Strategisch kader Modernisering Gevangeniswezen

Transcriptie

1 Strategisch kader Modernisering Gevangeniswezen Programma MGW Willen wij onszelf blijven 24 september 2009, Dan moeten wij constant veranderen Den Haag, De toekomst start vandaag kom mee Willem Sandberg 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Samenvatting Visie en Strategisch kader De Visie Gevangeniswezen Strategisch Kader Het Proces Toelichting Strategisch Kader Doelgroepen 9 2. Samenwerking met ketenpartners (levensloopbenadering) Samenwerking ketenpartners (de levensloopbenadering) Centraal Regionaal Informatie-uitwisseling Importmodel Persoonsgerichte detentie Detentietraject Inkomsten, screening en (interne) selectie Detentie- en Re-integratieplan MDO Dagprogramma Dagprogramma Standaardactiviteiten Variabele activiteiten Specifieke activiteiten voor vrouwen Zorg Motiverende Bejegening Bejegening kernbegrippen Motiverende gespreksvoering Stimuleren en Ontmoedigen (S&O) Interne vrijheden Persoonsgebonden verlof Voorwaardelijke Invrijheidsstelling Huis op orde: optimale ondersteuning van het primaire proces Capaciteit Masterplan capaciteit Regionaal plaatsen Meerpersoonscelgebruik (MPC) Beveiligingsniveau Flexibilisering Taakstelling Investeringen Besparingen Gevolgen personeel Sociaal flankerend beleid Vestigingsstructuur Overige onderdelen 33 5 Investeren in de kwaliteiten van de medewerkers: Vakmanschap Investeren in personeel Employability Vakmanschap Motiverende bejegening en leiderschap Gedragsregels Integriteitsprotocol Personeelsplan 37 2

3 6 Participatief vernieuwingstraject: 38 Samen inhoud geven aan de verandering 6.1 Inleiding Participatief traject en getrapte besluitvorming Stap Stap Stap Het veranderhuis GW en lopende projecten Communicatietraject sense of urgency Basis gelegd nu verder bouwen 42 3

4 Strategisch kader Modernisering Gevangeniswezen 1. Inleiding 2008 is een bewogen jaar voor het gevangeniswezen. Na een stormachtige periode komt de energie terug in de organisatie, is de vernieuwing ingezet en is er voor de plannen een breed draagvlak bij de medewerkers en de medezeggenschap. Bewust is geïnvesteerd in de betrokkenheid van de medewerkers als dragers van de vernieuwing. Twee producten vormen het hart van de vernieuwing. De Visie Gevangeniswezen die de richting voor de komende jaren bepaalt en de grondslag vormt onder de inhoudelijke vernieuwing van het gevangeniswezen. Het Strategisch kader Gevangeniswezen dat aangeeft hoe de gewenste vernieuwing is te vertalen in activiteiten die voor een duurzame verandering binnen het gevangeniswezen zorgen. Dit strategisch kader is als afzonderlijk document te lezen. De opbouw is als volgt. Een korte samenvatting toont de hoofdlijnen van de Visie GW en het Strategische Kader. Vervolgens gaan we in de hoofdstukken die volgen meer de diepte in. Hierin staan de strategische keuzen toegelicht. Strategische keuzen die invulling geven aan de visie en die bepalen hoe detentie er de komende jaren uit gaat zien. 1.1 Samenvatting Visie en Strategisch kader Aanleidingen te over om het gevangeniswezen te moderniseren. Zo staat de samenwerking met (keten)partners nog in de kinderschoenen. Kansen om de gedetineerden succesvol naar de samenleving terug te brengen, blijven vaak onbenut. De kenmerken van de gedetineerdenpopulatie veranderen en is er meer en andere zorg nodig. Er is een meer professionele, respectvolle en stimulerende relatie tussen gedetineerden en personeel gewenst en het werk- en leefklimaat binnen het gevangeniswezen vraagt om een kwaliteitsimpuls. Capaciteitsproblemen nopen per direct tot een structurele herijking van het capaciteitsmanagement. En, last but not least, er is een forse financiële taakstelling die het gevangeniswezen de komende jaren moet invullen. 1.2 De Visie Gevangeniswezen In 2008 is hard gewerkt om oplossingen voor bovenstaande problemen te vinden. Oplossingen die niet los van elkaar staan, maar die elkaar ondersteunen en versterken. Inhoudelijke plannen die hand in hand gaan met het investeren in het personeel (vakmanschap) en goed werkgeverschap. De Visie Gevangeniswezen is het kompas. De Visie is gericht op 2020; gewaagd, richtinggevend, kaderstellend en abstract(er). De Visie zorgt dat de neuzen dezelfde kant op staan en blijven staan. Dilemma s en keuzen worden gespiegeld aan het geformuleerde einddoel. Een einddoel dat breed in de organisatie is gedeeld. Sterker nog; dat met medewerkers uit alle lagen van de organisatie (in totaal 300), de ketenpartners en de GOR/GW is opgesteld. Een intensief en energiegevend traject binnen het gevangeniswezen. Met als belangrijke bijproduct een toegenomen vertrouwen tussen GOR/GW en directie GW die zorgt voor een basis die stevig genoeg is om samen te werken aan de modernisering van het gevangeniswezen en die alle hindernissen die moeten worden genomen. De Visie op het gevangeniswezen bestaat uit een aantal elementen. Zo is er het hoger doel dat benadrukt waarom GW bestaat en geeft het gewaagd doel de ambitie van GW aan. Een ambitie die nadrukkelijk verder reikt dan alleen de bijdrage van GW: alleen als de samenwerking met ketenpartners vorm krijgt, slaag ook onze missie om de recidive in Nederland substantieel terug te dringen. 4

5 Hoger doel Wij staan voor veilige en menswaardige detentie en werken, samen met onze partners en de gedetineerde, aan reïntegratie. Zo dragen wij bij aan een veilige samenleving. Gewaagd doel 2020 In samenwerking met partners terugdringen van recidive met 25%. Dit doen wij door een efficiënte en persoonsgerichte benadering van gedetineerden. Kernwaarden Veiligheidsbewustzijn Integriteit Samenwerking Mensgericht Verantwoordelijkheid geven en nemen Kernkwaliteiten Motiverende bejegening Betrouwbare partner Veilig werk- en leefklimaat bieden Leiderschap Betrokken Flexibel De kernwaarden geven aan waar GW voor staat. GW is een mensenbedrijf en investeert in personeel en gedetineerden. Veiligheid voor personeel en gedetineerden staat voorop. GW is zich bewust van haar maatschappelijke positie om de tenuitvoerlegging van straffen ongestoord te laten verlopen. Personeel krijgt niet alleen verantwoordelijkheid, maar wordt ook gestimuleerd verantwoordelijkheid te nemen. Integriteit staat hoog in het vaandel. Personeel handelt consequent en er zijn duidelijke regels. Willekeur wordt voorkomen. Ook zal GW zich ontwikkelen tot een actieve speler om de recidive terug te dringen. Dit vergt (nog meer) samenwerken met (keten)partners en het nog toegankelijker worden voor de buitenwereld. De kernkwaliteiten staan voor de vaardigheden waarin GW moet uitblinken, willen we onze doelen halen. Zo moet de bejegening van gedetineerden in al haar facetten gericht zijn op het motiveren van de gedetineerden om aan een succesvolle terugkeer in de samenleving te werken. En is leiderschap een kernkwaliteit die zorgt dat we koersvast zijn en wordt met consequent voorbeeldgedrag de cultuurverandering bevorderd. Het werk- en leefklimaat moeten veilig zijn zodat mensen optimaal kunnen functioneren en hun betrokkenheid en flexibiliteit wordt vergroot. 1.3 Strategisch kader Na de Visie GW komt het op het maken van keuzen aan: hoe de visie duurzaam in de organisatie te verankeren? Ook de strategische keuzen zijn breed gedragen en met de GOR/GW en medewerkers uit alle lagen van de organisatie gemaakt. Samengevat staan ze in Het Veranderhuis GW. Het Strategisch kader richt zich op ; toegespitst, gefocused, ambities uitgewerkt in concrete doelstellingen. Dit als eerste stap op weg naar het gewaagde doel in

