altijd op zoek naar de ja
|
|
- Anke de Meyer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 altijd op zoek naar de ja speuren naar sterren
2 altijd op zoek naar de ja Hein Schotsman, tel.: Met medewerking van: Arjen van Dijkhuizen, tel.: Serdar Küçükakın, tel.: Jacques van de Wal, tel.: Marijke Zewuster, tel.: Danielle Linders, Van Zandbeek communicatie & creatie (interviews)
3 Altijd op zoek naar de ja 1 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding 1 De conjunctuur in 2011 en Schitterende landen 3 Schitterende sectoren 4 Schitterende ondernemers 5 Schitterende sterren
4 2 voorwoord
5 Altijd op zoek naar de ja 3 Een jaar geleden leek 2011 economisch gezien een succesvol jaar te worden. Maar al snel bleek er zand in de raderen te zitten. Onder meer steeds duurder wordende grondstoffen en de schuldencrisis in een aantal landen in de eurozone beperkten de groei. Ondertussen is het al weer De problemen in Griekenland en de angst voor besmetting van grotere landen zorgen nog steeds voor grote onrust. Het tast het vertrouwen aan in financiële instellingen met grote vorderingen op deze overheden. Het gevolg is dat de eurozone waarschijnlijk in een recessie is beland. Het meest prangende knelpunt is de begrotingsdiscipline in de eurolanden. Gelukkig is op dat terrein ondertussen vooruitgang geboekt. Het verhaal over een traag groeiende wereldeconomie en een recessie in Europa is een verhaal over gemiddelden. Gemiddelden krijg je door uitersten en alles wat daar tussen zit, samen te voegen. Onze economen zijn voor dit rapport juist op zoek gegaan naar positieve uitersten. Zij hebben zich gericht op landen, sectoren en bedrijven die het in winterachtige tijden bovengemiddeld goed doen. Het idee erachter is dat een ondernemer altijd zal blijven zoeken naar de ja, naar kansen om zich te onderscheiden, en dat er ook in een conjunctureel gezien lastige periode landen, bedrijfstakken en ondernemingen zijn die eruit springen. Zo hopen we u te inspireren. Zo n benadering past ook bij onze visie op ondernemerschap; goede ondernemers met visie kunnen alle statistieken verslaan. Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO Zakelijke Relaties Januari 2012
6 4 inleiding
7 Altijd op zoek naar de ja 5 We willen u in deze publicatie de sterren laten zien. Dat doen we in de eerste plaats door landen en sectoren te vergelijken. Erg spannend klinkt dit niet. In de rapporten van het Economisch Bureau worden landen en/of bedrijfstakken voortdurend naast elkaar gezet. Maar dan gaat het meestal om het totaalplaatje. We tellen landen en sectoren bij elkaar op om te weten te komen wat zich op een hoger aggregatieniveau afspeelt. We kijken naar Frankrijk en Duitsland om te zien hoe de eurozone er voor staat. En we tellen uitvoer, consumptie en investeringen bij elkaar op om te zien hoe hoog de economische groei in Nederland is. Kijkend naar die aggregaten, zagen we in 2011 een grauw beeld. De wereldeconomie leek het jaar goed te beginnen, maar viel al snel terug. Dat gold in versterkte mate voor de eurozone. We gaan daar in hoofdstuk 1 op in. We kijken dan meteen vooruit naar Maar we willen in dit rapport vooral laten zien dat er verschillen zijn. Dat er sectoren zijn die het beter doen dan andere; dat er landen zijn die met kop en schouder boven de rest uitsteken. En dat er ondernemers zijn die zich daar bewust van zijn en daardoor in staat zijn om snelle omzetgroei te realiseren. De landen komen in hoofdstuk 2 aan de orde, de sectoren in hoofdstuk 3. En om de lijn van macro naar micro door te trekken, hebben we drie succesvolle ondernemers geïnterviewd, te weten de directeuren van Adversitement, CryoSave en Unitron. Alle drie kwamen ze voor in de ranglijst 2011 van de FD Gazellen, de lijst van snel groeiende Nederlandse bedrijven. De interviews vindt u in hoofdstuk 4. In het laatste hoofdstuk kijken we terug op de magie van het uitblinken. Economisch Bureau, januari 2012
8 6 hoofdstuk 1 de conjunctuur in 2011 en 2012
9 Altijd op zoek naar de ja 7 Het tegenvallende jaar 2011 Het jaar 2011 begon conjunctureel gezien sterk. En dat was goed nieuws. De grote economieën leken hun vorm te hebben hervonden. De kredietcrisis van 2008 had mondiaal tot een omvangrijke economische krimp geleid. Sinds het voorjaar van 2009 krabbelden de meeste economieën weer overeind, geholpen door stimulerende overheden en door centrale banken die de rente naar recordlaagte hadden gebracht. In 2010 was wel sprake van onrust in een paar landen van de eurozone, maar die leek zich te beperken tot Griekenland, Portugal en Ierland. Dankzij deze reeks factoren vielen de groeicijfers over het tweede kwartaal in de VS en de eurozone tegen. En ook de indicatoren van het consumenten- en het producenten-vertrouwen brachten slecht nieuws: ze liepen terug tot niveaus die duidden op matige groei of zelfs krimp. Voorlopende indicatoren VS ISM en Duitse Ifo Mondiale economische groei Wereldhandel en mondiale industriële productie Wereldhandel Mondiale industriële productie Bron: Thomson Reuters Datastream, CPB Al snel bleek dat 2011 helemaal geen rustig jaar zou worden. In 2010 zorgde aanvulling van voorraden door bedrijven nog voor een bijdrage aan de economische groei. Begin 2011 was dat voorbij. In veel landen, vooral in Europa, schakelden overheden over van stimuleren op bezuinigen. In enkele landen in het Midden-Oosten leidden hoge voedselprijzen en al lang bestaande ontevredenheid onder de bevolking tot grootschalige protesten en uiteindelijk tot omwentelingen. De industrielanden kregen daardoor te maken met duurdere olie. Die olieprijs liep op van USD 93 in januari naar een hoogtepunt van 125 eind april. Dat leidde tot oplopende inflatiecijfers en aantasting van koopkracht. Die hogere inflatie maakte centrale banken, vooral de Europese Centrale Bank, de ECB, onrustig. De ECB koos voor renteverhogingen om de inflatie in toom te houden. Daar kwam bij dat Japan in maart werd getroffen door een grote tsunami. Als gevolg daarvan hadden Japanse