Jaargang 36 November 2009 Uitgave van de Moermanvereniging

Transcriptie

1 9 Jaargang 36 November 2009 Uitgave van de Moermanvereniging Aaltje en Co van Maare: Moermandieet is voor ons een goede levensstijl Kinderen met kanker deel 2: Hoe gezonder ze eten, hoe beter Kennismakingsdag voor nieuwe leden Gezond zwanger: Zo moeder zo kind

2 algemene informatie De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker. Bestuur Vriendelijk verzoek alle post bestemd voor het bestuur te zenden aan: Postbus AM Alphen aan den Rijn Voorzitter a.i. Fer Kesteloo Secretaris Frits Kranenbarg Brouwersveld DA Wehl (0314) Penningmeester Rob Kappé Reijerskoop BL Boskoop (0172) Regiocoördinator Tym Kortekaas-Zaal Nieuweweg 57 B 2685 AS Poeldijk (0174) PR Margreet Heijerman-Strating Postbus AA Varsseveld (0315) Voeding en artsencontact Hans Stoop Coehoornstraat KS Bergen op Zoom (0164) Organisatie Jan Strating Hoofdwal EB Gorinchem (0183) Adviseurs Judith van Akkeren Cor van Groningen Drs. Bob Hornstra Administratie/ algemene informatie De administratie van de vereniging wordt gevoerd door de heer Wim Kuling. Administratie-adres: Postbus AM Alphen aan den Rijn telefoon (0172) (werkdagen tussen uur en uur) fax (0172) info@moermanvereniging.nl Aanmelding nieuwe leden Schriftelijk of telefonisch bij de administratie. Lidmaatschap Nieuwe leden: 22,- per kalender jaar (automatische incasso). Voor Belgische leden minimaal 35,50 op rekening ING bank t.n.v. Moermanvereniging. Voor de overige leden in Europa 35,50, buiten Europa 40,-. Een kleine overbetaling op de minimumcontributie wordt zeer op prijs gesteld. Contributie giro t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Opzegging lidmaatschap: vóór 1 december van het lopende jaar. Administratiekosten: 3,50 wanneer een herinnering gestuurd moet worden. De Moermanvereniging en de stichting Steunfonds Amnestie zijn door de Belastingdienst erkend als algemeen nut beogende instelling (ANBI), sinds Een schenking aan onze stichting is aftrekbaar van de inkomstenbelasting (binnen de daarvoor geldende regels). Internet info@moermanvereniging.nl Patiëntenvoorlichting Telefoon (Infolijn) Of voor algemene informatie over de vereniging: (0172) Informatie lezingen en kooklessen Schriftelijke vragen naar: Postbus AM Alphen aan den Rijn Postzegel insluiten. Klachten van patiënten Stichting Klachtrecht AAG (Artsenfederatie Additieve Geneeskunde) Vaartstraat 177, 1075 RM Amsterdam Advertenties Uitzicht Advertentietarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert telefoon (0495) j.geraats@tiscali.nl Stichting Steunfonds Amnestie Giro t.n.v. de Stichting Steunfonds Amnestie, Reijerskoop 291, 2771BL Boskoop of via ING bank, rekeningnummer t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie in Boskoop. Bovenstaande rekeningnummers van Stichting Steunfonds uitsluitend te gebruiken voor giften. Legaten Wie het Steunfonds testamentair wil gedenken, wordt aanbevolen gebruik te maken van de volgende formulering: Ik legateer aan de Stichting Steunfonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld) de som van vrij van rechten en kosten. Regio-secretariaten Amsterdam en Wijde Omgeving Mevr. T. Visser Quellijnstraat XL Amsterdam telefoon (020) Gelderland Mevrouw R. van Elk Utrechtseweg AH Arnhem telefoon (026) Zeeland/West-Brabant Mevr. K. Walhout Oranje Nassaustraat GC Arnemuiden telefoon (0118) Den Haag Mevr R Rosier Gerrit van de Veenlaan WN Den Haag telefoon (070) Friesland Mevr. T. Meesters Singel SV Nijland telefoon (0515) Groningen/Drenthe Mevr. H. Prins Schout Poelmanweg BX Harkstede telefoon (050) Limburg Dhr. F. Kessels Groenstraat EL Melick telefoon (0475) Noord-Holland Noord Vacature Overijssel Dhr. G.J.W. Tretmans Tuinvaas ZT Almelo telefoon (0546) Rotterdam Dhr. M. Ouwehand Statenweg HP Rotterdam telefoon (010) mobiel Rijnmond/Westland Vacature (Zie ook colofon pagina 27) Jezelf blijven We zijn assertieve, mondige mensen geworden; niet van plan om van wie dan ook iets te pikken wat ons niet aanstaat. Best in staat om op te komen voor onze eigen belangen. Zodra we echter door wat voor oorzaak dan ook in het medische circuit belanden, verschrompelen onze mondigheid en assertiviteit niet zelden tot een volgzaamheid die te denken geeft. Jezelf blijven blijkt als het om de gezondheid gaat ook voor mondige mensen veel minder makkelijker dan ze wellicht veronderstelden. We zijn in dit hele proces altijd onszelf gebleven. Als je in iets gelooft, moet je er ook voor gaan. Al is de hele wereld ertegen, vertelt het echtpaar Van Maare uit Amersfoort in een interview in dit nummer. Jezelf blijven, dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Gáán voor de keuzes die je maakt, als het moet tegendraads zijn omdat het tenslotte om je eigen gezondheid gaat, dat is voor heel veel mensen niet weggelegd. Ze geven zich het liefst over aan de deskundigheid van hun arts en maken zelf geen enkele keuze. En als ze die wel maken, gebeurt dat vaak buiten de arts om. Niet over praten! Dat is hoe begrijpelijk ook geen goede keuze, niet voor de patiënt en niet voor de arts. Keuzes maken, we worden er vrijwel dagelijks op velerlei terreinen toe gedwongen; zonder dat valt er eigenlijk niet te leven. Simpele keuzes, maar ook veel ingrijpender, zeker als het om onze gezondheid gaat. Laten we belangrijke keuzes zo vroeg mogelijk maken en er voor gáán. Zoals kiezen voor een gezonde leefstijl bijvoorbeeld. Als een ding uit de bijdragen in dit nummer van Uitzicht duidelijk wordt, dan is het wel hoe onze keuzes van nu bepalend voor later kunnen zijn. Kies! En blijf vooral jezelf; wat anderen ook van je keuzes vinden. Cor van Groningen eindredacteur Uitzicht Dit is voor ons een goede levensstijl Zijn internist vond dat hij met zijn Moermandieet alleen maar zichzelf aan het kwellen was, maar Co van Maare uit Amersfoort weet wel beter. Hij voelt zich er prima bij en zijn vrouw niet minder. Al is de hele wereld ertegen, wij hebben heel bewust voor dit pad gekozen. We geloven erin dat dit voor ons een goede levensstijl is. Hoe gezonder ze eten hoe beter, maar realiteit is weerbarstig Kinderen die kanker hebben gehad, lopen een wat groter risico dan anderen om de ziekte voor een tweede keer te krijgen. Ze hebben vaak chemokuren achter de rug die op zich ook weer kanker kunnen veroorzaken. Wat ze zelf kunnen doen om hun kansen op recidive te helpen verkleinen? Bewegen en gezond leven, zegt de Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK). Uitzicht sprak met directeur Marianne Naafs. Kennismakingsdag met boeiend programma voor nieuwe leden Nieuwe leden van de Moermanvereniging zullen zeker geen spijt krijgen van hun komst naar Baarn op zaterdag 14 november a.s. Ze leren hoe je én lekker én ook nog gezond kunt koken, ze worden bijgepraat over de Moermantherapie en ze kunnen met hun vragen terecht bij dokter Bob Hornstra, vaste medewerker van Uitzicht en deskundige bij uitstek op het terrein van de natuurlijke kankerbestrijding. Gezond zwanger: Zo moeder zo kind Bij zwangerschappen die starten in het vroege voorjaar, komen meer aangeboren afwijkingen voor dan bij zwangerschappen later in het jaar. Hoe dat komt? Waarschijnlijk door tekorten in de voeding van de moeder gedurende het eind van de winter. Al weer een aanwijzing die het belang van gezonde voeding onderstreept! MS te lijf met linolzuur en vitamine D Eén zwaluw maakt nog geen zomer en twee ook niet maar het gebeurt dan toch maar: reguliere medici die wel eens willen weten waarom hun patiënten massaal hun toevlucht nemen tot complementaire geneeswijzen. De Amerikaanse expert op het gebied van multiple sclerose Allen Bowling kwam tot de ontdekking dat zijn patiënten echt gebaat zijn bij linolzuur en vitamine D

3 Toen Co van Maare bijna een halve eeuw geleden om de hand van zijn Aaltje kwam vragen, was haar vader bezorgd. Hij vreesde dat zijn dochter jong weduwe zou worden, want Co had diabetes Inmiddels heeft het echtpaar Van Maare heel wat stormen doorstaan. Beiden kregen ze kanker, en beiden sloegen ze zich er doorheen. Hun geheim: een gezonde levensstijl en een gezonde dosis optimisme. Tekst: Petra Pronk Foto: Jan Pit Aaltje en Co van Maare uit Amersfoort: Dit is voor ons een goede levensstijl Het verhaal van Co en Aaltje van Maare over de Moermantherapie begint dertig jaar geleden, toen de broer van Aaltje kanker kreeg. Haar familie was bekend met dokter Albert Ronhaar en haar broer koos (helaas te laat) voor de Moermantherapie. De filosofie daarachter sprak Co bijzonder aan. Ik zei toen direct: Als ik ooit kanker krijg, ga ik het Moermandieet volgen, vertelt hij. Een aantal jaren later kwam hij inderdaad voor die beslissing te staan. In 1980 kreeg hij darmklachten, buikpijn en huid uitslag. Onderzoek leverde niets op. Tot in 1985 dikke-darmkanker werd geconstateerd. Tijdens de operatie die volgde, werd een stuk dikke darm van 60 centimeter verwijderd. Gelukkig was de kanker niet uitgezaaid en was een stoma niet nodig. Nog in het ziekenhuis begon hij met de Moermantherapie. Dat was uit een oogpunt van preventie, verklaart hij. Als de kanker ooit terug zou komen, wilde ik kunnen zeggen dat ik er alles aan gedaan had om dat te voorkomen, zodat ik mezelf niets zou hoeven te verwijten. Gezonde sapjes Ze troffen een vooruitstrevende diëtiste. Toen zij hoorde dat Co het Moermandieet wilde volgen, stond er de volgende dag een fles bietensap op zijn nachtkastje. Heel bijzonder voor die tijd. Ook Aaltje stond vierkant achter het besluit. Ze zette alle zeilen bij om haar man van gezond en lekker eten te voorzien. Zo schafte ze een sapcentrifuge aan en maakte, toen hij nog in het ziekenhuis lag, ter plekke gezonde sapjes voor hem klaar. Ook volgde ze een kookcursus van de Moermanvereniging. En ze zorgde er een tijd lang voor dat Co elke dag met een thermoskan verse erwtensoep naar kantoor ging. Aanvankelijk zochten ze een Moermanarts in de buurt van hun woonplaats, maar met die arts klikte het niet en zo kwamen ze terecht bij dokter Ronhaar in De Krim. Een heel eind weg, geeft Aaltje toe, maar we hadden het er graag voor over, omdat we met hem een prettige verstandhouding hadden. We maakten er gewoon een dagje uit van. Al snel doemden er echter nieuwe problemen aan de horizon op. Co voelde zich niet fit en vermagerde zienderogen. Zijn internist dacht aan leverkanker en liet weten: Ik kan niets meer voor u doen. Twee dagen later bleek het toch mee te vallen: in plaats van kanker was het een schildklierprobleem. In de jaren daarop kwamen ook de darmklachten terug, zonder dat duidelijk werd wat de oorzaak was. Inmiddels hebben de buikklachten een chronisch karakter. Niet prettig, maar er valt mee te leven. En dat doet hij dan ook zo goed mogelijk. Daarnaast bezorgt ook de diabetes hem de nodige last, zoals neuropathie (aandoening van met name de gevoelszenuwen) en een sterk verminderd zicht. Oplossingen Maar Co laat zich niet uit het veld slaan. In plaats van te kijken naar de problemen, richt hij zich liever op oplossingen. Zo volgt hij nog steeds de Moermantherapie en slikt hij onder begeleiding van Moermanarts De Rijk uit Kampen ondersteunende vitamines en homeopathische middelen. De diabetes houdt hij in de hand via zelfcontrole, zelfregulatie en medische begeleiding. Hij houdt zich redelijk nauwgezet aan het dieet. Veel rijst, weinig aardappels, elke dag een Budwigpapje ook al vindt hij dat absoluut niet lekker, veel gezonde sappen en elke dag rauwkost. En veel rauwe eidooiers De meeste mensen griezelen daarvan, maar ik geniet ervan!, zegt Co opgewekt. Alleen qua suiker wordt er af en toe gezondigd. Maar daarvoor heeft hij een goede reden: zijn diabetes. Ik ben een echte zoetekauw, dus ik geniet ervan als ik een hypo heb. Dan mag ik suiker. Dan zeg ik tegen Aaltje: Hebben we nog wat lekkers in huis? Dan neem ik een gebakje bij de koffie of iets anders zoets. Maar dat is dan ook het enige voordeeltje. Verder is diabetes absoluut een complicerende factor. Je kunt als diabeet niet zomaar alles eten. Sinaasappels zitten wel vol vitamine, maar er zit ook veel suiker in. Ik moet altijd heel goed kijken wat ik wel en niet kan eten. Samen op dieet Zijn vrouw doet vanaf het begin mee met het dieet, zij het wat minder streng. In 1995 kreeg ze last van blaasjes op haar lip. De diagnose: plaveiselcarcinoom. Ze kregen een boekje mee met informatie over de ziekte. Ze las die brochure in de auto, terwijl haar man even was uitgestapt om AOW voor haar aan te vragen. Ik schrok enorm van de informatie, bekent ze. Toen hij terugkwam in de auto zei ik: Vergeet het maar met die AOW. Ik ga dood. Maar toen de eerste schrik voorbij was, werd Aaltje weer gewoon haar sterke, strijdbare zelf. Ze koos voor een operatie en kreeg te horen dat ze op een wachtlijst kwam. Daar voelde ze niets voor, aangezien de kans bestond dat de kanker zou uitzaaien. Ze wilde er zo snel mogelijk vanaf en zei tegen de verbijsterde arts: Als u niet snel wat doet, ga ik naar V&D, koop ik een schaar en knip ik die dingen er zelf af. De arts schrok zich een ongeluk van dat dreigement omdat ze het duidelijk meende, en binnen een paar dagen was de operatie een feit. Een paar maanden later was een nieuwe operatie noodzakelijk, deze keer wegens een uitgezaaide tumor in haar hals. Ook die werd operatief verwijderd. We doen alles wat in ons vermogen ligt om gezond te eten, zegt Aaltje. We kopen zoveel mogelijk biologisch en we voelen ons er goed bij. De inhoud van de keukenkastjes en de koelkast spreekt boekdelen. Hier wordt duidelijk gezond gegeten. Beweging Gezond eten is belangrijk, maar dat is niet het enige. Co is ook een fervent voorstander van beweging. Zo gaat hij een keer per drie weken een hele dag wandelen. Verder zit hij op tafeltennis, iets wat hij al doet zolang hij zich kan heugen. Als je sport, moet je wel iets kiezen wat je leuk vindt, anders houd je het niet vol, zegt hij. Verder probeert hij ook het gewone leven zoveel mogelijk met beweging te doorspekken. Soms komt de kans daarvoor uit onverwachte hoek. Doordat hij vanwege zijn diabetes ineens een stuk slechter ging zien, kan hij sinds kort niet meer autorijden. Jammer, maar Co geeft er een positieve draai aan: een goede reden om voortaan naar de bibliotheek te wandelen. Door dat alles heeft hij inmiddels een stevige conditie. Optimistisch Naast gezond eten en bewegen legt ook je instelling gewicht in de schaal. Wat dat betreft zit het met Co wel goed. Hij is een rasoptimist en een echte doorzetter, zegt Aaltje over haar man. De dag nadat hij uit het ziekenhuis kwam, ging hij al langs bij zijn werk met gebak en zei hij: Morgen begin ik! Co beaamt dat. Ik houd niet van zeuren, zegt hij. Ik vind dat je altijd optimistisch moet blijven en naar oplossingen moet zoeken. Je moet je geen zorgen maken over dingen waar je toch niets aan kunt veranderen. In plaats daarvan kun je beter je verantwoordelijkheid nemen en kijken wat je eraan kunt doen. Daar heb je veel meer aan. Zo is zijn linkeroog na een mislukte staaroperatie heel erg slecht, en ook zijn rechteroog begint kuren te vertonen. Dat alles door de diabetes. Dat is best een punt van zorg. Hij moet er niet aan denken dat hij zijn geliefde schaakspel zou moeten missen. Maar Co peinst er niet over om daarover te gaan zitten kniezen. Als het er echt op aankomt, ga ik blind leren schaken, zegt hij nuchter. Meedenken Co steekt veel tijd in pogingen om op de hoogte te blijven van relevante informatie over zijn ziektes en mogelijke geneesmiddelen. Hij gelooft sterk in het nut van meedenken en meebeslissen over zijn eigen gezondheid. Je moet niet alles uit handen geven aan een arts. Ik ben door mijn diabetes gewend om me te verdiepen in mijn ziekte. Ik lees alles wat los en vast zit, omdat ik graag op de hoogte wil blijven van nieuwe ontwikkelingen. Als ik in de krant lees over een nieuw middel voor cholesterol vraag ik me af: Weet mijn arts dat wel en kan het iets voor mij zijn? Een arts is ook maar een mens en mensen kunnen vastzitten in een bepaald patroon. Misschien geeft hij altijd middel A, terwijl B of C beter zou zijn. Dan is het toch goed als je dat als patiënt ter sprake kan brengen. Je moet de dokter ook een beetje helpen! Ik vind meedenken met artsen zinnig en leuk - en mijn arts vindt dat ook. Die zei ooit: Ik leer af en toe nog eens iets van jou! Eigen koers volgen Het echtpaar Van Maare heeft altijd vol overtuiging zijn eigen koers gevaren. Met of zonder steun van de omgeving. Mijn internist zei destijds dat ik mezelf zat te kwellen met het Moermandieet, herinnert Co zich. Daar trok ik mij niets van aan. Als je zelf de overtuiging hebt dat je op het goede spoor zit, moet je dat gewoon blijven volgen, ongeacht wat anderen daarvan vinden. Zijn vrouw beaamt dat. We zijn in dit hele proces altijd onszelf gebleven. Als je in iets gelooft, moet je er ook voor gaan. Al is de hele wereld ertegen, wij hebben heel bewust voor dit pad gekozen. We geloven erin dat dit voor ons een goede levensstijl is. Dat blijkt ook wel, want we voelen ons er heel goed bij! 4 5