6 Hoger doel GW: Wij staan voor een veilige en menswaardige detentie en werken, samen met onze partners en de gedetineerde, aan reïntegratie ntegratie. Samenwerking met partners voor het terugdringen van de recidive (levensloopbenadering) Een meer persoonsgerichte benadering van de gedetineerden (stimulerend detentieklimaat) Optimale ondersteuning van het primaire proces: Huis op orde (orde en veiligheid) Investeren in de kwaliteiten van medewerkers: vakmanschap Participatief Vernieuwingstraject: samen inhoud geven aan de verandering De basis onder de verandering zijn de twee liggende balken. Alleen als we samen met de medewerkers en de GOR/GW inhoud geven aan de verandering wordt de modernisering een succes. Participatief vernieuwen. Het gaat om het stimuleren van de motivatie van de medewerkers. We moeten willen. Daarnaast moeten we het kunnen. Dit betekent investeren in Vakmanschap van het personeel. De inhoudelijke vernieuwing start met het optimaliseren van het primaire proces. De financiële huishouding, de vestigingen en het masterplan capaciteit moeten op orde zijn, wil de echte vernieuwing slagen. Pas dan is er optimale ruimte voor een persoonsgerichte benadering van gedetineerden en de samenwerking met de (keten)partners. Meer gedetailleerd komen we tot de volgende keuzen. 6

7 Hoger doel GW: Wij staan voor een veilige en menswaardige detentie en werken, samen met onze partners en de gedetineerde, aan reïntegratie ntegratie. Samenwerking met partners Verbeteren samenwerking met (keten)partners Centraal kader met prestatie- - afspraken GW en ketenpartners Decentrale samenwerkingsverbanden (veiligheidshuizen) Informatie uitwisseling en afspraken trajecten met gedetineerden Importmodel (keten)partners bieden activiteiten aan gedetineerden Persoonsgerichte benadering uniforme screening en voorlopig re-ïntegratieplan voor elke gedetineerde Beveiliging-, zorgniveau en dagprogramma op maat Beveiligingsniveau: niet hoger dan noodzakelijk., meer interne vrijheden Zorgniveau: basiszorg en EZV in elke locatie, FZG speciale zorglocaties Dagprogramma: gericht op stimuleren van eigen verantwoordelijkheid gedetineerden Activiteiten gericht op nazorg/terugdringen recidive hebben prioriteit Arbeid en onderwijs krijgen prominente plek in dagprogramma i.s.m de (keten)partners Regionaal plaatsen gedetineerden als uitgangspunt Huis op orde Financiële taakstelling Nieuwe vestigingsstructuur Contractmanagement (o.a. A3) Optimaliseren dienstverlening SSC Informatieplan GW implementeren Uitvoering veiligheidsbeleid GW Investeren in personeel Vakmanschap (leiderschap en motiverende bejegening) Aantrekkelijke werkgever o.a. arbeidsmarktstrategie Cultuurprogramma gericht op kernwaarden en - Plan Mobiliteit (instroom, doorstroom, uitstroom) kernkwaliteiten (o.a. concreet maken gedragsregels en integriteitscode) Vernieuwingsproces Participatief traject brede betrokkenheid medewerkers GW-brede, consistente communicatie Zichtbare regie en betrokkenheid van de top van begin tot eind Vinger aan de pols m.b.t. beleving van betrokkenheid Kleine stappen en pilots; bijsturen op inhoud, tijd en samenhang van medewerkers 1.4 Het proces Naast het gezamenlijk opstellen van de Visie GW en het Strategisch kader is er nog een andere randvoorwaarde om de verandering tot een succes te maken. Dit is de vormgeving van het vernieuwingsproces. Bewust is gekozen voor een werkwijze met niet één big bang. Nee, stapsgewijs worden de gemaakte keuzen onderbouwd, de nieuwe werkprocessen beschreven en met behulp van praktijktesten en pilots in de praktijk getoetst. Daarnaast is alles erop gericht lijnsturing als leidend organisatieprincipe beter in het zadel te helpen. Het ondernemerschap van de vestigingen wordt gestimuleerd. De professionaliteit en het vakmanschap van de medewerkers zorgt dat in werksituaties de juiste keuzen worden gemaakt en dat medewerkers bereid zijn om verantwoordelijkheid te nemen. Samen met de medewerkers wordt bepaald wat binnen GW uniform moet zijn geregeld en wat maatwerk per vestiging mag zijn. 7

8 jan sept 2009 jan 2009 okt 2009 nov 2009 maart 2010 Stap 1: Stap 2: Stap 3: VISIE EN STRATEGISCH KADER OPSTELLEN EINDTERMEN EN INRICHTEN IMPLEMENTATIEMODEL OPSTELLEN PLAN PER VESTIGING GOR GW GOR GW Lokale OR Visie + Inhoudelijke koers Efficiency maatregelen Productspecificaties (incl. vakmanschap) Vestigingscontracten Processturing (uniforming + maatwerk) Plan per vestiging Opleidingsplan Plan mobiliteit MGW is een zeer intensief traject en is het symbool voor een nieuwe wijze van werken binnen GW. Het is een participatief vernieuwingstraject waarin het verkrijgen van een breed draagvlak en betrokkenheid centraal staat. De professionalisering en het op orde krijgen van het primaire proces (financiën, capaciteit en vestigingen) is het uitgangspunt en de samenwerking met de ketenpartners is een van dé sleutelfactoren voor succes. Een veilig werk- en leefklimaat zijn cruciaal en worden (mede) bereikt door de professionalisering van het management. Leiderschap staat binnen GW hoog op de agenda. Veel aandacht is er voor het bevorderen van vakmanschap en mobiliteit onder de medewerkers. Met deze uitgangspunten zijn we klaar voor het samen met de ketenpartners werken aan een succesvolle terugkeer van de gedetineerden in de samenleving. 1.5 Toelichting Strategisch kader Het strategisch kader is een uitgebreide notitie. We hebben ervoor gekozen om daar waar mogelijk zo volledig mogelijk te zijn. Hoofdstuk 2 gaat over de intensivering van de samenwerking met de ketenpartners. Het samenwerken aan de succesvolle terugkeer van gedetineerden in de samenleving. Dit door continuïteit te bieden in de ondersteuning van gedetineerden en interventies binnen en buiten detentie aan elkaar te verbinden. Deze levensloopbenadering krijgt in hoofdstuk 3 concreet invulling door een meer persoonsgerichte detentie en het bieden van maatwerk waar het gaat om zorg, beveiliging en dagprogramma. Om dit alles tot realiteit te maken, moet het fundament op orde zijn. Grote veranderingen als de financiële taakstelling, het masterplan detentiecapaciteit en de vestigingstructuur moeten in overeenstemming zijn met de inhoudelijke koers van MGW. In hoofdstuk 4 wordt deze link gelegd. De hoofdstukken 5 en 6 gaan respectievelijk over het investeren in het personeel zodat ze over de vaardigheden beschikken om te kunnen veranderen en het verkrijgen van draagvlak voor de verandering door deze samen vorm te geven (het willen). Alvorens u kennisneemt van de inhoud, is het zaak om vooraf kennis te nemen van de doelgroepindeling zoals GW deze in de toekomst voorstaat. Terug van 40 verschillende specialisaties naar 6 doelgroepen, zoals hieronder beschreven. 8

