ROES EN RISICO BECIJFERD

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ROES EN RISICO BECIJFERD"

Transcriptie

1 Tweemaandelijks 17e jaargang 100 december 2010/januari 2011 ISSN ,10 AFTEN Vele middeltjes om ze te bestrijden, maar meestal verdwijnen ze gewoon vanzelf VETSTOFFEN Met omega 3, met soja, met olijfolie... Wat is het best om te smeren of te bakken? NUMMER 100 Onze kritische stem stuurt het beleid en daar hebt u baat bij Expert Onafhankelijk Dicht bij u Afgiftekantoor: Brussel X P ENQUÊTE ALCOHOLGEBRUIK De grens tussen sociale drinker en probleemdrinker is misschien kleiner dan u denkt. Wij ondervroegen bijna Belgen en luisterden naar het verhaal van ex-alcoholisten ROES EN RISICO BECIJFERD Magistrale bereidingen: wij checkten de kwaliteit bij 42 apothekers

2 Bijna een Belg op tien drinkt alcohol op een manier die schade toebrengt aan de gezondheid. Leer uw grenzen kennen om verslaving te vermijden NR DECEMBER 2010/JANUARI Al 100 nummers lang lobbyen wij voor kwaliteitsvolle en betaalbare voeding en gezondheidszorg. En wij boekten menig succes MEDISCH NIEUWS Middelen tegen artrose MS: symptomen afzwakken Nitroglycerine bij peesletsels Zeeden is niet nuttig Hormonen en nierstenen PRIKBORD GEZONDHEID Migratie in voeding Database geneesmiddelen Voedselallergie Onduidelijke verpakking Controle op claims Medicatie met alcohol Informatie of reclame? Viagra voor vrouwen Bijwerkingen melden ENQUÊTE ALCOHOLGEBRUIK Het is belangrijk tijdig te beseffen wanneer u te veel drinkt. De nood aan preventie bij jongeren verdient bovendien speciale aandacht. AFTEN Hinderlijk kunnen ze wel zijn, maar in de meeste gevallen zijn deze mondzweertjes niet ernstig. Behandelen hoeft zelfs niet. MAGISTRALE BEREIDINGEN De kwaliteit van heel wat bereidingen liet te wensen over. Wij vinden dat er maatregelen moeten komen. CYSTITIS Een blaasontsteking gaat u met antibiotica te lijf. Of toch niet? Wij analyseren het probleem en bekijken ook andere behandelingen. 100 NUMMERS IN ACTIE Goedkopere medicijnen, minder ereloonsupplementen, veiligere voeding, betere etikettering... Wij konden al heel wat bereiken. VETSTOFFEN Smeren, bakken en braden. Misschien kan het wel gezonder als u een andere vetstof probeert. Ons advies bij uw keuze. SUIKERZIEKTE Leven met diabetes is niet eenvoudig en evenmin kosteloos. Een overzicht van wat kan helpen en van manieren om de kosten te drukken. LEZERS VRAGEN Kosten voor homeopathie Patuline in appels Chloor in zwembaden en astma Andullatietherapie Carotisstenose: een arts reageert WAAR OF NIET WAAR "Alle wijnen voeren evenveel calorieën aan" IN ONZE VOLGENDE NUMMERS: Verborgen zout Borstkankerscreening Cataract Rouwen Enquête tandzorg ONZE DRIE WAARDEN EXPERT Onze geloofwaardigheid berust op de vakkennis van onze 300 gespecialiseerde medewerkers, onze beproefde en doorzichtige werkmethodes en onze veeleisende beroepsethiek. ONAFHANKELIJK Wij gaan prat op een totale onafhankelijkheid, zowel op financieel, politiek als ideologisch vlak. Onze standpunten en adviezen worden op geen enkele wijze ingegeven door externe druk. DICHT BIJ U Wij laten ons leiden door de consumenten in het algemeen en onze abonnees in het bijzonder. Wij luisteren naar hun wensen en noden en zorgen voor een snelle en aangepaste dienstverlening. De gezondheidsinformatie in dit tijdschrift is gebaseerd op recent wetenschappelijk onderzoek. In de medische wereld kan absolute zekerheid evenwel nooit worden gegarandeerd. Wij hopen toch uw behoefte aan nuttige en degelijke informatie te bevredigen. Het inwinnen van persoonlijk advies bij medisch personeel is altijd raadzaam.

3 TEST GEZONDHEID BEWIJST ZIJN NUT, AL 100 NUMMERS Met trots leggen we u het nummer 100 van Test Gezondheid voor. Bijna 17 jaar geleden gingen we met dit tijdschrift van start omdat er steeds meer vraag kwam naar objectieve informatie over gezondheid, gezonde voeding en milieu. Ons uitgangspunt bleef al die jaren hetzelfde. In de eerste plaats u objectieve en betrouwbare informatie aanreiken, als tegengewicht voor de gekleurde en door commerciële belangen ingegeven boodschappen die u dagelijks krijgt via reclame, allerhande claims en gesponsorde websites. Geen saaie, wetenschappelijke uiteenzettingen, maar vlot leesbare en begrijpelijke teksten, die u nieuwe inzichten verschaffen en concreet advies leveren over voeding, behandeling en preventie van ziekten, en milieuzorg. Vanuit onze expertise en onze consumeristische invalshoek lobbyen wij ook bij de bevoegde instanties en ijveren wij voor een constante verbetering van het gezondheids- en voedingsbeleid. Want u hebt recht op kwaliteitsvolle en betaalbare zorg en voeding. Nog te vaak worden er bijvoorbeeld medicijnen en behandelingen voorgeschreven wanneer dat niet echt nodig is of worden in basisvoeding ingre- HOE ONS TE BEREIKEN? Telefonisch (algemeen nummer en inlichtingen rond eerder verschenen artikels) (abonnementen en bestellingen) Per contact via onze website 32 diënten verwerkt zoals additieven, die er eigenlijk niet in thuishoren. U hebt ook recht op correcte en volledige informatie, van zorgverstrekkers, de farma- en voedingsindustrie, de overheid... Ook daar blijven wij voor vechten. Uit onze steekproef van magistrale bereidingen (blz. 18) blijkt dat maar 1 op 4 voldoet aan de strenge kwaliteitseisen. Wij dringen aan op meer controles, waarvan de resultaten openbaar worden gemaakt, zoals in Nederland. Ook zorgwekkend, slechts 1 op 40 verpakkingen bevatte alle nodige informatie. Wij vragen dat systematisch een bijsluiter wordt meegeleverd. In het belang van onze abonnees en alle andere consumenten zetten wij onze waakhondfunctie verder, en blijven wij onze bevindingen onderstrepen met krachtige eisen en acties. Zoals het meldpunt geneesmiddelen, dat we in 2006 op eigen initiatief oprichtten en waar we ondertussen al meer dan 800 patiëntenmeldingen ontvingen. De consument heeft recht op correcte, volledige en betrouwbare informatie, zeker als het over zijn gezondheid en voeding gaat Schriftelijk Test Gezondheid Hollandstraat 13, 1060 Brussel 03