4 Glucosamine 1200 (Glucosaminesulfaat) 120 tabletten slechts 18,70 (AVP incl. BTW) Glucosamine Complete nieuw De gouden standaard voor gewrichten OV ERPEINZINGEN... Met groot enthousiasme introduceren we Glucosamine Complete in de Lamberts range. Deze unieke formule is waarschijnlijk het meest uitgebreide supplement beschikbaar bij gewrichtsklachten. Drie tabletten per dag bevatten 1500 mg glucosaminesulfaat, een effectieve dosis conform studies. En wellicht overbodig te zeggen maar Lamberts gebruikt uitsluitend de hoogste graad van glucosaminesulfaat die beschikbaar is en het dichts bij het profiel komt van het door het lichaam zelf geproduceerde glucosamine. Zoals overigens bij al onze glucosamine preparaten. Om de formule compleet te maken voor het gebruik bij gewrichtsklachten hebben we Chondroïtine sulfaat, MSM, Quercetine, Gember en Rozenbottel toegevoegd in relevante hoeveelheden, zie kader. Glucosamine Complete 120t, W 22,10 (AVP incl. BTW) GLUCOSAMINE SULFAAT 3 tabletten bevat een volledige 1500mg Glucosamine sulfaat waarvan studies hebben aangetoond dat het een effectieve hoeveelheid is. En natuurlijk, bijna overbodig te zeggen, hebben we de zuiverste vorm van glucosamine gebruikt die beschikbaar is, vergelijkbaar met de glucosamine geproduceerd door het lichaam ROZENBOTTEL Wetenschappers herontdekken nu de krachtige mogelijkheden, al eeuwenlang gewaardeerd door traditionele herbalisten. Vooral rijk aan Vitamine C en waardevol bij het in stand houden van sterke en gezonde bloedvaten. Het 100mg extract levert met deze concentratie een positieve bijdrage. MSM Onze MSM is gewonnen uit de meest pure beschikbare vorm en met 150mg per dagdosering veel hoger gedoseerd dan in vele andere beschikbare combinatie preparaten. CHONDROÏTINE SULFAAT Een waardevol maar duur nutriënt. Toch zullen we nooit toeleggen op de kwaliteit of de relevante hoeveelheid die nodig is. Elk Lamberts product bevat relevante hoeveelheden van premium (de hoogste) kwaliteit. Daarom bevat deze formule 300mg Chondroïtine sulfaat per dagdosering. QUERCETINE Dit is een krachtige bioflavonoïd uit ondermeer fruit, vooral appels, en is onderwerp van een aantal humane studies die de belangrijkheid en mogelijkheden hebben blootgelegd in relatie met gewrichtsproblemen. Lamberts heeft een gezonde 60mg per dagdosering in deze formule verwerkt. NIEUW Specificaties per dagdosering (=3 tabletten): Glucosaminesulfaat 2KCI 2000 mg Bevat: Glucosaminesulfaat 1500 mg = elementair Glucosamine 1180 mg Chondroïtinesulfaat 300 mg MSM 150 mg (methylsulfonylmethaan) Quercetine 60 mg Gember 1200 mg (60 mg van 20:1 extract) Rozenbottel 400 mg (100 mg van 4:1 extract) GEMBER De Glucosamine Complete bevat een equivalent van 1200mg Gember (uit een 60mg extract). In deze concentratie is de verwarmende eigenschap van Gember goed voor de bloeddoorstroming in de capillaire vaten rondom de gewrichten. Vele andere combinatie preparaten bevatten het minder (niet) nuttige gemberpoeder. Integrale zorg Het politieke poldermodel is uit. Het dualisme is in. Het kabinet en het parlement vormen zelfstandig hun eigen oordeel. Tegenstrijdige visies botsen. Als dat maar goed gaat Ook ons persoonlijke leven kent tegenstrijdige tendensen. Men zegt: wij bestaan uit lichaam en geest. Willen, voelen, denken en handelen wijzen niet altijd in dezelfde richting. Tegenstrijdige argumenten vechten om de voorrang. Gaat dat wel goed? Meestal wel. Dat ingewikkelde samenstel van ongelijksoortige bouwstenen is samen: gewoon ik. Als ik naar mijn lichaam wijs, bedoel ik ook al dat andere, wat geest heet. De vraag rijst of lichaam en geest voor elkaar werkelijk twee wezensvreemde substanties zijn. Zijn er wel twee aparte substanties van lichaam en geest, of is er eigenlijk maar één? En welke dan? De filosoof Descartes ( ) probeerde deze vragen in een gedachte-experiment te beantwoorden. Behaaglijk gezeten bij de open haard met een goed glas wijn, rolde en kneedde hij een stukje bijenwas in zijn handen. Hoe hij ook varieerde, de bijenwas was én bleef bijenwas. Verandering van kleur, vorm of grootte beïnvloedt op geen enkele wijze de materie van de bijenwas zelf. Hij meende hiermee te bewijzen, dat materie als zodanig en dus ook de materie van ons lichaam zelfstandig bestaat. Geldt datzelfde voor de geest? Ook die vraag tracht Descartes in een nieuwe meditatie te beantwoorden. Net als bij het stukje bijenwas streepte hij - nu in gedachten - alle kenmerken weg, die voor het bestaan van zijn geest niet echt noodzakelijk zijn. Het wegdenken van alle opgedane ervaring en zintuiglijke waarneming bleek zijn geest niet aan te tasten. Vervolgens schrapt Descartes de gehele fysieke werkelijkheid en ten slotte ook zijn eigen lichaam. Wat blijft er over? Hij kan nog steeds ik zeggen. Zijn geest is nog springlevend. Kan hij nog meer wegdenken? Hij zoekt de grens, waar voorbij zijn geest niet meer bestaat en niet meer kan bestaan. Wat kan hij NIET wegdenken, zonder zelf te verdwijnen? Wat blijft er ten slotte als onbetwijfelbare werkelijkheid over? Zijn antwoord is helder en duidelijk: het denken zelf. Probeer zelf maar eens uw eigen denken weg te denken. Dat is onmogelijk, omdat twijfel aan het werkelijke bestaan van uw denken, alleen mogelijk is dankzij ditzelfde denken. Wie twijfelt, denkt. Ook twijfel is denken. De eindconclusie van Descartes is wereldwijd beroemd: Cogito ergo sum, ofwel Ik denk, dus ik besta. Descartes bewees niet alleen dat het lichaam als zelfstandige substantie bestaat, maar ook de geest. De mens bestaat dus uit twee niet tot elkaar te herleiden substanties: lichaam én geest. Ziehier, het bewezen dualisme in de mens. De denkmethode van Descartes is weliswaar geniaal, maar toch had hij ongelijk. Zijn vergeten vooronderstelling is, dat de constatering van ik denk alleen mogelijk is, dankzij zijn fysieke hersenen. Het wegdenken van zijn lichaam was alleen mogelijk omdat zijn hersenen als materiële substantie bleven functioneren. Zonder lichaam geen hersenen én geen geest. Zonder geest geen mens. Zonder mens geen ik. Het dualisme heeft het Westerse denken tot in zijn voegen bepaald. Wij gaan bijvoorbeeld voor onze zieke geest naar de psychiater, voor wie de geest zelf onzichtbaar blijft. Niet de halve, maar de hele mens is ziek. Voor fysieke klachten bezoeken wij zoveel specialisten als er delen van ons lichaam zijn. Ons lichaam wordt medisch als een mechanisch object gezien. Het kankergezwel zit inderdaad in mijn lichaam, maar niet alleen mijn lichaam is ziek, ik ben ziek. Hoe het mogelijk is dat onze harde lichamelijke materie, zoiets ijls als geest genereert, blijft een raadsel. Eén ervaring is zeker: Ik besta, én ook het vervolg: dus ik denk, voel en handel. Wie ik zegt, ervaart zichzelf niet als lichaam en nog iets. Hij voelt zich een ongedeelde totaliteit. Nu maar hopen dat de medische wereld het tweeslachtig denken afzweert. Als ik kanker heb, vraag ik om hulp. Niet de ziekte moet worden genezen, maar de zieke. Dit vraagt om integrale zorg. Rein Stoel Ook verkrijgbaar zijn: Glucosamine QCV, Vegetarische Glucosamine, Glucosamine & Chondroïtine, Glucosamine 1200, Quercetine 500mg, MSM 1000mg, Gember, Multi Guard Osteo Advance 50+ Voor informatie: Postbus 52, 5324 ZH Ammerzoden Tel. +31(0) info@hb08.nl Reacties: info@reinstoel.nl of schriftelijk via de redactie van dit blad. Informatie: of telefonisch (026)