9 1.6 Doelgroepen Er wordt in de toekomst uitgegaan van zes doelgroepen. Voorheen waren dit 40 regimes verspreid over het gehele land, met eigen specifieke dagprogramma s, zorg en beveiliging. Door de verschillende groepen te clusteren op hoofdkenmerken als verblijfsduur, juridische titel en zorgbehoefte ontstaat een efficiëntere indeling. De zes te onderscheiden doelgroepen zijn: Preventief gehechten: niet veroordeelde gedetineerden tot aan datum veroordeling in eerste aanleg. Kortverblijvenden: veroordeelde gedetineerden met een straf of strafrestant tot vier maanden vanaf datum veroordeling in eerste aanleg. Langverblijvenden: veroordeelde gedetineerden met een straf of strafrestant van vier maanden of meer vanaf datum veroordeling in eerste aanleg. Vrouwen: niet veroordeelde en veroordeelde vrouwelijke gedetineerden. Ten aanzien van vrouwen wordt qua plaatsing geen onderscheid gemaakt naar verblijfsduur, omdat de groep vrouwelijke gedetineerden daarvoor te klein is. Strafrechtelijke vreemdelingen: veroordeelde gedetineerden aan wie geen verblijf in Nederland is toegestaan, bij wie het onderzoek naar hun status nog niet is afgerond of die een legale status hebben, waarvan het zeer waarschijnlijk is dat die hen wordt ontnomen. Bijzondere groepen: gedetineerden met een extra zorg- en/of beheersbehoefte. Dit strategisch kader richt zich op preventief gehechten, kortverblijvenden en langverblijvenden. Voor de vrouwen, bijzondere groepen en stafrechtelijke vreemdelingen gelden ten opzichte van dit kader op een aantal onderdelen andere uitgangspunten. Denk daarbij voor de bijzondere groepen aan het primaat van tweedelijns geestelijke gezondheidszorg tijdens het verblijf in detentie en voor de vrouwen aan een meer specifiek zorg- en hulpvraagstuk. De strafrechtelijke vreemdelingen zijn uitgesloten van resocialisatiedoeleinden. Dit met het oog op hun mogelijke uitzetting. In 2009 wordt een beleidskader vreemdelingen opgesteld. Tot zover de inleiding en toelichting op de begrippen. Rest mij u veel leesplezier te wensen. 9

10 Hoofdstuk 2. Samenwerking met ketenpartners (levensloopbenadering) Hoger doel GW: Wij staan voor een veilige en menswaardige detentie en werken, samen met onze partners en de gedetineerde, aan reïntegratie ntegratie. Samenwerking met partners voor het terugdringen van de recidive (levensloopbenadering) Een meer persoonsgerichte benadering van de gedetineerden (stimulerend detentieklimaat) Optimale ondersteuning van het primaire proces: Huis op orde (orde en veiligheid) Investeren in de kwaliteiten van medewerkers: vakmanschap Participatief Vernieuwingstraject: samen inhoud geven aan de verandering 10

11 2. Samenwerking met ketenpartners (levensloopbenadering) 2.1 Samenwerking ketenpartners (de levensloopbenadering) De levensloopbenadering en de intensivering van de samenwerking met de ketenpartners is de grootste uitdaging binnen de modernisering van het gevangeniswezen. Om de persoongerichte benadering van de gedetineerden tot een succes te maken en de gedetineerde de juiste interventies aan te kunnen bieden, moet GW samen met de ketenpartners continuïteit bieden. Een trajectmatige benadering, waarin afstemming van interventies zorgt voor een intensievere ondersteuning van de gedetineerden bij hun proces om succesvol in de maatschappij terug te keren. De afstemming tussen binnen en buiten is cruciaal omdat de ommekeer in een criminele loopbaan vaak buiten detentie plaatsvindt. Kortom: GW zoekt actief de samenwerking (keten)partners, informeert de ketenpartners over hun gedetineerde burgers, doet een beroep op de ketenpartners om ook tijdens de detentie in hun gedetineerde burgers te blijven investeren. Verder faciliteert GW de ketenpartners zoals onderwijs- en zorginstellingen, UWV Werkbedrijf, reclassering en gemeenten door de toegankelijkheid van de Penitentiaire Inrichtingen te optimaliseren. De afstemming en samenwerking met de ketenpartners wordt op verschillende niveaus vormgegeven. Het programma Sluitende Aanpak Nazorg is hiervoor primair verantwoordelijk. Doelstelling Nazorg In 2010 is er een samenwerkingsmodel nazorg Justitie/gemeenten en een samenwerkingspraktijk tussen gevangeniswezen enerzijds en gemeenten en maatschappelijke organisaties anderzijds, gericht op het oplossen van knelpunten en problemen op het gebied van wonen, identiteitsbewijs, werk/inkomen, schulden en zorg. 2.2 Centraal Op landelijk niveau is door Justitie samen met gemeenten, VNG, Reclassering en DJI als uitvoeringsorganisatie het samenwerkingsmodel Gemeenten-Justitie nazorg volwassen gedetineerde burgers opgesteld. Een richtinggevend kader dat op dit moment op het punt is om op bestuurlijk niveau te worden bekrachtigd. Hiermee zijn we weer een stap verder in een taai proces. Nazorg voor volwassen (ex-)gedetineerde burgers staat nog beter dan voorheen op de kaart bij de ketenpartners. Op vijf leefgebieden ID, huisvesting, werk en inkomen, zorg en schulden zijn de wederzijdse verplichtingen voor gemeenten en Justitie benoemd. Dit is met recht een succes te noemen. Het komende jaar staan we voor de opgave om het landelijke samenwerkingsmodel te vertalen in decentrale afspraken die per vestiging of op vestigingsoverstijgend niveau worden gemaakt. 2.3 Regionaal Om regionaal succesvol te zijn, moeten we aansluiten bij de samenwerkingsverbanden die ontstaan. De Veiligheidshuizen die momenteel worden ontwikkeld, zijn een goed voorbeeld van een geïnstitutionaliseerd samenwerkingsverband dat op decentraal niveau de regie voert over de ketenafspraken. De komende jaren worden de contacten en de samenwerking met bestaande en nog te ontwikkelen veiligheidshuizen geïntensiveerd, waarbij ook op casusniveau kan worden gestuurd. De kernvraag die daarin moet worden beantwoord, is: wie krijgt welk aanbod, voor tijdens en na detentie. Maar niet alleen de veiligheidshuizen bieden kansen. Het komt voor dat niet alle voor GW van belang zijnde (keten)partners in veiligheidshuizen vertegenwoordigd zijn. Soms beperkt het zich tot de partners uit de strafrechtketen. Partners op het gebied van onderwijs, werk en zorg zijn niet in beeld. De gemeente wordt geacht op deze velden de regisseur te zijn. De precieze vorm voor de decentrale afspraken moet nog worden gevonden. Het zal de kunst zijn om het juiste evenwicht te vinden tussen het in deze experimentele fase zo min mogelijk opleggen van belemmeringen en het ontwikkelen van een uniforme GW-wijze van samenwerken. 2.4 Informatie-uitwisseling Om de samenwerking met de ketenpartners goed in te kunnen vullen en de gedetineerden binnen de muren al op de stap naar buiten voor te bereiden, is het van belang dat er meer en gerichte informatie wordt uitgewisseld. Van (keten)partners naar de PI en van de PI naar de (keten)partners. Veel gedetineerden zijn bij de ketenpartners bekend, hebben trajecten doorlopen of zitten in trajecten. Als GW dit weet, is in overleg met de ketenpartners beter te bepalen of de gestarte trajecten zijn te continueren of dat een ander traject moet worden ingezet. Ook is dan bekend of de gedetineerden al dan niet op de vijf leefgebieden hun zaken op orde hebben. Ook intern in de inrichtingen kan de informatie-uitwisseling tussen de PIW ers op de leefafdelingen en trajectbegeleiders beter. 11