4 medisch nieuws ARTROSE Glucosamine en chondroitine blijven omstreden Preparaten op basis van glucosamine en chondroitine worden voorgesteld aan mensen die aan artrose lijden. Hun nut blijft echter omstreden. Een nieuwe analyse komt tot teleurstellende conclusies. De auteurs bekeken de resultaten van de beste studies, om na te gaan of glucosamine, chondroitine of een combinatie van beide een positief effect hebben op de pijn door artrose en de evolutie van de ziekte. Hun besluit luidt dat het nut van deze producten niet bewezen is. Het enige positieve is dat ze ook geen kwaad kunnen. Onmiddellijk oogstte deze analyse echter heel wat kritiek, om uiteenlopende redenen. Uiteindelijk blijft wat we vijf jaar geleden stelden in een artikel over artrose van de knie (TG 93) nog altijd geldig: het is niet uitgesloten dat bij bepaalde patiënten glucosamine en chondroitine de pijn kunnen verlichten. Ze zijn dus wellicht het overwegen waard wanneer de klassieke geneesmiddelen niet de verwachte pijnstilling opleveren. Al worden de meeste van deze producten verkocht als voedingssupplement, enkele producten op basis van glucosamine staan ook geregistreerd als geneesmiddel, zij het op basis van een weinig overtuigend dossier. Een voordeel is dat geneesmiddelen in principe beter worden gecontroleerd dan Een pijnstillend effect is niet uitgesloten, maar de gegevens zijn tegenstrijdig voedingssupplementen en voorzien zijn van een degelijke bijsluiter. Toch vragen wij ons af of die argumenten volstaan om producten waarvan de doeltreffendheid niet is bewezen, het statuut van geneesmiddel te geven. De studie is te vinden op (Bron: British Medical Journal, 16 september 2010) MULTIPLE SCLEROSE Onderzoek naar medicijn Multiple sclerose kan leiden tot een geleidelijke aftakeling van de bewegingscontrole, de zintuiglijke waarnemingen, het spraakvermogen enz. Vooralsnog is MS ongeneeslijk. Er bestaan enkel geneesmiddelen die de symptomen kunnen afzwakken en de ontwikkeling van de ziekte kunnen afremmen. Daarom blijft verder onderzoek noodzakelijk. In dat kader hebben onderzoekers salbutamol getest, een medicijn dat al wordt gebruikt tegen astma. Alle 44 patiënten kregen een klassiek geneesmiddel tegen MS, plus hetzij salbutamol, hetzij een placebo. Ze werden twee jaar lang gevolgd. De toevoeging van salbutamol blijkt een bescheiden maar wel degelijk positief effect te hebben. Meer onderzoek is echter nodig om die resultaten te bevestigen. (Bron: Archives of Neurology, september 2010) PEESONTSTEKING Nitroglycerine zou nuttig zijn Onderzoekers gingen na of een zalf op basis van nitroglycerine nut heeft bij de behandeling van peesontstekingen en andere peesletsels. Na analyse van de beschikbare betrouwbare studies besluiten ze dat uitwendig gebruik van nitroglycerine doeltreffend werkt tegen de pijn veroorzaakt door peesproblemen. Bovendien zou nitroglycerine de pezen ook versterken in geval van chronische peesontsteking. Volgens de onderzoekers rechtvaardigt dit alleszins verder onderzoek. Momenteel is er maar één zalf met nitroglycerine op de Belgische markt: Rectogesic, alleen op voorschrift, tegen pijn door chronische anale scheurtjes. (Bron: Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, augustus 2010) 04

5 HART- EN VAATZIEKTEN Zeeden: ondoeltreffend Zeeden lijkt niet nuttig ter preventie van hart- en vaatziekten. MENOPAUZE Hormonen en nierstenen In de hoop hun risico op hart- en vaataandoeningen te verkleinen, grijpen sommige mensen naar voedingssupplementen: visolie, preparaten op basis van planten, vitamines, mineralen Bij die plantenpreparaten zitten onder meer extracten van zeedenschors, zoals Pycnogenol of Pygenol. Volgens de reclame beschermen die het lichaam tegen een hele reeks ziekten. Ter hoogte van het hart- en vaatsysteem, bijvoorbeeld, zouden die preparaten onder meer problemen met de bloedsomloop voorkomen, de slechte cholesterol verlagen, de bloeddruk doen dalen en de kans op een infarct verkleinen. Wat is daar van aan? Onderzoekers uit Californië hebben het effect van zeeden getest bij mensen met een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. De 130 deelnemers werden in twee groepen verdeeld. De ene groep nam elke dag 200 mg zeedenextract, de andere groep tabletten zonder actieve stof (placebo). De test duurde drie maanden. Tussen de twee groepen konden de onderzoekers geen significante verschillen vaststellen in de evolutie van de onderzochte risicofactoren, zoals de bloeddruk, de BMI (Body Mass Index) en het cholesterolgehalte. Kortom, er bleek geen positief effect te bestaan op de risicofactoren voor hart- en vaataandoeningen. De studie werd nochtans gefinancierd door Toyo Shinyaku, niemand minder dan de fabrikant van het geteste extract (Toyo-FVG pine bark extract). (Bron: Archives of Internal Medicine, 27 september 2010) Hormoonsubstitutie in de menopauze verhoogt de kans op nierstenen Amerikaanse onderzoekers trachtten na te gaan of er een verband bestaat tussen de inname van hormoonvervangers in de menopauze en de kans op nierstenen (nierlithiase of nefrolithiase in medische taal). Dat deden ze door analyse van twee studies (met in totaal deelneemsters) waarbij vrouwen waren vergeleken die in de menopauze ofwel hormoonvervangers, ofwel een placebo kregen. De conclusie luidt dat hormoonsubstitutie inderdaad de kans op de ontwikkeling van nierstenen vergroot. De vrouwen werden vijf tot zeven jaar gevolgd. Van degenen die een hormoonvervanger hadden genomen, kregen er 335 nierstenen. Bij de placebogroep kwamen in maar 284 gevallen nierstenen voor. Volgens de auteurs is dit een nieuw gegeven om in overweging te nemen wanneer men een beroep wil doen op hormoonsubstitutie. Wilt u meer weten over nierstenen, lees dan ons artikel in TG 95. (Bron: Archives of Internal Medicine, 11 oktober 2010) Annelies Driesen en Maurice Vanbellinghen 05

6 Migratie in voeding verdient opvolging Deeltjes van zware metalen kunnen via keukenmateriaal in etenswaren belanden. Ook plastic magnetrondozen en wegwerpbordjes en -bekers kunnen, vooral onder invloed van hitte, hun sporen achterlaten in onze voeding en drank. Zo'n migratie is dus een niet te onderschatten probleem. Industriële verontreiniging Ook bij industriële procedés treden soms problemen op. Zo werd er in 2005 in tetraverpakkingen met melk voor kinderen isopropylthioxanton (ITX) aangetroffen, een zogenaamde foto-initiator die uv-gevoelige inkt in enkele milliseconden doet drogen. Later werd deze stof ook teruggevonden in vruchtensappen in tetrapak. Al bestond er geen direct gevaar voor de gezondheid, de langetermijneffecten van ITX waren amper gekend. Er werd besloten deze printtechniek niet meer te gebruiken voor kindervoeding, sappen of vette producten. Vier jaar later staken er opnieuw problemen de kop op toen ontbijtgranen, koekjes en melk verontreinigd bleken met 4-methylbenzofenon, eveneens een foto-initiator en inktbestanddeel. Hoewel ook deze stof geen directe gevolgen had voor de meeste mensen, werd er toch gevreesd voor frequente gebruikers en kinderen. De tolereerbare dagelijkse inname (TDI) voor benzofenon werd desondanks veranderd naar 0,03 mg/kg lichaamsgewicht, drie keer zo hoog als de vroegere toegestane waarde! België scoort uitstekend Met ons onderzoek wilden we verifieren of fabrikanten sindsdien maatregelen hebben getroffen om zo'n verontreiniging te voorkomen. Des te meer omdat er op Europees niveau nog altijd geen wettelijk bindende normen bestaan voor foto-initiato- ren in etenswaren. We hebben ook enkele producten die in het verleden besmet waren, zoals vruchtensappen in tetraverpakking, opnieuw onderzocht. Op een totaal van 282 geteste stalen bevatten er slechts twee resten van foto-initiatoren. Het ging om een Italiaans en een Portugees staal met sporen van benzofenon, weliswaar in te kleine hoeveelheden om gevaarlijk te zijn: 0,1 mg/portie. Voor zowel volwassenen als kinderen worden hiermee geen onrustwekkende niveaus bereikt. In België bevatten slechts twee verpakkingen benzofenon, maar stelden we geen migratie naar de voeding vast. Niet eenduidig positief België bleef in onze test dan wel gespaard van een slechte score, de vaststellingen in Italië en Portugal tonen aan dat het hier om een reële problematiek gaat. Bij het Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) van de Europese Commissie komen steeds meer meldingen binnen: niet minder dan 18 meldingen in 2009 en Hoewel we in ons land geen gecontamineerde stalen vonden, is migratie een bestaand probleem Bovendien zijn niet alle (mogelijk) schadelijke bestanddelen van inkten bekend en weten we veel te weinig over de langetermijneffecten van de bekende bestanddelen. Wij eisen een duidelijk kader Er is dringend nood aan een duidelijke reglementering door de Europese Commissie, gebaseerd op de resolutie van de Europese Raad. Die stelt dat er geen direct contact mag zijn tussen voeding en de inktlaag op de verpakking, dat de vastgelegde limieten voor migratie niet mogen worden overschreden en dat migratie verwaarloosbaar of niet-bestaand moet zijn, maar deze voorwaarden zijn niet dwingend. Het is echter riskant om dergelijke stoffen het voordeel van de twijfel te geven vanwege onze geringe kennis. Enkel met een lijst over inktbestanddelen die zonder risico kunnen worden gebruikt, kunnen we vermijden dat ons voedsel verontreinigd raakt door stoffen waarvan we de langetermijneffecten niet kennen. 06