5 Hoe gezonder ze eten hoe beter, maar realiteit is weerbarstig Ieder jaar wordt bij zo n vierhonderd kinderen de diagnose kanker gesteld. Achter dat kille cijfer gaat een wereld aan spanning, hoop, onmacht, verdriet en verwarring schuil. In de serie Kinderen met kanker een gesprek met Marianne Naafs van de oudervereniging VOKK over de onzekerheid, de soms levenslange gevolgen voor kinderen en het belang van een gezonde leefstijl. Tekst en foto: Hans Nieuwstad Bestralingen, chemokuren, operaties, soms zelfs amputaties. Voor kinderen is kanker heel erg ingrijpend. En dus ook voor hun ouders. Marianne Naafs kan erover meepraten. Zij geeft leiding aan het bureau van de Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK) in Houten. Uit hoofde van haar functie kent ze de problemen in dit werkveld als geen ander. Maar ook uit eigen ervaring weet ze wat het is om een kind met kanker te hebben. Haar dochtertje was zeven maanden toen er nierkanker bij haar werd vastgesteld. Een jaar lang stond het leven van Marianne 24 uur per dag in het teken van de ziekte. Toen was duidelijk dat haar kindje het ging halen. Weer vijf jaar later werd haar dochtertje genezen verklaard. Spanningen De ervaring die ze doormaakte, bracht haar ertoe contact te zoeken met de VOKK. Die bestond in die periode nog maar net. De vereniging had haar warme sympathie, omdat ze maar al te goed wist waar je als ouders tegenaan loopt als je kind kanker blijkt te hebben. Marianne Naafs heeft een taalkundestudie gevolgd op academisch niveau en kan zich aardig redden in het leven, maar tijdens de ziekte van haar dochtertje voelde ze zich vaak onzeker. Als ik dat heb, dan zullen anderen dat vast en zeker ook zo ervaren, was haar reactie. Bij de VOKK kwam ze veel ouders tegen die precies hetzelfde meemaakten. Ze begon als vrijwilliger en kwam later in vaste dienst. Nu is ze directeur van deze organisatie met een staf die ruim vijf fte s omvat. Wat de vereniging deed en doet, is te veel om op te noemen. De aard van het werk is in de loop der jaren wel verschoven. In de beginperiode was er nauwelijks toegankelijke informatie en ouders voelden zich vaak eenzaam. In die situatie is, mede dankzij de VOKK, verandering gekomen. Tegelijk is de behoefte aan begeleiding, voorlichting en advies sterk toegenomen. Veel behandelingen worden tegenwoordig poliklinisch verricht. Dat betekent dat ouders hun kind thuis moeten verzorgen, met alle complicaties en spanningen die erbij horen. De VOKK kan voor ouders in die situatie van groot nut zijn. KanjerKetting Ook voor de kinderen zelf heeft de vereniging een schat aan informatie, ervaring en praktische hulp in huis. Populair is bijvoorbeeld de KanjerKetting, waaraan symbolen kunnen worden geregen die elk een onderdeel van het proces verbeelden. Een chemokuur is een kraal met de afbeelding van een poppetje met een petje (Chemo-Kasper), prikken is een rood balletje, een ander kopje staat voor radiotherapie (Radio-Robbie) en zo zijn er nog zo n dertig andere symbolen. Ze fungeren als beloningen, maar als ze eenmaal een ketting vormen betekenen ze veel meer. Kinderen krijgen grip op hun situatie. De ketting maakt hun behandelingsgeschiedenis zichtbaar. Het idee is spontaan geboren en is echt aangeslagen. Psychologen zijn vol lof over de functie die het heeft, aldus Marianne Naafs. Soms zijn kettingen meters lang. Is de behandeling achter de rug, dan helpen ze kinderen bij de verwerking. Maar het kan ook voor ouders een dierbaar relikwie worden in het geval hun zoontje of dochtertje het niet heeft gehaald. Gelukkig is dat percentage gedaald tot 25 procent. Anders gezegd: vijfenzeventig procent van de kinderen geneest, tekent Naafs aan. Altijd onder controle Niet alleen de verwerking van de ziekte vraagt na een genezenverklaring aandacht, ook blijft er een kans dat de ziekte terugkeert. De kinderen hebben een iets hoger risico dan anderen om voor een tweede keer kanker te krijgen. Wat dat betreft kan het boek nooit helemaal dicht. Naafs: Je hebt een gendefect. Dat staat vast. Anders zou je geen kanker hebben gekregen. Er is dus iets niet helemaal goed met je genen. En je hebt vaak chemokuren achter de rug. Die kunnen op zich ook weer kanker veroorzaken. Vandaar dat de kinderen altijd onder controle blijven. Daarnaast zijn er vaak restverschijnselen. Onvruchtbaarheid bijvoorbeeld. De VOKK heeft zich in het verleden sterk gemaakt voor een goed registratiesysteem. Dat is er ook gekomen. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat bestraling van de hersenen bij leukemiepatiëntjes gevolgen had voor hun verstandelijke ontwikkeling en ook wel een groeiachterstand kon veroorzaken. Om die reden worden de bestralingen van de hersenen nu alleen nog in uiterste nood toegepast. Hoe gezonder hoe beter Met het oog op eventuele langetermijneffecten van de antikankertherapie is er een speciale website, later.skion.nl. Die is bedoeld om jongeren te informeren over hun situatie maar ook te adviseren wat ze zelf kunnen doen om de kans op het optreden van zulke verschijnselen te helpen verkleinen. Bewegen en gezond leven zijn in dat verband twee belangrijke thema s. Deze adviezen gelden uiteraard ook voor kinderen tijdens de behandeling. In een (ook digitaal beschikbare) brochure van de VOKK wordt bijvoorbeeld melding gemaakt van het Moermandieet en van de behandeling door artsen die de Niet-Toxische Tumor Therapie toepassen. Niet dat de vereniging hierover een standpunt inneemt. Wel wil ze ouders die hiervoor kiezen, met goede raad terzijde staan. Naafs zal jongeren met kanker alleen maar aanmoedigen om gezond te eten. Hoe gezonder hoe beter, luidt haar devies. Maar tegelijk stelt ze vast dat de realiteit weerbarstig is. Als ouders moet je niet aankomen met verplichtingen in de trant van: je moet dit en je moet dat eten. Zeker bij pubers werkt dat alleen maar averechts. Maar daarnaast kunnen de smaak en eetpatronen veranderen als gevolg van de behandeling. Ook is bekend dat er soms een onbedwingbare behoefte aan vet bestaat. Tijdelijk weliswaar, maar het is wel iets waarmee je als ouders wordt geconfronteerd. Weer de kaas op, weer drie kroketten weg. Een ander gegeven is dat kinderen met kanker tijdens de behandeling vrijwel altijd sondevoeding krijgen. Naafs: Anders raken ze ondervoed. De tumor pleegt een aanslag op de beschikbare voeding en ook voor de groei hebben kinderen extra voeding nodig. Maar buiten dat is het vaak heel lastig om met de boodschap aan te komen om ook nog eens gezond te eten. Je bent dan al blij dat ze iets eten en het ook nog binnenhouden. Koesterkind Verslagen zitten de ouders tegenover de ziekenhuisarts. Wat ze al vreesden, hebben ze zojuist te horen gekregen. Hun kindje kan ondanks de langdurige en intensieve behandelingen niet meer beter worden. Helaas, we kunnen niets meer voor u doen, besluit de arts zijn verpletterende mededeling. Een misvatting. Artsen en andere zorgverleners kunnen ook in die situatie nog heel veel doen, zegt Marianne Naafs van de VOKK. Vandaar dat haar organisatie zich de laatste jaren hard maakt voor verbetering van de zorg voor ongeneeslijk zieke kinderen en hun familie. Die zorg zit om de een of andere reden niet in ons gezondheidszorgsysteem. Tegenwoordig kennen we wel hospices maar daar wil je je kind bijvoorkeur niet naartoe hebben. Je kind hoort thuis te sterven. Om na te gaan hoe het beter kan, ging twee jaar geleden op initiatief van de VOKK een project voor palliatieve zorg van start, Koesterkind. Met name op het gebied van psychosociale ondersteuning bleek nog een wereld te winnen. Het heeft een enorme impact op het gezin als de diagnose gesteld wordt dat een kind ongeneeslijk ziek is en vrijwel zeker jong zal overlijden, aldus projectleider Marie-José Pulles. Ouders lijken misschien heel sterk maar zijn dat in werkelijkheid vrijwel nooit. De negentig ouders die ik heb gesproken weten stuk voor stuk van ellende niet wat ze moeten doen. Elk jaar overlijden er zo n 140 kinderen van 18 jaar of jonger aan de gevolgen van kanker. Een van de problemen waar ouders tegenaan lopen, is dat de ondersteuning die ze krijgen via diverse loketten geregeld moet worden. Dat kost veel tijd en die willen ze juist met hun zieke kind doorbrengen. De VOKK werkt er momenteel hard aan deze situatie te verbeteren. 8 9

6 Jan Strating: 14 november welkom in Baarn Kennismakingsdag met boeiend programma voor nieuwe leden Hoe kun je het Moermandieet volgen en toch verrukkelijke maaltijden op tafel toveren? Hoe is het om als patiënt te leven en te eten volgens Moerman? Hoe kun je de kans op deze ziekte zelf zoveel mogelijk beperken? En wat zijn de nieuwste inzichten op dit gebied? Wie op deze vragen een antwoord wil én zich de afgelopen tijd heeft opgegeven als lid van de Moermanvereniging, zal op zaterdag 14 november niet teleurgesteld worden. Dan is in Baarn de kennismakingsdag voor iedereen die dit jaar lid van de vereniging is geworden. Tot nu toe zijn dat er al meer dan 280! U maakt dus kennis met een springlevende organisatie! Lekker eten Na de ontvangst van de nieuwe leden en hun introducés voorziet het programma voor die dag in een presentatie van Riëtte Janssen. Zij is vaste medewerker van Uitzicht en expert in het bereiden van maaltijden die voldoen aan de Moermannorm. Haar vaste rubriek heet niet voor niets Lekker eten met Riëtte Janssen. Zij weet precies hoe je binnen de mogelijkheden van het Moermandieet overheerlijke maaltijden kunt klaarmaken. Het volgende onderdeel wordt verzorgd door Ronnie van Schie uit Delft. Zij kreeg in 2001 te horen dat ze vanwege een viertal tumoren nog maar kort te leven had. Het opzienbarende verhaal over het verdere verloop van haar ziektegeschiedenis krijgt u van haar zelf te horen. Forum Na een even smakelijke als gezonde lunch zal Moermanarts Bob Hornstra, die al vele jaren de rubriejk Vraag & Antwoord verzorgt in Uitzicht, een lezing verzorgen over Voeding en kanker. Er is niets teveel gezegd als we beloven dat hij voor een boeiende voordracht zal zorgen. Daarna is er een forum waarop u al uw vragen kunt afvuren. Aan het forum nemen Riëtte Janssen en Bob Hornstra deel. Verder zijn er de hele dag kookdocenten aanwezig aan wie u alle mogelijke vragen op culinair gebied kunt stellen. Wat u evenmin mag missen is de kraam met gezonde producten. Hier krijgt u een leuke attentie. De boekentafel is eveneens een aanrader. Daar ligt een gratis exemplaar van het retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie op u te wachten. Een dikke pil waar u misschien door wordt afgeschrikt maar waarin patiëntenverhalen staan die we zeker ter lezing kunnen aanbevelen. Het programma begint om uur en duurt tot uur. Alle nieuwe leden Vakantie Groesbeek: enthousiasme over nieuwe locatie Mooie omgeving, heerlijk voedsel, en mensen die je tot nadenken stemmen. Als een buitenstaander ons zou zien, zou je niet denken dat we patiënten zijn, maar levensfitte, energieke en waardevolle mensen. Aldus de reactie van een deelnemer aan de nazomervakantie van de Moermanvereniging. Die laat aan enthousiasme weinig te wensen over. Van 6 tot 10 september was conferentiecentrum De Poort in Groesbeek het vakantieadres. Een nieuwe locatie voor dit evenement in een bosrijke omgeving, waar ook het weer volop wilde meewerken. Het was aangenaam warm en alle dagen scheen de zon. Ook de ontvangst en de verzorging waren dik in orde. Gastvrijheid komt op de eerste plaats in De Poort en we voelden er krijgen een persoonlijke uitnodiging. Daarin is ook te lezen dat iedereen een introducé mag meenemen. Enthousiaste mensen Jan Strating, bestuurslid van de Moermanvereniging en de man achter de ledenwerfactie, twijfelt er niet aan dat hij na afloop veel enthousiaste mensen zal aantreffen. In de praktijk blijken veel mensen die de Moermantherapie overwegen, terug te schrikken voor het woord dieet. Op de kennismakingsdag zal duidelijk worden dat daar geen enkele reden voor is. Ook de ontmoeting met dokter Bob Hornstra maakt de reis naar Baarn meer dan de moeite waard, zo verzekert Strating. Diens kennis van de natuurlijke kankerbestrijding is zo verbluffend dat hij garant staat voor een horizonverbredende dag. Of je zelf kanker hebt of iemand uit je omgeving of er juist zelf veel aan wilt doen om te voorkomen dat je deze ziekte krijgt, in alle gevallen raadt Strating aan om te komen. Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer één. Dat betekent in de praktijk dat iedereen er vroeg of laat in zijn of haar omgeving mee te maken krijgt. Alleen al om die reden zal niemand spijt krijgen van zijn of haar bezoek aan deze dag. ons zeer welkom, rapporteert Annie Tenbült, die zoals altijd de organisatie tot in de puntjes had geregeld. Ik krijg kippenvel, zo goed wordt er gezorgd, zo vatte een deelnemer de hulpvaardigheid van het personeel samen. De sfeer was ontspannen, wat mede te danken was aan het complex dat op stilte is afgestemd. De groep, die zich de biologische Moermanmaaltijden goed liet smaken, maakte heerlijke boswandelingen en genoot van het zonlicht dat door de bomen glinsterde. Voor afwisseling zorgde de Maas met voorbijvarende schepen. Jammer was alleen dat de groep slechts uit negen personen bestond. Maar de mond-tot-mond reclame zal er vast voor zorgen dat dat aantal de volgende keer hoger ligt! Leden werven leden : Toestroom houdt aan De kennismakingsdag voor nieuwe leden op 14 november in Baarn lijkt al bij voorbaat een geslaagd evenement te worden. Bij het ter perse gaan van dit nummer hadden zich al meer dan 50 geïnteresseerden aangemeld. Op pag. 10 in dit nummer leest u alles over het boeiende programma voor deze dag. Heeft u zich nog niet opgegeven, dan kan dat nog! Er is nog plaats. Aanmelden kan tot uiterlijk 10 november (tel op werkdagen tussen 9.00 en uur). Intussen blijft het aantal nieuwe leden gestaag toenemen. De laatste tussenstand is 283! Vanaf het vorige nummer zijn er 23 bijgekomen. Die groei is vooral te danken aan de inspanning van al die leden die geweldig hun best doen om nieuwe leden te werven. Ze betonen ware ambassadeurs van de vereniging te zijn. We hopen dat ze nog even doorgaan want de actie loopt nog tot eind van het jaar. Wie weet is de laatste klap een daalder waard! Wie Uitzicht in de bus krijgt op voordracht van familie, vrienden of bekenden, heeft nu nog één nummer tegoed. Maar het zou zomaar kunnen dat u ons blad nu al niet meer wilt missen. Als u zich opgeeft als lid, krijgt u voortaan tien nummers per jaar in de bus, vol interessante artikelen die niet alleen prettig lezen maar ook van groot belang zijn voor uw gezondheid. Onderzoeken wijzen steevast uit dat wij Nederlanders onze gezondheid een van de belangrijkste zaken in het leven vinden. En terecht! Als u Uitzicht tot nu toe heeft gelezen, weet u dat u ontzettend veel zelf aan uw gezondheid kunt bijdragen en hoe. Voor uw lidmaatschap van de vereniging krijgt u dus heel veel terug: adviezen, tips en informatie over gezond eten en gezond leven! Wie een nieuw lid aanbrengt, krijgt daarvoor een kleine tegenprestatie. U kunt kiezen: het receptenboek Culinair de wereld rond, of het dieetkookboek van Lia van Geest en Lydia Sleutel of voor het interessante Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie. Een luxe schrijfset kan ook. Maar er is meer. Elk door u geworven lid levert u een bonuspunt op, waarmee u spaart voor exclusieve prijzen. Voor de nieuwe leden zijn er ook welkomstgeschenken: de voordelen van het lidmaatschap (maximaal 25 % korting op voedingssupplementen via De Roode Roos, de kennismakingsbrochure, de voedingswijzer en de dvd Geef ziekte geen kans ). Zo kunt u nieuwe leden aanmelden: 1. Via de website: 2. Via de administratie: (0172) (werkdagen van tot uur). 3. Via Uitzicht: Aanmeldingskaart in Uitzicht. Vermeld altijd: a. Naam van de aanbrenger, postcode en huisnummer. b. Welk cadeau de aanbrenger graag ontvangt; cadeau 1, 2, 3. c. Naam van het nieuwe lid met alle gegevens, die nodig zijn. Leden werven Leden! 10 11

