kader 3. Waarvr die naam bvenaan ndig is? Vr WBASS2 is het een surce als alle andere en kun je deze assembleren! Op een eenvudige manier kun je daarna bijv. HL en DE met 2 en 3 vullen en het cmmand GO IMULT, wat neerkmt p een CALL, geven. Met REG zul je dan zien, dat in HL 6 is gekmen. Fluitje van een cent dus die IMULT, f niet? Zet eens in HL en 2 in DE en de dan GO IADD. Of vul bij een andere debugger ergens de machinecde #CD, #72, #31, #C9, (dat wil zeggen CALL # , RET) in; dan klpt het antwrd vr geen meter meer, geen (#8001) in HL! Een kijkje nemen met de mnitr p (DAC+1...) geeft echter zicht p #32, #76, #90 wat in BCD-frmaat hetcrrecte antwrd is. Het VAL TYP is nu 8 gewrden, waaruit we mgen cncluderen, dat we nu met een getal van dubbele precisie te den hebben. (Zie het artikel in MCM 44). Wat gebeurde is, dat het antwrd te grt werd en de rutine p de grtere brer vergestapt is. De MP integer-rutines rekenen in 2-cmplement wat, simpel gezegd, wil zeggen dat het hgste (meest linker) bit aangeeft f het getal psitief (b15=0) f negatief (b15=1) is. Vr een uitgebreide uitleg ver dit zeer ingenieuze rekensysteem verwijs ik je naar het al genemde bek van Zaks. In de praktijk betekent het, dat de berekeningen een bereik hebben van 15 bits, dus gaan tt maximaal waar het psitieve getallen aangaat. De enige juiste manier m een MP-integer-rutine aan te repen is dr eerst 2 in (V AL TYP) te zetten en naderhand te checken f die 2 er ng staat. Hulp Alle mij bekende MP-dcumentatie scheept je aan het eind af met de melding dat je de hk HERRO (#FFB1) af met buigen; Een dddener waar je weinig aan hebt, daar er nergens uitleg bij vlgt. Een uitleg in MCCM hierver is mijns inziens znde van het papier, daar slechts enkelen hier iets aan hebben. Klp gerust bij me aan, help je met alle plezier. In principe kun je me elke avnd en in het weekend bellen. Met een trap p dus kan het z'n zes rinkels duren vrdat ik, buiten adem, pneem. Neem ik niet binnen 8 keer p dan ben ik er niet. Prbeer het in dat geval een dag later ng eens. Rensumaheerd AA Grningen Tel Jan van áer Meer Meestal tussen 2.00h-22.00h

9 Krt en Krachtig Ok MCCM zal met een zekere regelmaat een aparte rubriek wijden aan Krte dch Krachtige prgrammaatjes. He krter he liever, als er maar van alles gebeurt. Zwel nmgelijke trucs als verzichtelijke wrdgrapjes zijn welkm, stuur in wat u gemaakt heeft! gevecht p de vierkante centimeter! Het mist vinden wij de zgenaamde neliner. Eén regel, dus maximaal 255 tekens, waarbij men zich in allerhande bchten met wringen m de lp van het prgramma ged te krijgen. Onze prtesten in de laatste K&K ten spijt, zit hier ng steeds dezelfde K&K redactie vr u. Althans vr hen die reeds truwe lezers van het ude MSX Cmputer Magazine waren. De anderen heten wij natuurlijk graag welkm, wij hpen dat u de rubriek net z zult weten te waarderen als uw cllega lezers en lezeressen. Wijzelf zijn natuurlijk bijznder blij met deze fusie: MC&CM en K&K, dat past tch prachtig bij elkaar! Deze aflevering hebben wij in zijn geheel te danken aan de Enschedese MSX Cmputer Club. Deze club is vral heel enthusiast in het uitgeven van een eigen clubblad, en daarin den zij k aan K&Ktjes! Ze waren z vriendelijk m ns een blemlezing uit de eigen keuken te sturen. En we meten zeggen, we hebben er met smaak van genten! Cirkel Het begint allemaal heel nschuldig en eenvudig: dit prgramma teken cncentrische cirkels. Meestal in een kleurtje, maar sms k in de achtergrndkleur, zdat het er juist uitziet alsf de cirkels weer uitgegumd wrden. Heel vaak is dat inderdaad een truc die dr prgrammeurs wrdt tegepast: als je wil dat de rest van het scherm netjes blijft staan, teken je datgene wat weg met in de achtergrndkleur ver. Het grappig effect van cirkel zit hem in de FUNCTION DagVanDeWeek(dag,maand,jaar : INTEGER) : INTEGER; {Berekent de dag van de week, gebruikmakend van de cngruentie van Zeller.} {zndag=ü zaterdag=6, jaar is het feitelijk jaar, bijv. 1992} VAR eeuw INTEGER; BEGIN IF maand 2 THEN maand:=maand-2 ELSE BEGIN maand:=maand + 10; jaar:=pred(jaar) END; eeuw:=jaar DIV 100; jaar:=jaar MOD 100; DagVanDeWeek:=(dag-1+((13*maand-1)DIV 5)+ (5*jaar DIV 4)+eeuw DIV 4-2*eeuw+1)md 7 Kl\m Prgrammers de/ight randm functie. Daardr begint het prgramma met nregelmatige tussenpzen met zijn uitwisactie. Dag van de week Een wat lastiger prgramma m te drgrnden is DAG, dat uitzekt p wat vr dag een bepaalde datum valt. Herman Pst vermeldt er netjes bij dat hij gebruik heeft gemaakt van het bekje 'Rutines in turb Pascal' van uitgeverij SYBEX. Hij leverde dan k de tekst van de bijbehrende Pascal rutine erbij, zdat liefhebbers het algritme kunnen uitpluizen. Zie hiervr het kader hier linksnder. Let p! Wij hebben vr de aardigheid een stukje aan het prgramma gebreid dat alleen vr MSX-2ers bruikbaar is. De regels 90 tt en met 130 halen de huidige datum p en laten die dr de functie DG$ bewerken. Of dit ged gaat hangt k ng eens af van het land waar de MSX gemaakt werd. Op smmige machines zullen dag en maand van plaats verwisselt meten wrden. Een MSXl cmputer bewaart de datum niet, dus met men zelf waarden in de variabelen DAG, MND en JR zetten. De functie FN DG$ kan dan k wrden aangerepen met: V$=FN DG$(3,4,1993) Waarna de cmputer u kan vertellen p wat vr dag de beurs in Tilburg viel. Scherm 8 Vr de liefhebbers van kleurgrappen blijft scherm 8 favriet. Adri Hgewning haalt een bekend grapje uit, dr een reeks lijnen met plpende kleurnummers te tekenen en dat dan ng eens vertikaal, met een XOR aan het eind te herhalen. Het blkjespatrn dat hierdr ntstaat zal menige truwe K&K-Iezer bekend vrkmen. Maar de stap die Adri daarna det is misschien vr velen wel nieuw: Hij kpieert het getekende blk van het videgeheugen naar het gewne werkgeheugen. Daarte met hij eerst een eendimensinaal array aanmaken, met de pdracht DIM A ( ). De mvang van het bendigde array werd berekend dr de frmule INT ( (P* (ABS (X2 -Xl) +1) * (ABS (Y2-Y1) +1) + 7) /8) +4. Daarbij geven X en Y de linker bven en rechter nder hek van het blk weer, en is p een vermenigvuldigingsfactr die vr