7 Database geneesmiddelen uitgebreid en vernieuwd Onze vernieuwde databank van geneesmiddelen is online. Hier vindt u alle bestaande geneesmiddelen: zo'n Dat zijn dus niet meer alleen die waarvoor een goedkoper alternatief bestaat. U kunt wel nog altijd nakijken of er voor het middel dat u moet nemen zo'n goedkoper middel bestaat. Verder kunt u opzoeken hoeveel u moet betalen voor een bepaald geneesmiddel, als gewoon verzekerde of als verzekerde met verhoogde tegemoetkoming of het Omnio-statuut. U vindt dit alles door de naam van het medicijn in te geven en al dan niet enkele vragen te beantwoorden. Vervolgens krijgt u een tabel met alle mogelijke verpakkingen, alternatieven en de prijs (die trouwens elke maand een update zal krijgen). Die tabel kunt u daarna uitprinten en meenemen naar uw arts of apotheker om samen te bespreken wat voor u het beste middel is qua prijs en gebruiksgemak. Test het zelf op A.L en R.S. VRIJWAAR UW GEZONDHEID Op onze website vindt u tal van rekenmodules die u helpen uw gezondheid te vrijwaren en uw eetgewoonten bij te sturen. Brochure over voedselallergie Klanten met een voedselallergie goed informeren Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu Kellogg's Mini Breaks gebruikt voor de weergave van de Dagelijkse Voedingsrichtlijn niet de categoriebenaming van de voedingswaarde, maar wel onbegrijpelijke symbolen, waardoor de richtlijn zijn doel mist. De Dagelijkse Voedingsrichtlijn zou u in een oogwenk meer info moeten geven over de voedingswaarde. Een tekening toont de calorieën, suikers, vetten, verzadigde vetzuren en het zout per portie en het aandeel ervan (in %) in de maximale dagelijks aanbevolen hoeveelheid. S.B. en R.S. In de horeca en in winkelzaken - kortom, zaken waar onverpakte voedingsmiddelen worden verkocht - wordt nog te weinig aandacht besteed aan mensen met een voedselallergie. Daardoor kunnen die bv. niet altijd genieten van een restaurantbezoek. Onder de leuze "Een goed geïnformeerde klant is een trouwe klant" brachten we samen met de FOD Volksgezondheid een brochure uit om hier iets aan te doen. De folder richt zich tot bakkers, slagers, traiteurs, koks... en geeft o.a. praktische informatie, informatie over de aanwezigheid van allergenen in bepaalde voedingsmiddelen, over hoe de voedselallergie van hun klanten aan te kaarten in een open dialoog enz. Meer info vindt u op R.R. en R.S. Dagelijkse voedingsrichtlijn op verpakking is onduidelijk DE DAGELIJKSE VOEDINGSRICHTLIJN met symbolen in plaats van categorienamen is onbegrijpelijk Alcohol en rijgedrag wanneer kruipt u beter niet meer achter het stuur? Generische geneesmiddelen bestaat er een generische variant van een bepaald medicijn? Gezondheidsquiz test uw kennis op gebied van voeding en gezondheid Hart- en vaatziekten bereken uw risico Medische tarieven alles weten over tarieven en terugbetalingen Prostaatklachten bereid uw doktersbezoek voor met onze vragenlijst Voedingsslogans wat zegt het product en in hoeverre is de claim terecht? Voorbehoedsmiddelen welk middel voor u? Weet wat je eet houdt u er goede of slechte eetgewoonten op na? Zout bereken de hoeveelheid zout die u dagelijks opneemt IETS BUITEN BELGIË GEKOCHT? De Europese Commissie beschikt binnen de EU over een netwerk van ECC's (Europees Centrum voor de Consument). Elk ECC informeert de lokale consumenten over aankopen in een andere lidstaat (producten of diensten) en helpt hen om geschillen snel en gratis op te lossen. Hebt u een probleem met iets dat u in een ander land van de EU hebt gekocht? Bel dan naar het ECC België:

8 08 Controle op voedingsclaims door voedselagentschappen Voor de tweede keer ging de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (VWA) na of de door fabrikanten gebruikte voedingsclaims op producten kloppen en dus in overeenstemming zijn met de Europese verordening. Amper 54 % van de producten maakt de gebruikte claims hard. Dat is weliswaar al meer dan bij hun eerste onderzoek in 2008 (43 %), maar het betekent ook dat bijna de helft van de claims niet klopt. De VWA heeft de overtreders Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) raadt het gebruik van geneesmiddelen die alcohol (ethanol) bevatten af bij kinderen jonger dan 2 jaar. Een inname van één of meer doses van zo'n geneesmiddel kan bij hen immers leiden tot alcoholconcentraties van meer dan 0,125 gram per liter bloed. Dat kan een schadelijke invloed hebben op psychomotorische functies zoals het evenwicht. Het FAGG vraagt verder ook dat farmabedrijven informatie over de hoeveelheid alcohol en de veilige dosis voor kinderen duidelijk leesbaar in de bijsluiter vermelden. Aangezien deze alcohol als hulpstof dient, is de fabrikant tot nu toe immers niet verplicht de hoeveelheid alcohol te vermelden. Wij vinden het verder jammer dat de toegepaste aanbeveling van een maximale alcoholconcentratie van 0,125 gram per liter bloed in de praktijk amper bruikbaar is. Wij willen dan ook meer praktische aanbevelingen (bv. de alcoholconcentratie in geneesmiddelen voor GEBRUIKTE VOEDINGSCLAIMS moeten kloppen; wij willen meer controle gewaarschuwd. Als de claim niet wordt aangepast, krijgt de fabrikant een boete. De Europese wetgeving over voedings- en gezondheidsclaims geldt ook voor ons land. Als fabrikanten termen zoals "light" of "vezelrijk" willen gebruiken, moeten ze die kunnen verantwoorden en duidelijk uitleggen. Ook in ons land zouden wij graag zien dat het Federaal Voedselagentschap zulke controles uitvoert en indien nodig verder actie onderneemt. S.L. en R.S. Geneesmiddelen met alcohol liever niet voor jonge kinderen VRAAG INFO AAN UW ARTS over het alcoholgehalte als uw kind medicatie moet nemen kinderen beperken). In tussentijd vraagt u het best raad en meer uitleg aan uw arts en apotheker als uw kind medicatie nodig heeft. Het zijn vooral vloeibare geneesmiddelen zoals hoestsiropen die een kleine hoeveelheid alcohol (ethanol) bevatten. Maar het kan ook gaan om kruidengeneesmiddelen en homeopathische middeltjes. A.D. en R.S. CONTACT CENTER ABONNEMENTENDIENST VINGER AAN DE POLS Met onze standpunten en onderzoeksresultaten trachten wij te wegen op het gezondheidsbeleid. Vaak worden wij daarin gevolgd. Bijwerkingen beter bewaakt in Europa Eind september heeft het Europees Parlement de voorstellen van de Europese Commissie inzake geneesmiddelenbewaking goedgekeurd. We hebben dit dossier van bij het begin aandachtig gevolgd en de belangen van de gebruikers van geneesmiddelen actief verdedigd. Al bij al zijn we tevreden met het eindresultaat. Er wordt o.a. voorzien in het invoeren in alle lidstaten van een systeem van rechtstreekse melding van bijwerkingen door de patiënten zelf. Ook op andere punten komen er in heel de Europese Unie belangrijke verbeteringen met het oog op een betere bewaking van de bijwerkingen van geneesmiddelen. De voorstellen moeten op 6 december nog worden aangenomen door de Europese Raad en zullen dan van kracht worden in "Viagra voor vrouwen" lijdt schipbreuk Onlangs bogen we ons over de pogingen van de farma-industrie om zelfs de gezondste mens pillen te laten slikken. We hadden het toen o.a. over Boehringer Ingelheim, die ons wil aanpraten dat een gebrek aan libido een ernstig probleem is bij vrouwen... vanaf 18 jaar. Uiteraard had de firma hiervoor een "geneesmiddel" dat ze snel op de markt wou krijgen: het antidepressivum flibanserine. Maar de firma heeft nu de ontwikkeling ervan stopgezet. Dit nadat de Amerikaanse Food and Drug Administration zich had uitgesproken tegen het middel, dat weinig of geen effect blijkt te hebben, maar wel nare bijwerkingen. Meer over de medicalisering van ons leven in TG 97 van juni/juli 2010.