7 Gezond zwanger (2): Zo moeder zo kind Gezond eten en leven vergroten de kans op een gezonde baby De dochter van Uitzichtmedewerker Hans Stoop is zwanger. Een goede reden voor hem om zich te verdiepen in de relatie tussen gezondheid en zwangerschap. Een verminderde vruchtbaarheid, een problematische zwangerschap en afwijkingen bij de baby zijn vaak te herleiden tot de leefstijl, luidt een belangwekkende bevinding. In deze tweede aflevering gaat Hans Stoop in op gezonde voeding als onderdeel van de gewenste leefstijl. Tekst: drs. Hans Stoop Voor velen is een gezin een grote wens, maar in de eerste aflevering werd al duidelijk dat het krijgen van kinderen niet áltijd zo vanzelfsprekend is. Voor nieuw leven zijn in ieder geval een gezonde (mannelijke) zaadcel en een gezonde (vrouwelijke) eicel noodzakelijk. Maar minstens zo belangrijk is dat de versmolten zaad-eicel zich gedurende negen maanden in een veilige omgeving kan ontwikkelen tot een gezond nieuw mensje met alles er op en er aan. Jaarlijks worden tegenwoordig in Nederland ongeveer baby s geboren en iedere keer weer gaat daar een bijzonder ingenieus proces aan vooraf. Het fijne weet nog steeds niemand, maar feit is dat in verreweg de meeste gevallen alle organen en systemen aangelegd zijn zoals het hoort. De meeste baby s presenteren zich dan ook zonder problemen. Anderzijds gaat dit proces niet vanzelf. Voor een gezonde en complete baby zijn bouwstoffen en een goed werkend regelmechanisme nodig dat correcties kan aanbrengen wanneer iets niet helemaal gaat zoals het zou moeten gaan. Dit gebeurt allemaal in het lichaam van de moeder. Zij moet er van het Tabel 1: Vitamines en mineralen zijn van groot belang voor moeder en kind. Belangrijke vitamines en mineralen Vitamine B12 Folaat (foliumzuur) (Vitamine B9/B11) Vitamine D Magnesium en zink Calcium IJzer Symptomen en/of gevolgen bij een tekort voor de aanstaande moeder Onvruchtbaarheid Miskraam Engelse ziekte in pubertijd Door afwijkingen van het bekken problemen bij de bevalling Storing in hormoon-receptor binding Botontkalking Bloedarmoede begin af aan voor zorgen dat de ongeboren baby geen tekorten oploopt. Ook dient de foetus te worden beschermd tegen allerlei schadelijke invloeden uit de omgeving. Een goede gezondheid en een gezonde leefstijl leveren een zeer belangrijke bijdrage aan een voorspoedige zwangerschap en een welgeschapen zoon of dochter. Ze beperken het risico die eventuele schadelijke stoffen zouden kunnen veroorzaken. Een eventuele kans op complicaties in de zwangerschapsperiode is dus goed terug te dringen. Voeding van cruciaal belang Anders gezegd: de aanstaande moeder kan er zelf alles aan doen om de zwangerschap een prima start te geven, niet alleen vanaf het prille begin van de zwangerschap maar zelfs al daarvoor. Dit alles wordt nog eens bevestigd door een recent onderzoek van de Erasmus Universiteit waaruit blijkt dat een ongezond leven een grotere kans biedt op een problematische zwangerschap waarbij de baby zich minder ontwikkelt in de buik van de aanstaande moeder. Symptomen en/of gevolgen bij een tekort voor de nakomeling zwaarlijvigheid insulineresistentie hoge bloeddruk Spina bifida insulineresistentie zwaarlijvigheid hoge bloeddruk Een gezonde levensstijl betekent in de eerste plaats gezonde voeding. De juiste voeding van hoogwaardige kwaliteit is al ruim voor de zwangerschap van cruciaal belang. Deze voeding kan ervoor zorgen dat we juist die vitaminen en mineralen (micronutriënten) binnen krijgen die erg belangrijk zijn voor het zo goed mogelijk functioneren van ons lichaam, Micronutriënten spelen een essentiële rol in het functioneren van onze cellen. Ook vormen ze de centrale componenten van de vele enzymen in ons lichaam. Dit is natuurlijk altijd belangrijk, maar van extra groot belang wanneer er sprake is van een kinderwens. In de periode voor de eisprong en de daaropvolgende zwangerschap is er een toegenomen behoefte aan vitaminen en mineralen om een snelle groei van placenta, foetus, baarmoeder en borsten mogelijk te maken. Aan die vraag kan het lichaam bij voldoende en gezonde voeding in de meeste gevallen ruimschoots voldoen. Belangrijkste micronutriënten Hieronder volgen de belangrijkste micronutriënten (zie ook tabel 1): Vitamine D. Deze vitamine dient al vóór de pubertijd van de jonge vrouw in voldoende mate aanwezig te zijn. Tekorten aan vitamine D kunnen namelijk leiden tot de Engelse ziekte. Dit is een aandoening waarbij de botten onvoldoende verharden, zodat er vervormingen aan het bekken kunnen ontstaan. Een natuurlijke bevalling is dan niet meer mogelijk. Zink. Tekort aan zink kan leiden tot ondergewicht van de baby met alle gevolgen van dien. Zo n 80 procent van de baby s die overlijden in de periode van 22 weken zwangerschap tot 7 dagen na de geboorte (de zogeheten perinatale periode), heeft een laag geboortegewicht. Uit onderzoek blijkt dat het geboortegewicht van de kinderen toeneemt als zink wordt toegediend aan vrouwen met een laag zinkgehalte in het bloedplasma. Verder is zink, evenals magnesium van belang bij de vorming van (geslachts)hormonen. Vitamine B12. Deze vitamine dient niet alleen om de kans op onvruchtbaarheid te verminderen, maar ook om een miskraam te voorkomen. Het is een onmisbare stof voor de normale celdeling en eiwitaanmaak. Gedurende de zwangerschap wordt de mogelijkheid om vitamine B12 op te nemen minder. Maar wanneer er voldoende in de voeding van de moeder zit, hoeft dit geen problemen te geven. Strenge vegetariërs kunnen een tekort ontwikkelen doordat vitamine B12 met name in dierlijke producten voorkomt. In het Moermandieet is de eidooier en de karnemelk ruim vertegenwoordigt, dus geen 12 13

8 zorgen over een tekort wanneer u het Moermandieet volgt. Een tekort aan vitamine B12 en foliumzuur (B11) kan afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel van de baby veroorzaken, zoals het open ruggetje en de zogenaamde hazenlip, in de medische wereld schisis genoemd. Zwaarlijvigheid, insulineresistentie en een hogere bloeddruk kunnen op middelbare leeftijd het gevolg zijn van B12-tekorten tijdens de zwangerschap. Weliswaar beschikken we over een voorraadje vitamine B12 in ons lichaam voor ongeveer drie jaar, maar we merken een tekort pas als die voorraad op is en wanneer het dus te laat is. Vitamine A. Deze vitamine is belangrijk voor een normale groei en voor een goede gezondheid van ogen en huid. Tijdens de zwangerschap is er niet meer vraag naar vitamine A. Eerder moet een zwangere vrouw opletten dat ze niet te veel vitamine A binnenkrijgt omdat die vet afbreekt. Uitkijken derhalve met orgaanvlees, waarin veel vitamine A zit, en met sommige vitaminepreparaten. Foliumzuur. Dit is een vitamine van de B-groep, vroeger bekend onder de naam vitamine B11. Deze vitamine is essentieel voor een normale stofwisseling, weefselvernieuwing en groei. Een tekort leidt tot onvoldoende DNA-aanmaak en herstel. Mogelijke gevolgen zijn haar- en vaataandoeningen, aanlegstoornissen van de neurale buis (het centrale zenuwstelsel, de hersenen en het ruggenmerg) en zwangerschapscomplicaties. Dat is dan ook de reden dat geadviseerd wordt om geruime tijd -het liefste zo n zes weken- voor de aanvang van de zwangerschap te zorgen dat er voldoende folaat (foliumzuur) ingenomen wordt (zie ook fig. 1). Via de voeding is het lastig om voldoende folaat op te nemen. Het zit er wel in, maar er gaat veel verloren bij de bereiding om de simpele reden dat het een instabiele stof is. Vitamine B6. Deze vitamine is niet alleen heel belangrijk voor de aanmaak van rode bloedcellen maar ook voor die van eiwitten, koolhydraten en vetten. Ons immuunsysteem kan evenmin zonder B6. De zwangerschap zorgt voor een extra vraag naar deze vitamine. Extra vitamine B6 wordt ook aanbevolen bij misselijkheid en braken. Vitamine C. Belangrijk voor heel veel lichaamsprocessen. Omdat het volume van het bloedplasma gedurende de zwangerschap toeneemt, daalt het vitamine C niveau met 10 tot 15 procent. Dit is zonder probleem op te vangen door voldoende verse groenten en vruchten te gebruiken in en naast de dagelijkse maaltijden. Omdat vitamine C actief naar de foetus wordt getransporteerd, dient men op te passen met doseringen van 1 gram en meer. IJzer. IJzertekort komt wereldwijd heel veel voor in alle sociale klassen. Zo n tien tot twintig procent van de (jong) volwassen vrouwen heeft een ijzertekort. Er zijn meerder redenen waarom tijdens de zwangerschap extra ijzer nodig is. Zowel de placenta als de ongeboren vrucht vragen om ijzer. Een niet-zwangere vrouw heeft 15 mg ijzer per dag nodig, een vrouw die in verwachting is het dubbele. De mogelijkheid om ijzer op te nemen wordt minder door de gelijktijdige aanwezigheid van melk, koffie of thee. Vitamine C helpt een handje bij de opname van ijzer. Calcium (kalk). De vraag naar calcium neemt gedurende de zwangerschap sterk toe omdat de foetus deze stof nodig heeft voor de vorming van het gestel. De foetus is in staat om in alle omstandigheden voldoende calcium uit het bloed van de moeder te halen. Om te zorgen dat de moeder geen tekort krijgt, moet er dus ruim voldoende calcium via de voeding ingenomen worden. Choline. Dit micronutriënt is een belangrijke stof voor de foetus tijdens de zwangerschap, omdat het een rol speelt bij de ontwikkeling van de hersenen en de zenuwen. Ook deze stof wordt actief getransporteerd naar de foetus met als mogelijk gevolg dat de moeder een tekort oploopt. Voldoende aanwezigheid van choline verbetert geheugen en concentratie. Choline komt in ruime mate voor in eieren en in vis, tarwe en groenten. Het zit niet standaard in alle multivitamines. Eind van de winter Ondanks de nodige voorzorgsmaatregelen kan er natuurlijk toch nog van alles misgaan. Zo treden bij twee tot drie procent van alle baby s aangeboren (congenitale) afwijkingen op die herkenbaar zijn. Als de afwijking volledig erfelijk is bepaald, treedt er áltijd een afwijking op, ook al is de omgeving normaal. Maar zijn de genen niet erfelijk belast, dan is een afwijking puur het gevolg van omgevingsfactoren. Dat wordt treffend geïllustreerd door het gegeven dat bij zwangerschappen die starten in het vroege voorjaar, meer aangeboren afwijkingen voorkomen dan bij zwangerschappen later in het jaar. Waarschijnlijk worden die afwijkingen veroorzaakt door voedingstekorten van de moeder gedurende het eind van de winter. Dat wordt nog een bevestigd door onderzoek waaruit blijkt dat eventuele risico s tijdens de zwangerschap kunnen verdwijnen door voeding van goede kwaliteit! Stoffen die een belangrijke rol spelen tijdens de zwangerschap met de producten waarin ze voorkomen Magnesium Zink Vitamine D Vitamine B12 Vitamine B6 Folaat (B11) Choline IJzer Calcium Deling Embryonale periode (week) Foetale periode (maand) Bronnen: L. Silva. Proefschrift: Zwangerschapsvergiftiging. Ashworthe C.J. et al. Reproduction; 2001; 122: Ebisch IM et al.int J Androl 2006; 29 (2): en Paradiso Galatioto G et al. World J Urol. 2008; 26(1): Annual Meeting of the Society for the study of Reproduction July 18 to , D.L. Lawrence Convention Centre in Pittsburg Pront R et al. Andrologia 2009; 41(1): Molloy AM et al. Food Nutr Bull. 2008; 29(2 suppl): S discussion S112-5 Nutr Rev 1992 Jan;50(1):22-4; MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1991 Aug 2;40(30): Jensen CD et al. Cancer Causes and Control 2004; 18: en Kwan ML et al. Public Health Rep. 2009; 124(4): Liu CJ et al. BMC Cancer 2009;9: 15 Tabel 2: Bronnen van belangrijke vitamines en mineralen (micronutriënten) en het voorkomen ervan. cacao, schelpdieren, garnalen, sojabonen, noten, groene groenten, ongepelde granen oesters, zaden, zeevis en schaal- en schelpdieren, bruinbrood, peulvruchten, rijst zonlicht, vette vis, roomboter, ei vette vis, kwark, ei, smeerwortel volkorenproducten, ei, melk, noten, vis, bananen groene groenten (o.a. broccoli, spruitjes), linzen, asperges, fruit, volkoren producten, ei ei, tarwekiemen, vis, groenten veldsla, tarwebrood, appelstroop, ei melkproducten, groene groenten, bonen Hart Centrale zenuwstelsel Ogen Oren Lippen en deel aangezicht Gehemelte Tanden Bovenste ledematen Onderste ledematen Externe geslachtsdelen Afbeelding 1: De verschillende perioden waarin organen en systemen in ontwikkeling gevoelig zijn voor invloeden uit de omgeving. Uit: Human embryology and developmental biology, B.M. Carlson