10 10 'CIRCLE 20 ' 30 'MC&CM KK59-1; MSX 1 en 2 40 'Gemaakt dr 01af Benneker 50 'ingeznden dr MSX Cmputer Club Enschede 60 ' 70 COLOR 15,1,1: DU=RND(-TIME): SCREE N 2: CLS: A=0: FOR DD=l TO 3: DD=l: A =5-A*(A<90): CIRCLE(120,100),A,9",1. 1: IF A<INT(RND(1)*15)*5 THEN NEXT DD EL SE X=5-X*(X<90): CIRCLE(120,100),X,1",1.1: NEXT DD 10 ' Circ1e, uitgeschreven 20 ' 30 ' MC&CM KK59-1a 40 ' Gemaakt dr Olaf Benneker 50 ' 60 COLOR 15,1, 1 70 DU=RND(-TIME) 80 SCREEN 2 90 CLS 100 A=0 110 A=5-A* (A<90) 120 CIRCLE(120,100),A,9,,, IF A<INT(RND(1)*15)*5 TH EN GOTO X=5-X*(X<90) 150 CIRCLE(120,100),X,l", GOTO DEFFNDAG$(D,M,J)=MID$("Zndag Ma andag Dinsdag Wensdag DnderdagVri jdag Zaterdag", ((D-1+((13*((M+9)MOD1 2+1)-1)\5)+(5*((J-(1/M+.6)\1)MOD100)\ 4)+((J-(1/M+.6)\1)\100)\4-2*((J-(1/M+.6)\1)\100)+1)MOD7)*9+1,9) 100 ' GAMEONE 110 ' DOOR OLAF BENNEKER EN HERMAN PO ST 120 ' MSX COMPUTER CLUB ENSCHEDE 130 SCREEN BASE(9)=0 150 CLEAR DIM A$(200) 170 FOR T=0 TO A$(T)=STRING$(29,32) 190 NEXT 200 FOR T=0 TO MID$(A$(RND(1)*201),RND(1)*29+1 }="*II 220 NEXT 230 X= PRINT A$(RND(1)*201); 260 S=STICK(0) 270 X=(X+(S=7)-(S=3)) MOD PUTSPRITE 1, (X*8,40),,86: FOR I =1 TO 10:NEXT I 290 IF VPEEK(6304+X)<33 THEN GOTO K$=INPUT$(l) : SCREEN 'DAG van de week, MSX 1 en 2 20 ' 30 'MC&CM KK 'gemaakt dr Herman Pst 50 'Ingeznden dr MSX Cmputer Club Enschede 60 ' 70 DEFFNDG$(D,M,J)=MID$("Zndag Maa ndag Dinsdag Wensdag DnderdagVrij dag Zaterdag", ((D-1+ ((13* ((M+9)M0D12 +1)-1)\5)+(5*((J-(1/M+.6)\1)MOD100)\4 )+((J-(1/M+.6)\1)\100)\4-2*((J-(1/M+. 6)\1)\100)+1)MOD7)*9+1,9) 80 ' de vlgende regels zijn alleen b ruikbaar vr MSX2! 90 GET DATE Q$ 100 DAG$=MID$(Q$,4,2): DAG=VAL(DAG$) 110 MND$=MID$(Q$,1,2): MND=VAL(MND$) 120 JR$=MID$(Q$,7,2): JR=VAL(JR$) PRINT "het is vandaag ";FN DG$(DA G,MND,JR) 1 SCREEN8:FORI=64T0192:LINE(I,42)-(I, 170),I-64:NEXT:FORJ=42T0170:LINE(64,J )-(192,J),J-42"OR:NEXT:DlMA(2100) :CO PY(64,42)-(192,170)TOA:FORI=0T03:READ B(I) :COPYA,ITO(128,106) "OR:NEXT:POKE &H8045,B(TIME/2MOD4) :POKE&H807F,B(TIM E/2MOD4) :RUN:DATA246,247,248,195 2 ' SCHERM 8 TRUUK GRAPJE 3 ' GEMAAKT DOOR ADRI HOGEWONING 4 ' AANGEPAST DOOR HERMAN POST 5 ' MSX COMPUTER CLUB ENSCHEDE 10 'WIEL 20 ' 30 'MC&CM KK59-4, alleen MSX2 40 'Gemaakt dr Herman Pst 50 'Ingeznden dr MSX Cmputer Club Enschede 60 ' 70 COLOR15,4,4:SCREEN5:X=235:Y=100:R=.1:H=0:P=1:FORL=lT02:CLS:X=X-5-(X=5)* 240:LINE(0,141)-(255,144),12,BF:DRAW" BM250, 141C12U5M+1, +5" : CIRCLE (X, Y),40, 1,-(R+.1),-(R) :SETPAGE1-P,P:P=1-P:R=( R+.2)+(R>=6)*R:L=L-1:NEXT 10 'SCREEN 8 TRUUK. 15 ' 16 'MC&CM KK 'GEMAAKT DOOR ADRI HOGEWONING. 30 'ingeznden dr MSX Cmputer Club Enschede. 35 ' 40 SCREEN 8: CLEAR: FOR 1=64 TO 192: LINE (1,42)-(1,170),1-64: NEXT: FOR J =42 TO 170: LINE (64,J)-(192,J),J-42,,XOR: NEXT J: DIM A(2085): COpy (64,4 2)-(192,170) TO A: FOR 1=0 TO 3: COPY A,I TO (128,106): NEXT I: I$=INPUT$( 1) )

11 de meeste schermen p 4 met staan. Alleen p scherm 6, met een beperkt kleurweergave, is p gelijk aan 2. Glbaal gesprken met het array ruim de helft van het aantal pixels mvatten. Het handige van een dergelijke peratie blijkt bij het weer terugkpiëren van het blk naar het scherm. Niet alleen kan het blk p een andere plaats wrden neergezet, het kan tegelijk k in diverse richtingen gespiegeld wrden. Wielen Je kunt je afvragen f het nu werkelijk ndzakelijk is m het wiel ng een keer pnieuw uit te 'vinden. Tch inspireerde deze neliner van Herman Pst ns tt een geneglijk puzzeluurtje. Eerlijk gezegd ntgaat het ns een beetje wat die DRAW- pdracht daar det. Mgelijk met het een punaise p de weg verbeelden, maar dat lijkt ns tch niet aardig. Het CIRCLE--cmmand maakt dankbaar gebruik van de mgelijkheid m een puntje uit de cirkel weg te laten, en tevens lijnen naar het middelpunt te laten trekken en tevens lijnen naar het middelpunt te laten trekken. Merk truwens p dat hier niet telkens het vrige wiel in de achtergrnd kleur wrdt vergetekend. Een btte CLear Screen, maar dan wel p het nzichtbare scherm, werkt bij een dergelijk eenvudig beeld veel sneller. Game ne Helaas is het in de eeuwige druk van de deadline er niet van gekmen m terug te zeken wanneer we ng z'n spelletje bij de kp hadden: vlieg tussen de sterren dr tt je niet meer kan. Een bt dch verslavend systeem. Het prgramma heeft ns z hier en daar wel wat hfdbrekens gekst. Z hadden wij in eerste instantie niet dr dat men eerst gedurende ruim een minuut alle sterretjes klaar staat te zetten. Onze ngeduldige spellenredacteur was allang aan het resetten, mdat ze dacht dat de cmputer hing: er verscheen niets p het scherm. Even geduld dus. Maar dan is het acuut vlle actie geblazen! Een ander prbleem was het feit dat men hier weer mrrelt aan de fundamenten van de neliner. Eigenlijk past dit niet! Vandaar dat het regelnummer nder de tien mest blijven, hetgeen vr een echte K&Ker ng wel te pruimen is; maar bvendien werd een PRINT pdracht vervangen dr een vraagteken! Niet dat dat kwaad kan, MSX Basic beeldt bij de eerstvlgende LIST pdracht keurig alsng PRINT af. Maar dan heb je de pppen aan het dansen. Wie prbeert deze listing als ASCII te saven, maakt een te lange dus nbruikbare regel aan. Ok als je ne*s een vraagteken hebt neergezet, want Basic prbeert tch netjes de vlledige tekst weg te schrijven. Zdende knden we k niet even een ASCII bestandje naar de PC verhevelen m het tt kpij vr dit blad te verwerken. Uiteindelijk hebben we in een DOS editr het bestand weer vlledig meten maken... Kleurenpracht Tt slt van dit Enschedese feestje een kleine kleuren waaier. Liefhebbers van Ble'se peraties en zij die graag in het videgeheugen gluren kunnen hun hart ng even p halen. De deadline staat weer grijnzend vr nze neus, en we willen tch echt ng even Herman Pst bedanken, die z te zien de drijvende kracht achter de MSX Cmputer Club Enschede is. In de eigen club uitgave wrdt vaak ng veel uitgebreider p de achtergrnd van de diverse K&Ktjes ingegaan, hetgeen natuurlijk wel z leerzaam is. AI met al wil ik u het adres van deze enthusiaste club niet nthuden: het secretariaat wrdt geverd dr Hetty Reuvers, Hgeweg 167, 7582 CD Lsser. Lies Muffer Listings staan niet in vlgrde van de tekst! />"[ '" "<":c.'