exporteurs enkele maanden grote moeite met het tijdig leveren van hun producten. En ten slotte de grootste boosdoener: er ging van alles mis met overheidsbudgetten in de VS en een aantal landen in de eurozone. In de VS moest het plafond voor de staatsschuld omhoog. Dat ging niet van een leien dakje. In augustus kwam er een voorlopige oplossing, maar de weg naar een structurele oplossing is nog lang en hobbelig. De problemen in een aantal eurolanden waren evenmin van voorbijgaande aard. Integendeel, ze liepen uit de hand en verspreidden zich naar steeds meer landen. ISM (l.a.) Ifo (r.a.) Bron: Thomson Reuters Datastream 2011 en 2012 We hebben in de vorige paragraaf geschetst hoe het kwam dat 2011 tegenviel: sombere ondernemers en consumenten en spanningen binnen de eurozone waar de beleidsmakers geen raad mee leken te weten. Het was allemaal waar, maar het is niet het hele verhaal. Wat dat betreft, is het goed om nog een keer stil te staan bij de factoren die de groeivertraging begin 2011 veroorzaakten. De olieprijs die eerder in 2011 omhoog vloog, is sinds april niet meer gestegen. Dat gold ook voor veel andere grondstoffenprijzen. De tsunami in Japan heeft grote schade aangericht en de onzekerheid over de energievoorziening van het land verder vergroot. De herstelwerkzaamheden verlopen moeizaam. Maar de leveringsproblemen van de grote Japanse concerns, die wereldwijd tot groeivertraging leidden, zijn verrassend snel opgelost. Er kwam een einde aan de negatieve bijdrage van de voorraadcyclus. En ten slotte de ECB. Zij heeft in de eerste helft van 2011 haar tarieven verhoogd, maar in de laatste maanden van dat jaar die verhoging ongedaan gemaakt. Ook enkele centrale banken in opkomende economieën, bijvoorbeeld die in Brazilië, verlaagden hun tarieven. En de Fed bleef de Amerikaanse economie ruimhartig stimuleren. Door deze meevallers is voorkomen dat de Amerikaanse economie is ingeklapt. Het tegendeel was het geval. In het derde kwartaal van 2011 groeide de economie met 1,8% (ten opzichte van het tweede kwartaal, geannualiseerd), duidelijk beter dan in de voorgaande kwartalen. Er zijn indicaties dat de Amerikaanse economie in 2012 blijft groeien, al zal het niet met spectaculaire cijfers zijn. Te
10 8 wijzen valt op de dalende werkloosheid, een weer verbeterend producentenvertrouwen en op de aanhoudende groei van de bestellingen van kapitaalgoederen. In de opkomende markten valt het tot nu toe met de groeivertraging mee. PMI s (enquêtes, gebaseerd op beoordelingen van inkoopmanagers) geven aan dat in deze landen evenmin een forse terugval valt te verwachten. De eurozone hoort niet in het rijtje thuis van landen waar we gematigd optimistisch over zijn. De groei is in de loop van 2011 vertraagd. Het derde kwartaal liet nog een stijging van 0,2% ten opzichte van het tweede kwartaal zien. Er zijn echter voldoende aanwijzingen dat een recessie is begonnen, met dank aan de schuldencrisis. In ons hoofdscenario nemen we aan dat de Europese regeringsleiders dit jaar vruchtbare besluiten nemen. Dan lijkt een licht herstel in de loop van het jaar haalbaar, al denken we wel dat de economie van de eurozone over het hele jaar gerekend zal krimpen. Maar er zijn stevige neerwaartse risico s; daarom denken we in scenario s. Omdat de schuldencrisis in de eurozone zo n sterke invloed heeft op de economische ontwikkeling in de eurozone en daarbuiten, wijden we er een aparte paragraaf aan. Eurozone-BBP % j-o-j In een groot deel van 2011 stond Griekenland centraal. De Griekse economie lijdt aan verschillende kwalen tegelijk. De economie is onvoldoende concurrerend (vandaar een groot tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans). Bovendien zijn het begrotingstekort en de staatsschuld veel te groot en is de informatieverschaffing daarover niet altijd in orde geweest. Griekse banken zitten zwaar in staatspapier en zijn dus afhankelijk van het reilen en zeilen van hun eigen overheid. De verontrusting hierover bij internationale beleggers leidde in 2011 tot rentetarieven voor tienjarige Griekse staatsobligaties van meer dan 30%. Refirente ECB Bron: Bloomberg Bron: Bloomberg Eurocrisis Op zich geeft die term eurocrisis de problemen niet goed weer. De eurozone als geheel heeft geen slechte papieren. Het heeft een klein extern tekort en het gezamenlijke begrotingstekort en de gezamenlijke staatsschuld van de eurolanden zijn lager dan in de VS. Het gaat om een crisis in een aantal landen binnen de eurozone en een gebrek aan goede instrumenten om daarmee om te gaan. Een crisisjaar was 2011 zeker. Aandelenkoersen en rentevoeten logen niet. De AEX daalde van 355 naar 312. Renteverschillen tussen Duitsland en Griekenland spraken boekdelen: begin 2010 ruim 2%, eind 2011 ruim 30% (tienjarige staatsobligaties). Tekenend was ook dat sinds het najaar van 2011 de bemoeienis van de G20, en dan vooral van de Amerikanen, zichtbaar en hoorbaar was. De terechte angst bestond dat als de crisis verder zou ontaarden, dit wereldwijd schade zou opleveren. Nou kon de EU de Griekse problemen op zich wel aan. Griekenland produceert slechts 2,5% van het BBP van de hele eurozone. Het probleem in 2011 was de besmetting van grotere economieën. Als beleggers zorgen over land x hebben, gaan zij zich ook zorgen maken over land y. De gevaarlijke besmettingsroute was die van Griekenland via Ierland en Portugal naar de veel grotere economieën Italië en Spanje. Die besmetting manifesteerde zich medio 2011 heftig. De Europese leiders besloten dat financiële instellingen deels voor de schade moesten opdraaien. Dat leidde tot grootschalige verkoop van Spaanse en Italiaanse staatsobligaties door banken en institutionele beleggers. Het gevolg was dat de rentes op die staatsobligaties omhoog schoten. Je zag, in lichtere mate, ook oplopende rentes in Frankrijk en België. Zelfs de Nederlandse rente liep iets op ten opzichte van het tarief in veilige haven Duitsland. Het zal duidelijk zijn dat hoge rentes de problemen van landen met schulden verergeren.