9 Recepten voor 4 personen Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts. Lekker eten met Riëtte Janssen Gemarineerde courgette Ingrediënten: 1 sjalot 1 komkommer 7 ontvelde tomaten 2 teentjes knoflook 2 el. verse basilicum of kervel sap van 1 citroen ¼ dl olijfolie peper 300 gr. courgette 4 blaadjes ijsbergsla Borage, basilicumbloem, rode klaver, goudsbloem, kaasjeskruid, madeliefje Stamppot met tomaat en andijvie Ingrediënten: 1 kg. aardappels, geschild en in stukjes gesneden 600 gr. rijpe ontvelde pomodori tomaten, in stukjes gesneden 2 uien in stukjes gesneden 300 gr. fijngesneden krul- of gewone andijvie, of paardenbloemblad 3 el. milde olijfolie 1 tl. tamari 1 tl. kurkuma zwarte peper 2 el. basilicum of bieslook of peterselie 150 gr. boerenkaas in kleine blokjes gesneden 2 el. sesamzaad Groenten melange met kikkererwten Ingrediënten: 1 pond kikkererwten (12 uur weken) 2 uien in stukjes gesneden takje lavas, bonenkruid en 1 el. bouillonpoeder 2 geschilde rode bieten in dobbelsteentjes gesneden 2 winterwortels in schijfjes gesneden 3 ontvelde tomaten in stukjes gesneden 2 aardappels ongeschild en in blokjes gesneden 1 groene paprika in stukjes gesneden 1 tl. kurkuma mespunt zwarte peper 2 schijfjes verse gember of ½ tl. gemberpoeder 4 el. milde olijfolie Bio-shoyu 2 el. verse tuinkruiden Groenteschotel met ei Ingrediënten: 2 el. milde olijfolie 2 fijngesneden uien ½ tl. gember en kurkuma, zwarte peper ½ courgette in blokjes 6 rijpe tomaten in stukjes gesneden 1 gele paprika in blokjes 2 teentjes fijngesneden knoflook 4 eieren 4 el. fijngehakte peterselie of basilicum Viscurry Ingrediënten: 4 dikke uien in plakken gesneden 4 rijpe tomaten 2 el. gemalen kokos 2 el. kurkuma zwarte peper ½ el. versgemalen koriander 4 teentjes knoflook fijngesneden 4 el. milde olijfolie 400 gr. schoongemaakte verse makreel ½ l. bouillon Raita (komkommer/yoghurtsalade) Ingrediënten: 1 komkommer grof raspen 2 dl. volle yoghurt 1 tl. gemalen koriander (ketoembar) 1 tl. kaneel 1 tl. vloeibare honing (verse koriander blaadjes) Bereidingswijze: Doe vijf tomaten, citroensap, knoflook, sjalot, olijfolie, peper en verse basilicum in een blender en mix deze verse saus glad. Schil de komkommer en snijd deze in kleine stukjes. Snijd de tomaten in stukjes en schaaf de courgette in dunne plakjes. Doe de komkommer en tomatenstukjes in de saus. Leg de courgetteplakjes in een diepe schaal en giet de tomatensaus eroverheen. Laat de courgetteplakjes hierin ½ uur marineren en schep ze af en toe om. Leg op elk bord een blad ijsbergsla en schep hierop de gemarineerde courgette. Garneer met een eetbare bloem of wat basilicum. Bereidingswijze: Smoor de uien in de olijfolie, met de kurkuma en zwarte peper. Voeg de aardappelstukjes en de tomaat toe en laat dit met de tamari in 10 min. zachtjes gaar smoren. Prik in de aardappels of ze gaar zijn. Voeg de fijngesneden andijvie en/of paardenbloemblad toe en de basilicum, bieslook of peterselie. Warm het goed door. Verdeel de stamppot over vier borden en strooi de blokjes kaas en het sesamzaad erover. Bereidingswijze: Kook de geweekte kikkererwten in 1 uur gaar met bonenkruid, lavas en bouillonpoeder. Doe de helft van de gare kikkererwten in de diepvries voor een andere keer. Smoor de gember en de uien in de olijfolie met de kurkuma en zwarte peper. Voeg de rode bieten, tomaten en wortels toe en 1 dl. water en breng dit aan de kook. Voeg na 5 min. de aardappels en paprika toe en laat dit zachtjes gaar koken. Breng op smaak met zwarte peper en bio-shoyu. Verwijder de stukjes gemberwortel voor het opscheppen. Strooi de tuinkruiden eroverheen. Zilvervliesrijst (Uitzicht 8, 2006) of gierst (Uitzicht 5, 2008) is hier erg lekker bij. Bereidingswijze: Smoor de uien met de kruiden en knoflook. Voeg de courgette, paprika en tomaten toe en smoor dit gaar in 5 min. Scheid de eieren voorzichtig en doe de dooiers even in een bakje. Klop het eiwit door het gare groentemengsel en laat het stollen. Maak vier kuiltjes en doe in elk kuiltje een dooier. Bestrooi rijkelijk met peterselie of basilicum. Dit heerlijke lunchgerecht smaakt goed bij zuurdesembrood. Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moermankeuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar riettejanssen@hotmail.com. Bereidingswijze: Smoor in de olijfolie de uien met korian der, zwarte peper, kurkuma en knoflook. Voeg de gemalen kokos toe met de tomaten en laat dit even smoren. Voeg de bouillon erbij en breng het geheel zachtjes aan de kook. Snijd de makreel in stukken en laat deze even meekoken. Dit gerecht is heerlijk bij zilvervliesrijst. Je kunt er ook een klein schaaltje volle yoghurt bijgeven of een raita salade. Bereidingswijze: Laat de geraspte komkommer 10 minuten in zeef uitlekken. Leg er iets zwaars op en vang het vocht op voor de soep of bouillon. Meng in een kom de yoghurt, koriander, kaneel, honing en komkommer. Zet de raita zeker ½ uur afgedekt in de koelkast. Voor het opdienen doorscheppen en garneren met verse blaadjes koriander

10 Advertenties Onze specerijen Steranijs en Sichean peper Natuurlijk gezond met homeopathie van VSM Truus Hartsink, diëtist/publicist en lid van de Redactiecommissie van Uitzicht, verzorgt sinds december 2008 een reeks artikelen over Natuurlijk gezond De natuur is een bijna onuitputtelijke bron van vitaliteit. VSM gebruikt deze kennis al 110 jaar bij het vervaardigen van home opathische geneesmiddelen op basis van stoffen uit de natuur, zoals planten en kruiden. Hierdoor kun je op een natuurlijke manier gezond worden en blijven. De beste kwaliteit Alleen het beste is goed genoeg, als het om je gezondheid gaat. De producten van VSM voldoen aan alle strenge regels die gelden voor geneesmiddelen. Wij kweken in onze eigen tuin het overgrote deel van de plantaardige grondstoffen. Op ecologische wijze, dus zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Snel en effectief Homeopathische geneesmiddelen kunnen snel werken, soms al binnen een uur. Door hun milde werking zijn ze goed te combineren met andere geneeswijzen. Kleine ongemakken kun je zelf met een homeopathisch geneesmiddel oplossen. Voor andere aandoeningen heb je een professionele behandeling nodig. Ga in dat geval naar een ervaren homeopathisch arts of therapeut. Kijk voor meer informatie op Onze specerijen. Al eerder schreef Truus Hartsink een serie artikelen over Ons fruit en publiceerde in het (recente) verleden verscheidene boeken, onder andere over het Moermandieet. In deze aflevering over onze specerijen bespreekt ze steranijs en suchean peper. Adv VSM Uitzicht 185x130.indd :41:54 Voor sublieme voedingssupplementen: Producten met hoogste kwaliteit en dosering tegen absoluut de laagste prijs! Steranijs Een altijd groene boom met giftige bladeren, die heerlijk kruidig geurende bloemtrossen draagt. De boom dankt zijn wetenschappelijke naam aan deze geur Illicium, dat verlokkelijk, charmant betekent. Na de bloei volgen de stervormige vruchten met aan elkaar vergroeide peulen waar de zaden inzitten. Steranijs kan vijf tot twaalf van deze puntige peulen bezitten, maar de meeste hebben er acht. De zaaddozen worden onrijp geplukt en in de zon gedroogd. De boom groeit voornamelijk in de gematigde streken van Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika. Steranijs wordt ook wel Chinese anijs genoemd en in Indonesië en Maleisië is de naam bunga lawang. De smaak van steranijs is wat zoet/pikant met een vleugje bitter. Het wordt vermalen als poeder gebruikt, of heel in stoofpotten. De smaak is snel sterk en soms is een klein stukje al voldoende. Wat anijszaad is voor de Westerse keuken is steranijs voor de Oosterse keuken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het daar meer gebruikt wordt. Het gaat goed samen met vis, garnalen en gestoofd vlees. Sichean peper Een stekelige kleine boom met rode of zwarte bessen, die voornamelijk in Azië groeit. De sichean peper bestaat uit gedroogde, opengebarsten vruchtjes met een grote hoeveelheid glimmende pitjes. De pitjes zijn meestal smaakloos, hooguit licht bitter. Het is dan ook het vruchtomhulsel wat gebruikt wordt. De peper is genoemd naar zijn herkomst: de Chinese provincie Sichean. Bij het gebruik is het altijd opletten geblazen daar er nog stekelige steeltjes aanwezig zijn die beter verwijderd kunnen worden. De smaak is aromatisch, warm, licht zuur en pikant met een peperige nasmaak. De sichean peper geeft die zo kenmerkende typische smaak in Chinese gerechten. Het is dan ook een belangrijk onderdeel van het Chinese vijf kruidenmengsel. In China wordt er vaak een mengsel van gemalen, geroosterde sichean peper en zout op tafel gezet om over de gerechten te strooien. Andere namen voor deze specerij zijn Chinese peper, Japanse peper, de Engelsen noemen het sechuan en sichuan peper en in Indonesië staat het bekend als intit-intir. De peper is te koop in speciaalzaken en toko s. Men gebruikt het bij de bereiding van vlees, vis, gevogelte en groente. Een bijzondere eigenschap van deze peper is dat hij bij gebruik een verdovend gevoel geeft op de tong. Chinese geneesheren gebruiken het dan ook al eeuwen als verdovingsmiddel bij gebitsproblemen. In Amerika groeit een variant van de sichean peper die men daar toothache noemt (tandpijnboom), omdat kauwen op de bladeren en de bast van deze boom kiespijn verlicht