/2:~"~=c~ """ C":' :.',':. "cc,..,:;:,,:' c ' ",",' 10 ' KLEURIGE ONE-LINER 0 20 ' GEMAAKT DOOR HERMAN POST 0 30 ' MSX COMPUTER CLUB ENSCHEDE 0 40 SCREEN8:PSET(0,0) :DATA25,37,17,22, 5,25,16:FORK=0T06:READD:FORX=0T06:G=G +D\16-1:R=R+(DAND12)/4-1:B=B+(DAND3)- 1:LINE-STEP(4,0),G*32+R*4+B\2:NEXTX,K :T=-1:FORX=0T0210:PSET(X*2,X),VPEEK(X ) :T=-T:COPY(0,X)-(255,209)TO(T,X+1):N EXT:I$=INPUT$(l) SCREEN1:BASE(9)=0:CLEAR9999:DIMA$(2 (0) :FORT=0T0200:A$(T)=STRING$(32,32): NEXT:FORT=0T0500:MID$(A$(RND(1)*201), RND(1)*32+1)="*":NEXT:X=16:FORI=lT02: PRINTA$(RND(1)*201)i:S=STICK(0) :x=(x+ (S=7)-(S=3»AND31:PUTSPRITE1, (X*8,40),,86:IFVPEEK(6304+X)< ' GAMEONE 0 20 ' DOOR OLAF BENNEKER EN HERMAN POS T 30 ' MSX COMPUTER CLUB ENSCHEDE 10 'WIEL2 20 ' 30 'MC&CM KK59-4a, alleen MSX2 40 'Gemaakt dr Herman Pst 50 'Bewerking MCCM 60 ' 70 COLOR 15,4,4 80 SCREEN 5 90 X= Y= R=.l 120 P=l 130 CLS 140 X=X-5-(X=5)* LINE(0,141)-(255,144),12,BF 160 CIRCLE(X,Y},40,1,-(R+1.517),-(R), CIRCLE(X,Y),40,1,-(R+4.659),-(R+3.142), SETPAGE 1-P,P 190 P=1-P 200 R=(R+.2)+(R>=1.5)*R 210 GOTO 'KLEURIGE ONE-LINER 20 ' 30 'MC&CM KK59-6, alleen MSX-2 40 'Gemaakt dr Herman Pst 50 'Ingeznden dr MSX Cmputer Club Enschede 60 ' 70 SCREEN8:PSET(0,0) :DATA25,37,17,22, 5,25,16:FORK=0T06:READD:FORX=0T06:G=G +D\16-1:R=R+(DAND12)/4-1:B=B+(DAND3)- 1:LINE-STEP(4,0),G*32+R*4+B\2:NEXTX,K :T=-1:FORX=0T0210:PSET(X*2,X),VPEEK(X ) :T=-T:COPY(0,X)-(255,209)TO(T,X+1):N EXT:I$=INPUT$(l)

12 Mdules in Assembly Gebruik.REL-files Prgrammeren via een cmpiler is vaak een slpende bezigheid. Het lijkt vaak, dat het enige dat de prgrammeur det, wachten is. Daar valt vr assemblyprgrammeurs wat aan te den dr.rel-files te gebruiken. 12 TELKENS WEER BLIJKT ER in Nederland ng altijd een vrij grte grep MSX machinetaalprgrammeurs rnd te lpen. Bijna iedere vereniging heeft wel enkele experts tussen de leden die, al dan niet via hun club, landelijk van zich laten hren dr middel van hun prgramma' s. Een veel gehrde klacht is dan echter, dat het schrijven van grte assembleertaalprgramma' s belemmerd wrdt dr de traagheid van de assembler. Weliswaar gaat het via een RAM-disk allemaal iets beter, maar zdra de surces veel grter wrden dan de buffer van de prgrammatuur in één keer kan verwerken, is het leed niet te verzien. Wachttijden tt tien minuten dienen vr lief genmen te wrden m een MSX de vertaalslag uit te laten veren. Op dat mment zijn de symptmen duidelijk geneg vr een diagnse: weer een slachtffer van nbekendheid met rel-files! Het grte tijdverlies bij het meten wachten p de assembler, zit hem uiteraard niet in het eenmalig vertalen van de prgrammatekst. Op de vele uren, die het schrijven van een prgramma kst, zijn die paar minuten verwaarlsbaar. Vervelend wrdt het, wanneer er een paar kleine futjes verbeterd meten wrden, waardr er aan het prgramma slechts enkele bytes veranderen, maar die tt gevlg hebben, dat de hele assembly-listing pnieuw verwerkt met wrden. Dan wrdt de wachttijd grter dan de tijd die ndig was m in de editr de wijzigingen aan te brengen en stijgt de irritatie mgekeerd evenredig met de grtte van de verbetering. Relcatable files De plssing ligt vr de hand: vertaal het prgramma niet in één keer, maar in afznderlijke delen. Laat deze mdules elk een eigen bestand vrmen zdat, wanneer er iets veranderd wrdt, alleen de aangepaste mdules pnieuw geassembleerd heven te wrden. Vervlgens kunnen deze delen in een bepaalde vlgrde achter elkaar geplakt wrden tt één geheel. De eerste stap is dus het schrijven van de brntekst. Niet langer één lange file van vele tientallen kilbytes, maar een verzameling van verzichtelijke delen met daarin telkens een stukje van het uiteindelijke prgramma. Uiteraard meten deze mdules gestructureerd verdeeld wrden ver de nderdelen van het prgramma. Dit heeft k tt gevlg, dat bij het debuggen van een bepaald prgrammanderdeel, de wijzigingen beperkt zullen blijven tt één enkele mdule. In de praktijk kmt een grt machinetaalprgramma uit een stuk f tien mdules te bestaan, elk met een surce van z'n tien à twintig kilbyte. De tweede stap bestaat uit het assembleren van elke mdule. Hierbij ntstaat een speciaal srt bestand, dat de mgelijkheid biedt aan andere mdules gekppeld te wrden: de relcatable file, met daarin de kant en klaar geassembleerde machinetaal. Passend bij hun naam luidt de extensie van deze bestanden. REL. Tensltte wrden de rel-files aan elkaar gekppeld tt het uiteindelijke machinetaalprgramma, de. BIN f. com-file, via de linker (Engels vr verbinder f kppelaar). Dus drie nderdelen: editen, assembleren en linken. Glbale labels Wanneer we een prgramma splitsen in afznderlijke mdules, willen we natuurlijk ng wel vanuit het ene deel een subrutine in een ander kunnen aanrepen, f de inhud van een variabele uit een andere mdule p kunnen vragen. Op de een f andere manier zullen we dus labels willen gebruiken die verwijzen naar adressen die uit een andere mdule afkmstig zijn. Tijdens het assembleren is de waarde van deze labels echter niet bekend: ze wrden in deze mdule immers niet eens gedefinieerd! Nrmaal gesprken zu de assembler dus een futmelding leveren dat het gebruikte symbl niet bekend is. Ls daarvan zullen binnen de mdule vanzelfsprekend sprnginstructies (jurnps) vrkmen. Deze bevatten het adres waar het prgramma vervlgd met wrden. Maar mdat in het uiteindelijke prgramma aan de mdule andere mdules vraf zullen gaan waarvan de lengte niet bekend is, kan de assembler deze adressen niet bepalen. Bij het linken kan de mdule zwel bijvrbeeld p adres OlOOh als p 2345h terecht kmen; een sprng naar het begin met dan k in het ene geval naar 01 OOh en de andere keer naar az's " "'t. '"r "T M