12 Het doel is dat alle gedetineerden (kort- en langverblijvenden) op het moment van ontslag de vijf basisvoorwaarden voor een goede re-integratie geregeld zijn. De basis van het samenwerkingsmodel tussen de gemeente en de penitentiaire inrichting is een sluitende overdracht, die bestaat uit: - screening van alle gedetineerden binnen tien werkdagen na binnenkomst; - overdracht van deze informatie naar de gemeentelijke contactpersonen en - het gezamenlijk oplossen van gesignaleerde knelpunten. Dit proces wordt ondersteund door het voornemen dat voor iedere gedetineerde er een (voorlopig) reintegratieplan is, waarin de leerdoelen van de gedetineerden tijdens detentie en de afspraken met de ketenpartners komen te staan. De impact van de leerdoelen is afhankelijk van de detentieduur (zie importmodel). Maar niet alleen de informatie-uitwisseling richting PI is essentieel. Ook gemeente hebben behoefte aan het tijdig weten waar hun gedetineerde burgers zijn ingesloten. Zeker nu gedetineerden regionaal worden geplaatst en de toegankelijkheid van GW voor de (keten)partners verbetert, neemt ook de behoefte toe om afspraken te maken over te continueren trajecten in detentie (arbeid, scholing, zorg, etc.). Voor gemeenten is het cruciaal om de laatste informatie over de gedetineerden te weten om zo aan haar verplichtingen op de vijf leefgebieden te kunnen voldoen. De ontslagdatum is essentieel. Tijdig weten wanneer iemand vrij komt stelt de (keten)partners in staat om te zorgen dat de gedetineerden niet letterlijk met de blauwe zak op straat staan. De informatieoverdracht tussen het gevangeniswezen en gemeenten is inmiddels in 387 van de 443 gemeenten geregeld door het aanstellen van gemeentelijke contactpersonen nazorg. Er is een Digitaal Platform Aansluiting Nazorg ontwikkeld waarmee systematisch informatie over gedetineerde burgers wordt ontsloten. 235 gemeenten zijn aangesloten op het digitale platform. Hoewel de eerste stappen zijn gezet, valt er nog veel te winnen. In 2010 vindt naar alle gemeenten tijdige en volledige overdracht van de informatie plaats en is het Digitaal Platform Nazorg bij alle gemeenten bekend en beschikbaar. Daarnaast beschikt 80% van de gedetineerden bij het verlaten van detentie over een vorm van huisvesting, zorg, werk/inkomen, schuldhulpverlening en identiteitsbewijs en over voldoende middelen om in de eerste levensbehoeften te voorzien. 2.5 Importmodel Het merendeel van de gedetineerden verblijft maar kort in detentie (60% korter dan zes weken). Willen maatschappelijke trajecten effectief zijn dan dienen deze trajecten tijdens detentie gestart of voortgezet te worden. Gezien de korte verblijfsduur is het voor het gevangeniswezen niet zinvol om voor deze groep zelfstandig maatschappelijke trajecten te starten die na detentie geen vervolg krijgen. Het gevangeniswezen staat daarom een soort importmodel voor. (Keten)partners worden in staat gesteld om hun diensten en activiteiten tijdens detentie in de PI aan te bieden. Trajecten die reeds zijn gestart kunnen in detentie worden voortgezet en nieuwe trajecten kunnen worden gestart tijdens detentie met als doel continuering na afloop van de justitiële titel. Aan de volgende activiteiten en diensten wordt gedacht: arbeid(stoeleiding), onderwijs, vorming en zorg. Interessante experimenten/pilots staven dat hier kansen liggen. Voorbeelden zijn het UWV werkbedrijf en PI Lelystad (zie hoofdstuk 3, par. Arbeid) en de continuïteit van zorg in samenwerking met de gemeente Rotterdam en Achmea (zie hoofdstuk 3 par. Zorg). Ook de Debet-card is een goed voorbeeld van samenwerking met de ketenpartners. De gemeente Leeuwarden wil in samenwerking met de PI de Marwei inwoners uit hun gemeente die daar gedetineerd zijn voorzien van een eerste budget leefgeld (voorschot op de uitkering) op het moment dat zij ontslagen worden uit detentie. Daartoe stort de gemeentelijke sociale dienst voor gedetineerde inwoners van Leeuwarden een vast bedrag op de rekening van de PI, de PI verstrekt dit bedrag bij ontslag aan de gedetineerde. Aan het verkrijgen van dit voorschot zijn afspraken t.a.v. uitkering en arbeidstoeleiding gekoppeld. Waar deze procedure nu nog handmatig wordt uitgevoerd wordt op termijn een debetkaart geïntroduceerd die door de gedetineerde zowel binnen de PI als binnen de gemeente kan worden gebruikt. De bevoorschotting via de kaart wordt centraal door de dienst sociale zaken Leeuwarden beheerd. Bij de invulling van het dagprogramma en de meer persoongerichte benadering van de gedetineerden worden deze activiteiten en diensten verder geconcretiseerd. 12