11 Vraag Antwoord In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoorlichting Wit van citrusfruit Binnen citrusvruchten, vooral sinaasappels en grapefruits, zit onder de schil veel wit. Soms hoor ik: je moet dat wit niet consumeren, want het is niet goed voor het lichaam. Anderen zeggen dat je dat wit juist wel moet eten omdat het waardevol is. Wat is waarheid? Het wit dat onder de schil van citrusvruchten zit, is waardevol voor onze gezondheid. Dit ietwat taaie witte vlees herbergt een belangrijke antioxidant: quercetine. Quercetine vinden we niet alleen in het wit onder de schil van citrusfruit, maar bijvoorbeeld ook in appels, bessen, druiven, kersen, thee, wijn en vooral in uien. Quercetine is een flavonoïd dat het vrijkomen van ontstekingsstoffen, bijvoorbeeld als reactie op vreemde lichaamseiwitten zoals allergenen, belemmert. Maar quercetine remt ook het melkzuurtransport van de kankercel, zodat de kankercel verzuurt en afsterft. Ook zou de stof het risico op staar verminderen. Quercetine is ook verkrijgbaar in capsules en wordt vaak met succes in combinatie gegeven met curcumine (geelwortel) capsules bij en tegen darmpoliepen. Een waarschuwing ten aanzien van de capsules: dit middel kan de werking van bepaalde medicatie voor het hart versterken. Laat het voorschrijven van de capsules dus over aan een arts met kennis van zaken. Nog een waarschuwing: gebruik geen grapefruit na de overgang als u een hormoongevoelige borsttumor heeft (gehad). Grapefruit bevat weliswaar quercetine, maar remt een cytochroom (CYP3A4) dat betrokken is bij de omzetting van oestrogenen waardoor de oestrogenenconcentratie toeneemt. Multivitamine Een nicht van mij is vanwege hart- en vaatproblemen opgenomen geweest in het ziekenhuis, dagen beademd en slapend gehouden, toch weer thuisgekomen en door een afgewogen medicatie weer redelijk goed. Bij een controle vroeg de arts welke middelen zij gebruikte. Hierbij was multivitamine One Daily een tablet per dag. Volgens de arts was dit kankerverwekkend en ze kreeg Devaron, een tablet per dag. Hoe moeten we tegen zo n advies aankijken? One Daily is een uitstekende multivitamine- en mineralentablet, die ik zelf regelmatig voorschrijf. Door een recente publicatie over antioxidanten die kankercellen zouden kunnen stimuleren om te overleven, is deze dokter toch aardig in de war geraakt. De publicatie betrof hier een onderzoek in vitro (een celcultuur van stervende kankercellen in een petrischaaltje om precies te zijn, een proefopstelling in een laboratorium). Een dergelijk in vitro onderzoek nodigt weliswaar uit tot nader onderzoek, maar staat op zich geen overhaaste conclusie toe. Het voorschrijven van vitaminen en mineralen bij kanker patiënten, zeker als zij worden behandeld met chemo, dient slechts te gebeuren door ervaren orthomoleculaire artsen. Preventief gebruik van de zogenaamde multi s dient eveneens met zorg te gebeuren. Geen enkele multi, hoe goed ook, is voor iederéén geschikt. De orthomoleculaire geneeskunde gebruikt het begrip biochemische individualiteit om duidelijk te maken dat de individuele behoefte aan micronutriënten sterk kan variëren. Zwangeren, sporters, mensen die roken, kinderen, ouderen en zieken kennen allemaal specifieke behoeften. De keuze van een multi wordt mede bepaald door factoren als geslacht, stressgevoeligheid, arbeidsomstandigheden of aanleg voor allergieën. Ook laboratoriumonderzoek kan nadere informatie bieden over de persoonlijke vitaminestatus. Zo zijn er beperkingen en contra-indicaties verbonden aan het voorschrijven van vitamine K2 bij gelijktijdig gebruik van medicijnen om te ontstollen (door bloedverdunnende middelen als sintrom en marcoumar); in ieder geval niet meer K2 dan 45 ugr dagelijks gebruiken. Bij gebruik van vitamine D3, zoals in de door u genoemde Devaron (400 ie per capsule) dient, als tevens hartglycosiden (zoals digoxin, lanoxin) worden ingenomen, het calciumgehalte in het bloed nauwkeurig te worden bepaald. Bij hypercalciaemie (te hoog calciumgehalte in het bloed) onder andere door te hoge dosis vitamine D bestaat dan kans op hartaritmieën. In Amerika geven officiële instanties thans een doorsnee doseringsadvies van 1000 ie per dag vitamine D, bij ouderen en mensen die aan ontkalking lijden minstens 2000 ie vitamine D dagelijks. Verstandig is het eerst de vitamine D spiegel in het bloed in een laboratorium te laten bepalen alvorens hoog te doseren. Ik hoop uw vraag voldoende te hebben beantwoord. Prostaatkanker Ik ben prostaatkankerpatiënt. In februari 2005 werd ik behandeld met brachytherapie, dat is radiotherapie in het orgaan of van zeer dichtbij. Na deze behandeling ging de PSA-waarde omlaag en bleef enkele jaren schommelen tussen 3.2 in mei 2005 en 4.3 in oktober In april 2008 was de PSA-waarde gestegen naar 5.8, voldoende reden voor de behandelende uroloog om cryotherapie, dat is lokale bevriezing tot -60 Celcius te adviseren. Door het almaar uitstellen van deze behandeling door de betreffende urologen was de PSA inmiddels opgelopen tot 40 in juli 2009 door uitzaaiing van de kankercellen in het lichaam en was volgens de uroloog cryotherapie niet meer mogelijk. Een koude en nuchtere mededeling, die bij mij overkwam als een doodvonnis. Ten slotte adviseerde hij een hormoonkuur. Sinds november 2008 volgen mijn echtgenote en ik het Moermandieet en vermijden we zoveel mogelijk het gebruik van suiker, zowel puur als in verwerkte vorm. Zijn er met betrekking tot het Moermandieet dingen die u mij zou willen aanraden, of aandachtspunten die u mij bijzonder op het hart zou willen drukken? Adviseert u mij contact op te nemen met een homeopathische arts? Om met uw laatste vraag te beginnen: zeker zou ik een consult aanvragen bij een klassiek homeopathisch arts bij u in de buurt. U kunt daartoe informatie opvragen via telefoonnummer (0317) of via de website Van groot belang is ook het advies van een orthomoleculair of biologisch werkend arts. De respectieve telefoonnummers zijn (050) en (035) De meeste ervaring met begeleiding van tumorpatiënten (Moermantherapie) vindt u bij de artsen voor niet-toxische tumortherapie. Voor informatie kunt u terecht bij de Moermanvereniging (0488) of bij de vereniging voor biologische tumortherapie, telefoon (073) Dan uw eerste vraag. De kracht van het Moermandieet zit hem niet alleen in het vermijden van suiker en suikerproducten. Gebruik van verse groenten, zo mogelijk vers uitgeperst, en het consumeren van voldoende fruit en het laten staan van vlees behoren tot de kenmerken van dit dieet. De volgende aandachtpunten zijn van belang bij de behandeling van prostaatkanker: Gebruik geen melk maar liever reformkarnemelk. Weinig of geen omega-6 vetten gebruiken maar voornamelijk omega-3 vetten. Dus onder andere: geen zonnebloemolie maar olijfolie om te roerbakken, en vette vis of visolie capsules in plaats van vlees. Veel en afwisselend groenten eten uit de Brassica familie, dus broccoli, bloemkool en koolsoorten als boerenkool e.d. Groene thee drinken, met name Japanse groene thee als sencha en matcha. Zorg voor voldoende vitamine D: in de zon wandelen als die er is en in de winter een eetlepel levertraan. Tomaten roerbakken in olijfolie, lekker op brood of bij de warme maaltijd. Op deze manier komt lycopeen vrij uit de tomaten en daarvan is aangetoond dat het bij hoog-risico patiënten de kans op prostaatkanker verkleint. Gebruik in plaats van een tarweboterham een of twee sneetjes biologische rogge; rogge vertraagt de PSA stijging in vergelijking met tarwe. De artsen voor niet-toxische tumortherapie zullen u zeker capsules voorschrijven met EGCG (EpiGalloCatechineGallaat) uit groene thee, vitamine D3, Curcuma (geelwortel) en selenium. Ten slotte: de homeopathisch werkende collega zou de remedie Lycopodium kunnen overwegen. Calciumtabletten Wat is het verschil tussen de diverse calciumtabletten, zoals oesterkalk, calciumcitraat (Orthica) en Calcichew 1000 mg? In verband met een lactose allergie gebruikte ik oesterkalk of calciumcitraat. Na twee botbreuken wees een dexascan osteoporose met een zeer hoog risico op botbreuk uit. Op voorschrift van de arts gebruik ik nu Alendronine en Calci-chew. Na twee jaar gebruik blijkt de botdichtheid hetzelfde gebleven. De Calci-chew ligt me zwaar op de maag en veroorzaakt lichte misselijkheid. Is elke vorm van calcium even werkzaam? Welke calciumtablet zou u adviseren? Dagelijks verdwijnt er zo n 500 mg calcium uit onze botten maar dat is een natuurlijk proces. Bot is levend weefsel. Om de drie maanden wordt elk bot in ons lichaam vervangen! Daarom is het van belang de juiste voedingsstoffen te consumeren, gevarieerd te eten en extra botafbraak te voorkomen. Dit laatste kunt u bereiken door zuinig te zijn met koffie, alcohol en vooral dierlijk eiwit (vlees en vleesproducten). Erg belangrijk is voldoende beweging, zoals dagelijks een flinke wandeling maken (pompt calcium terug in het bot). En niet vergeten voldoende tijd door te brengen in het daglicht en in de zon voor de synthese in het lichaam van vitamine D. Calcium kunnen we ook via de voeding binnen krijgen, vooral door zuivelproducten (yomio, biogarde, soja-yofu e.a.), maar ook zijn er plantaardige calciumbronnen als groene groenten, bonen en noten. Maar eigenlijk moeten we het hebben van de botopbouw in onze jeugd. Tot de leeftijd van 30 jaar vindt versterking van de botten plaats; na het 45e levensjaar wordt er meer bot afgebroken dan aangemaakt. Ons botkapitaal wordt dus uitsluitend in de jeugd opgebouwd. Vroeger gaf men de kinderen levertraan, een goede gewoonte, omdat met levertraan onder andere voldoende vitamine D werd ingenomen en daarmee kan calcium nu eenmaal veel beter worden opgenomen in het lichaam. Maar nu over uw situatie. Alendronine is een bifosfonaat en wordt gegeven ter bestrijding van osteoporose. Het middel zou onder andere de osteoclasten (botafbrekende cellen) remmen en de botstructuren versterken. Bij Calci-chew zie ik nog wel eens bijwerkingen, o.a. zoals u zelf beschrijft. Behalve calcium bevatten deze kauwtabletten ook aspartaam (een kunstmatige Lees verder > 20 21

12 Vraag Antwoord zoetmaker), een stof waarvoor sommige voedingsdeskundigen ernstig waarschuwen (onderzoeken op kankerverwekkende eigenschappen lopen nog). Behalve calcium is er voor een goede botopbouw ook voldoende magnesium nodig, evenals andere mineralen. Een goed calciumpreparaat vind ik bijvoorbeeld Soft Calcium+ voor volwassenen die geen of weinig zuivel gebruiken. Tijdens en na de menopauze en zeker bij fracturen vind ik Bone Protect (Orthica) een goed preparaat met een goed opneembare calciumverbinding, vitamine K, vitamine D (helaas hier niet voldoende in de meeste gevallen) en mineralen. De dosering van Bone Protect is twee- tot driemaal daags een capsule. Als u antistolling gebruikt, is het beter om niet meer dan twee capsules per dag te gebruiken. Voor een optimale vitamine D spiegel adviseer ik u de ouderwetse levertraan te gebruiken, een flinke eetlepel per dag. Artsen kunnen het voorschrijven als Oleum Jecoris Aselli, maar in de reformwinkel is goede levertraan vrij verkrijgbaar. Als u levertraan doet denken aan vroeger en u daar minder goede herinneringen aan hebt, is vitamine D3 600 IE, in uw geval twee capsules per dag, aan te raden. Een goede oesterkalk die u erbij kunt gebruiken, bevat over het algemeen calcium in zijn natuurlijke vorm in een natuurlijke omgeving, namelijk de oesterschaal. Via de Roode Roos kunt u oesterkalk bestellen zoals Salvé Oesterextract plus QTZ 350 mg, een tot twee capsules per dag. Sommigen gebruiken fijngewreven eierschalen van (eigen) kippen en dat is in ieder geval goedkoper. Lymfklierkanker Mijn vriendin heeft, na bijna twee jaar van het kastje naar de muur gestuurd te zijn en nadat ze eindelijk een stukje beenmerg hadden onderzocht, te horen gekregen dat ze lymfklierkanker heeft. Ze wordt niet behandeld, dat doen ze pas als het echt nodig is en ze kan er volgens de arts als het mee zit, nog wel twintig jaar mee lopen. Ze is vaak moe. Zelf ben ik in 1984 geopereerd aan borstkanker en ben gelijk overgestapt op het Moermandieet met alles erop en eraan. Ik houd me er overigens nog steeds aan en het bevalt me prima: ik barst van de energie! Ook ben ik gelijk lid geworden van de Moermanvereniging en lees alles; helaas kan ik haar hiermee niet helpen. Heeft u misschien richtlijnen voor dit soort kanker, richtlijnen voor wat ze zelf kan doen om haar lichaam te ondersteunen en wat meer energie te krijgen? Bij lymfklierkanker hangt het erg van het tumortype af, of de kanker agressief is of niet. Ze dient in ieder geval bestrijdingsmiddelen te mijden als ze tuiniert bijvoorbeeld. Deze chemische verbindingen belasten het lymfeapparaat enorm. Daarentegen verlaagt blootstelling aan de zon het risico op lymfklierkanker, met name de Non Hodgkin lymphoma. Vitamine D, bijvoorbeeld in de vorm van Etalpha of Alfa-calcidol, gebruiken als de serumspiegel van het vitamine D onder de 75 nmol/l is. In de winter kan ook levertraan gebruikt worden. Verder Thymusconcentraat (tweemaal daags 300 mg van AOV) of beter nog: Thymusinjecties. Ik adviseer uw vriendin in ieder geval een Moermanarts te raadplegen. Maagpijn Ik ben een van de patiënten die de maagbacterie Helicobacter Pylori had. Begin augustus heb ik een kuur met Pantopac (twee antibiotica met een maagzuurremmer) gekregen om de maagbacterie te doden. Over twee weken is er weer een controle om te kijken of de maagbacterie inderdaad weg is. Uit het bloedonderzoek bleek dat alles in orde was. Ik heb nog wel klachten als vermoeidheid, maagpijn en maagzuur. Van mijn arts kreeg ik Omeprazol 40 mg. Ik vraag me af wat ik kan gebruiken om de maagpijn te verminderen. Ik zou het erg op prijs stellen als u mij kunt helpen. De bacterie die bij u gevonden is in de maag, de Helicobacter Pylori, is een veelvoorkomende oorzaak van maagzweren. Het is dus van belang dat deze bacterie uit uw maag verdwijnt en dat kan inderdaad met behulp van antibiotica zoals in de Pantopac. Ook vitamine C kan de groei van deze bacterie remmen. In uw geval zou ik calciumascorbaat nemen (PH neutraal om de maag te ontzien) of vitamine C-perfect van AOV, tweemaal daags een tablet na het eten. Een hoge vitamine B12-spiegel helpt te beschermen tegen de Helicobacter en het Norwalkvirus, een veroorzaker van buikgriep. Van dokter Moerman leerde ik dat vitamine E helend werkt op de maag (200 tot 400 ie dagelijks). Maagzuurremmend is van oudsher koolsap; kool is rijk aan het aminozuur glutamine dat het genezingsproces bevordert door de cellen van het beschermende slijmvlies te voeden. U kunt ook glutamine capsules gebruiken, bijvoorbeeld driemaal daags 500 mg tot een gram (liefst buiten de maaltijden om). Rauwe aardappel en/of aardappelsap bindt maagzuur. Uit diverse onderzoekingen blijkt dat zoethoutwortel op korte termijn en als onderhoudstherapie bij maag- en darmzweren beter helpt dan reguliere zuurremmende middelen. Een nadeel is echter dat zoethoutwortel de bloeddruk kan verhogen. Sommige therapeuten zijn enthousiast over het gebruik van het sap van Aloë Vera dat de productie van maagzuur helpt afremmen. Verder kunt u beter alcohol, koffie, cola en zure vruchtensappen mijden en ook roken vertraagt de genezing. Pijnverlichting ten slotte kunt u ook bereiken door onder andere gebruik van kruiden als Salvia, Plantago en Sanicula, die in natuurwinkels nog verkrijgbaar zijn. Een uitstekend adres is Van der Pigge, een zeer oude drogisterij in Haarlem (023) Een goed kant en klaar kruidenmiddel voor maagklachten is Iberogast (van Steigerwald en via de Roode Roos te bestellen). Laat nog eens weten of de maagklachten verdwenen zijn. MS te lijf met linolzuur en vitamine D Amerikaanse wetenschapper ontdekt waarde van complementaire geneeswijzen De complementaire geneeskunde heeft er lang op moeten wachten maar er is toch echt wat gaande. Na Antikanker van David Servan Schreiber is er nu Complementaire en alternatieve geneeswijzen bij multiple sclerose van Allan Bowling. Twee artsen die zich hebben bevrijd van het reguliere juk, op ontdekkingsreis zijn gegaan naar andere behandelingsmethoden van bekende ziekten en hun bevindingen in boekvorm hebben uitgegeven. Tekst: Hans Nieuwstad Foto: Stichting MS-Anders Bowling is, als het om de ziekte MS gaat, niet de eerste de beste. Hij is medisch directeur van het Rocky Mountains MS Center in Englewood (Colorado) en verbonden aan de universiteit van Denver. Halverwege de jaren negentig besloot hij op onderzoek uit te gaan naar alternatieve behandelmethoden. Hij wist dat twee van de drie MS-patiënten er gebruik van maken, hoe hard de reguliere geneeskunde ook roept dat ze dat niet moeten doen. Bowling wilde wel eens weten of dat keiharde nee terecht is. Winst te behalen Multiple Sclerose (MS) is een auto-immuunziekte: het afweersysteem valt het eigen lichaam aan. Bij MS betreft dat het zenuwstelsel, de hersenen en het ruggenmerg. Patiënten lijden aan spierzwakte en gevoelloosheid. Genezing is niet mogelijk. Wel zijn er verschillende medicijnen die zich richten op het verloop van de ziekte. Bowling nam alle mogelijk studies en onderzoeken door naar de effecten van alternatieve behandelmethoden bij MS-patiënten. Ook zette hij de gerapporteerde bevindingen van artsen en patiënten op een rij. Daarover schreef hij een boek, dat wereldwijd veel belangstelling krijgt. Een geactualiseerde versie is nu in het Nederlands vertaald en aangepast aan de Nederlandse situatie. De speurtocht van Bowling lijkt veel op die van prof. dr. David Servan Schreiber. Die deed hetzelfde maar dan met betrekking tot kanker. In Uitzicht is vorig jaar uitvoerig aandacht besteed aan zijn opzienbarende ontdekkingsreis. De uitkomsten van Bowling zijn weliswaar iets minder spectaculair maar als een ding blijkt, is het wel dit: de reguliere sector kan maar beter snel haar vooroordelen over de complementaire geneeskunde laten varen. Er zijn tal van aanwijzingen dat er winst mee te halen is bij MS, al is er nog veel onderzoek nodig voordat definitieve conclusies getrokken kunnen worden. Swank-dieet Bowling legt de lat erg hoog en dat lijkt raadzaam. Van allerlei supplementen is bekend dat ze het weerstandsniveau verhogen. Bij heel veel ziekten is dat gunstig, maar bij MS is het uitkijken geblazen. Prikkeling van het afweersysteem kan de ziekte juist verergeren in plaats van temperen. Een van de therapieën die Bowling bespreekt, is die van dr. Roy Swank. Hij doet in zekere zin denken aan Moerman. De hypothese van Swank is dat er een verband is tussen vetten en MS. In 1948 begon hij met het voorschrijven aan zijn patiënten van een dieet dat zeer weinig verzadigde en veel meervoudig onverzadigde vetten bevat. Ook rood vlees acht hij schadelijk. Vis, levertraan en multivitamines daarentegen moedigt hij aan. De laatste rapportage van Swank dateert van Van de vijftien onderzochte patiënten die al vijftig jaar zijn dieet volgen, hadden er maar twee een ernstige beperking. De anderen waren er goed aan toe, hadden een vrolijke lach en oogden jeugdig. Helaas voor de arts voldoen zijn onderzoeken niet (geheel) aan de geldende richtlijnen en daarom wordt er in reguliere kringen weinig met zijn dieet gewerkt. Linolzuur Wie MS op alternatieve wijze wil behandelen, kan volgens Bowling met een gerust hart zijn toevlucht nemen tot linolzuur. Twee van de drie onderzoeken lieten positieve effecten zien, met name bij patiënten die nog weinig beperkingen hadden. Bronnen van linolzuur zijn oliën uit zaden en noten, zonnebloemolie, lijnolie en uiteraard linolzuursupplementen. Nog enthousiaster is Bowling over vitamine D. Een belangrijk gegeven in dit verband is dat MS meer voorkomt naarmate de afstand tot de evenaar groter wordt. Bij meer zonlicht dus minder MS en zoals bekend is de zon een belangrijke (en gratis!) leverancier van vitamine D. Ook mensen die al MS hebben, kunnen baat hebben bij vitamine D. Hun botdichtheid neemt veelal af, terwijl vitamine D juist goed is voor de botten. Ook lijkt de frequentie van de aanvallen af te nemen. Vandaar dat Bowling MSpatiënten aanraadt ervoor te zorgen dat ze in ieder geval geen tekort hebben. Verder adviseert hij patiënten gevarieerd te eten en gezond te leven. Ook beweging, mind-bodytherapieën zoals hypnose en yoga, ontspannings therapie en acupunctuur kunnen zijn goedkeuring wegdragen. Niet dat hij ze inruilt voor bewezen reguliere behandelingen, maar het is bij hem en-en. Dat is een ware verademing vergeleken bij de keiharde veto s van Bowlings reguliere collega s. Complementaire en alternatieve geneeswijzen bij multiple sclerose is uitsluitend verkrijgbaar via de Stichting MS-Anders (bestellen via (020) of ms-anders.nl). Prijs 24,95, voor MS-patiënten 5,