11 Altijd op zoek naar de ja 9 Renteverschil Duitsland met Italië en Spanje % jun-10 sep-10 dec-10 mrt-11 jun-11 sep-11 dec-11 Italië Spanje De Europese instituties zijn niet ingericht op het snel en krachtig aanpakken van zulke problemen. Eén instituut kan wel slagvaardig opereren. De ECB zou op grote schaal staats-obligaties kunnen kopen van de probleemlanden. Maar het ondersteunen van lidstaten valt buiten het mandaat van de ECB; de ECB is er om inflatie (en deflatie) tegen te gaan. Het opkopen van staatsobligaties waar een luchtje aan zit, kan haar imago en daarmee het vertrouwen in de euro aantasten. Bovendien lijkt de ECB te denken dat als zij obligaties opkoopt, overheden minder geneigd zijn om knopen door te hakken. De ECB is daarom wel als koper van staatsobligaties op de secundaire markt aanwezig, maar niet van harte. In het najaar van 2011 had de schuldencrisis een bizar verloop. Eind oktober werden nieuwe maatregelen aangekondigd ( vrijwillige 50% afschrijving op Griekse schuld door banken, herkapitalisatie van de banken en vergroting van de slagkracht van het Europese noodfonds EFSF). Tot onvoorwaardelijke begrotingsdiscipline en structurele hervormingen kwam het echter nog niet. De financiële markten waren dan ook niet overtuigd. Dat de Griekse premier eerst wel en toen weer niet een referendum wilde organiseren, verergerde de toestand. Rentes in Spanje en Italië vlogen verder omhoog, op de voet gevolgd door die in Frankrijk en België. Politieke leiders in Italië, Griekenland en Spanje verdwenen van het toneel. In België zorgde de oplopende rente er zelfs voor dat nu wel een kabinet kon worden geformeerd. En de vrees groeide dat de eurozone niet in zijn huidige samenstelling zou kunnen voortbestaan. De financiële markten hadden ondubbelzinnig duidelijk gemaakt dat zij het laten afweten zolang het agendapunt begrotingsdiscipline niet goed geregeld is. In december kwamen de Europese regeringsleiders opnieuw bijeen. Zij maakten nu wel afspraken over (bijna) automatische sancties bij begrotingstekorten van meer dan 3% van het BBP (bijna, omdat een gekwalificeerde meerderheid het automatisme kan doorkruisen). Ook spraken ze ten aanzien van andere landen af dat private beleggers (vooral banken) niet weer gedwongen zouden worden op hun beleggingen af te schrijven. Dat laatste leidde afgelopen zomer tot een vlucht uit o.a. Italiaanse staatsobligaties. Ideaal waren de afspraken niet. Er was nog steeds geen sluitend vangnet voor landen die vastlopen en structurele hervormingen bleven buiten beeld. Toch ervoeren de financiële markten het als een stap vooruit. Het leidde er in elk geval toe dat de stress op de financiële markten niet verder opliep. Renteverschil Duitsland met Frankrijk en België % Bron: Bloomberg jun-10 sep-10 dec-10 mrt-11 jun-11 sep-11 dec-11 Frankrijk België Bron: Bloomberg Wij denken dat uiteindelijk de crisis bezworen wordt. In december lieten de beleidsmakers sense of urgency zien. Bovendien kan men zich geen falen veroorloven. Als de crisis uit de hand loopt gaan overheden failliet, met alle kosten van dien. Griekenland zou het eerste slachtoffer zijn, maar ook Spanje en Italië lopen dan gevaar. Waarom zouden zij niet failliet kunnen gaan en Griekenland wel? Het zou leiden tot forse verliezen bij banken en pensioenfondsen. De pensioen-voorziening, de kredietverlening en de financiële stabiliteit zouden in het gedrang komen. De export naar de geraakte landen zou stagneren. Dat zou een scherpe krimp van de economie van de eurozone als geheel betekenen. Het uit de euro stappen van een land is geen goed alternatief. Juridisch is er niets voor geregeld. Operationeel is het een lastig traject, dat veel voorbereiding vergt terwijl dat in stilte zou moeten gebeuren. Die twee gaan niet samen. De inwoners van het vertrekkende land zullen massaal hun spaargelden het land uit willen brengen. Dat is rampzalig voor de liquiditeitspositie van de lokale banken. En de nieuwe munt van het land in kwestie zou in waarde kelderen ten opzichte van de euro, met alle gevolgen van dien voor de uitvoer van andere eurolanden, waaronder die van Nederland.
12 10 Omdat het opknippen van de eurozone ongewenst is en pappen en nathouden van kwaad tot erger leidt, zijn rigoureuze maatregelen nodig. Begrotingsdiscipline, vangnet en structurele hervormingen zijn de sleutelwoorden. We spraken al over de ondertussen genomen besluiten. Conclusie: we zijn op de goede weg, maar we zijn er nog niet. Zo vinden we meer aandacht voor het concurrerender maken van vastgelopen economieën nodig. In Griekenland en Italië ligt de stroperigheid van de economie aan de basis van de problemen. Bezuinigen sec is niet afdoende om staats-schulden te reduceren want bezuinigen tast in eerste instantie de groei aan. Het moet gepaard gaan met maatregelen om economieën weerbaarder te maken, zodat ze sneller groeien. We zien twee scenario s: een met desintegratie die leidt tot depressie en chaos. De andere is stappen voorwaarts zetten richting Europese integratie. De keuze lijkt ons niet moeilijk. Europese integratie is de moeite waard. Daarom zijn we blij met de in december gezette stappen: beter laat dan nooit. Nederland in 2011 en 2012 De Nederlandse economie ademt mee met die van de eurozone. Dat betekent dat er voor ons land ook sprake is van bleke groeivooruitzichten. Een recessie lijkt onvermijdelijk. De groei van de Nederlandse economie is in het voorjaar van 2011 fors afgezwakt. Door de verdere afkoeling van de wereldhandel en onzekerheid door de schuldencrisis is de Nederlandse economie in het derde kwartaal zelfs gekrompen. We verwachten ook negatieve groei in Nederland producentenvertrouwen index De particuliere consumptie zal in 2012 waarschijnlijk nog niet stijgen, al loopt de inflatie terug door neerwaartse druk op de grondstoffenprijzen. De inflatie is in 2011 gestegen naar 2,7%. Onder meer dankzij lagere olieprijzen kan de inflatie dit jaar onder 2% uitkomen. De consument krijgt echter ook te maken met bezuinigingen door de overheid. Bovendien blijft de huizenmarkt kwetsbaar. De prijsdaling van koopwoningen is opgelopen. We denken dat ook in 2012 de huizenprijzen dalen. De consument zal in 2012 geen groeimotor zijn. Nederland huizenprijzen % j-o-j Bron: Thomson Reuters Datastream Afsluiting Voor 2012 hanteren wij een basisscenario waarin de Amerikaanse economie zo n 2% groeit. De opkomende economieën overwinnen hun groeivertraging door stimulerend beleid. De eurozone en Nederland verkeren momenteel waarschijnlijk in een recessie. Door de zwakke economische vooruitzichten en neerwaartse druk op de grondstoffenprijzen loopt de inflatie terug. De rentetarieven blijven over de hele linie laag. Wellicht dat de kapitaalmarktrentes in de tweede helft van het jaar wat oplopen. Dat is wel onder de aanname dat in de loop van het jaar het Amerikaanse herstel aan kracht wint en dat de economie van de eurozone weer groei laat zien Bron: Bloomberg De dominante factor is de uitvoer. De vooruitzichten op korte termijn zijn somber omdat de groei van de wereldhandel vertraagt. De verslechterende uitvoer tast ook de bereidheid van bedrijven om te investeren aan. 1 Zie abnamro.nl/economischbureau voor uitgebreide prognoses van het Economisch Bureau van ABN AMRO