13 Hoofdstuk 3. Persoonsgerichte detentie Hoger doel GW: Wij staan voor een veilige en menswaardige detentie en werken, samen met onze partners en de gedetineerde, aan reïntegratie ntegratie. Samenwerking met partners voor het terugdringen van de recidive (levensloopbenadering) Een meer persoonsgerichte benadering van de gedetineerden (stimulerend detentieklimaat) Optimale ondersteuning van het primaire proces: Huis op orde (orde en veiligheid) Investeren in de kwaliteiten van medewerkers: vakmanschap Participatief Vernieuwingstraject: samen inhoud geven aan de verandering 13

14 3. Persoonsgerichte detentie De gedetineerde centraal. Dat is het motto voor de komende jaren. Het gerichter werken aan de meervoudige problematiek van de doelgroep en aan een succesvolle terugkeer in de maatschappij. Het gevangeniswezen investeert primair in een humane en menswaardige detentieklimaat en een persoongerichte benadering van de gedetineerde. Doel is het leed van de vrijheidsbeneming tot een minimum te beperken en een stimulerend en veilig detentieklimaat te creëren waarin gedetineerden (betaald) werk hebben, bezoek en verlof kunnen krijgen, beschikken over de meest noodzakelijk basale zorg, veilige leefomstandigheden en (interne) bewegingsvrijheid mogelijkheden voor zelfontplooiing (onderwijs, werk, resocialisatie, ontspanning) en er niet meer controle en toezicht is dan strikt noodzakelijk. Er wordt ruimte en mogelijkheden gecreëerd die gedetineerde in staat stellen verantwoordelijkheid te nemen voor verleden, heden en toekomst. Een meer persoonsgerichte benadering van de gedetineerden staat voor maatwerk. Waar dit mogelijk en zinvol is, komt dit tot uiting in de verschillende onderdelen van het dagprogramma per gedetineerde. Op hoofdlijnen is het vaste deel van het dagprogramma uniform met inachtneming van maatwerk waar noodzakelijk. Het variabele deel bestaat uit een meer gedifferentieerd (groeps)aanbod. GW is continue op zoek naar de grens van maatwerk binnen de kaders (financiën, veiligheid, beeld samenleving). Een meer persoonsgerichte aanpak vereist een gestandaardiseerde screening, een meer trajectmatige aanpak van de problematiek van de gedetineerden en een actieve op ondersteuning gerichte houding van het personeel. Goed bejegenen is één van de sleutels voor een menswaardig en humaan detentieklimaat dat gedetineerden stimuleert hun verantwoordelijkheid te nemen en hun leven te veranderen. Daarnaast faciliteert GW de ketenpartners om al tijdens detentie hun bijdrage te leveren aan de re-integratie van de gedetineerden. Zo draagt het gevangeniswezen haar steentje bij aan het terugdringen van de recidive. Het waarborgen van basale vormen van zorg, een respectvolle bejegening van de gedetineerde, het honoreren van de autonomie van de gedetineerden en het investeren in resocialisatie resulteert uiteindelijk in een regime waarmee het gevangeniswezen maximaal bijdraagt aan de succesvolle terugkeer van gedetineerden in de samenleving. In dit hoofdstuk zijn de verschillende onderdelen die voor een stimulerend detentieklimaat moeten zorgen, uitgewerkt; 1. Detentietraject: ISS, MDO, Detentie- en re-integratieplan 2. Dagprogramma: standaardactiviteiten, variabele activiteiten en maatwerk per activiteit 3. Zorg: basiszorg, EZV, verslavingszorg, PPC 4. Motiverende bejegening: motiverende gespreksvoering, mentoraat en rapportage stimuleren & ontmoedigen, interne vrijheden, PGV, VI 3.1 Detentietraject Inkomsten, screening en (interne)selectie Doelstelling inkomsten en plaatsing detentie- en re-integratieplan In 2009 heeft elke gedetineerde op basis van een persoonsgerichte benadering, een zorgvuldige screening en informatie van de ketenpartners een (voorlopig) re-integratieplan. Op grond van dit (voorlopige) reintegratieplan wordt een gedetineerde zorgvuldig geplaatst, rekening houdend met benodigde zorg, beheersing en op een zo laag mogelijk niveau van beveiliging. Achtergrond Bij de eerste plaatsing van gedetineerden in een inrichting worden drie subgroepen onderscheiden. Het gaat om: preventieven (gedetineerden waarvoor door de Rechter Commissaris in bewaringstelling is gelast); zelfmelders (personen met een lopend vonnis, die na veroordeling tot een gevangenisstraf opgeroepen worden om hun straf uit te zitten) die afhankelijk van het strafrestant geplaatst worden als kortverblijvende of langverblijvende; arrestanten (personen die ontvlucht zijn of zich na een oproep om hun straf uit te zitten niet uit eigen beweging gemeld hebben en/of een boetevonnis niet voldaan hebben) die afhankelijk van het strafrestant geplaatst worden als kortverblijvende of langverblijvende. 14

15 Om tot een zorgvuldige persoonsgerichte screening, informatie-uitwisseling, risicotaxatie en plaatsing te komen wordt in gesloten inrichtingen een inkomstenafdeling gerealiseerd. Ten aanzien van zelfmelders en arrestanten met een korte straf of strafrestant kan volstaan worden met een inkomstenprogramma. Op het moment dat een gedetineerde wordt ingesloten in een huis van bewaring start de informatiestroom naar de inrichting. Vanuit verschillende bronnen komt informatie beschikbaar onder andere van het OM en het GRIP 1. Naast eventuele medische informatie van eerdere detentie, is het van groot belang dat ook de informatie van de gemeente, GGZ en reclassering (Quick Scan of RISc) beschikbaar komen. Mede op basis van de beschikbare informatie wordt tijdens de inkomstenfase een inschatting gemaakt en een beoordeling gegeven op aspecten als beheersbaarheid, groepsgeschiktheid, mpc-geschiktheid, ontvluchtingsrisico en zorgbehoefte. Er wordt aansluitend gestart met gerichte activiteiten ten aanzien van nazorg en ten slotte wordt een voorstel gedaan tot invulling van dagprogramma en een intern selectieadvies Detentie en Re-integratieplan Alle verzamelde gegevens komen samen in het in de doelstelling al aangekondigde detentie en re-integratieplan. Op basis van dit detentie- en re-integratieplan wordt de gedetineerde geplaatst in een cel met het juiste regime, zorgniveau, bejegening en een zo laag mogelijk niveau van beveiliging. Voor het detentie- en re-integratieplan wordt in Tulp-Selectie een vast format ontwikkeld. Het detentie- en re-integratieplan wordt in het MDO vastgesteld en periodiek besproken (zie 2.1.3). Op hoofdlijnen zal het detentie-en integratieplan de onderstaande gegevens bevatten: 1. Algemene gegevens als naam, registratienummer, datum, verwachte strafduur, executie-indicator; 2. Bijzonderheden zoals MPC 2 -geschikt, groepsgeschikt, zorgbehoefte; 3. Geplande detentieroute; 4. Vrijheden, en 5. Mogelijke acties/interventies/aandachtspunten op het gebied van achtereenvolgens veiligheid en beveiliging, zorg en begeleiding en resocialisatie en re-integratie. 1 GRIP: Gedetineerden Recherche Informatie Punt 2 MPC staat voor Meerpersoonscel 15