13 Advertenties Voedingscentrum misleidt publiek We gaan de winter weer tegemoet. Reden, vindt het Voedingscentrum, om het publiek te waarschuwen tegen extra vitamines en voedingssupplementen, omdat die niet bijdragen aan meer weerstand. Het bericht staat te lezen op de website van het Voedingscentrum en bovendien is een persbericht uitgegaan. Aan nu.nl laat een woordvoerster van het nationale voorlichtingsbureau weten zich eraan te storen dat producenten van vitaminetabletten en voedingssupplementen weer reclame maken voor producten waarmee mensen meer weerstand voor de wintermaanden kunnen opbouwen. Dat klopt niet, zegt de woordvoerster. Maar wat klopt er werkelijk niet? Zo heeft juist in de winter iedere Nederlander extra vitamine D nodig om zijn weerstand te verhogen. Internationale vitamine D-experts die al hun hele leven wijden aan research op het gebied van vitamine D, zijn hiervan overtuigd. [1] Maar het Voedingscentrum vindt de bewijsvoering te magertjes om dit aan het Nederlandse publiek mee te delen. Ja, zelfs nog erger: te ontraden onder het mom dat leveranciers van voedingssupplementen de boel zitten te misleiden. Research van de laatste jaren heeft laten zien dat vitamine D een belangrijke functie vervult tegen infectieziekten, mogelijk ook tegen griep en verkoudheid. Juist in een tijd dat er al of niet een Mexicaanse griep toeslaat, is het misnoegen van het Voedingscentrum misplaatst. Is het misschien het Voedingscentrum ontgaan dat deze griep juist om zich heen slaat in landen op het zuidelijk halfrond, waar het tot nu toe winter was? Zelfs de Gezondheidsraad is ervan overtuigd dat het zonlicht in Nederland in dit seizoen te zwak is om enige vitamine D van betekenis in de huid aan te kunnen maken. De Gezondheidsraad en daarmee zijn spreekbuis het Voedingscentrum, zegt desondanks dat gezonde voeding voldoende vitamine D verschaft, ook in de winter. Maar als we kijken naar de bronnen van vitamine D, dan zijn de enige leveranciers van betekenis de vette vissen. Zoals haring (800 IE per 100 gram) en zalm (450 IE per 100 gram). Twee sneetjes brood met verrijkte margarine levert 25 IE. Dat is het dan zo ongeveer wat je aan vitamine D binnen kunt krijgen op een dag. Als je tenminste elke dag vette vis eet. Dat is dus wél wat anders dan gezonde voeding. Gezondheidsraad en Voedingscentrum weigeren om prima uitgevoerd onderzoek te accepteren door ridicuul rigide criteria aan te leggen. Onvoldoende bewijs is hun adagium. Zo duurde het ook dertig jaar voordat het Voedingscentrum vrouwen met kinderwens adviseerde om een foliumzuursupplement te gebruiken om het risico van een baby met een open ruggetje te verkleinen. Beweerd werd dat het ultieme bewijs niet was geleverd. Ten onrechte, zo bleek later. Het Voedingscentrum en zijn voorlichting zijn ook nog op een andere manier failliet verklaard. Door de publicatie van het recente rapport Richtlijnen Goede Voedselkeuze (2008) van het Voedingscentrum zélf. Hierin zegt het dat wie zich strikt houdt aan de Schijf van Vijf niet zal slagen voldoende van zes belangrijke micronutriënten binnen te krijgen: foliumzuur, vitamine D, vitamine A, ijzer, selenium en zink. Dus ook al eet u volgens de normen van het Voedingscentrum, dan krijgt u onvoldoende van de genoemde micronutriënten binnen. In een rapport zegt bovendien de Gezondheidsraad dat slechts 1,8% van de Nederlanders eet volgens de Richtlijnen Goede Voeding (Enkele Belangrijke Ontwikkelingen in de Voedselconsumptie, 2002). Het Voedingscentrum negeert waardevol wetenschappelijk onderzoek en blijft halsstarrig het nut van voedingssupplementen ontkennen. Tegen beter weten in. Zie ook: [1] Nieuw licht op vitamine D en chronische ziekten

14 Oplossing Word lid van de vereniging en deel met anderen doel en kennis. Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2009/07. Iedereen is het er tegenwoordig over eens dat de manier van leven de kans op kanker beïnvloedt. Het klinkt u ongetwijfeld bekend in de oren dat roken longkanker kan veroorzaken, lang in de zon liggen huidkanker kan opleveren en haastig uit de muur eten ook niet best is voor uw gezondheid. De arts Cornelis Moerman was een van degenen die er zeker van was dat onze voeding invloed heeft op het ontstaan van kanker Hij bewees experimenteel dat kanker met goede voeding te voorkomen en te genezen is. Dat deze Moerman voedingswijze helpt, hebben al zeer velen ondervonden. De Moermanvereniging zet zich in voor natuurlijke kankergeneeswijzen. De vereniging gaat uit van een directe relatie tussen voeding en welvaartsziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten, suikerziekte, astma en reuma. Daarom maakt zij zich sterk voor preventie door het gebruik van goede voeding en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Bij onze leden is veel kennis aanwezig. Van deze kennis kan iedereen gebruik maken. Hoe? Door de telefoon te pakken en de Moermanvereniging te bellen. Onze administratie zal u altijd kunnen helpen, ook door u te verwijzen naar andere leden die de kennis hebben die u nu net nodig hebt. Doen dus! De prijzen gaan naar de volgende winnaars: 1e prijs: dhr. Breedveld, Lekkerkerk 2e prijs: mevr. Eekhof, Moordrecht 3e prijs: mevr. Lodder, Heerde. De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht 2009/9 sluit 20 december LET OP! Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste 1,00 op girorekening 6189 (eventueel via uw bank) t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen. Gert Tretmans. Tuinvaas ZT Almelo tel/fax: (0546) KRUISWOORDPUZZEL Horizontaal: 1. strafzaak 9. tikkertje 17. wortel 18. visuil 19. tor 20. telwoord 21. op een keer 23. ten aanzien van 25. schoorsteenkap 26. slechte vrouw 27. daar 28. lage rivierstand 30. vrouwelijke afzetter 33. familielid 34. par exemple 35. voorgebergte 37. werkelijk 38. rekening 40. ontevredenheid uiten 42. een zekere 43. vrucht 45. slok 46. binnenste 48. achterblijver op sociaal en emotioneel vlak 50. eiland voor de kust van Sumatra 52. artikel 53. bijbelse figuur 54. deel van Limburg 55. bedrijfskunde 56. vruchtbaarmakende stof 58. onroerend goed 60. eten voor dieren 61. vogel 62. plaats in Noord-Holland 64. vreemde munt 66. plankje om iets af te dekken 69. ontkenning 70. hatelijke opmerking 72. Europeaan 74. te koop 76. maanstand 77. vlerk 79. errore excepto 80. boksterm 81. oevergewas 83. tijdperk 84. brillantine 86. op die plaats 88. dun 89. gemeenschappelijke weide 91. leefregel 93. groet 94. handvest 95. overwinningsteken. Verticaal: 1. dop op zuigfles 2. zwak 3. snelle loop 4. folio 5. vaste regel 6. enthousiasme 7. bandiet 8. kosteneenheid 9. kosten koper 10. schrijflijn 11. vlijt 12. dwaas 13. bijwoord 14. ogenblik 15. voertuig 16. eenjarig dier 22. ransel 24. Noorse lichtgoden 26. duivel 29. web 31. wortel 32. deel van de voet 33. nachthemd 35. tot schuim maken 36. in zout water leggen 38. dichterbij komen 39. te aaien 40. mannetjesputter 41. naast 43. niet smal 44. na de tijd dat 45. mak 47. meisjesnaam 49. in de sport verboden doping 51. sneeuwschaats 57. plaats in België 59. interval 60. haal met een bezem 61. glans 63. deel van een schip 65. groot mens 67. melkleverancier 68. beeldverhaal 70. gummibuis 71. spelleiding 73. graan 75. reet 77. rust 78. ongevuld 80. oever 82. bijbelse figuur 83. samentrekking van edel 85. watering 87. vaartuig 89. zangnoot 90. voorzetsel 91. dozijn 92. totus tuus. Als u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u aan de hand van de cijfers ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing. Uitzicht is het tijdschrift van de Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld. Verantwoording De redactie van Uitzicht en het bestuur van de Moermanvereniging brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren. Eindredactie Cor van Groningen Medewerkers aan dit nummer: Truus Hartsink Drs. Bob Hornstra, arts Riëtte Janssen Hans Nieuwstad Petra Pronk Dr. Gert Schuitemaker Drs. Hans Stoop Fotografie Stef Breukel e.a. Redactiecommissie Drs. Simon de Graaf (FIAC) Truus Hartsink Drs. Hans Stoop Cor van Groningen Redactieadres Redactie Uitzicht Hof van Azuur TB Delft Advertenties Advertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat LL Weert Telefoon (0495) Inschrijving Uitzicht ISSN Uitzicht op internet info@moermanvereniging.nl Kopij volgend nummer: Magazine 10/2009 vóór 21 november 2009 c o l o f o n Korte berichten Duidelijke verschillen! Wetenschappelijk onderzoek laat telkens weer de positieve effecten van goede voeding op de levensduur zien. Een voorbeeld: Onderzoekers van de Harvard Universiteit verzamelden van 1984 tot 2002 gegevens van ruim gezonde vrouwen zonder hartproblemen in de leeftijd tussen 33 en 50 jaar. Iedere twee tot vier jaar vulden de deelneemsters vragenlijsten in over hun voedselinname en van degenen die tijdens de onderzoeksperiode stierven, werd de oorzaak van overlijden vastgelegd. Op basis van de voedselvragenlijsten maakten de onderzoekers onderscheid tussen twee verschillende voedingspatronen. Het ene patroon bestond uit gezonde voedingsmiddelen, zoals groente, fruit, peulvruchten, volkoren producten, vis en gevogelte. Het andere patroon werd bestempeld als een Westers dieet en bevatte meer rood en bewerkt vlees, geraffineerde granen, patat, suikerrijke producten en desserts. In 2002 waren van het totale aantal deelneemsters vrouwen overleden. Vrouwen die het gezonde voedingspatroon hadden gevolgd, liepen volgens de berekeningen een 28 procent kleinere kans om aan een hartaandoening te sterven. Bovendien hadden zij een 17 procent lager risico om te sterven aan de andere ziekten die in het onderzoek betrokken waren, zoals een beroerte, kanker en diabetes. De vrouwen die meer van de Westerse keuken hielden, hadden een 22 procent hogere kans om te overlijden aan een hartziekte. Ook hadden zij een risicotoename van 21 procent om te sterven door de andere oorzaken. Muziek verzacht chronische pijn Mensen met chronische pijn hebben baat bij het luisteren naar muziek. Het effect van een uur muziek per dag: minder pijn, minder gevoel van depressie, meer zelfvertrouwen en een lager gevoel van gehandicapt zijn. De onderzoekers bekeken het effect van muziek op een groep mensen die minimaal zes maanden chronische pijn leed. De mensen werden in drie groepen verdeeld. De eerste groep moest elke dag een uur naar zelf uitgekozen muziek luisteren. De tweede groep kreeg instrumentale muziek te horen die was uitgekozen voor de onderzoekers. De derde groep mocht niet naar muziek luisteren. De mensen beoordeelden zelf hun situatie, voor en na het muziekonderzoek. In allebei de groepen waarin mensen naar muziek hadden geluisterd, was sprake van een aanzienlijke verbetering van de situatie. Daarbij maakte het geen verschil of de muziek zelf was uitgekozen of aangedragen door de onderzoekers. In beide groepen daalde de pijn met 20%, de depressie met 25%, het gevoel van gehandicapt zijn met 18% en steeg het zelfvertrouwen met 8%. (Bron: GEzondNu) Vis verlaagt mogelijk risico darmkanker Het eten van meer vis verlaagt mogelijk het risico op darmkanker. Dat blijkt uit een Japans onderzoek met 782 patiënten met darmkanker en bijna 800 controlepersonen. De onderzoekers onderzochten de relatie tussen het voedings patroon van de deelnemers en het krijgen van darmkanker. Het verband tussen de inname van omega 3-vetzuren (aanwezig in vis) en de kans op darmkanker bleek bijna significant. Bij de 20% deelnemers met de hoogste inname van omega-3-vetzuren was het risico op darmkanker 26% lager dan bij de mensen met de 20% laagste inname. (Bron: Fit met voeding) Groen thee verkleint kans op mondkanker Uit een studie naar het effect van groene thee op mondkanker, blijkt dat vrouwen baat hebben bij het drinken van groene thee. Bij mannen werd dit verband niet gevonden. In het onderzoek werden mannen en vrouwen tussen 40 en 79 jaar gedurende 10 jaar gevolgd. Deze mensen hadden voor deelname aan de studie geen mond- of slokdarmkanker. Na analyse bleken 37 gevallen van mondkanker te zijn ontstaan. Naarmate er meer groene thee werd gedronken, was de kans op mondkanker bij vrouwen lager. Zo bleek dat vrouwen die 1 tot 2 kopen per dag dronken 49% minder kans op mondkanker hadden, vergeleken met vrouwen die geen thee dronken