13 2345h wijzen. Beide prblemen kunnen echter dr de linker pgelst wrden, want deze heeft de beschikking ver alle mdules. Alle adressen, zwel die van labels uit de ene mdule vr gebruik in de andere als die van de plaats van een mdule, kunnen dus met zekerheid vastgesteld wrden. De assembler laat in de rel-file deze adressen dan k pen; de geassembleerde mdule kan, met invulling van de adressen, veral in het geheugen gebruikt wrden. Vandaar de naam relcatable (verplaatsbaar). Omdat de rel-files de machinecde al geassembleerd bevatten en de linker de mdules alleen maar achter elkaar heft te zetten en de adressen heft in te vullen, is de bendigde tijd vr het linken minimaal (enkele secnden vr een tiental mdules). Het aanbrengen van een wijziging in het prgramma leidt nu dus alleen ng tt het assembleren van de betreffende mdule en het linken, wat in ttaal veel sneller gaat dan het pnieuw assembleren van alle surcecde. De prgrammatuur Het hierbven beschreven principe is al z ud als de machinetaal zelf en de vr MSX bruikbare assemblers en linkers stammen dan k ng uit het CP fm-tijdperk. Vreemd geneg is er later nit een specifieke MSX assembler vr relcatable files met bijbehrende linker verschenen; misschien dat hierin de rzaak van de nbekendheid van MSX' ers met dit systeem te vinden is. Assemblers die in staat zijn relcatable files aan te maken, zijn Gen80 uit het Devpac80 pakket van HiSft en M80 van Micrsft. Geschikte linkers zijn PrLink en L80, de laatste afkmstig uit hetzelfde pakket als M80 en het meest bruikbaar van de twee. Dit wil echter niet zeggen dat het aan te raden * R+ Relcatable mdule extrn strout,exit Prgramma start ld hl,message call strout jp exit uit mdules rutines en main Pinter naar ASCIIZ string Afdrukken (mdule rutines) Einde prgramma (mdule main) message defb "",0 is als assembler M80 te nemen, mdat deze bij elkaar hren. M80 is een ud prgramma en in de eerste plaats bedeld vr 8080 prcessrs met een uitbreiding vr Z80 instructies, terwijl Gen80 (versie 2) ng in 1987 herzien is en handiger is vr MSX prgramma' s. De cmmunicatie met de linker vindt uitsluitend plaats via rel-files waarvan de indeling vast ligt, zdat geen prblemen te verwachten zijn. Ikzelf gebruik Gen80 in cmbinatie met L80 en mijn indruk is dat bijna alle machinetaalprgrammeurs al met Devpac assembleren. Daarm zal het nderstaande gebaseerd zijn p genemde twee prgramma's. PrLink is niet z wijd verspreid als L80, maar naar het schijnt wel vlledig cmpatibel. Assembleren Er kan p twee manieren vr gezrgd wrden dat Gen80 relcatable-files in plaats van. com-files aanmaakt: via het install-prgramma f via de zgenemde tp-f-file ptins. Wanneer eigenlijk alleen ng maar lsse mdules geassembleerd wrden, wat al snel * R+ ; Relcatable mdule met rutines *Include SYMBOLS.GEN Bevat definitie macr bisl en wat bis labels, zals chput public strout StrOut (string ut) In: HL pinter strout ld a, (hl) inc hl r a ret z bisl chput jr strout Public verklaren glbale labels Ophalen teken Verhgen pinter Aanpassen vlaggen aan ASCII Einde string Afdrukken teken Vlgende het geval zal zijn, kan het beste de relmde blijvend ingeschakeld wrden via GEN80INS.COM, dat met Gen80 wrdt meegeleverd. Anders kan vlstaan wrden de eerste regel van de surce te laten bestaan uit: * R+ eventueel gevlgd dr andere pties, zals L- m de listing uit te schakelen. Wanneer de rel-mde blijvend geïnstalleerd is, kan deze tijdelijk uitgeschakeld wrden dr R-. Om in een assemblylisting een label te kunnen gebruiken dat uit een andere mdule afkmstig is, met dit aan de assembler bekend gemaakt wrden als extemal. Hiervr dient het assembler cmmand EXTRN, gevlgd dr één f meer labels, gescheiden dr kmma' s. Bijvrbeeld extrn strout geeft aan dat in een andere mdule het label strout wrdt gedefinieerd; waarschijnlijk een subrutine vr het uitveren van een string. De vlledige mdule kan er uitzien als in het kader hierbven. De labels die in andere mdules gebruikt wrden, meten hiervr uitdrukkelijk beschikbaar wrden gesteld. Het label message uit dit vrbeeld is ergens anders dan k niet te gebruiken, maar het is k niet waarschijnlijk dat dit wenselijk is. Wel is het natuurlijk ndig, dat het hele prgramma ver de subrutine st rou t uit de mdule 'rutines' kan beschikken. Dit label met daarm, in de mdule waar het label zelf wrdt gedefinieerd, publie gemaakt wrden: public strout Een mgelijke vrm van de mdule 'rutines' staat in het kader links. 1111" 13

14 Zals hier te zien is, blijft het in iedere mdule mgelijk bijvrbeeld een ander bestand in te vegen via inc 1 ude f macr's te gebruiken. De rel-mde legt geen enkele beperking p ten pzichte van 'gewn' tt een. COM-file assembleren. Daarnaast kan iedere mdule zwel één f meer externals als enkele public labels bevatten; er heven dus niet strikt gescheiden 'leverende' mdules met public verklaringen en 'gebruikers' met alleen externals gemaakt te wrden. Wanneer we nu de afznderlijke mdules assembleren, bijvrbeeld via GEN80 ROUTINES.GEN zal er vr iedere surce een rel-file aangemaakt wrden. Zals te zien is, wrdt GenSO direct gebruikt en niet via HDE, mdat vr het gebruik van de linker HDE tch verlaten zu meten wrden. COM-mde ld hl, cde ld de,start ld bc,length ldir call start jp exit ; Te verplaatsen cde cde equ $ start length rg #COOO np ret equ $-start 'I. IIIUr::F:1 Ftl Cde in transient prgram Deladres Lengte te verplaatsen blk Overnemen cde in page 3 Aanrepen verplaatste cde Einde prgramma 'Cde' gelijk aan cunter nu Lcatin cunter naar page 3 Dummy instructie Terug naar gewne prgramma Lengte is verschil cunters Het linken De linker wrdt net z gebruikt als de assembler: in de cmmand-line wrden de parameters meegegeven. Alleen is de eerste parameter hier niet een surcefile, maar een verzameling bestaande uit de geassembleerde mdules. Deze mdules meten gescheiden wrden dr een kmma. Daarbij zijn verschillende pties mgelijk die bijna altijd wrden pgegeven: IE zrgt ervr dat de linker na aflp verlaten wrdt en de DOSprmpt weer verschijnt (exit); IN direct achter een bestandsnaam (znder extensie!) geeft aan dat het resultaat van het linken nder deze naam p diskette bewaard met wrden. De extensie. COM wrdt autmatisch tegevegd. Znder deze ptie vindt het linken weliswaar in het geheugen plaats, maar gaat het resultaat verlren; lp gevlgd dr een dubbele