13 Altijd op zoek naar de ja 11
14 12 hoofdstuk 2 schitterende landen
15 Bread crumb 13 Hoewel het sombere economische klimaat de opkomende markten niet onberoerd laat, zijn hun groeivooruitzichten vergeleken met die van de geïndustrialiseerde landen veel gunstiger. Opkomende markten die een redelijke tot sterke groei en een stijgende welvaart combineren met een aanzienlijke omvang van de economie, zijn volgens ons bij uitstek de landen waar het ook in de komende moeilijke tijden nog goed zakendoen is. Dit geldt voor de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) maar in Europa ook voor Polen en Turkije. Op deze landen zullen we dieper ingaan, maar ook onder de kleinere opkomende economieën zijn mooie pareltjes te vinden. Van importmarkt naar afzetmarkt Als grove maatstaf voor de indeling in opkomende markten en ontwikkelde landen kan men de indeling in OESO- en niet-oeso-landen nemen. 2 De groei in de OESO-landen bedroeg in de afgelopen tien jaar gemiddeld 1,5% per jaar, tegen ruim 5% in de niet-oesolanden. Binnen de BRIC lieten China en India met ruim 10% en bijna 7% verreweg de sterkste groei zien. Dat opkomende economieën sneller groeien dan industrielanden komt door een aantal factoren. Zo kennen de opkomende economieën een sterkere bevolkingsgroei en een sterkere productiviteitsgroei. Dit gaat gepaard met een sterke opkomst van een koopkrachtige middenklasse. Opkomende economieën groeien niet alleen sneller dan industrielanden, hun kredietwaardigheid is ook zichtbaar verbeterd, dankzij een aanzienlijke versterking van de economische structuur. Opkomende economieën ontwikkelen zich hierdoor van spelers in de marge, die vooral reageren op ontwikkelingen in de industrielanden, naar krachtige, zelfstandig acterende landen. Daarbij verbreedt hun rol van leveranciers van goedkope grondstoffen, producten en diensten naar leveranciers van kapitaal, talent en innovatie. Bovendien worden de landen zelf een steeds belangrijkere afzetmarkt. Zo zullen volgens schattingen van The Economist (The World in 2012) de opkomende markten in 2012 al bijna de helft van de wereldwijde detailhandelsverkopen voor hun rekening nemen. Nemen we als grove maatstaf voor de welvaart het BBP per hoofd van de bevolking dan zien we voor de BRIC-landen dat de BBP s per hoofd van Rusland en van Brazilië vergelijkbaar zijn en dat die van China en India duidelijk lager liggen. Tegelijkertijd is onder de BRIC-landen de stijging van het BBP per hoofd sinds 1995 het sterkst voor China (factor 8,5), gevolgd door Rusland (6), India (4) en Brazilië (2,5). Dat de gestegen welvaart ook perspectief biedt voor het Nederlandse bedrijfsleven, blijkt uit het jaarlijkse onderzoek onder exporterende bedrijven in Nederland van krediet-verzekeraar Atradius en exportorganisatie Fenedex. 3 Van de 4000 bedrijven die in april 2011 aan het onderzoek hebben deelgenomen, zei 50% dat ze nieuwe exportmarkten hadden betreden. Daarbij werd Rusland met 8% het meest genoemd, gevolgd door Brazilië (7%), China (6%), Turkije (6%) en India (5%). Overigens is het aandeel van de Nederlandse export naar BRIC-landen in de totale uitvoer slechts 4%. Tellen we Polen en Turkije hierbij op dan wordt dit 7%. De export naar de VS beslaat 5% en ruim 60% van de export gaat nog altijd naar de eurozone. Maar waar het aandeel van de uitvoer naar de VS en de eurozone stagneert, is het aandeel van de export naar de BRIC snel groeiende. Het CPB verwacht in een recente studie 4 dat deze trend de komende jaren niet verandert. Bij de directe investeringen zien we een soortgelijk beeld: 4% van de totale directe investeringen van Nederland gaat naar de BRIClanden. Dit laat overigens onverlet dat Nederland voor veel van deze landen een uiterst belangrijke bron van directe investeringen is. Zo is Nederland de grootste investeerder in Brazilië met een aandeel van circa 20%. Binnen de EU behoort Nederland verder tot de topvijf als het gaat om directe investeringen in de BRIC s. BBP per hoofd BRIC s In USD Bron: EIU Rusland Brazilië India China Opkomende markten, je kunt er niet meer omheen In 2011 behoorden in volgorde van grootte de volgende negen opkomende markten tot de toptwintig van grootste economieën: China, Brazilië, India, Rusland, Mexico, Zuid- Korea, Indonesië, Turkije en Saoedi-Arabië. Daarbij is het aandeel in het mondiale BBP van de opkomende markten die deel uitmaken van deze toptwintig toegenomen van bijna 10% in 1990 tot ruim 25% in De verwachting is dat dit in 2020 ruim 40% zal zijn. Deze toptwintig is overigens goed voor ongeveer 80% van het mondiale BBP. Het meest aansprekend is de opmars van China. Van een zesde 2 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling; dertig welvarende industrielanden 3 Trends in Export 2011, een gezamenlijk initiatief van kredietverzekeraar Atradius en exportorganisatie Fenedex, The rise of the BRIC countries and its impact on the Dutch economy; Stefan P.T. Groot e.a., CPB Background document, 2011
16 14 plaats in 1980 en een aandeel in het mondiale BBP van nog geen 3%, is het land opgeklommen tot de tweede economie van de wereld, na de VS, met een aandeel in het mondiale BBP van bijna 10%. Het aandeel van Brazilië is in diezelfde periode slechts toegenomen van 2% tot net iets meer dan 3%. Daarmee was het land overigens in 2010 wel goed voor een zevende plek op de wereldranglijst, voor India op negen en Rusland op elf. 5 Tellen we de BRIC-landen bij elkaar op dan bedroeg hun gezamenlijke aandeel in het mondiale BBP in 2010 net 18%, en de verwachting van de EIU is dat dit aandeel in 2020 gegroeid is naar ruim 30%, waarvan China ruim 20%-punt voor zijn rekening neemt. Volgens deze schattingen van de EIU zal China daarmee al in 2020 de VS voorbij gestreefd zijn als grootste economie. Aandeel in mondiaal BBP % Bron: EIU OESO Niet-OESO Sterke groeiers, meer dan BRIC alleen Naast de BRIC hebben ook kleinere opkomende markten de afgelopen jaren een sterke groei laten zien. Hiervoor zijn ook allerlei namen bedacht die de hoog gespannen toekomstverwachtingen weerspiegelen. Zo heb je de CIVETS (Colombia, Indonesië, Vietnam, Egypte, Turkije, Zuid-Afrika). De term Next-11 (Bangladesh, Egypte, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan, Filippijnen, Zuid-Korea, Turkije en Vietnam) is geïntroduceerd door Goldman Sachs. Willem Buiter, hoofdeconoom van Citibank, kwam met de term 3G- landen (Bangladesh, China, Egypte, India, Indonesië, Irak, Mongolië, Nigeria, Filippijnen, Sri Lanka, Vietnam); 3G staat in het Nederlands vertaald voor Globale Groei Generatoren, oftewel landen die in de komende decennia een groot groeipotentieel hebben. Verrassend is dat deze 3G lijst geen enkel Oost-Europees of Latijns-Amerikaans land bevat. Verder zijn er de EAGLEs (China, India, Brazilië, Indonesië, Zuid-Korea, Rusland, Mexico, Egypte, Taiwan and Turkije), wat staat voor Emerging And Growth-Leading Economies. Afrika speelt in de meeste rijtjes nauwelijks een rol en is ook voor veel investeerders nog vrij onontgonnen gebied. Toch lijkt het verloren