16 Schematisch kan het als volgt worden weergegeven: Detentie- en re-integratieplan Preventief gehecht in huis van bewaring Gevangenis 3 1 e twee weken Tot veroordeling eerste aanleg Kort verblijvend Lang verblijvend Screening en selectie Detentie- en Reintegratieplan met invulling van: Vaststellen en uitvoeren detentie- en re-integratieplan door: Uitvoeren detentie- en reintegratieplan: Eventueel aanpassen en uitvoeren detentie- en reintegratieplan: Risicoprofiel MPC-geschikt Groepsgeschikt Advies bejegening Bevestigen van risico-profiel, groepsgeschikt etc. Op basis van risicoprofiel, groepsgeschikt etc Opnemen interventies op basis van de Risc en het verlofplan op basis van gedrag gedetineerde en bevestigen van risicoprofiel, groepsgeschikt etc. Zorgbehoefte Dagprogramma Nazorg En concretiseren van: Zorgaanbod Dagprogramma Deelname reintegratieactiviteiten intern in de PI. En concretiseren van: Zorgaanbod Dagprogramma Deelname re-integratie- en resocialisatieactiviteiten intern in de PI En concretiseren van: Zorgaanbod Dagprogramma Deelname re-integratie- en resocialisatieactiviteiten in en buiten de PI 1 e voorstel re-integratieplan bij straf > 4 maanden Adviseren ten aanzien van bijzondere voorwaarden bij de VI MDO In iedere PI worden een Multi Disciplinair Overleg (MDO) en vrijhedencommissie (VC) ingesteld. De overleggen moeten zorgen voor meer uniformiteit bij het opstellen en bewaken van detentietrajecten, inclusief de te nemen beslissingen met betrekking tot de (externe) bewegingsvrijheid van de gedetineerde. Hiertoe voert het MDO vier taken uit. Allereerst adviseert het MDO de VC over de detentiefasering en alle (externe) vrijheden van de gedetineerde (zoals VI, Incidenteel Verlof, PGV). Dit op basis van de rapportages die door de verschillende disciplines zijn ingebracht. Als tweede taak heeft het MDO een monitorfunctie. Gedetineerden worden periodiek besproken en ingezette trajecten worden geëvalueerd. Indien geïndiceerd kan de VC geadviseerd worden al ingezette trajecten te muteren. Als derde taak worden in het MDO bijzondere omstandigheden besproken en beoordeeld. Hierbij kan gedacht worden aan de interne bewegingsvrijheid van de gedetineerde, het bespreken van incidenten, het vaststellen van privileges, het vaststellen van de zorgbehoefte van de gedetineerde voor zover hiermee geen externe overplaatsing is gemoeid. Indien een externe overplaatsing is geïndiceerd, wordt advies uitgebracht aan de VC (taak behorende onder ad 1). De vierde en laatste taak van het MDO is het bewaken van het verloop van het proces bij extramurale detentietrajecten; daar waar de gedetineerde administratief ingeschreven blijft in de inrichting, behoudt de directeur de aan hem toegekende bevoegdheden en blijft hij verantwoordelijk voor het gehele detentietraject. 3 Bij zelfmelders en arrestanten die in een gevangenis worden geplaatst, vindt de screening en selectie uiteraard niet in het huis van bewaring plaats maar in de inrichting voor kort- of langverblijvenden. 16

17 3.2 Dagprogramma Dagprogramma Doelstelling dagprogramma In 2010 is het dagprogramma ingericht op het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid en succesvolle terugkeer in de samenleving van de gedetineerden. Naast de standaard-activiteiten (PBW) krijgen gedetineerden afhankelijk van hun detentiefase, groepsgeschiktheid, zorgbehoefte en het feitelijke gedrag, een op de persoon gericht programma-aanbod. Uitgangspunten Een goed dagprogramma geeft structuur aan het leven in detentie. Het dagprogramma in de penitentiaire inrichtingen is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: het dagprogramma is gericht op het stimuleren van gedetineerden om te werken aan een succesvolle terugkeer in de samenleving; het dagprogramma omvat een gevarieerd pakket aan activiteiten en interventies en zorgt voor afwisseling in het dagritme. Onderdeel hiervan zijn activiteiten gericht op het werken aan maatschappelijke re-integratie en het aanleren van positieve, zinvolle vaardigheden ter voorbereiding op de terugkeer in de samenleving; het investeren in gedetineerden gebeurt doelmatig; de aangeboden interventies passen bij de detentieduur en zijn een juiste combinatie van eigen aanbod GW en de interventies aangeboden door ketenpartners; het dagprogramma biedt naast een vast programma met standaardactiviteiten voor alle gedetineerden (uniform groepsaanbod) ook meer op de persoon toegesneden activiteiten (gedifferentieerd (groeps)aanbod); de ketenpartners hebben een belangrijke rol in en bij het uitvoeren van het dagprogramma. Bij de invulling van de dagprogramma is het gevangeniswezen op zoek naar partners die mee willen investeren in gedetineerden. Zeker gezien het gegeven dat het merendeel van de gedetineerden kort in detentie verblijft (in 2008 verbleef 48% korter dan 1 maand bij ons, terwijl 71% korter dan 3 maanden verbleef en 84% korter dan 6 maanden) en het feit dat de echte stappen naar succesvolle re-integratie buiten detentie worden gezet. Willen maatschappelijke trajecten effectief zijn, dan dienen deze tijdens detentie gestart of voortgezet te worden. Het gevangeniswezen staat daarom een soort importmodel voor. (Keten)partners worden in staat gesteld om hun diensten en activiteiten tijdens de detentie in de PI aan te bieden. Trajecten die reeds zijn gestart kunnen in detentie worden voortgezet en nieuwe trajecten kunnen worden gestart tijdens de detentie met als doel continuering na verblijf in detentie. Inhoud dagprogramma Het dagprogramma bestaat uit een vast en variabel deel met daarin verschillende activiteiten. Het vaste deel de zogenaamde standaardactiviteiten zijn: lucht, sport, recreatie, bezoek, geestelijke verzorging, bibliotheek, persoonlijke verzorging en arbeid. Het zijn standaardactiviteiten omdat iedere gedetineerden aan de activiteiten (PBW) kan deelnemen. Het gaat hierbij voornamelijk om uniforme groepsactiviteiten. Waar er kansen zijn om deze standaardactiviteiten meer persoonsgericht vorm te geven, is dit wenselijk. Dit geldt zeker voor arbeid, bibliotheek en geestelijke verzorging. Het variabele deel bestaat uit activiteiten die per gedetineerden zijn afgestemd op de detentiefase, de mate van groepsgeschiktheid, de zorgbehoefte en het feitelijke gedrag. Het gaat om activiteiten als onderwijs, sociale vorming en specifieke gedragsinterventies. Allemaal activiteiten die specifiek op re-integratie (nazorg) en resocialisatie (persoonlijke ontwikkeling en gedragsverandering) zijn gericht. In het dagprogramma zijn de activiteiten ook op de duur van de detentie afgestemd. Dus verschilt een deel van de activiteiten voor de diverse doelgroepen (preventief gehechten, kortverblijvenden en langverblijvenden). Bij langverblijvenden is het meestal zinvol om te investeren in gedragsverandering met behulp van erkende gedragsinterventies. Bij kortgestraften of preventief gehechten is het starten van langdurige trajecten door het gevangeniswezen niet doelmatig. Het gevangeniswezen kan wel de ketenpartners faciliteren door al buiten detentie gestarte trajecten te continueren of trajecten te starten die na detentie door de ketenpartners worden voortgezet. Voorbeelden hiervan zijn interventies op het gebied van zorg, scholing en arbeidstoeleiding. Gezien het grote aantal kortverblijvenden in detentie heeft het intensiveren van de samenwerking met de ketenpartners binnen het gevangeniswezen hoge prioriteit. 17