punt en een adres bepaalt vanaf welk adres de verschillende mdules gelinkt wrden. Nrmaal gesprken is dat het beginadres van DOS-prgramma's, dus OlOOh. Een typisch vrbeeld van het gebruik van LSO is het vlgende: L80 PROGRAM/N,MAIN/E/P:OIOO, PRINT,ROUTINES De mdules 'main', 'print' en 'rutines' wrden in die vlgrde vanaf hexadecimaal adres 0100 gelinkt, het resultaat wrdt bewaard als PROGRAM. COM en LSO wrdt autmatisch verlaten. Uiteraard meten alle labels, die in de diverse mdules external verklaard wrden (glbals genemd), in één van de rel-files public gedefinieerd wrden. Wanneer een glbal ntbreekt f herhaald vastgelegd wrdt, reageert de linker met een futmelding. Van de andere kant is het niet ndzakelijk alle glbals k daadwerkelijk in iedere mdule (f zndermeer ergens) te gebruiken. Wanneer het linken geslaagd is, verschijnen het begin- en eindadres en de lengte van het hele prgramma p het scherm. Cunters in.com-mde Wanneer een assembler een prgramma vertaalt tt. com-file, wrdt er een zgeheten lcatin cunter bijgehuden. Deze geeft het adres aan waar de eerstvlgende instructie terecht kmt; aan het begin van het prgramma wrdt de teller p 0100h gezet, waarna hij bij iedere instructie wrdt verhgd. Aan de hand van deze cunter kunnen dan de waarden van de naar adressen in het prgramma verwijzende labels wrden bepaald. De huidige waarde van de lcatin cunter is in uitdrukkingen te gebruiken via het symbl '$'. Het kan echter zijn dat een stuk prgramma later, tijdens uitvering van het prgramma zelf, verplaatst met wrden naar een ander deel van geheugen. Het is dan mgelijk de lcatin cunter zelf een waarde te geven via de aanwijzing ORG, zdat adressen klppend wrden vr de uiteindelijke situatie. Merk p dat de cde dus wrdt gegenereerd alsf deze p het nieuwe adres staat; het werkelijk verplaatsen blijft taak van het prgramma zelf! Neem als vrbeeld bvenstaand prgrammafragment dat twee regels naar page 3 verplaatst. De waarde van het label start is dr de ORG gelijk aan COOOh. Cunters in.rel-mde Wanneer de assembler in de rel-mde werkt, verandert dit alles ttaal. Er is niet langer één lcatin cunter, maar er zijn er drie! Dit zijn de abslute cunter, de cde cunter en de data cunter, elk behrend bij een gelijknamig segment. Deze segmenten zijn bedeld m mdules met een ander srt inhud, bijvrbeeld mdules met data en mdules met prgrammacde, in verschillende geheugendelen bij elkaar te kunnen zetten tijdens het linken. Iedere mdule kan een willekeurig aantal bytes vr elk van de segmenten leveren. Gebruik hiervan in praktijk is te ingewikkeld m hier helemaal uit te leggen en bvendien bijna altijd nndig. Van belang is wel dat p een bepaald segment is ver te schakelen via de assembler aanwijzingen ASEG, CSEG en DSEG. Onze prgrammacde plaatsen we altijd in het cde segment. Omdat dit segment standaard al actief is, is een CSEG pdracht aan het begin van de surce niet ndzakelijk, al wrdt deze wel vaak aangetrffen. De lcatin cunter waar we met het symbl '$' naar kunnen verwijzen, is altijd de cunter van het actieve segment, nrmaal gesprken dus de cde cunter. Alle drie de cunters zijn echter relatief binnen de mdule en beginnen p nul. De assembler kan immers niet weten p welk adres de m "ra.<. 1"

15 * R+ Hfdmdule met verplaatsing van cde naar page 3, aanrepen en einde Labels uit andere mdule extrn cde,length,ldtvrm Verplaatsen schermdata en bijbehrende rutine ld hl,cde Pinter naar brn in dit segment ld de,ldtvrm Pinter naar del in page 3 ld bc,length ldir Verplaatsen Snel pbuwen scherm dr verplaatsen schermdata naar VRAM cal 1 ldtvrm ; In page 3 dr inschakelen BIOS Einde prgramma rst #00 Hervatten mvattende prgramma dule bij het linken terecht zal kmen. De lcatin cunter levert dus niet znder meer een adres, maar slechts een verwijzing naar de cde cunter. Juist hierp zijn de relcatable files gebaseerd: pas tijdens het linken wrdt een adres aan de cunter gekppeld en wrden veral de juiste waarden ingevuld. Ok de werking van de ORG-aanwijzing is in de rel-mde anders. De waarde van de actieve cunter wrdt nu aangepast aan de pgegeven waarde, weer relatief binnen deze mdule. Om er zeker van te zijn dat deze waarde daadwerkelijk binnen de mdule valt, wrdt het tussenliggende gat dr de linker pgevuld met nullen. Het verplaatsen van de cde heft (kan) dus niet meer dr het prgramma zelf gebeuren! Bijvrbeeld: *R+ Inschakelen cde segment cseg * R+ Glbals public cde,length,ldtvrm Symbls ldirvm equ #005C bis rst #30 defb #00 endm ; Cde vr page 3 cde equ $.phase #COOO Blk van RAM naar VRAM Aanrepen MSXl BIOS Interslt call Sltcde, altijd 0-0 Adres Huidige cde relative cunter Beginadres page 3 Rutine vr het verplaatsen van een blk van RAM naar VRAM via page 3, mdat in page 0 de BIOS wrdt ingeschakeld. Eigenlijk heft alleen de data naar page 3, niet de rutine. ldtvrm ld hl,scrndat ld de,#oooo ld bc,1920 bis ldirvm ret Pinter naar blk met schermdata VRAM adres begin tekstscherm 0 Lengte 80 klmmen, 24 regels Verplaatsen blk naar VRAM Terug naar hfdprgramma ; Data bestaande uit een heel scherm zals dat in VRAM staat scrndat defb "!" defs 1920-($-scrnDat),32 ; Opvullen met spaties ; Einde length equ $-ladtvram.dephase Lengte is verschil in cunters Einde verplaatsbare cde Aanpassen cunter rg 256 Bdschap message defb "MCCM!",O levert de bdschap 256 bytes na het begin van dit cde segment, vrafgegaan dr nullen, dus niet p het abslute adres 256. In de praktijk wrden ORG-aanwijzingen in de rel-mde nauwelijks gebruikt. Wel nuttig en daarm regelmatig gebruikt zijn de aanwijzingen.phase en.dephase, die eigenlijk dezelfde functie hebben als ORG in de. com-mde. Via. PHASE is het mgelijk de lcatin cunter tijdelijk ver te schakelen p de abslute cunter, die tegelijkertijd gelijk gemaakt wrdt aan het pgegeven adres. Op dat mment wrdt de cde dus geassembleerd naar abslute adressen, maar blijft deel uitmaken van de verplaatsbare mdule, zdat de adressen pas klppen als de cde dr het prgramma verplaatst is. Dr middel van. DEPHASE wrdt de ude testand weer actief. Een vrbeeld van het gebruik van de ablute mde m verplaatsbare cde te genereren in een uit twee mdules bestaand prgramma is te vinden in het kader links naast deze klm. Prblemen met externals Met wat hierbven beschreven is, kunnen tekmstige prgramma's wrden verdeeld in mdules. Het is waarschijnlijk niet z'n slim idee bestaande surces alsng te splitsen, mdat het