15 De Roode Roos B.V. Magazijn voor orthomoleculaire voeding Deze keer een andere selectie van producten, welke door De Roode Roos B.V. geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime assortiment, van meer dan 3500 producten en 80 leveranciers. Bestellen bij De Roode Roos B.V. Alle producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een fotokopie maken. Onze volledige catalogus is op aanvraag verkrijgbaar of te downloaden via onze website Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door TNT-Post bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer ROODEROOS ( ) gebruiken. Internetgebruikers kunnen een versturen naar orders@derooderoos.com. Ook kunt u bestellen via onze Webwinkel: Vanaf nu biedt De Roode Roos u de mogelijkheid uw bestellingen te betalen via doorlopende machtiging voor automatische incasso. Een machtigingskaart hiervoor kunt u opvragen via onze website: Prijswijzigingen door derden voorbehouden Vermeld hier uw adresgegevens: Uw naam: (Dhr/Mevr): Adres: Postcode & Woonpl.: Telefoonnummer: Lidmaatschap nr.: Geboortedatum: adres: Evt. op voorschrift van: Postbus BA DEN HAAG Telefoon Fax Bestelformulier nr produkt fabrikant aantal vorm normaal leden B4398 Active Biodream Biodream 800 gram 45,00 36,00 A5304 Aloë Vera Sap puur Aloelixir 250 ml 14,95 11,21 S4920 Anti oxidant Formule Salvé 60 tab 21,00 15,75 M3492 Bio Bran MGN3 Medpro 50 tab 65,00 58,50 C4754 Bio Nutriënt l-tryptofaan CellCare 60 vcaps 21,90 17,52 P5491 BioActive Q mg Pharma Nord 30 caps 26,75 20,06 P5489 BioActive Q10 50 mg Pharma Nord 30 caps 14,95 11,21 P5487 Bio-Bloeddruk Pharma Nord 60 caps 29,95 22,46 P0268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg Pharma Nord 150 caps 46,50 34,87 V4630 Co Enzyme Q10 with MCT Viridian 60 vcaps 36,34 29,07 L3118 Colladeen Lamberts 60 tab 28,95 21,71 A4126 Coriolus Versicolor-extract 750 mg AOV 90 caps 30,45 22,84 A3128 Curcuma Longa extract 600 mg 8903 AOV 60 caps 21,85 16,39 D4141 Detox Totaal DNH Research 150 ml 30,00 25,50 N2308 DHA 250 Now Foods 120 caps 37,50 28,13 B4716 Echinacea Extra Forte Bloem 60 caps 14,95 11,21 N1092 Eye Support Now Foods 60 caps 30,00 22,50 E0048 Fem-Plex TR Ess. Organics 90 tab 17,95 13,46 I3947 FreeMan IntiCare 40 caps 29,95 22,46 D4113 Glucon Combi Districare 120 tab 34,50 29,33 A4175 Glucosamine 700 / Chondroïtine 200 AOV 180 caps 53,35 40,01 L3338 Glucosamine 1200 mg Lamberts 120 tab 18,70 14,03 T1328 Green Magma TS Products 136 tab 14,95 11,21 N1640 Greens + Nagel 264 gram 49,95 37,46 A1970 Groene Thee extract (250 mg) 8824 AOV 60 caps 19,50 14,63 B4089 Honeyfeel Cream Bfactory Health Products 30 ml 14,50 10,88 N3167 Host Defense New Chapter 60 vcaps 46,95 35,21 E0070 Lecithine 1200 mg Ess. Organics 75 caps 11,25 8,44 B4105 Levertraan Forte Bonusan 60 Licaps 9,00 6,75 L4640 LifeCare Silicium LifeCare 250 ml 79,00 59,25 B3273 Lignan Flax Oil Complex Barlean's 473 ml 19,95 14,96 V5696 Luchtweg Formule VitOrtho 60 vcaps 23,00 17,25 C0503 Magnesium 250 mg AAC Country Life 90 tab 18,95 14,21 V0586 Max EPA Cardio Vasc. Res. 100 caps 36,30 27,23 A1388 Module 1 MultiVit Basic Alfytal 90 vcaps 20,25 18,23 M3402 Mor DHA Minami Nutrition 60 softgel 24,95 18,71 M3312 Mor EPA 1000 mg Minami Nutrition 60 caps 31,95 23,96 S1037 Neuraphyt Steigerwald 100 tab 24,95 18,71 N3963 Omega 3 Visolie vloeibaar Now Foods 200 ml 27,50 20,63 V3821 Omega VitaFytea 120 softgel 26,95 20,21 V4131 Ostamax VitaKruid 90 tab 25,50 21,68 K0341 P-5-P Klaire Labs 250 vcaps 66,00 49,50 P4169 Plantina Algreen Plantina 150 gram 47,75 35,81 P5099 Plantina Coënzyme Q10 forte 150 mg Plantina 150 caps 164,95 123,71 P5597 Plantina Magnesium Plantina 90 tab 35,10 26,33 P5596 Plantina N-Acetylcysteïne Plantina 60 tab 29,40 22,05 T3654 Prostaatformule Best Choice 60 tab 11,50 8,63 L2436 Pure Fish Oil 1100 mg Lamberts 60 caps 21,95 16,46 V5431 Salvestrol Platinum Vitals 60 caps 79,00 59,25 V5442 Salvestrol Shield Vitals 60 caps 34,95 26,21 E0126 Selenium NP 50 mcg Ess. Organics 90 tab 14,40 10,80 M4456 Spirulina Marcus Rohrer 180 tab 13,32 11,32 F5648 Squalene ip6 Fyto-Life 100 caps 59,50 53,55 V4646 Super Greens Plus VitaKruid 220 gram 49,90 42,42 B3988 Venal Bional 90 caps 18,50 15,73 P0269 Vitamax Original Formula Parmalux 200 softgel 39,95 29,96 V5018 Vitamine K 2 Vitals 60 softgel 18,95 14,21 C4084 Women's Mood Care For Women 30 caps 19,95 17,96 Deze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, vul dan duidelijk een girokaart in met het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen! Het gironummer waarop u kunt bestellen is: t.n.v. De Moermanvereniging Postbus AM Alphen aan den Rijn. De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt 3,50 extra berekend. Adv_CurcumaLongaNAP_ :45 Pagina 1 Boekenlijst 01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar 11, De Moermantherapie, Jac. Landman 4, De psychische achtergronden van kanker, Jac. Landman 4, Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman 6, Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel 6, Op weg naar herstel, Simonton 25, Het Moermandieet, gezond en lekker, E. Wannee 4, A solution to the Cancer Problem 7, Variaties op de Moermankeuken, Truus Hartsink 4, Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel 7, De actuele voedingstabel, wat zit waar in? 6, Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van 20,40 de Moermantherapie 37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker 9,50 Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: Meer variaties op Moermanrecepten, Truus Hartsink 4, Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen 12, De helende factor, Bob Th. Hornstra 16, Moermankookboek, culinair de wereld rond 4, Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum 4, Dvd Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond, Kees Braam 6,95 Advertentie Goede ondersteuning AOV biedt ondersteuning van de Niet Toxische Tumor Therapie met bijvoorbeeld Curcuma longa (met 95% curcuminoïden) en Quercetine. Vraag uw voorschrijver naar AOV producten (ook verkrijgbaar bij De NatuurApotheek Pijnacker). aov natuurlijk gezond Koperslager RK Nootdorp T F E verkoop@aov.nl 29

16 Gezond leven Gezond blijven 10% korting bij de Roode Roos Een leven lang vitaal! Squalene is een bijzondere stof die zowel in het menselijk lichaam als in de natuur wordt aangemaakt. Het behoort tot een speciale groep antioxidanten, de zogenaamde isoprenoïden en wordt uit de levertraan van de diepzee dogfish verkregen. Squalene heeft het vermogen om zuurstof toe te voegen aan de menselijke cel. Hierdoor beschermt het de cellen waardoor het lichaam wordt behoed voor de ziekmakende moleculen. Issho Genki Squalene ip6 is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver voedingssupplement dat uw lichaam weer in balans brengt. Versnelt herstel Toename energie, vitaliteit en uithoudingsvermogen Beschermt tegen vroegtijdige veroudering van de huid Beschermt tijdens chemotherapie en bestraling Beschermt cellen en weefsels Fyto-Life van Hogendorpplein SR Goirle T: +31 (0) F: +31 (0) E: W: NOW producten zijn o.a. verkrijgbaar via: artsen, therapeuten, apotheken en De Roode Roos Topkwaliteit voedingssupplementen met een gezonde prijs Advertenties Green Magma bevat het extract van 100% biologisch geteelde jonge, groene gerstebladeren. Het groene gerstextract bevat alle belangrijke vitaminen, mineralen, enzymen, spoorelementen en antioxidanten zoals die ook voorkomen in verse bladgroente. Bovendien is Green Magma rijk aan chlorofyl. Er is ook een Green Magma Plus variant. Deze bevat groen gerstextract aangevuld met groente- en fruitextracten, probiotica en voedingsvezels. Verkrijgbaar bij De Tuinen, Gezond & Wel, drogisterij en natuurvoedingswinkel. Voor meer informatie: of bel de infolijn van TS Products NIEUW! Nu ook in handige meeneemverpakking met shaker. Vraag nu een gratis stick* aan om zelf te proberen met actiecode GMU09. *zolang de voorraad strekt BIO-PRODUCT TSR747-ADV.GREENMAGMA.UITZICHT.indd :30:24 Sap van zuivere ALOË VERA ALOELIXER NIEUW (96%) Helpt bij: verzwakt immuumsysteem verminderde weerstand huidproblemen stress lusteloosheid Activiteitenkalender 10, 17 en 24 november Roermond Kookcursus Regio Limburg Plaats: Klooster van de Broeders van Liefde, Heinsbergerweg 190, Roermond Tijd: van tot uur Activiteit: Onder deskundige leiding zelf maaltijden leren klaar maken die niet alleen gezond maar ook smakelijk zijn Kosten: Voor leden 80,-, voor niet-leden 120,- Opgave: Toos Scheres, tel. (0475) of Mien van de Vijf eijken, tel. (0493) (graag tijdig aanmelden!) 6 november Nieuwegein Congres Tijd voor leven Plaats: NBC, Blokhoeve 1, Nieuwegein Activiteit: Openingscongres van de Week Chronisch Zieken Doelgroep: Chronisch zieken, mensen met een handicap, mantelzorgers en alle anderen die beroepsmatig met mensen met een beperking te maken hebben Deelname: Gratis Aanmelden: 11 november 2009 Den Haag Lezing dr. Etienne Premdani Thema: Ayurveda en de kijk op kanker en verzuring Spreker: Dr. E. Premdani, afgestudeerd arts en voedingsdeskundige, heeft in India twee jaar de wijze van Ayurveda bestudeerd Plaats: Laan van Meerdervoort 1a, Den Haag Aanvang: uur Zaal open: uur Kosten: Geen - vrijwillige bijdrage 14 november Baarn Kennismakingsdag nieuwe leden Moermanvereniging Plaats: Het Brandpunt, Oude Utrechtseweg 4A Tijd: uur Lezingen: Riëtte Janssen, Ronni van Schie en Bob Hornstra Kosten: gratis inclusief lunch Opgave: Als u meer dan een jaar lid bent van de Moermanvereniging en ook deze bijzondere dag zou willen bijwonen dan kunt u zich t/m 10 november opgeven bij het Centraal Bureau ( werkdagen tussen 9.00 en uur) Advertentie Van de penningmeester Bij dit nummer: contributienota voor 2010 Bij dit nummer van Uitzicht is de contributienota voor het kalenderjaar 2010 gevoegd. Dit betreft alleen die leden die nog geen automatische incasso aan de vereniging hebben verleend. Ik doe een dringend beroep op uw medewerking om de contributienota vóór 31 december 2009 aan de Moerman vereniging over te maken. Tevens wil ik van deze gelegenheid gebruik maken u op te roepen tot het verlenen van een automatische incasso; hiermee helpt u uw vereniging! Dit is voor u gemakkelijk en u bespaart ook nog eens 4,- (besluit ALV april 2009). En voor de vereniging betekent dit een vermindering van werkzaamheden en kosten; geen drukkosten, verzendkosten en administratiekosten voor de inning van de contributienota! Daarom doe ik een vriendelijk maar dringend beroep op elk lid die nog geen machtiging heeft verstrekt dit toch te overwegen. Vul een machtigingskaart in! Voor uw medewerking bij voorbaat dank namens de vereniging. En bent u het niet eens met de automatische afschrijving? Neem dan contact op met uw bank of giro of met ons; de afschrijving kunt u dan eenvoudig terug laten boeken. Wilt u een lekker vet visje? Ter kennismaking: 25% korting Rob Kappé, penningmeester. E A C ALOE VERA European Aloe Vera Association - Cran Canaria Uitz_Omega-3.indd :22:50

17 GOED VOOR MAAG EN DARMEN Om in conditie te blijven moeten maag en darmen ons voedsel goed kunnen blijven verteren; hierbij is het behoud van een goede balans binnen het spijsverteringskanaal van belang. Een combinatie van 9 heilzame kruiden helpt op natuurlijke wijze de maag- darmfunctie in evenwicht te houden. Ondersteunt een gezonde spijsvertering en is te gebruiken bij o.a. een vol gevoel in de maag, als men winderig is en bij stressvolle situaties. Ondersteunt het behoud van een normale zuurgraad in de maag. Bevordert de darmfunctie voor een betere darmpassage en natuurlijke stoelgang. FIT-GEZOND-EXTRA WEERSTAND TIMM Health Care BV info@timmhealthcare.nl KOAG-KAG toelatingsnummer: _ad_Iberogast_uitzicht_plus 1/1.indd :49:04