18 Het dagprogramma anno 2009 laat (te) weinig ruimte voor verdere intensivering van gedragsinterventies, sociale vormingsactiviteiten en bezoek op meer courante uren. Allemaal acties die helpen om het klimaat in de inrichting te verbeteren en mogelijkheden tot zelfherstel te stimuleren. De belangrijkste randvoorwaarde is de aanwezigheid van voldoende ruimte in het dagprogramma om de gedetineerden te ondersteunen en te begeleiden. Ruimte betekent: momenten waarop gedetineerden zich vrij voelen bepaalde aspecten van de persoonlijke levenssfeer op basis van vertrouwen met de PIW er te bespreken. Dit is vaak niet tijdens groepsactiviteiten, maar eerder op tussenliggende momenten waarop de celdeuren openstaan en geen geprogrammeerde activiteiten plaatsvinden of speciaal ingeplande momenten zoals mentorgesprekken. In 2010 wordt het dagprogramma dan ook uitgebreid met twee avondopenstellingen en extra activiteiten (sport en bezoek) in het weekend. Netto levert dit 4 uur meer programmatijd per gedetineerde op. Verder ondersteunt de herintroductie van het avondprogramma en de weekendactiviteiten de uitgangspunten uit de Visie GW. Namelijk die van normalisatie (overdag werken en s avonds en in het weekend recreëren) en openheid (het in stand houden van het sociale netwerk door meer contactmogelijkheden). Ook komen er voor het personeel meer mogelijkheden voor sport en communicatie en zijn andere ondersteunende taken (cel- en urinecontroles, rapportages, mentorschap) beter in te plannen Standaardactiviteiten Doelstelling standaardactiviteiten PBW Het GW zorgt in 2010 voor een meer gestandaardiseerde en consequente wijze van aanbod voor elke gedetineerde. Voor de PBW-onderdelen gelden geen verschillen tussen de inrichtingen. Een meer gestandaardiseerde en consequente wijze van aanbod voor elke gedetineerde betekent niet dat iedere gedetineerde hetzelfde aanbod krijgt, maar wel dat de mogelijkheden voor gedetineerden binnen de verschillende PI s gelijk zijn. Door met een persoonlijk detentie/re-integratieplan te werken, is het mogelijk om de activiteiten die de gedetineerden krijgen aangeboden af te laten wijken van de PBW. Dit gebeurt echter uitsluitend als de gedetineerde en de inrichting het eens zijn over de invulling van het detentie/re-integratieplan en de gedetineerde hiervoor tekent. Hiermee worden bezwaren voorkomen. Staat een gedetineerde op precieze naleving PBW dan zal de PI hier gehoor aangeven. Recreatie In het dagprogramma is in ieder geval 6 uur per week voor recreatie ingebouwd. De recreatie bestaat deels uit vrije momenten waarop de gedetineerden zelf activiteiten kunnen ontplooien en deels uit georganiseerde en begeleide activiteiten die onder andere door vrijwilligers worden aangeboden. Tijdens recreatie is het voor de gedetineerden mogelijk om te telefoneren. Tevens kunnen de recreatie-uren worden benut voor het beschikbaar stellen van de gedetineerde voor de rechtsgang en het contact met ketenpartners. Lucht Elke gedetineerde heeft het recht om één uur per dag te luchten. De inzet van het personeel tijdens het luchten is conform de huidige richtlijnen. Onderzocht wordt of de huidige richtlijnen tot handigste wijze van organiseren leiden. De inzet van de PIW ers moet zich voornamelijk concentreren op de activiteiten die ruimte bieden voor bejegening. Waar het uitsluitend draait om toezicht kan gezocht worden naar een andere inzet van personeel of mogelijk elektronische hulpmiddelen. Deze gedachte geldt prominent voor twee activiteiten bezoek en lucht. Het komende jaar zal worden onderzocht wat de mogelijkheden zijn. Sport Sport is een activiteit die in ieder geval twee keer per week aan de gedetineerde wordt aangeboden. Sport is een activiteit die bij uitstek geschikt is voor observatie van (groeps)processen, inzet en motivatie van gedetineerden. Instructies bij sport worden gegeven door een instructeur lichamelijke oefening (ILO). Kent het programma meer recreatieve elementen dan zal de begeleiding plaats kunnen vinden door een hiertoe opgeleide sport- en spelbegeleider (PIW er met aantekening Sport en Spel). Dit zal gelden voor de (groeps)sport in het weekend. 18