16 ld hl,newhk ld de,hk ld bc,length ldir jp exit OOI' ee 3 ; Te verplaatsen cde: nieuwe hk newhk call handier ret length equ $-newhk meilijk is alle mdules van de bendigde externals te vrzien. Binnen de krtste keren wrden er een paar vergeten en zijn schermen 'label absent' meldingen Uw deel. Maar k met nieuwe prgramma' s zullen zich, zeker in het begin, ng wel wat prblemen vrden. Enkele veel gemaakte futen zullen hiernder wrden genemd. Erg eenvudig, maar daarm niet minder belangrijk, is dat glbals slechts zes tekens lang kunnen zijn. Weliswaar mgen public verklaarde labels in de prgrammatekst z lang zijn als U zelf wilt en wrden tijdens het assembleren zveel tekens pgeslagen als ingesteld is; in de. REL-file gaan er hguit zes mee. Juist drdat in de assembler langere namen gebruikt wrden, ntstaan dubbel gedefinieerde glbals: stringout en stringin zijn vr een met acht tekens werkende assembler verschillend, maar heten vr de linker allebei 'string'. Daarnaast wrden in de relcatable files alleen hfdletters gebruikt; deze uppercasing zrgt ervr dat er dus geen verschil bestaat tussen strout strut en terwijl het eerste vr string-ut en het tweede vr set-rutines staat. Een gevlg van de interne structuur van relcatable files is, dat glbals altijd 16-bit getallen zijn. Het is dus niet mgelijk ze te gebruiken in 8-bits perands, bijvrbeeld het laden van een external in de accumulatr. Oplettende machinetaalfreaks zullen zich nu realiseren dat gewne labels k altijd (intern) 16- bits zijn, maar dat deze tch als 8-bits gebruikt kunnen wrden z-lang de waarde maar in die ene byte past, dus kleiner is dan 256. Hpen dat het met externals wel net z zal zijn, is tever- Pinter naar te verplaatsen cde Adres van de hk Lengte van de nieuwe invulling Invullen nieuwe hk Stppen vr verplaatsbare cde Aanrepen hfdprgramma Einde hk Lengte is cunter nu min begin geefs. Tijdens het assembleren meten er vr een glbal twee bytes vrij wrden gehuden en daarvr is in een 8- bits instructie geen plaats. Prblemen met relcating Het meest vervelende aan externals is dat de linker ze niet p de juiste plaats weet in te vullen tussen een. PHASE en een. DEPHASE aanwijzing. Wat er gebeurt is het vlgende: tijdens het linken wrdt een lijst bijgehuden met adressen waar een bepaald public label gebruikt wrdt. Zdra alle mdules ingelezen zijn, wrden de waarden van al deze glbals bepaald en ingevuld p de juiste adressen. Die adressen zijn echter afkmstig van de lcatin cunter vr het p dat mment actieve segment. Vr de relatieve tellers, de data en de prgramcde cunter, wrdt hier het beginadres van de mdule bij pgeteld en wrdt z het juiste, abslute adres verkregen. Maar binnen het abslute segment is de cunter per definitie al het abslute adres, zdat direct deze waarde gebruikt wrdt. Het prbleem schuilt hierin, dat na. PHASE, dus bij cde die later verplaatst met wrden, de lcatin cunter weliswaar absluut is, maar de cde zelf ng gewn in het relatieve, relcatable segment blijft staan. De adressen die dr de linker wrden pgeslagen zijn daardr die, waar de cde later terecht met kmen, niet die waar deze zich nu ng bevindt. Alle externals wrden dus p een ttaal verkeerde plaats in het geheugen ingevuld en het geprduceerde prgramma is vlledig nbruikbaar. Bvendien is dit systeem niet alleen van tepassing p externals, maar k p andere relcatable adressen, dus eigenlijk alle labels die bepaald wrden in een data f prgramcde segment. Helaas is dit p geen enkele manier te vrkmen. De meest eenvudige plssing is dan k: geen externals gebruiken binnen een later te verplaatsen prgrammadeel, gemarkeerd dr. PHASE en. DEPHASE. Dit is p twee manieren uit te leggen: geen data- f prgramcde-relatieve labels gebruiken, f cde niet absluut assembleren via. PHASE. Wat het beste is, hangt van de situatie af. Wanneer de abslute mde niet ingeschakeld wrdt, mag het te verplaatsen prgramma deel natuurlijk geen interne jumps f calls bevatten. Deze verwijzen dan immers naar de plaats waar de cde in het prgramma staat en niet naar de plaats waar het terecht is gekmen. Relatieve jumps ('jr') mgen uiteraard wel; die bepalen alleen heveel bytes vr- f achteruit gesprngen met wrden. Deze methde is dus geschikt vr krte stukjes prgramma, zals vrbeeld 3 laat zien: een invulling in een hk. Afgezien van het feit dat deze hk niet netjes wrdt afgebgen, de ude inhud wrdt gewn vernietigd, werkt dit wat betreft de verplaatsbare cde uitstekend. Het relatieve adres 'handier' wrdt dr de linker p de juiste plaats ingevuld. De verplaatste cde bevat nergens interne adressen en kan dus swies p iedere willekeurige plaats in het geheugen draaien; een. PHASE is verbdig. Bij langere cde is het inschakelen van de abslute mde niet te vrkmen. Er mgen dan dus geen adressen 'van buiten' gebruikt wrden. Een mgelijke plssing is te werken met een jumptabel p een absluut adres, die echter via bvenstaande methde, dus znder. PHASE, aangemaakt wrdt. Vrbeeld 4 tnt hiervan een uitwerking. Vanuit de rutine meten twee adressen in het hfdprgramma aangerepen kunnen wrden, vrgesteld dr de labels relatl en relat2. Maar mdat het hfdprgramma in het cde segment staat, zijn deze adressen relatief en kunnen dus niet zelf gebruikt wrden. Daarm wrdt in de rutine gebruik gemaakt van absll en absl2, twee entries in een jumptabel p een absluut adres waarvandaan respectievelijk drgesprngen wrdt naar de bedelde relatl en relat2. In de jumptabel kunnen vervlgens wel gewn de relatieve labels gebruikt wrden, mits k de jumptabel deel uitmaakt van het cde segment. Deze wrdt dan k niet vraf gegaan dr een. PHASE en de lcatin cunter kmt ter plaatse niet vereen met de plaats waar de tabel terecht gaat kmen, zdat de entries van de 1111" 16 t.~; * "?', ri' <.nt"...