continent aan een niet te stuiten opmars te zijn begonnen. De EIU voorspelt voor de periode van 2012 tot 2015 voor landen als Angola, Ghana, Mozambique, Nigeria en Tanzania een BBP-groei van gemiddeld meer dan 7% per jaar. De sterke groei in met name Sub-Sahara Afrika heeft natuurlijk alles van doen met de sterke vraag naar grondstoffen vanuit met name China. Maar volgens de Afrikaanse Ontwikkelings-bank (AfDB) 6, is een belangrijke oorzaak ook hier de forse toename van de middenklasse. Zij schatten dat de middenklasse in Sub-Sahara Afrika is toegenomen van 196 miljoen in 2000 tot inmiddels 355 miljoen nu, dit is circa 34% van de bevolking. Ruim 70% van deze groep is jonger dan veertig jaar en dit geeft in potentie een belangrijke impuls aan de bestedingen. Volgens een recent artikel in Finance and Development van het IMF zullen de consumptieve uitgaven in Afrika in de komende tien jaar bijna verdubbelen van USD 860 miljard in 2008 naar USD 1400 miljard in De gunstige ontwikkeling in met name Sub-Sahara Afrika lijkt ook goed uit te pakken voor Zuid-Afrika. Het land valt qua omvang bij de BRIC s in het niet, maar het is en blijft wel de grootste en meest welvarende economie van Afrika. Dit biedt investeringsmogelijkheden in het land zelf, maar maakt het land van de Bafana Bafana en de Springbokken ook een uitstekende springplank voor activiteiten in de rest van het continent. Naast de landen in de toptwintig zijn er dus nog veel landen die qua omvang van het BBP weliswaar minder groot zijn maar die qua groei met kop en schouders uitsteken boven de gemiddelde groei van het mondiale BBP. Het is op dit moment, gezien de kleinere afzetmarkt en een vaak lager welvaartsniveau, wellicht lastiger om zaken te doen met deze landen. Toch zijn ze zeker de moeite waard om in de gaten te houden. Zakendoen: cultuur is niet de enige hindernis Volgens de studie van het CPB vormen culturele verschillen een belangrijke hindernis voor Nederlandse bedrijven bij het zakendoen met de BRIC-landen, maar handelsbarrières en weten regelgeving spelen ook een rol. Kijken we bijvoorbeeld naar de Ease of doing business indicator van de Wereldbank dan scoren Brazilië, Rusland en India allemaal rond de 30, op een schaal van 0 tot 100. China komt er met een score van 57 beduidend beter van af, maar in vergelijking met de 84 punten die Nederland scoort is ook dit nog een wereld van verschil. Bij veel van de kleinere opkomende markten zullen de hindernissen alleen maar groter zijn. Dit neemt niet weg dat het gezien de groeiperspectieven zeker de moeite waard kan zijn om deze hindernissen te nemen. 5 Rusland kwam in 2011 op een tiende plaats uit 6 African Development Bank, Africa in 50 Years Time - The Road Towards Inclusive Growth, 2011
17 Altijd op zoek naar de ja 15 Kerngegevens 2011 Brazilië China India Rusland Polen Turkije BBP ($ mld) Bevolking (mln) BBP per capita ($) Economische groei (%) 3,0 9,3 7,6 4,0 4,0 7,7 Inflatie (%) 6,6 5,5 9,0 8,5 4,3 6,0 Begrotingstekort# -2,5-1,8-5,4-0,8-5,6-1,8 Staatsschuld# Lopende rekening# -2,4 2,9-3,5 5,0-4,8-9,8 Competitiveness* Doing Business** Corruption*** en ijzererts tot de top drie producenten, maar het is ook een belangrijke producent van goud, bauxiet en tin. Verder biedt de ontdekking van olie in de zogenaamde pre-salt lagen nieuwe investeringsperspectieven. Ook de moderne op de export gerichte landbouwsector heeft een razendsnelle ontwikkeling doorgemaakt en is goed voor circa 25% van de exportopbrengsten. Het gaat daarbij om een verscheidenheid aan exportproducten, waarvan soja momenteel de belangrijkste is, maar koffie, citrusvruchten, suikerruit, en cacao, maïs en vlees dragen ook een belangrijk steentje bij. Verder heeft Brazilië een redelijk diverse industriële sector. Zo zorgt de automobielindustrie voor circa 10% van de exportopbrengsten. China staat inmiddels op de eerste plaats als belangrijkste exportbestemming, maar de Verenigde Staten en de Europese Unie zijn eveneens nog steeds belangrijke importeurs. Nederland kwam in 2010 op de vierde plaats en is ook een belangrijke buitenlandse investeerder. Rating S&P BBB AA- BBB- BBB A- BB Bronnen: ABN AMRO Economisch Bureau, EIU e.a. # % BBP * World Economic Forum, Global Competitiveness Index (rankings 1-142) ** Wereldbank, Ease of doing business survey (rankings 1-183) *** Transparancy International, Corruption Perception index (rankings 1-183) Brazilië: de toekomst is nu Brazilië heeft een enorme verscheidenheid aan delfstoffen, een omvangrijk landbouwareaal, een ontwikkelde industriële sector en een omvangrijke bevolking. Kortom een schitterend land. Neem daarbij het WK voetbal in 2014 en de Olympische Spelen in 2016, dan kan het niet anders dan dat er legio mogelijkheden tot zakendoen zijn. Een onuitputbaar potentieel Met een bevolkingsomvang van circa 190 miljoen mensen heeft Brazilië verreweg de omvangrijkste bevolking van Latijns- Amerika en neemt het een vierde plaats in op de wereldranglijst. Vergrijzing speelt in Brazilië amper een rol, want liefst 40% van de bevolking is jonger dan 24 jaar. Daarnaast is het gemeten naar oppervlakte het vijfde land van de wereld. Brazilië heeft zoals gezegd een brede economische basis en een sterk gediversifieerde exportsector, zowel naar producten als naar afzetmarkten. Het land heeft een enorme verscheidenheid aan delfstoffen, waaronder ook olie, een omvangrijk landbouwareaal en een belangrijke industriële sector. Zo behoort Brazilië voor tin Structurele problemen nog altijd aanzienlijk De laatste jaren is het economisch beleid verbeterd. Toch staan nog veel zaken de ontwikkeling van het enorme potentieel in de weg. Brazilië neemt in de Ease of doing business survey van de Wereldbank een 126e plaats in op een totaal van 183 landen. Daarbij spelen zaken als bureaucratie, corruptie, een hoge belastingdruk, gebrekkige infrastructuur en matig onderwijs een belangrijke rol. Brazilië scoort daarbij ook in vergelijking met de andere BRIC-landen slecht. Dit geldt eveneens voor de Global Competitiveness Index van het World Economic Forum, waar Brazilië uitkomt op een 53e plaats, van 142 landen. Brazilië kampt zoals de meeste ontwikkelingslanden met grote interne verschillen, vooral tussen de arme noordelijke regio s en het veel welvarender zuidoosten. Zo bedraagt het BBP per capita in de staat Sao Paulo, goed voor 40 miljoen inwoners, ruim USD , tegen slechts 3000 in een aantal van de noordelijke staten. En er zijn ten slotte grote verschillen tussen de formele en de omvangrijke informele sector. Bumpy road Ondanks de overvloed en verscheidenheid aan productiefactoren werd het land in de laatste decennia van de vorige eeuw keer op keer getroffen door zware economische tegenslag, niet in de laatste plaats door economisch wanbeleid. Vandaar de benaming land van de toekomst. Pas in de eerste tien jaren van deze eeuw kwam de economische motor dankzij vergaande economische hervormingen weer goed op gang en groeide het land gemiddeld met 3,6% per jaar. In vergelijking met China en India zijn dit geen spectaculaire cijfers, maar daar staat tegenover dat de welvaart in Brazilië al die jaren al veel hoger was.
Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s
Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie
Nadere informatieHoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011
Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 3 oktober Grote Recessie was geen Grote Depressie Wereldhandel Aandelenmarkt 9 8 7 8 VS - S&P-5 vergelijking met crash 99 Wereld industriële
Nadere informatieVoorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's
IP/11/565 Brussel, 13 mei 2011 Voorjaarsprognoses 2011-2012: Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's Het geleidelijke herstel van de EU-economie zet door, zo blijkt uit de vooruitzichten voor
Nadere informatieEconomie in 2015 Kans of kater?
Economie in 2015 Kans of kater? Nico Klene Economisch Bureau Doorwerth 6 november 2014 Wat verwacht ú: - kans? - kater? 2 Opbouw - Buitenland: mondiale groei houdt aan - Nederland 3 VS: groei weer omhoog
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatiezakenreizen macro-economische reisgids voor Nederlandse ondernemers
zakenreizen macro-economische reisgids voor Nederlandse ondernemers Economisch Bureau zakenreizen: macro-economische reisgids voor Nederlandse ondernemers 1 3 Voorwoord 4 Inleiding 6 1 Bergen en dalen
Nadere informatieOktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :
Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden
Nadere informatieHet waren weekjes weer wel: 38 en 39
aug. okt. dec. feb. april juni aug. aug. okt. dec. feb. april juni aug. aug. okt. dec. feb. april juni aug. Het waren weekjes weer wel: 38 en 39. De nieuwe macrocijfers.5..5. -.5 -. -.5 -. -.5 % -.6 -.6.
Nadere informatieMichiel Verbeek, januari 2013
Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor
Nadere informatieDienstensector houdt vertrouwen
Stand van de Zakelijke Dienstverlening Dienstensector houdt vertrouwen Kasper Buiting Senior Sectoreconoom December 18 Inhoudsopgave pagina 1 Macro-economie: Eurozone en NL Voorlopende economische indicatoren
Nadere informatieDOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN
DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DECEMBER 2014 1. Economie VS blijg anker Het IMF verwacht een wereldwijde economische groei van 3,8% in 2015 Met een verwachte economische
Nadere informatieEmerging markets monitor
Gedaan met de rust In het vorige Kwartaalbericht belichtten we reeds de problematiek rond inflatie. Veel landen staan voor het vraagstuk hoe ze de inflatie in toom kunnen houden zonder de economische groei
Nadere informatieVan Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters
In onze eerste nieuwsbrief nieuwe stijl willen wij terugblikken op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en uiteraard geven wij onze visie op de financiële markten. Terugblik
Nadere informatieBBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0
Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en in september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen
Nadere informatieEconomische prognose IMF voor het GOS
Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de
Nadere informatieTerugblik. Maandbericht mei 2018
Maandbericht mei 2018 Terugblik Crisis Italië had weinig vat op aandelen in mei, veilige havens floreren Ondanks de politieke onrust in Italië zijn alle modelportefeuilles met een positief rendement geëindigd
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieOutlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7
Outlook 2016 Inleiding 2016 is in China het jaar van de aap. Apen zijn de genieën van de Chinese dierenriem. Ze leven in groepen, zijn intelligent en geestig. Niets is voor hen te moeilijk. Als het wel
Nadere informatieEconomische visie op 2015
//5 Economische visie op 5 Nieuwjaarsbijeenkomst VNO-NCW regio Zwolle Björn Giesbergen januari 5 Inhoud Visie op 5 Europa: toekomstige koploper of eeuwige achterblijver? (conjunctuur/financiële markten)
Nadere informatieBeleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington
Beleggingsthema s 2016 What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Inleiding De dagen die in 2015 het verschil maakten, zijn de dagen waarop centrale bankiers uitspraken deden, what a difference
Nadere informatie10-jaars rente Duitsland. 10-jaars rente VS. Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 4 e kwartaal 2017
In onze tweede nieuwsbrief nieuwe stijl blikken wij terug op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor het komende kwartaal.
Nadere informatieEuropa in crisis. George Gelauff. Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering
Europa in crisis George Gelauff Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering Opzet Baten en kosten van Europa Banken en overheden Muntunie en schulden Conclusie 2 Europa in crisis Europa veruit
Nadere informatieCare IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015
Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk oktober 2015 Welkom Wij heten u van harte welkom in Van der Valk Hotel 2 Programma 19.00 uur Ontvangst 19.30 uur Opening 19.40 uur Chinese groeivertraging 20.00
Nadere informatieVisie op de Nederlandse economie in 2014
Visie op de Nederlandse economie in 2014 De economie lijkt in de tweede helft van 2013 de bodem te hebben bereikt. Het is sinds 2008 niet de eerste keer dat dit gebeurt. Na het aanvankelijke herstel gedurende
Nadere informatieVisie opkomende markten
Visie opkomende markten Economisch Bureau Emerging Markets Research 16 december 2 Minder tegenwind, bescheiden herstel in 216 Arjen van Dijkhuizen Senior Econoom Tel: 2 628 852 arjen.van.dijkhuizen@nl.abnamro.com
Nadere informatieDe Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei
De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei Jan Van Hove Chief Economist, KBC Group NV Bolero Tips & Trends 2016 10 september 2016 Globalization presumes sustained economic growth. Otherwise, the
Nadere informatieHoofdstuk 27 Landenrisico
Hoofdstuk 7 Landenrisico Open vragen 7. Het IMF verdeelt de wereldeconomie in industrielanden, opkomende industrielanden en ontwikkelingslanden. Binnen de opkomende industrielanden en ontwikkelingslanden
Nadere informatieExport-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014
Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieOpkomende markten: do s en don ts
Online Seminar Beleggen Opkomende markten: do s en don ts Simon Wiersma Investment Manager ING Investment Office Bart-Jan Blom van Assendelft Marketing Manager ING Beleggen Amsterdam, 12 november 2013
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieWaarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015
Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015 4 Onderwerpen: 1. De financiële crisis van 2008 2. Geldschepping 3. Hoe staan de landen er economisch voor? 4. De
Nadere informatieEconomische prognose IMF voor het GOS
Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de
Nadere informatieIs de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018
Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018 1 Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Uitgangspositie Trends Uitdagingen
Nadere informatieTwaalf grafieken over de ernst van de crisis
Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.