19 Bezoek Het ontvangen van bezoek biedt gedetineerden de mogelijkheid contact met de buitenwereld te maken en te onderhouden. In het dagprogramma is in ieder geval 1 keer per week een uur voor bezoek opgenomen. Door herinvoering van het avondprogramma en weekendactiviteiten wordt dit twee uur per week. Daarnaast komen er ruimere bezoekmogelijkheden in het kader van ouder-kindbezoek. Vier keer per jaar dienen er in de penitentiaire inrichtingen in het weekend of op woensdagmiddag speciale ouder-kindbezoeken te worden georganiseerd. De personele inzet tijdens het bezoek wordt, net als bij het luchten, komend jaar onderzocht. Bibliotheek Elke gedetineerde heeft één uur in de week voor bibliotheekbezoek. Naast boeken en tijdschriften verstrekt de bibliotheek informatie in het kader van de voorbereiding op de rechtsgang dan wel ter voorbereiding op de terugkeer in de maatschappij. Waar mogelijk worden combinaties gemaakt met onderwijs en nazorg. Gedetineerden ondersteunen de bibliothecarissen bij de uitvoering van hun taken. Geestelijke verzorging Kerkdiensten en bezinningsmomenten worden gehouden op de dagen die volgens de denominaties als gebruikelijk worden gehanteerd in de reguliere samenleving. Het staat geprogrammeerd naast andere activiteiten. De keuze van de gedetineerde prevaleert. Individuele gesprekken met geestelijke verzorgers en groepsgesprekken vinden plaats in de uren die in het kader van vorming worden uitgebreid of onder recreatietijd. Een gesprek vindt plaats op aanvraag van de gedetineerde of op initiatief van de geestelijke verzorger. Persoonlijke verzorging Van de gedetineerde wordt verwacht dat hij zorgt voor zijn persoonlijke hygiëne. Er wordt in het activiteitenprogramma expliciet ruimte ingeroosterd voor de mogelijkheid om na het sporten te douchen. Arbeid Arbeid heeft een voorname plaats in het dagprogramma. Arbeid draagt bij aan een zinvolle dagbesteding en biedt voor de gedetineerde structuur aan de dag. Iedere gedetineerden werkt. Het gevangeniswezen ziet in arbeid een belangrijke factor om na detentie een maatschappelijk bestaan op te bouwen. Doelstelling arbeid - In 2010 zijn gedetineerden (preventief gehechten, kortverblijvenden en langverblijvenden) minimaal 20 uur per week beschikbaar voor arbeid. - Langverblijvenden werken, indien mogelijk, in de laatste fase van hun detentie buiten de inrichting. Doelstelling arbeidstoeleiding/vakopleiding Langverblijvenden die in aanmerking komen voor arbeid zijn in 2010 bij het UWV-Werkbedrijf ingeschreven en een deel (streven is 50%) neemt deel aan een vorm van arbeidstoeleiding (incl. opleiding). Voor de langverblijvenden is de arbeid meer dan een dagbesteding. Arbeid is dan ook gericht op arbeidstoeleiding na detentie. Belangrijke onderdelen zijn het doorlopen van een vakopleiding en in de laatste fase van detentie werken buiten de deur. Dit laatste liefst met baangarantie. Wetenschappelijk is aangetoond dat het hebben van een baan de kans op recidive vermindert. Als toeleiding naar betaald werk niet (direct) mogelijk is, wordt de gedetineerden voorbereid op andere vormen van dagvulling (vrijwilligerswerk etc.). De interne markt (diensten binnen GW) is een belangrijke bron om gedetineerden werk te laten verrichten en om de combinatie te vinden van vakopleiding en werk (schoonmaak, schilderen etc.). Afspraken met ketenpartners en bedrijven moeten ervoor zorgen dat zij mee investeren in de opleiding van gedetineerden of de toekomstige werksituatie van de gedetineerde. Een goed voorbeeld is de pilot met het UWV-Werkbedrijf. Tijdens detentie wordt al gewerkt aan de arbeidstoeleiding. Dit geldt overigens niet alleen voor de langgestraften. Ook voor kortgestraften zal in het kader van nazorg sollicitatie- en motivatietraining worden aangeboden evenals de mogelijkheid tot inschrijven bij het UWV-Werkbedrijf. In de PI zijn het de Medewerkers Maatschappelijke Dienstverlening (MMD ers) die bij hun screening een inschatting maken van de geschiktheid bij gedetineerden om voor deze aanpak en een Competentie Test (CTC) in aanmerking te komen. Vanaf 2009 wordt via het Regionale Opleidings Centrum (ROC) indien noodzakelijk ook ondersteunende scholing geboden tijdens detentie.komende maanden verlaten drie gedetineerden na het intern volgen van een stukadoorsopleiding, aangeboden door het ROC, de PI met een baangarantie via het UWV-Werkbedrijf. 19

20 De insteek van het gevangeniswezen is dat alle meerkosten die met de arbeidstoeleiding en vakopleidingen zijn gemoeid, door de partners van buiten worden gefinancierd. Alle kosten die gemoeid zijn met het aanbieden van arbeid als dagbesteding binnen de PI draagt GW zelf. De komende jaren komt binnen GW een centraal arbeidsbedrijf van de grond. Kenmerken van dit bedrijf zijn: het bedrijfsmatiger aanpakken van de arbeid door centrale acquisitie en een meer bedrijfsmatige aansturing. Cruciaal zijn de afspraken tussen het arbeidsbedrijf en de inrichting over de werkplekbezetting. Alleen met de aanwezigheid van voldoende gedetineerden die ononderbroken werken, gaat de productie omhoog en worden de kosten lager Variabele activiteiten Onderwijs Doelstelling Onderwijs Onderwijs wordt - afhankelijk van de verblijfsduur - op verschillende wijzen aan gedetineerden aangeboden door het gevangeniswezen of de ketenpartners. Onderwijs of beter gezegd het wegwerken van onderwijsachterstanden is bij veel gedetineerden een belangrijke actie om recidive te voorkomen. Dit liefst in combinatie met werk. Omdat onderwijs met name effectief is als het gedurende een langere periode aaneengesloten en met regelmaat gevolgd kan worden, zal GW geen standaardpakket aan onderwijsmaatregelen voor alle gedetineerden aanbieden. Voor langverblijvenden zijn de opleidingsmogelijkheden verweven in het programma Terugdringen Recidive en gericht op het aanpakken van de criminogene factor. Bij preventief gehechten en kortverblijvenden gaat de aandacht uit naar het starten van onderwijstrajecten die door de gedetineerden buiten de inrichting kunnen worden voortgezet of het continueren van onderwijstrajecten die al buiten de inrichting zijn gestart. De ketenpartners spelen een belangrijke rol bij het verzorgen en het financieren van de opleidingen. Afspraken met ROC s, CWI s en werkgeversorganisaties zijn cruciaal voor functiegerichte cursussen en vakopleidingen (zie ook arbeidstoeleiding). Zijn de ketenpartners niet genegen om de onderwijstrajecten na detentie voort te zetten dan zal het gevangeniswezen alleen onderwijs aanbieden aan kortverblijvenden in de vorm van korte modules e- learning. De mogelijkheden om e-learning breder in te zetten, dienen eerst te worden onderzocht. De huidige onderwijzers hebben bij het halen van buiten naar binnen een adviserende en coördineerde rol. Daarnaast hebben de eigen onderwijskrachten een belangrijke rol bij het geven van basiseducatie en alfabetiseringsonderwijs. Waar er kansen zijn om het ROC of andere partners in te schakelen, worden deze benut. Kunstzinnige vorming Kunstzinnige vorming is een activiteit die bijdraagt aan de zinvolle dagbesteding van de gedetineerden. Diverse vormen van creatieve expressie kunnen in de PI s aan de orde komen. Dit afhankelijk van de mogelijkheden die de locaties bieden. Voor gedetineerden die deelnemen is creatieve vorming vaak een belangrijke uitlaatklep en een vorm van ontspanning in een vaak hectische omgeving die detentie is. Kunstzinnige vorming is een variabele activiteit. Dit betekent dat gedetineerden er specifiek voor moeten kiezen en dat de activiteit op hetzelfde tijdstip naast andere activiteit staat gepland. De voor kunstzinnige vorming bedoelde middelen (binnen de kostprijs) zullen in de vestigingen ook daadwerkelijk voor deze activiteit moeten worden ingezet. De kunstzinnige vormingsactiviteiten krijgen een invulling die naast een zinnige dagbesteding sterker dan nu gericht is op een bijdrage te leveren aan het ontwikkelen van kwaliteiten bij de gedetineerden die bijdragen aan een succesvolle terugkeer in de samenleving. Gedragsinterventies Doelstellingen programma Terugdringen Recidive Alle daarvoor geïndiceerde langverblijvenden nemen deel aan gedraginterventies die erkend zijn. Deelname aan interventies start zo snel mogelijk na de veroordeling in eerste aanleg. Om gedragsinterventies succesvol te laten zijn, moet aan een aantal randvoorwaarden zijn voldaan. Zo moet de gedetineerde gemotiveerd zijn om aan de verandering van zijn gedrag te werken. Dit neemt vervolgens ook enige tijd in beslag. Gedragsverandering vraagt om het doorbreken van ingesleten patronen en het achterlaten van zekerheden. Het gaat dus niet van de ene op de andere dag. 20