17 I Relcatable cde: verplaatsen jumptabel en rutine vr page 3 ld hl, jumptab ld de,#cooo ld bc,#0006 ldir ld hl,rutcd ld de,rutine ld bc,length ldir Wat andere cde... call rutine Ng wat cde... I Pinter naar jumptabel Adres vr jumptabel Lengte: twee maal drie bytes Verplaatsen jumptabel Pinter naar cde van de rutine Adres vr rutine Lengte van verplaatsbare rutine Verplaatsen rutine Aanrepen rutine Jumptabel: te verplaatsen, maar GEEN abslute mde jumptab jp relatl jp relat2 Wat relatieve adressen uit het hfdprgramma absll equ #COOO Abslute labels; entries in de abs12 equ #COO3 jumptabel met bekend adres ; Te verplaatsen cde: WEL in abslute mde rutcd equ $ Begin rutinecde in CSeg.phase #C006 rutine push af length.dephase call absll jp rutine ret equ $-rutine Einde te verplaatsen cde jumptabel apart gelabeld meten wrden dr middel van EQU. Op deze manier zijn alle in de rutine gebruikte labels absluut en kunnen alle adressen al dr de assembler ingevuld wrden, znder dat er iets pen blijft vr de linker. Vr de verzichtelijkheid zijn hier de adressen van de jumptabel gewn als getal ingevuld, maar uiteraard kunnen k labels gebruikt wrden. Let er dan p het beginadres van de tabel eenmalig via een EQU te definiëren; de afznderlijke entries (dus de regels met de werkelijke jumps) krijgen elk een label van de aard entryl, die gebruikt wrden in de definities van de abslute adressen via EQU: absll equ entryl-jumptab+starttab Uiteindelijke adres Bedelde begin rutine cde van de rutine Aanrepen relatl via jumptabel Abslute sprng binnen de.phase Lengte uit verschil abslute tellers waarin starttab het abslute beginadres van de tabel is, in dit vrbeeld COOOh. De lengte van de tabel en eventueel k het beginadres van de te verplaatsen cde, hier rutine, kunnen dan k in labels uitgedrukt wrden. Overlay's Het kan zijn dat een prgramma f een deel daarvan dr een ander prgramma, bijvrbeeld een speciale lader, ingelezen wrdt: een verlay-file. Te denken valt hierbij aan prgramma's die te grt zijn m in één keer in het geheugen gezet te wrden en waarbij vanuit het hfdmenu het gewenste deel pgehaald kan wrden, f cde die in de memry mapper gezet wrdt. Dergelijke deelprgramma's zullen zelden p adres OlOOh beginnen, zdat er bij het werken met relcatable mdules p een andere manier gelinkt zal me- ten wrden. Het is niet mgelijk de mdules naar het gewenste adres te assembleren dr gebruik te maken van de. PHASE aanwijzing. Ten eerste kunnen dan geen externals gebruikt wrden, mdat deze dr de linker niet ged ingevuld wrden. Ten tweede met bij een. PHASE het abslute adres pgegeven wrden. Dit weten we echter ng niet, mdat het afhankelijk is van de lengte van de vrafgaande mdules. Het hele prgramma wrdt dus gewn in het prgramcde segment gezet. Tijdens het linken wrdt vervlgens het beginadres p de gewenste waarde ingesteld via de ptie / P. Bijvrbeeld vr een verlay die in page 1 (vanaf 4000h) met gaan draaien: LBO NAME/N,MODULE1/E/P:4000, MODULE2,... MODULEX Merk p dat aan NAME geen extensie wrdt meegegeven; m eventueel de gewenste. OVL te krijgen zal het bestand achteraf hernemd meten wrden. Vervelend is nu, dat LSO ervan uitgaat dat ieder prgramma vanaf adres OlOOh geladen wrdt en het bestand begint met ruim zestienduizend nullen m het gat p te vullen. De beste plssing hiertegen is het schrijven van een klein prgrammaatje, dat de file eenvudig inleest en weer wegschrijft, maar nu znder de nulreeks. TSR's Tt slt ng iets ver Terminate and Stay Resident prgramma's, ftewel TSR' s. Deze meestal kleine stukjes sftware wrden ergens blijvend in het geheugen gezet m snel prepbaar te zijn f m p de achtergrnd hun werk te den. De dr het MST geïntrduceerde MemMan standaard is in staat meerdere TSR' s precies daar in het geheugen te zetten waar plaats is, ngeacht p welk adres dat is. De TSR kmt dus p wisselende plaatsen terecht (hewel altijd in page 1) en met dus verplaatsbaar zijn. Om dergelijke prgrammaatjes te ntwikkelen heeft het MST dan k een speciale linker uitgebracht, die van één f meer relcatable files een TSR maakt, waarbij de infrmatie vr het verplaatsen van de cde behuden blijft in de uiteindelijke file. Bekendheid met rel-files is dus ndzakelijk, al was het alleen maar m TSR' s te kunnen maken! Marc Sijer 17

18 Megadm Megadm wrdt aangekndigd als het eerste Platfrm Sht 'em Up (PSU) vr MSX2+ cmputers, een cmpleet nieuw spel dus. Of Megadm deze verwachtingen waarmaakt, kun je lezen in deze recensie. Het duurde wel even vr ik kn beginnen met recenseren. Het spel werd ns aangekndigd als zijnde geschikt vr MSX2+-cmputers en aangezien ik de gelukkige bezitter ben van een dergelijke cmputer, leek mij dit niet een al te meilijke taak. Maar... starten, h maar. Ik heb het ng niet tt p de bdem uitgezcht, maar het lijkt me dat een memrymapper van minstens 128 kb vereist is. Deze is echter niet standaard p de MSX2+, dus dat had wel even vermeld kunnen wrden. Maar ged, nadat ik een naar MSX2+ mgebuwde MSX2 had gevnden, deed zich alweer het vlgende prbleem vr: geen muziek. In de handleiding stnd tch echt dat MSX Music ndersteund werd. Ok daarvr hebben we wel een plssing vr gevnden in de vrm van een Music Mdule. Al deze bendigdheden beperken de delgrep tch aanzienlijk, lijkt me. Je hebt dus een naar MSX2+ mgebuwde MSX2 ndig (ik ken slechts één type MSX2+ met 128 kb) f een TurbR, verder heb je dus minstens een Music Mdule ndig-dat van de FM-PAC is een futje, neem ik aan?