9 Geneesmiddeleninfo blijkt reclame Farmabedrijf Novartis "sensibiliseert" ons via de website van e-gezondheid over osteoporose. Novartis geeft echter geen info, maar maakt reclame. Het bedrijf gebruikt angstaanjagende slogans en spoort ons aan om raad te NOVARTIS ZEGT TE INFORMEREN in werkelijkheid gaat het om reclame vragen aan een arts, met al te vaak botdichtheidsmetingen en voorschriften voor medicatie als gevolg. Die metingen en medicatie kunnen zinvol zijn bij risicopersonen, maar zijn niet altijd noodzakelijk. Als medicatie aangewezen is, zijn de orale bisfosfonaten alendronaat en risedronaat de eerste keuze. Nochtans stelt het bedrijf dat medicatie altijd nodig is en somt het ongenuanceerd de voordelen van intraveneuze medicatie op. Daarbij laat het niet na het eigen recent ontwikkelde product (Aclasta - zoledroninezuur) op de voorgrond te plaatsen. De consument kan niet anders dan denken dat dit het beste zou zijn. Nochtans zijn er geen wetenschappelijke bewijzen die dat staven. Bovendien is het veiligheidsprofiel minder gekend omdat het een nieuwer middel is. Zo zwijgt Rechtzetting Novartis over de recente vaststelling van nierproblemen die bepaalde patiënten kregen door zoledroninezuur. Dit toont opnieuw aan dat info van farmabedrijven vaak wordt ingegeven door commerciële motieven. We dienden dan ook klacht in bij het Geneesmiddelenagentschap. R.S. en M.V.H. In het artikel "Oordopjes, niet allemaal even geschikt" in TG 99 van oktober/november 2010 slopen enkele foutjes. De demping van de oortjes van Kruidvat zoals vermeld op de verpakking bedraagt 24 db in plaats van 30 db. Daarnaast werden de scores van de universele oordopjes van Earproof Airsoft en Variphone ER20 omgewisseld. Respectievelijk bedraagt die score 8 en 9. Verantwoord feesten begint bij correcte info met Test-Aankoop Drinkt u ook graag een glas wijn of een frisse pint maar wil u ook een veilige chauffeur zijn? Dan kent u waarschijnlijk graag het alcoholgehalte in uw bloed vooraleer u met de auto rijdt. Met de feestdagen in het verschiet komt onze rekenmodule Alcohol en rijgedrag zeker van pas. Een exact verband leggen tussen de gedronken hoeveelheid en het alcoholgehalte is uiterst moeilijk. Het maximum toegelaten aantal drankjes kan verschillen van persoon tot persoon en hangt onder meer af van uw gewicht, het soort drank, of u al dan niet hebt gegeten, Op de website van Test-Aankoop vindt u een rekenmodule die met al deze factoren rekening houdt en u zo accuraat mogelijk informeert over het aantal promille in uw bloed en de effecten ervan. Ontdek deze module vandaag nog! Surf snel naar TEST-AANKOOP, UW GEZONDHEID GAAT VOOR! 09

10 ENQUÊTE: ALCOHOLGEBRUIK NIET MARGINAAL Iets minder dan 10 % van de Belgen drinkt zoveel dat het zijn of haar gezondheid schade toebrengt. OP HET WERK Er wordt flink gedronken op de werkvloer. Eén op de honderd zegt alcohol nodig te hebben om zijn job uit te oefenen. STOPPEN IS MOEILIJK Alcoholisten hebben vaak tientallen pogingen nodig om te stoppen met drinken. Wanneer het te diep is De feestdagen komen er weer aan en dan durven we wel eens een glaasje meer te drinken. Maar hoeveel is te veel? Wij legden het drinkgedrag van de Belg op de rooster. Risicovol alcoholgebruik kan een heleboel problemen veroorzaken zoals gezondheidsproblemen, verkeersongelukken, om nog maar te zwijgen over zware sociale gevolgen zoals familieproblemen of geweld. Het is een belangrijke oorzaak van gebroken relaties, ziekenhuisopnames, ziekte en vroegtijdige overlijdens. Anderzijds kan alcohol in kleine hoeveelheden het risico op harten vaatziekten, beroertes en diabetes verminderen. Toch is de grens tussen gematigd, risicovol en gevaarlijk alcoholgebruik soms vaag. Drinken wij Belgen wel op een gezonde manier? Drinken met mate De gemiddelde Belg lust af en toe wel een glaasje: 84 % zegt wel eens alcohol te drinken, ongeacht de hoeveelheid. Dit zijn ongeveer evenveel vrouwen als mannen, al drinken mannen op een meer regelmatige basis. Bijna een op de vijf mannen (17 %) drinkt dagelijks alcohol, vrouwen aanzienlijk minder vaak (9 %).

11 ONS ONDERZOEK Het Belgische drinkpatroon In februari en maart deden we in samenwerking met andere consumentenorganisaties een enquête rond alcoholgebruik in vier landen (België, Italië, Portugal en Spanje). In een eerste fase van het onderzoek verzonden we vragenlijsten naar een representatieve steekproef van de bevolking. De respondenten waren 18 tot 74 jaar oud. In België werden zo 935 ingevulde vragenlijsten verzameld. De resultaten zijn representatief voor de Belgische bevolking, zowel qua geslacht, leeftijd, provincie als opleidingsniveau. Tenzij expliciet anders vermeld, verwijst dit artikel enkel naar de Belgische resultaten. Vechten tegen de verslaving In de tweede fase werkten we samen met de vereniging Anonieme Alcoholisten. Zo kregen we nog eens 561 extra vragenlijsten, ingevuld door (voornamelijk gestabiliseerde) alcoholisten. Zo kregen we een beeld van hun strijd tegen de verslaving, wat ons onderzoek een extra dimensie gaf. De citaten zijn uitspraken van onze respondenten. glas Verder zien we bepaalde stereotypen bevestigd. Mannen drinken doorgaans bier, vrouwen prefereren een glaasje wijn. Tijdens de week drinkt men eerder met de partner, tijdens het weekend met vrienden. Het merendeel van de mensen heeft een gezonde houding tegenover alcohol. De meest genoemde reden om alcohol te drinken is dat het kalmerend en ontspannend werkt. Daarnaast helpt het "om meer plezier te maken met vrienden". Redenen om niet of weinig te "Mijn vader was alcoholist en praktiserend chirurg tot aan zijn dood. Hij stierf door de drank, ja" drinken, zijn vooral de mogelijke problemen met de politie (vooral in verband met alcoholcontroles) en de mogelijkheid om iemand in zijn nabije omgeving te kwetsen door overmatig te drinken. Bijna 1 op 10 drinkt zichzelf schade toe Een minderheid van de Belgen vertoont risicovol of zelfs problematisch alcoholgebruik. Bijna een op de tien (9,5 %) drinkt alcohol op een manier die schade toebrengt aan de lichamelijke en de mentale gezondheid. Dit gebeurt bij drie keer zoveel mannen als vrouwen (respectievelijk 14,5 % en 5 %). Terwijl vrouwen eerder op jongere leeftijd problematisch drinkgedrag vertonen, vooral tussen 18 en 24 jaar, zijn mannen doorgaans wat ouder, tussen 25 en 34. Vrouwen en mannen tussen 45 en 65 ontwikkelen het meest frequent een alcoholverslaving. Alcoholisme is allesbehalve een marginaal verschijnsel, het leeft in alle lagen van de bevolking. Bijna een op de drie Belgen (31 %) kent in zijn naaste familie iemand met alcoholproblemen, een hoger aantal dan in de andere onderzochte landen. Onder de AA'ers stijgt dit percentage zelfs tot 48 %! Gezonde grens Maar wanneer wordt drinkgedrag dan precies problematisch? Wetenschappelijk gezien spreken we van een gematigd alcoholgebruik wanneer een man niet meer dan 21 glazen drinkt per week. Voor een vrouw ligt de limiet op 14 glazen. Het is natuurlijk niet verstandig om deze allemaal in één keer te drinken én het is belangrijk om regelmatig een alcoholvrije dag in te plannen. Drinkt u in de praktijk meer dan dat, dan is er een reële kans dat uw drinkgedrag gezondheidsproblemen zal veroorzaken. Maar liefst 12 % van de mannen overschrijdt deze "gezonde" limiet, tegenover 9 % van de vrouwen. Hoe vaak mensen het laatste jaar dronken werden, zegt ook veel over de ernst van hun drinkgedrag. Mannen worden vaker dronken dan vrouwen en jongeren tussen 18 en 24 jaar vaker dan (iets) oudere mensen. Het afgelopen jaar waren 35 % van de mannen en > 11