Nadere informatieDe economische omgeving. Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa
De economische omgeving Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa Inhoud Wereldeconomie Traag herstel Verengde Staten Europa Nederland Ook 2017 een conjunctureel goed jaar Ons land staat er heel goed
Nadere informatieKans op Amerikaanse dubbele dip is klein
Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein De Verenigde Staten gaan meestal voorop bij het herstel van de wereldeconomie. Maar terwijl een gerenommeerd onderzoeksburo recent verklaarde dat de Amerikaanse
Nadere informatieSterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten
Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands
Nadere informatieVan Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019
In deze nieuwsbrief blikken wij terug op het afgelopen jaar, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor de komende periode. Terugblik 2018 Voordat
Nadere informatieHoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model
Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model 1. Opbouw van de AV-lijn A. Relatie tussen reële bbp en rente Fragment: Belgische glansprestatie (Tijd, 31/12/2004) Bestedingen De consumptie van de gezinnen groeide
Nadere informatieFactsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU?
Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Als gevolg van de wereldwijde economische en financiële crisis heeft de EU met een laag investeringsniveau te kampen. Alleen met gezamenlijke gecoördineerde
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatie2009 uitzonderlijk slecht economisch jaar voor Nederland
2009 uitzonderlijk slecht economisch jaar voor Nederland 02 Krimp mondiale economie in 2009 Aziatische landen als eerste uit het dal Economie eurozone krimpt nog sterker dan wereldeconomie Krimp in 2009
Nadere informatieEconomische najaarsprognoses 2013: geleidelijk herstel, externe risico's
EUROPESE COMMISSIE PERSBERICHT Brussel, 5 november 2013 Economische najaarsprognoses 2013: geleidelijk herstel, externe risico's In de afgelopen maanden zijn er een aantal bemoedigende signalen geweest
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieInterpolis Obligaties 4e kwartaal 2013
Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013 Gedurende het slotkwartaal van 2013 heeft de ECB ervoor gekozen om het monetaire beleid verder te verruimen. De reden hiervoor was onder meer een verrassend lage
Nadere informatieCPB Notitie. Economierapportage maart De wereldeconomie. Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken
CPB Notitie Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage maart 2003 1 De Nederlandse economie blijft ondermaats presteren. Dit geldt zelfs indien door een voorspoedig
Nadere informatieLicht op energie (2013 - november)
PMI index Licht op energie (2013 - november) Macro-economische ontwikkelingen De indicator van Markit voor economische bedrijvigheid in de Eurozone ligt sinds enkele maanden net boven de 50 punten. In
Nadere informatieHoofdstuk 24 Valutamarkt
Hoofdstuk 24 Valutamarkt Open vragen 24.1 Een valutahandelaar van een bank die in dollars handelt, krijgt op een gegeven moment de volgende gegevens op zijn beeldscherm (we gaan ervan uit dat het verschil
Nadere informatieMarktontwikkelingen varkenssector
Marktontwikkelingen varkenssector 1. Inleiding In de deze nota wordt ingegaan op de marktontwikkelingen in de varkenssector in Nederland en de Europese Unie. Waar mogelijk wordt vooruitgeblikt op de te
Nadere informatieDruiven: Ontwikkeling wereldhandel en aandeel Chili (export) en Nederland (import) 10%
wereldhandel in 1000 ton Factsheet druiven oktober FACTSHEET DRUIVEN Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com Groei wereldhandel in druiven, vooral nieuwe markten Zuid en
Nadere informatieEconomisch Kwartaalbericht Westen gaat weer meer bijdragen aan groei van de wereldeconomie
Economisch Kwartaalbericht Westen gaat weer meer bijdragen aan groei van de wereldeconomie Kennis en Economisch Onderzoek Focus: Turkse economie onder druk In december 2013 heeft de Turkse lira een duikvlucht
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieWelkom bij Visie op Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek
Welkom bij Visie op 216 Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Visie op 216 Stabiele groeivooruitzichten omgeven door onzekere wereldeconomie Tim Legierse 28 januari 216 Agenda Wereldeconomie Nederland Achterhoek
Nadere informatieDatum : 4 december 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken
CPB Notitie Datum : december Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage december De wereldeconomie is het afgelopen kwartaal sterk opgeveerd en de verwachting is dat het herstel zal doorzetten.
Nadere informatieOlie crisis? 24 juni 2014
24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad
Nadere informatieVVMA Congres 18 mei 2010
VVMA Congres 18 mei 2010 Jan Klaver, VNO-NCW Verwachtingen over Nederlandse economie, 2010-2015 1 Lijn van mijn verhaal 1. Impact economische crisis op Nederlandse economie en bedrijfsleven 2. Het herstel
Nadere informatieGROEI TECHNOLOGIEBEDRIJVEN STAGNEERT IN 2012
GROEI TECHNOLOGIEBEDRIJVEN STAGNEERT IN 2012 Thema s Productie Werkgelegenheid Investeringen Uitdagingen en risicofactoren Conclusies 2 Industriële omzet van de technologische industrie (2008 = 100) Eerder
Nadere informatieDe macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan
Economie en onderneming De macro-economische vooruitzichten 2006-2012 voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Meyermans, E. & Van Brusselen, P. (2006).
Nadere informatieMacro-economische Ontwikkelingen
Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 8 Overall conclusie De kredietcrisis zorgt voor een terugval van de economische bedrijvigheid in Nederland die sinds het begin van de jaren tachtig niet is voorgekomen.
Nadere informatieEconomische vooruitzichten
Economische vooruitzichten Joost Beaumont Economisch Bureau 31 oktober 211 Waar gaan we heen? Double-dip? Blijft de euro(zone)? 1 Wereldeconomie koelt af 8 4-4 -8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 1 5-5 -1-15 Mondiaal
Nadere informatieInternationale vorderingen Nederlandse banken onder druk
Internationale vorderingen Nederlandse banken onder druk De vorderingen van Nederlandse banken op het buitenland zijn onder invloed van de financiële crisis en de splitsing van ABN AMRO in 2007 en 2008
Nadere informatieDe buitenlandse handel van België
De buitenlandse handel van België 1 ste kwartaal 2010 1 De buitenlandse handel van België na het eerste kwartaal van 2010 (Bron: NBB communautair concept*) Analyse van de cijfers van het eerste kwartaal
Nadere informatieRabobank Noord- en Oost-Achterhoek Dick Sein
Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Dick Sein Directeur Particulieren en Private Banking 5 februari 15 Welkom Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Voorstellen Tim Legierse Hoofd Nationaal Onderzoek 3 Visie
Nadere informatieAtradius Landenrapport
Atradius Landenrapport Nederland November 214 Overzicht Algemene informatie Belangrijkste sectoren (213, % van bbp) Hoofdstad: Amsterdam Diensten: 72% Regeringsvorm: Constitutionele monarchie Industrie:
Nadere informatie27 april 2010 Emerging Markets Monthly Report
27 april 2010 Emerging Markets Monthly Report Door Wim-Hein Pals, Head Robeco Emerging Markets Equities Vanwege hogere economische groei en sterkere financiële balansen, zijn de opkomende markten aantrekkelijker
Nadere informatieEconomic Developments
Economic Developments 11 juni 29 Han de Jong Economisch Bureau 1 Hoe is de kredietcrisis ontstaan? Forse deregulering financiële markten vanaf 198 Rentetarieven te lang te laag na IT-zeepbel Opwaartse
Nadere informatieRecepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België
Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum West-Vlaanderen Kortrijk - 24 februari 2015 Jan Smets A. De stand van
Nadere informatieRecepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België
Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum Gent - 26 februari 2015 Jan Smets A. De stand van zaken 1. De (lange)
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieNederlandse economie in zicht
Nederlandse economie in zicht Groei boven 2% Economisch Bureau Nederland 2 juni 2015 Groei versnelt tot meer dan 2% in 2015 en 2016 De Nederlandse economie heeft de laatste twee kwartalen een behoorlijke
Nadere informatieQE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?
QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting:
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is fors gestegen van 105,7% naar 115,4%. Dit komt
Nadere informatieCentraal Planbureau 1 Europa in crisis
1 Europa in crisis Waarom dit boek? Vergelijkbaar met De Grote Recessie van 2 jaar geleden qua vorm en stijl qua beoogde doelgroep Euro-crisis ingrijpend voor ons dagelijkse leven / welvaart oplossing
Nadere informatieMacro-economische Ontwikkelingen
Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Onderdeel Economische groei Inflatie Producentenvertrouwen Consumptie Omzet detailhandel Consumentenvertrouwen Hypotheken Hypotheek- en kapitaalmarktrente
Nadere informatieVisie op Wankel perspectief
Visie op 2014 Wankel perspectief Hans Stegeman, 28 januari 2014 Agenda Nederlandse economie Stabiele stagnatie En elders? Wankel perspectief En waarom anders? Risico s voor de raming En later? Na de zeven
Nadere informatieProfit. Europa is een van s werelds meest welvarende regio s. en heeft een van de grootste interne markten. Deze
Profit Europa is een van s werelds meest welvarende regio s en heeft een van de grootste interne markten. Deze positie wordt echter bedreigd door de snelle opkomst van Azië, maar ook door het steeds groter
Nadere informatieNederland Handelsland
Nederland Handelsland Herziening ranglijst belangrijkste exportlanden voor Nederland 10 10% Verenigd Koninkrijk Zweden 9 Rusland Verenigde staten 10% % België % Frankrijk Duitsland 1% % Spanje ING Economisch
Nadere informatieMEYS Emerging Markets Research MEYSFocus
MEYSFocus juli 1 MEYSFocus Juli 1 Geachte relatie, In deze MEYSFocus staan we uitgebreid stil bij de gevolgen van het WK voetbal voor de Zuid- Afrikaanse economie, kijken we naar Brazilië als de opkomende
Nadere informatieBlijvende onrust op de beurs: hoe nu verder?
Blijvende onrust op de beurs: hoe nu verder? Zoals u waarschijnlijk weet, is de beurs nog steeds bijzonder nerveus en vooral negatief. De directe aanleiding is de tegenvallende groei in China waar wij
Nadere informatie1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie
Productiviteit, concurrentiekracht en economische ontwikkeling Concurrentiekracht wordt vaak beschouwd als een indicatie voor succes of mislukking van economisch beleid. Letterlijk verwijst het begrip
Nadere informatieEconomie en financiële markten
Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese
Nadere informatieVoorjaarsprognose : naar een licht herstel
EUROPESE COMMISSIE - PERSBERICHT Voorjaarsprognose 2012-13: naar een licht herstel Brussel, 11 mei 2012 Na de productiekrimp eind 2011 wordt de EU-economie nu geacht in een milde recessie te verkeren.
Nadere informatieSlechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!
Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.
Nadere informatiePersbericht ABP, eerste halfjaar 2008
Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend
Nadere informatieDerde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Gelderland
Derde kwartaal 212 Conjunctuurenquête Nederland Conjunctuurenquête Nederland I rapport derde kwartaal 212 Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieNederlandse economie in zicht
Nederlandse economie in zicht Vooruitzichten 6-7 Economisch Bureau Nederland december Nederlandse economie: groei houdt aan De Nederlandse economie groeide in met ongeveer % - tweemaal zoveel als in 4.
Nadere informatieAls de Centrale Banken het podium verlaten
Als de Centrale Banken het podium verlaten Als de centrale banken het toneel verlaten 1. Zichtbaar economisch herstel 2. Het restprobleem 3. Onbekend terrein 4. Wat betekent dit voor asset allocatie? Zichtbaar
Nadere informatieVisie op 2010. Frans de Jong, directievoorzitter. Rabobank West Betuwe
Visie op 21 Frans de Jong, directievoorzitter 1 Rabobank West Betuwe Programma Welkomstwoord: directievoorzitter Frans de Jong Visie op 21: Allard Bruinshoofd Gelegenheid tot vragen en afsluitende borrel
Nadere informatieNieuwsbrief. Beleggen in emerging markets. Wat zijn emerging markets? VAN LIESHOUT & PARTNERS Vermogensbeheer
Nieuwsbrief Beleggen in emerging markets Net als 2010 is 2011 onrustig begonnen. De aandelenmarkten zijn bijzonder volatiel, maar per saldo gebeurt er eigenlijk weinig. Dit geldt dan vooral voor de Europese
Nadere informatieBEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/2015. Macro & Markten, strategie. 1. Rente en conjunctuur : EUROPA
BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/15 Macro & Markten, strategie 1. Rente en conjunctuur : EUROPA De Europese rentevoeten zijn historisch laag, zowel op het korte als op het lange einde, en geven de
Nadere informatieBeursdagboek 12 September 2013.
Beursdagboek 12 September 2013. De Amerikanen lieten tijdens de herdenking van 9-11 de markten voor de derde achtereenvolgende dag fors stijgen. Gisterenavond Tijd 22:10 uur. Zoals ik al schreef in mijn
Nadere informatieGemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG
rente rente Datum: 2 januari 2013 Terugblik renteontwikkeling 2012: de hypotheekmarkt is dood 2012 was een heel saai jaar. Er waren maar heel weinig wijzigingen in de hypotheekrentes. Je kunt wel zeggen
Nadere informatieBIJLAGE. bij de DISCUSSIENOTA OVER DE VERDIEPING VAN DE ECONOMISCHE EN MONETAIRE UNIE
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 31.5.2017 COM(2017) 291 final ANNEX 3 BIJLAGE bij de DISCUSSIENOTA OVER DE VERDIEPING VAN DE ECONOMISCHE EN MONETAIRE UNIE NL NL Bijlage 3. Voornaamste economische tendensen
Nadere informatieFinancial Markets weekly 17 oktober 2011
Financial Markets weekly 17 oktober 2011 Algemeen Het herstel in de financiële markten zette zich ook in de voorbije week verder door. Onder beleggers was sprake van een grotere bereidheid tot meer risk
Nadere informatieCRB CCR SR/LVN Conclusies van de sociale gesprekspartners op basis van de documentatienota Macro economische context
CRB 2016-0510 SR/LVN 03.02.2016 Conclusies van de sociale gesprekspartners op basis van de documentatienota Macro economische context 2 CRB 2016-0510 Overzicht groei sinds 1996 Onder invloed van de conjuncturele
Nadere informatie