-f een MIDI-synthesizer (de Rland C5-serie) die aangestuurd kan wrden via de Music Mdule f de FAC MIDI-interface. De MIDI Saurus en de TurbR CT-MIDI wrden helaas niet ndersteund. Dem Deze is mi uitgeverd met in screen 12 gedigitaliseerde tekeningen. Het geheel is alleen niet erg afwisselend. De plaatjes vrmen de hele dem, maar zijn wel mi, evenals de muziek. Het spel is vrzien van een sund-test, waar je de muziek p je gemak kunt beluisteren. De MIDI heb ik helaas ng niet uit kunnen testen. Ok de verpakking en de handleiding zien er verzrgd uit. De handleiding lijkt wat beknpt (2 pagina's), maar vlgens mij staat alles erin. Het verhaal wrdt alleen in de dem verteld. Dit verhaal gaat ver een rbt je wiens hersens gestlen wrden (?!?) en die, na zich geëlektrkuteerd te hebben erp uittrekt m zijn hersens te vinden. Trek zelf je cnclusies. Spel Zals gezegd is dit een Platfrm Sht 'em Up-game en inderdaad, je met van platfrm naar platfrm springen en n- Springen en schieten dertussen allerlei vijanden uit je buurt huden, hetzij dr ntwijken, hetzij dr ze weg te schieten. De graphics van het speelveld vallen enigszins tegen in vergelijking met de dem en k de sprites zien er wat eenvudig uit. Je bent gelukkig vrzien van een energieschild dat een beperkt aantal vijanden en lasers kan tegenhuden. Is deze p f val je het beeld uit, dan ben je dus dd. Gelukkig wrdt het je wat gemakkelijker-dat wil zeggen minder meilijkgemaakt dr de verschillende bnussen die er te vinden zijn (EL= Extra leven; LP=Light Phaser; SL=Sinus laser; PS=Pwer Shield en L= Laser). Deze bnussen zijn maar een bepaalde tijd te gebruiken en je kunt slechts een bnus tegelijk meedragen. Wanneer je eenzelfde bnus pakt, dan zal de tijd bij de ude pgeteld wrden. Het is de bedeling dat je al springend en schietend je weg baant dr het level heen. Wanneer je het einde bereikt hebt, ga je naar het vlgende level. Heb je alle levels drlpen, dan kun je genieten van de eind dem. Cnclusie Het spelidee is inderdaad rigineel, maar de cnfiguratie die je vr dit spel ndig hebt, is misschien wat te hg gegrepen. Tch wrdt er bijznder ged gebruik gemaakt van de kwaliteiten van de MSX2+ VDP, zwel met kleuren als met scrllen. Met de muziek zit k alles wel snr. De MIDI is een leuke ptie. In het spel zelf had wel wat meer variatie gekund; elk level is p de achtergrnd na hetzelfde en k eindmnsters ntbreken. Tch is het spel erg leuk m te spelen dr de unieke cmbinatie van platfrm en sht 'em up. LeI( van '](pten Megadm staat p twee dubbelzijdige diskettes (2*2DD)en is vr f 40,- te bestellen bij MSX Club Guda, Middelblk 159, 2831 OM Guderak, Tel '. t. "' teems t

19 ~egadrnlevell ~egadrnleve15 [00[[JlmrAENGINE' 2E MSX-BEURS DOETINCHEM Deze pagina kwam tt stand na veel medewerking van PTT-Telecm, de Nederlandse Sprwegen en een aantal reislustige redaktiemedewerkers. Allen dank daarvr. ZATERDAG 19 JUNI :00 16:30 ZAAL DIMMEDAL Terbrgseweg 57 DOETINCHEM (tegenver NS-statin) Tegangsprijs: Hfl 4,= IVO TONNIE. 19

20 STONf Een aardig puzzelspel vr de TurbR Veel buitenlandse sftware -uit andere landen dan Japan-krijgen wij niet nder gen. Vandaar dat het prgramma Stne uit Zwitserland exclusief is. En m het ng exclusiever te maken k ng eens alleen vr de TurbR. STONE IS EEN PUZZELSPEL vr de Turb-R van MOUNTAINSOFT uit Zwitserland. Het spel staat p een dubbelzijdige diskette in een plastic hesje met een kleurenkaft. Ok wrdt er gebruik gemaakt van FM-P AC. De teksten in de handleiding en in het spel zijn in het Duits. Dit is niet al te meilijk Duits, zdat de Belg f Nederlander hier geen meite mee heeft. De handleiding bevat infrmatie en een krt verhaaltje ver het spel. Ok in de intr van het spel wrdt dit verhaaltje verteld. Nabuwen Het spel wrdt bestuurd met cursrtetsen f muis. Het is de bedeling m het patrn nder in het beeld na te buwen met drie verschillende stenen: de grndsteen, deze kan niet verplaatst wrden; de middens teen, deze kan alleen p de grndsteen geplaatst wrden; de hfdsteen, deze kan alleen p de middensteen geplaatst wrden. Het speelveld wrdt van bvenaf bekeken en de stenen kunnen één plaats in hrizntale f verticale richting verplaatst wrden. De tijdlimiet is heel krap. Het zal enige efening vergen vrdat er inzicht wrdt verkregen in dit puzzelspel. Na elke "GAME OVER" zal er een cde van vier cijfers zichtbaar zijn, die later weer ingetetst kan wrden m te starten in het laatstgespeelde level. Het laden van een nieuw spel na de "GAME OVER" duurt vrij lang en kan, vral in het begin, irritatie pwekken. Cmpetitie Er is k een twee-speler ptie. Hier meten de beide spelers hetzelfde patrn nabuwen in z min mgelijk tijd. Het vervelende echter is, dat de spelers m de beurt een zet meten den. Dit kan dus lang duren en werkt langzamerhand p de zenuwen. De prgrammeur had hier de snelheid van de Turb-R beter ten vlle kunnen benutten. De besturing met muis en cursrtetsen gaat k niet al te vlt. Grafisch ziet het spel er wel zeer ged uit. De mvang van het grafische gedeelte is jammer geneg niet al te grt. De muziek klinkt ged en is k best wel tepasselijk, al had het wel wat vrlijker gekund. Tijdens het spel kan er gekzen wrden uit drie verschillende muziekstukken en de muziek kan eventueel k uitgeschakeld wrden als het zu vervelen. Naar mijn idee had dit spel net z ged p een MSX-2 geprgrammeerd kunnen wrden. De markt zu in ieder geval een stuk grter zijn. Het spelidee is rigineel en kan enkele avnden speelplezier pleveren, mits je een liefhebber bent. De verzrging van het uiterlijk is ged, het prgramma daarentegen had beter gekund en hierbij bedel ik vrnamelijk de besturing. De prijs van dit spel is mij nbekend, maar als deze nder de f 25,-ligt dan zal ik als liefhebber zeker verwegen m dit spel aan te schaffen. Ligt de prijs behrlijk hger, dan met ik dit afraden. Het spel heeft dan te weinig te bieden vr het geld. 'ljennis 'BO[t Stne is te bestellen bij de MSX Händler Gemeinschaft /Muntainsft Rnaid Lehmann Rger Buehlmann Ringstrasse 23 Seestrasse 8 CH-7302 Landquart CH-3800 Unterseen Schweiz Schweiz tel: 031/ tel: 036/