12 ENQUÊTE: ALCOHOLGEBRUIK Hoe vaak drinkt de Belg? nooit af en toe regelmatig 15 % 16 % dagelijks 17 % 9 % 25 % 30 % 38 % 50 % Mannen Vrouwen nooit: 'ik heb nooit alcohol gedronken' of 'ik ben gestopt met drinken'; af en toe: 'maximaal enkele keren per maand'; regelmatig: 'meerdere keren per week'; dagelijks: 'minstens één keer per dag' "Na jaren vol alcohol en cannabis voel ik nu, op mijn 29e, de zware gevolgen van deze overmaat" > 18 % van de vrouwen minstens eenmaal dronken. Een glaasje op de werkvloer Wij Belgen drinken ook opmerkelijk vaak op het werk, namelijk 9,3 %, twee tot drie keer zoveel als in de andere onderzochte landen. Van alle respondenten die wel eens alcohol drinken, zegt dan ook 1 % alcohol nodig te hebben om zijn job uit te oefenen. Van de personen die problematisch drinkgedrag vertonen, heeft de helft alcohol nodig om te kunnen werken. Zware drinkers roken ook meer en gebruiken meer andere drugs. Dat is nog een extra risico boven op de schadelijke gevolgen van de alco- NOOD AAN PREVENTIE JONG DRINKEN VERHOOGT DE KANS OP VERSLAVING Hoe vroeg jongeren voor het eerst alcohol drinken, kan op latere leeftijd een groot verschil maken. Problematisch drinkgedrag bij jongeren kan bijdragen tot problemen in de overgang van adolescentie naar volwassenheid. Het kan ook allerlei emotionele, interpersoonlijke en gedragsproblemen veroorzaken in het latere leven. Zo zal iemand die op zeer jonge leeftijd al alcohol drinkt, meer risico lopen om later alcoholverslaafd te raken. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 40 % van de jongeren die vóór hun dertiende al dronken, later verslaafd werd. Ze hebben ook meer problemen op school en vertonen meer storend gedrag dan hun leeftijdsgenoten. In ons onderzoek zien we dat AA'ers aanzienlijk vroeger begonnen te drinken dan de algemene steekproef, wat deze stelling kracht bijzet. Daarnaast zien we dat deze leeftijd verschuift over de generaties. De leeftijd waarop voor het eerst alcohol wordt gedronken, daalt. Respondenten uit de jongere generaties dronken hun eerste glas alcohol op jongere leeftijd dan de oudere respondenten. Preventie bij jongeren is daarom geen overbodige luxe. Informeren en choqueren met de kwalijke gevolgen van alcoholmisbruik alleen zijn niet genoeg. Er is nood aan een mix van maatregelen zoals reclamebeperking, prijsverhogingen en effectieve controle op de minimumleeftijd. Ook is het nodig dat jongeren leren hoe ze moeten omgaan met alcohol in hun omgeving. Zo worden ze weerbaar. 12

13 hol. Al goed dat veel mensen beseffen dat ze deze gevolgen soms nog voor kunnen zijn, of toch kunnen afzwakken. Op het moment van onze enquête wilde 14 % van de Belgen die alcohol drinken, minderen (12 %) of zelfs stoppen met drinken (2 %). Bijna een op de vijf probeerde ooit zijn alcoholgebruik terug te schroeven of helemaal stop te zetten. Een op de drie problematische drinkers probeert te minderen, een op de twintig probeert te stoppen. Liever vroeger dan later Problematisch drinkgedrag evolueert in verschillende graden van ernst: onbehandelde verslaving heeft de neiging om continu te verergeren. Het probleem wordt dus het best zo vroeg mogelijk ontdekt én aangepakt, met een begeleiding die is aangepast aan de noden en mogelijkheden van het individu. Hoe vroeger in het proces, hoe minder groot de schade en hoe meer mogelijkheden er (nog) zijn om de probleemgebruiker te helpen. Ook kan dan nog worden gerekend op de naaste omgeving voor ondersteuning. Zware drinkers worden echter vaak pas laattijdig of niet herkend door de hulpverlening. Slechts een op de tien wordt ontdekt en de helft daarvan krijgt effectief hulp. Het duurt dikwijls meer dan tien jaar vooraleer er een diagnose wordt gesteld. Redenen om te minderen of te stoppen zijn veelal geconcentreerd rond het individu zelf, al zijn de signalen vanuit de omgeving meestal het noodzakelijke duwtje in de rug om hulp te zoeken. Maar de wil om te stoppen blijft onontbeerlijk. Welke methode precies het meest effectief is, hangt af van de specifieke situatie en de aard van het probleem. Vroeginterventies, gesprekken tussen de patiënt en een zorgverlener, werken het best voor personen die nog niet volledig afhankelijk zijn van alcohol. Het probleem wordt > "In het begin vergeet je je problemen even, maar uiteindelijk krijg je er enkel een probleem bovenop" "Door mijn verslaving werd mijn leven totaal stuurloos. Alcohol was de baas. Ik voelde me nog nooit zo eenzaam" Interview Wim Verdonck (fictieve naam) Niet gedronken is een dag gewonnen Twintig jaar geleden kreeg Wim een probleem met alcohol. Iedereen wist dat hij dronk, en dus dacht hij dat zijn drinkgedrag normaal was. Waar liep het precies mis? Elf jaar geleden kwam ik als zelfstandige terecht in de scheepvaart, een wereld waar veel drank vloeit. Ik dacht dat ze dat apprecieerden als je bij de groep wilde horen en begon al snel van 's ochtends tot 's avonds te drinken. Ik dacht dat dat normaal was. Mijn dagelijkse portie, verspreid over de hele dag, bestond uit twee à drie literflessen jenever, met daarbovenop nog één of twee flessen witte Martini. Toch had ik nooit de indruk dat ik veel dronk of dronken was. Dat was natuurlijk een verkeerde interpretatie: eigenlijk was ik nooit meer nuchter. Ik had een heel ander beeld van een alcoholist. Ik was immers geen stiekeme drinker, iedereen wist dat ik dronk. Hoe kwam dat besef er dan? Pas toen ik binnenstapte bij de AA. Daarvóór schoof ik het probleem van me af. Dat ik twee keer mijn rijbewijs verloor doordat ik dronken achter het stuur zat, vond ik niet mijn eigen schuld. Maar ik had wel altijd drank in de wagen. Ik had black-outs. Eén keer werd ik betrapt met 4,5 promille in mijn bloed, dat is bijna dodelijk. Ik was op. En de AA bracht redding? De eerste weken bij de AA waren niet plezierig. Ik was bang. Ik begreep niet wat zo'n zelfhulpgroep was. Ik dacht dat zij er wel even voor zouden zorgen dat ik stopte met drinken, maar zo werkt het natuurlijk niet. Wij leren zelf uit elkaars fouten. Ik ben nu nuchter én gelukkig. Alle tijd die ik aan de AA of aan het Project Jongeren Kempen geef, besteed ik niet aan drank. Op de wekelijkse vergaderingen doe ik mijn vitaminen op voor de week die komt, de angst om te hervallen blijft. Elke tegenslag kan een gevaar zijn voor ons, kan ons terug naar de fles doen grijpen. Onze ultieme natte droom is één pintje drinken en dan stoppen, maar dat zal nooit meer gebeuren. Wij kunnen niet drinken, enkel zuipen. 13

14 ENQUÊTE: ALCOHOLGEBRUIK De zes voornaamste redenen voor AA'ers om te stoppen met drinken > alcohol veroorzaakt persoonlijke en familiale problemen ik verloor de controle over mezelf wanneer ik dronk geïdentificeerd en de patiënt wordt gemotiveerd om zijn gedrag te veranderen. Alcoholisten hebben het meeste baat bij behandelingen die gedragstherapie combineren met medicatie. Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw DrugLijn AA Vlaanderen het was schadelijk voor mijn mentale gezondheid mijn partner drong erop aan om me goed/beter te voelen over mezelf het was schadelijk voor mijn lichamelijke gezondheid MEER INFORMATIE EN HULP Al-anon/Alateen (voor familie en vrienden van alcoholisten) U STAAT NIET ALLEEN In ons onlinedossier vindt u meer contactgegevens en informatie om te stoppen met drinken % 49 % 44 % 39 % 36 % 36 % Met vallen en opstaan Hoe groter het alcoholprobleem, hoe meer verschillende manieren men probeert om te minderen of stoppen met drinken. Mensen die weinig of gematigd drinken, zullen op zichzelf proberen te minderen, eventueel met de hulp van hun nabije omgeving. Personen die overmatig drinken, zullen eerder teruggrijpen naar externe hulp zoals zelfhulpgroepen (vooral AA), professionele zorgverleners en ontwenningscentra. De meeste zware drinkers slagen er niet in om van de eerste keer te stoppen. Gemiddeld probeerde een ex-alcoholist elf tot twaalf keer te stoppen en 35 keer te minderen met drinken. AA'ers zijn erg tevreden Hervallen in oude patronen is de grootste angst van een ex-alcoholist. Niet voor niets is de duurzaamheid van de effecten de meest geprezen troef van de Anonieme Alcoholisten. Een kwart tot een derde van de leden stopt binnen de twaalf maanden na de start met de wekelijkse vergaderingen, maar de personen die wel volhouden, "Volledig stoppen is de enige optie. Terug sociaal gaan drinken is een illusie voor een alcoholist" BETER VERKOMEN zijn enorm tevreden. De zelfhulporganisatie heeft onder haar leden een tevredenheid van 98 %. Maar ook de vroegere zware drinkers uit onze algemene steekproef hebben niets dan lof: ook bij hen scoort AA een tevredenheid van 97 %. Begeleiding op afstand, zoals online of via de telefoon, wordt het minst geapprecieerd, met respectievelijk maar 31 % en 55 % tevredenheid. Het onlinezelfhulpprogramma bestaat evenwel nog maar een jaar, dus wie weet is hier nog een bepaalde groeimarge. Opmerkelijk is dat de tevredenheid over de professionele hulpverleners, zoals huisartsen en psychologen, nooit hoger is dan 60 %. Dit komt ook keer op keer terug in de opmerkingen van de AA'ers: zij voelen zich onbegrepen. "Enkel een andere alcoholist begrijpt een alcoholist" en "eens een alcoholist, altijd een alcoholist". Eens te ver, is er vaak geen weg meer terug. Reden te meer dus om deze valkuil te vermijden. Drink met verstand Peter Kupers en Daisy Van Lissum Probeer uw alcoholgebruik te matigen. Drink hoogstens 21 (voor mannen) of 14 (voor vrouwen) glazen per week, drink geen grote hoeveelheden (meer dan 6 glazen) na elkaar en las regelmatig een alcoholvrije dag in. Het is vrijwel onmogelijk om de alcoholconcentratie in uw bloed te berekenen door het aantal drankjes te tellen. Iedereen reageert immers anders op alcohol. Helemaal niet drinken wanneer u nog moet rijden, blijft de beste optie. Vermoedt u dat uw alcoholgebruik de pan uitrijst, doe dan de test op DrugLijn.be: hoeveel is te veel? Hoe vroeger u hulp zoekt, hoe gemakkelijker het is om te minderen of te stoppen. 14

15 AFTEN Aften zijn een van de meest courante mondaandoeningen. Altijd hinderlijk, vaak pijnlijk, maar meestal niet echt ernstig. Het heeft doorgaans geen zin ze te behandelen. Zelden verontrustend Aften zijn kleine, ronde of ovale, witte, gele of grijswitte pijnlijke zweertjes op de slijmvliezen van de mond: aan de binnenzijde van lippen en wangen, op de tong, onderaan in de mond, op het tandvlees, soms op het verhemelte. Ze veroorzaken een branderig gevoel en hebben de neiging regelmatig terug te komen. Aanvallen kunnen elkaar min of meer snel opvolgen. Aften genezen spontaan Afhankelijk van de plaats kunnen aften hevige pijn veroorzaken en eten of spreken behoorlijk bemoeilijken. Dat is onder meer het geval bij letsels op de tong en het zacht verhemelte die actief bij het kauwen en slikken zijn betrokken, en die vaker in contact staan met elkaar, de lippen en de tanden. Naargelang van de grootte, de duur en de pijn onderscheiden we drie soorten aften. Dit artikel behandelt de meest courante, de zogenaamde banale of gewone aften, die maar heel zelden verontrustend zijn. In 80 % van de gevallen gaat het om Banale aften verdwijnen spontaan na een tot twee weken deze banale aften. Ze zijn kleiner dan 1 cm en verdwijnen zonder littekenvorming spontaan na een tot twee weken. Banale aften ontstaan meestal tijdens de kinderjaren of adolescentie; frequentie en ernst van deze vorm verminderen met het ouder worden. In 10 tot 15 % van de gevallen zijn aften groter dan 1 cm: zogenaamde "grote aften". Dergelijke grotere mondzweren zijn erg pijnlijk, genezen minder vlot en laten regelmatig een litteken na. Dat geldt ook voor de meest zeldzame > 15

16 AFTEN Kleine mondzweertjes Beperk de hinder Hoewel banale aften op zich een goedaardige aandoening zijn, kunnen ze behoorlijk vervelend en zelfs heel pijnlijk zijn. Wie op zoek gaat naar een remedie, wil een middel dat de pijn bestrijdt, het genezingsproces versnelt, de frequentie van de aften vermindert of aften voorgoed een halt toeroept. Utopisch, want zo'n middel bestaat niet. De beschikbare medicijnen en remedies slagen er hooguit in de symptomen te verzachten. Een behandeling van banale aften is overigens niet echt nodig. Is de pijn draaglijk, behandel de aft dan beter niet. De enorme variatie van producten en formules op de markt zegt voldoende: een echt goed middel dat werkzaam is bij de meeste mensen blijkt niet te bestaan. Over de behandeling van mondzweertjes bestaan er bovendien weinig betrouwbare studies. Een klein aantal producten vertoont een veeleer beperkte werking. Voor andere geldt dat niet, sterker nog, men weet zelfs niet of ze wel werken. > vorm (5 tot 10 % van de gevallen), de herpetiforme aften, die sterk gelijken op letsels veroorzaakt door het herpesvirus. Deze aften zijn heel klein (1 tot 3 mm) en bijzonder talrijk (zelfs honderd aften gelijktijdig). Het waarom blijft een raadsel Aften zijn een reactie van het immuunsysteem waarvan de oorzaken niet echt gekend zijn. Vermoed wordt dat meerdere factoren aan de basis liggen. Een letsel in de mond kan een aft veroorzaken. Het slijmvlies kan bijvoorbeeld gekwetst geraken door een tandprothese, een harde tandenborstel, een verkeerde bijtbeweging tijdens het eten, een afgebroken tand, een scherp voedingsmiddel (zoals chips), of nog tijdens de tandverzorging. Bij sommige gevoelige personen lokken specifieke voedingsmiddelen zoals chocolade, aardbeien, citrusvruchten, noten, bepaalde kazen, tomaten, schaaldieren enz. dan weer reacties uit. Maar ook andere factoren worden verdacht: vitaminegebrek, stress, hormonale veranderingen enz. Het causale verband werd echter nooit wetenschappelijk aangetoond. Aften zijn rond of ovaal, wit, geel of grijswit en verschijnen op het mondslijmvlies, doorgaans aan de binnenkant van de lippen of de wangen. Overigens bestaat er geen enkel bewijs dat aften door een virus of een bacterie worden veroorzaakt. Maak u dus geen zorgen: u kunt niet "besmet raken" met een aft en u kunt ze evenmin overdragen. U kunt iemand anders niet "besmetten" met aften DIAGNOSE WANNEER ZOEKT U HET BEST EEN ARTS OP? Hoewel aften meestal niet ernstig zijn, kunnen ze toch ook een aanwijzing zijn van andere aandoeningen. In onderstaande gevallen doet u er goed aan een arts op te zoeken: Remedies zonder wetenschappelijke grondslag Een bezoek aan de arts is doorgaans niet nodig. Wie last heeft van aften, zoekt wellicht soelaas bij (para)farmaceutische middelen. Maar opgelet: hoewel het aanbod enorm is, ontbreekt het de meeste middelen heel vaak aan een stevige wetenschappelijke basis. Wij wierpen een kritische blik op een aantal OTC-producten (zonder doktersvoorschrift). Voorzichtigheid is geboden: de meeste producten tegen aften zijn niet geschikt voor kinderen jonger dan 6, of zelfs jonger dan 12 jaar. In de aanbevolen doses (die uiteraard moeten worden gerespecteerd!) zijn deze producten de mondzweer heeft een vreemde vorm of is heel groot (meer dan 1 cm); de aft is ook na twee tot drie weken nog niet genezen; u hebt heel hevige pijn; u hebt gelijktijdig ook andere aanhoudende symptomen, zoals koorts, spierpijn, huidletsels enz. Bij zijn diagnose gaat de arts na of de aften eigenlijk geen andere mondletsels (bv. bacteriële of virale infecties) zijn die een aangepaste behandeling vergen. Een zeldzame keer kunnen aften een teken zijn van een ernstige aandoening: ziekten die het immuunsysteem verzwakken (bv. aids), maagdarmaandoeningen (bv. ziekte van coeliakie, ziekte van Crohn). 16

17 Ontsmettings- en plaatselijk verdovende middelen, plantaardige producten erg veel producten beweren aften te bestrijden, maar de efficiëntie is niet aangetoond, of hooguit heel bescheiden. meestal veilig, wat niet wil zeggen dat bijwerkingen uitgesloten zijn. Zo kunnen soms irritatie of overgevoeligheidsreacties optreden. Bovendien bevatten bepaalde producten alcohol (als hulpstof), wat voor sommige mensen af te raden is. Lees in ieder geval heel aandachtig de bijsluiter. Efficiënte werking is erg relatief De producten die op de markt verkrijgbaar zijn, werken volgens verschillende mechanismen. Sommige ontsmetten de mond, andere werken ontstekingsremmend en/of pijnstillend (verdovend effect) en nog een andere groep omhult de aft met een beschermende film... Heel wat producten combineren meerdere acties. Ontsmettingsmiddelen of antiseptica (bv. Corsodyl, Eludril, Baxil) op basis van chloorhexidine, werken in op bacteriën en virussen, maar een bacteriële superinfectie van aften is heel zeldzaam en kan door een goede mondhygiëne gemakkelijk worden vermeden. Enkele studies, weliswaar van geringe waarde, toonden een zekere pijnbestrijdende werking aan. Er bestaan nog andere types antiseptische middelen, maar over hun eventuele doeltreffendheid zijn er nog minder gegevens. Plaatselijk verdovende middelen (Medica, Colludol, Anginol +Lidocaïne) op basis van lidocaïne, hebben een (heel) tijdelijk plaatselijk pijnbestrijdend effect. Deze categorie is alleen in gecombineerde vorm met een antisepticum verkrijgbaar. Traditioneel wordt voor aften ook gegrepen naar plantaardige middelen. Sommige hebben het statuut van medicijn, wat niet betekent dat hun doeltreffendheid duidelijk is bewezen, maar wel dat er meer waarborgen zijn voor de kwaliteit en dat de veiligheid door het systeem van geneesmiddelenbewaking beter wordt opgevolgd. Enkel Kamillosan is zuiver plantaardig (extract van kamillebloempjes, waaraan ontstekingsremmende en ontsmettende deugden worden toegeschreven). Pyralvex combineert rabarberextract (dat ontstekingsremmende eigenschappen wordt toegedicht) en salicylzuur. Sedemol bevat veel meer andere actieve bestanddelen dan planten. Hoewel de concentraties heel laag zijn, zijn we geen voorstander van deze mix, temeer daar sommige van deze bestanddelen overbodig zijn en/of er een veiliger alternatief voor bestaat. Het Geneesmiddelenagentschap zou de samenstelling ervan nader moeten onderzoeken. Dit geldt De bestaande producten slagen er hooguit in de symptomen te verzachten ONS ADVIES ook voor Borostyrol (zie hierna). Beschermende film. Het geneesmiddel Borostyrol bevat meerdere antiseptische stoffen en vormt ook een barrière die de aft tegen externe irritatie beschermt. Andere niet-medicamenteuze producten werken ook volgens een filmbeschermend principe, waarvan de doeltreffendheid evenmin is aangetoond. Terwijl Urgo Aften en Mercurochrome ProBuccal Verzorging Aften zich beperken tot een veeleer mechanische werking, bevatten Indolphar en Oralmedic stoffen die door het mondslijmvlies kunnen worden geabsorbeerd. De beloftes waarmee deze producten uitpakken (bv. "aften verdwijnen na enkele seconden") berusten alleszins niet op een stevige wetenschappelijke basis. Martine Van Hecke en Geneviève Starquit Spendeer geen geld aan de behandeling van aften Banale aften genezen zonder verdere verzorging; u hoeft ze dus eigenlijk niet te behandelen. Toch valt er enig advies te geven. Krab niet aan de aft en vermijd ze bij het tandenpoetsen; krabben en poetsen bespoedigen de genezing niet. Integendeel, een ruwe behandeling van het zweertje kan de situatie nog erger maken. Wees waakzaam voor omstandigheden die aften kunnen uitlokken. Identificeer bijvoorbeeld voedingsmiddelen die u het best mijdt. Poets om kwetsuren te voorkomen de tanden voorzichtig met een zachte borstel. Versleten tandenborstels kunnen het mondslijmvlies beschadigen waardoor er gemakkelijker aften ontstaan. Ga naar de tandarts als de aften zich in de buurt van afgebroken tanden bevinden, of als u tijdens het eten vaak op uw tong of kaak bijt. 17

18 MAGISTRALE BEREIDINGEN U krijgt vast wel eens een magistrale bereiding voorgeschreven. De apotheker maakt dan een geneesmiddel op maat voor u. Maar kunt u wel blind vertrouwen op de kwaliteit van zo'n medicijn? Niet altijd volgens het boekje Een magistrale bereiding, of geneesmiddelenbereiding volgens recept, is een geneesmiddel dat door de apotheker zelf wordt klaargemaakt op vraag van de behandelende arts. Vroeger was dat zo voor bijna alle geneesmiddelen, maar vandaag schrijft men vooral geneesmiddelen van industriële makelij voor. Toch blijven magistrale bereidingen nuttig, op voorwaarde dat ze van een hoogwaardige kwaliteit zijn en daar knelt het schoentje. Nog steeds zinvol De dokter kan een geneesmiddel op maat voorschrijven waarvan de dosis perfect is aangepast aan de In de laatste 9 maanden van 2009 werden bijna 4 miljoen magistrale bereidingen afgeleverd patiënt. Voor sommige geneesmiddelen is dit erg belangrijk, bijvoorbeeld bij kinderen. Een magistraal bereide siroop kan een oplossing bieden voor patiënten met slikproblemen. Ook wanneer bepaalde (kleur)stoffen in bestaande medicijnen overgevoeligheidsreacties veroorzaken of wanneer geneesmiddelen (tijdelijk) niet beschikbaar zijn in commerciële vorm, kan een magistrale bereiding de redder in nood zijn. Twijfelachtige kwaliteit De patiënt moet hiervoor natuurlijk wel kunnen vertrouwen op de vaardigheden en nauwgezetheid van zijn apotheker. Jammer genoeg duiden zowel recente analyses door het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) als ons eigen onderzoek op een groot kwaliteitsprobleem. In 2007 bleek een op de drie van de door het FAGG gecontroleerde bereidingen niet conform de Europese regels, wat reële risico's voor de volksgezondheid kan inhouden. De patiënt heeft geen enkel idee van deze kwaliteitsproblemen, omdat de resultaten niet naar buiten toe worden gecommuniceerd. Voor niet-conforme bereidingen maken de inspecteurs van het FAGG een proces-verbaal op, dat in theorie resulteert in een minne- 18

19 ONS ONDERZOEK 42 apothekers op de proef gesteld Tien fictieve patiënten bezochten elk vier apotheken met een voorschrift voor 40 dexamethasoncapsules van 0,5 mg. Dit synthetisch cortisone kan in deze dosis worden voorgeschreven aan zowel mannen als vrouwen en voor verschillende aandoeningen zoals ontstekingen, huidaandoeningen en allergieën. De apotheken werden willekeurig geselecteerd en de bereidingen werden begin maart 2010 aangekocht. Elke anonieme koper werd grondig gebrieft over het onderzoek. Naast de prijs moest ook de wachttijd worden genoteerd. Alle stalen werden vervolgens geanalyseerd in een gespecialiseerd labo. De stalen werden onderzocht op gewichtsspreiding van de capsules, gemiddeld gehalte en gehaltespreiding van de actieve stof dexamethason op basis van de eisen van de Europese Farmacopee, het officiële handboek voor apothekers. Hierin staan de wettelijk bepaalde kwaliteitseisen beschreven voor alle geneesmiddelen. Magistrale bereidingen moeten evenzeer voldoen aan deze eisen. Ook de etikettering werd geëvalueerd, we controleerden die meer bepaald op de wettelijk verplichte vermeldingen en de algemene leesbaarheid. Ons onderzoek bestond uit een beperkte steekproef en laat daarom niet toe de resultaten te veralgemenen, maar het geeft wel een goed beeld van de situatie. Hoewel er wel strenge eisen bestaan voor commerciële medicijnen, worden magistrale bereidingen amper gecontroleerd lijke schikking of een (geld)boete. Deze maatregelen hebben echter maar weinig effect, zo blijkt ook uit onze studie. Bovendien staan de strenge kwaliteitseisen die gelden voor industrieel geproduceerde medicijnen in schril contrast met die voor magistrale bereidingen. Het is dan ook verwonderlijk en zelfs ronduit onbegrijpelijk dat er niet strenger wordt toegezien op de kwaliteit van magistrale bereidingen die de apotheker bij wijze van spreken in zijn achterkeuken kan klaarmaken. Capsules dexamethason Om na te gaan hoe het er in de praktijk nu echt aan toegaat, zetten we zelf een onderzoek op poten. Voor de steekproef viel onze keuze op een capsulebereiding met dexamethason. Cijfers van het Riziv tonen aan dat het middel in 2009 het vijfde meest voorkomende bestanddeel was in > Magistrale bereidingen in acht stappen Geneesmiddelenbereidingen volgens recept moeten met de grootste nauwkeurigheid worden gemaakt. Een fout in eender welke stap van het proces kan het eindresultaat uit balans brengen en de kwaliteit beïnvloeden. 1. De benodigde bulkproducten klaarzetten. 5. Mengsel uit de mortier overbrengen op het apparaat. 2. Alle actieve stoffen en vulstoffen precies afwegen. 6. Mengsel evenredig verdelen over alle capsules. 3. De stoffen goed onder elkaar mengen in de mortier. 7. Dopjes terug op de capsules zetten. 4. Capsulevulapparaat vullen en de dopjes van de capsules schroeven. 8. Gevulde capsules in de verpakking doen. 19

20 MAGISTRALE BEREIDINGEN > magistraal bereide capsules. We kozen dus voor een courante grondstof en een enkelvoudige bereiding zonder andere actieve stoffen. Geen addertjes onder het gras. Drie eisen De stalen van onze mystery shoppers werden geanalyseerd in een gespecialiseerd labo, rekening houdend met de eisen van de Europese Farmacopee. Ten eerste werd de gewichtsspreiding nagegaan. Het gewicht van een capsule mag maximaal 10 % afwijken ten opzichte van het gemiddelde gewicht. Een afwijking kan voorkomen wanneer de apotheker het poedermengsel niet evenredig uitstrijkt over het apparaat waarmee hij de capsules vult. Ten tweede werd het gemiddelde Eén staal bevatte helemaal geen actieve stof en was dus onbedoeld een placebo gehalte actieve stof bepaald. Idealiter bevat elke capsule 0,5 mg dexamethason. De capsules mogen maximaal 10 % meer of minder actieve stof bevatten. Afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde gehalte kunnen worden veroorzaakt door weegfouten of door verlies van actieve stof tijdens het bereidingsproces. Tot slot bekeken we ook de gehaltespreiding, meer bepaald de verschillen in hoeveelheid actieve stof tussen de verschillende capsules. Is deze gehaltespreiding te groot, dan heeft de apotheker de actieve stof en de vulstof waarschijnlijk niet voldoende gemengd en neemt de patiënt elke dag een verschillende dosis in. Een staal werd pas goedgekeurd wanneer aan alle drie de eisen was voldaan. Amper 11 van de 40 goedgekeurd In totaal voldeden amper 11 van de 40 verkregen stalen aan de eisen. In 3 stalen werden extra componenten aangetroffen. We konden de identiteit van deze onzuiverheden echter niet achterhalen. De gewichtsspreiding daarentegen was redelijk goed. Slechts in 8 gevallen lag deze te hoog. Bijna alle afgekeurde stalen voldeden niet aan de eis van het gemiddelde gehalte. Hun gehalte was dus lager dan 90 % of hoger dan 110 %. Voor 23 van de 27 stalen was dat gehalte (veel) te laag, gemiddeld 80,6 %, wat een verminderde werkzaamheid kan veroorzaken. In één staal, dat van apotheek Crickx in Ivoz-Ramet, een deelgemeente van Flémalle, werd zelfs helemaal geen actieve stof aangetroffen, wat ETIKETTERING SLECHTS ÉÉN APOTHEKER VOLGT NORM De evaluatie van de etiketten leverde bijzonder teleurstellende resultaten op. Slechts één apotheker plaatste alle wettelijk verplichte vermeldingen op een leesbare manier op de verpakking. Een etiket is wettelijk gezien pas volledig wanneer minstens de kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling van de therapeutisch werkzame bestanddelen, de bereidings- en vervaldatum en de gegevens van de apotheek, de patiënt en de voorschrijvende arts zijn aangeduid. Pharmacie des Cayats uit Marcinelle verdient een pluim wat betreft etikettering. Alleen daar was het label compleet in orde. 11 etiketten waren nagenoeg volledig maar werden afgekeurd omdat ze een vervaldatum misten. Op de overige 28 verpakkingen ontbraken minstens 2 vereiste items. Apotheek Multipharma uit Berchem verdient de prijs van de slechtste etikettering. De naam van de dokter, de apotheek, de bereidingsdatum en de vervaldatum waren maar enkele noodzakelijke items die ontbraken. Sommige etiketten waren bovendien moeilijk leesbaar door het slordige handschrift. Al staan alle wettelijk verplichte vermeldingen op het etiket, als het niet leesbaar is, is het etiket nog steeds waardeloos. Wij pleiten voor een geprint etiket. Geen enkele bereiding kwam met een bijsluiter, maar dit is niet wettelijk verplicht. Als een industrieel geproduceerd geneesmidddel wettelijk verplicht is om een bijsluiter te hebben, waarom een magistrale bereiding dan niet? In Nederland doen ze dit al wel, de bijsluiters kunnen er worden gedownload en afgeprint. Dit is dus duidelijk geen onoverkomelijke hindernis om patiënten beter te informeren. Een geprint etiket met alle verplichte vermeldingen is volgens ons de beste optie: goed leesbaar en wettelijk in orde. Een voorbeeld van hoe het niet moet. Er ontbreekt cruciale info zoals de naam van de apotheker en de vervaldatum. 20

Dossier: rijden onder invloed van alcohol

Dossier: rijden onder invloed van alcohol Dossier: rijden onder invloed van alcohol 1 1. Rijden onder invloed van alcohol bij de jongeren Bij nachtelijke weekendongevallen wordt alcoholgebruik vaak met de vinger gewezen. Er doen heel wat clichés

Nadere informatie

Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN

Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN Management summary Schuttelaar & Partners 001-01.ppt december 00 Marieke Gaus Context en doel van het onderzoek Doel onderzoek Het onderzoek wordt uitgevoerd

Nadere informatie

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken,

Nadere informatie

trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen

trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen TRIANAL BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u.

Nadere informatie

trianal 0,25 mg / 50 mg zalf voor rectaal gebruik

trianal 0,25 mg / 50 mg zalf voor rectaal gebruik PL NL POM V8-042016 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER trianal 0,25 mg / 50 mg zalf voor rectaal gebruik Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er

Nadere informatie

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID. Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID. Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN Globaal Cardiovasculair Risico Sommige gedragingen in ons dagelijks leven vergroten de kans dat we vroeg of laat

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen

trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen PL NL SUP V8-042016 Pagina 1 van 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER trianal 0,50 mg / 50 mg zetpillen Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20 mg/10 ml; 5 mg/10 ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat - Lidocaïne hydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken,

Nadere informatie

Antibiotica VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL

Antibiotica VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL Antibiotica HOE GEBRUIKT U ANTIBIOTICA COMBINATIE MET ANDERE MIDDELEN BIJWERKINGEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN GEBRUIK TIJDENS ZWANGERSCHAP EN BORSTVOEDING RESISTENTIE TEGEN ANTIBIOTICA VRAAG OVER

Nadere informatie

Alcohol nuchter bekeken

Alcohol nuchter bekeken Alcohol nuchter bekeken Alcohol en kanker Vandaag zal kanker je misschien niet echt bezighouden. Het is wel een feit dat overdadig alcoholgebruik op termijn het risico op bepaalde soorten kanker verhoogt.

Nadere informatie

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen Diabetes en uw apotheek Als bij u diabetes is vastgesteld, dan kunt u natuurlijk terecht bij uw apotheek. Het apotheekteam zorgt ervoor dat u: Op tijd het juiste medicijn krijgt. Medicijnen krijgt die

Nadere informatie

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start

Nadere informatie

Mondspoelmiddelen. Mondspoelmiddelen

Mondspoelmiddelen. Mondspoelmiddelen Mondspoelmiddelen Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen

Nadere informatie

Lichen planus. Dermatologie. Beter voor elkaar

Lichen planus. Dermatologie. Beter voor elkaar Lichen planus Dermatologie Beter voor elkaar Lichen planus Wat is lichen planus? Lichen planus, ook wel lichen ruber planus genoemd, is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen. Zowel mannen

Nadere informatie

BIJSLUITER. CORSODYL tandgel, 10 mg chloorhexidine digluconaat per g tandgel

BIJSLUITER. CORSODYL tandgel, 10 mg chloorhexidine digluconaat per g tandgel Pagina 1/5 BE104973 België BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Wanneer u verdere vragen heeft of twijfelt, wendt u zich dan tot uw arts

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. A.Vogel ArnicaforceMed forte gel. Arnica Montana L.

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. A.Vogel ArnicaforceMed forte gel. Arnica Montana L. Versie: Roundup ID46136 Pagina 1 van 5 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Arnica Montana L. Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Pagina 1/4 BE106802 / BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, mondspoeling chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Drosera-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Drosera-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Drosera-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

Kent u de cijfers van uw hart?

Kent u de cijfers van uw hart? Kent u de cijfers van uw hart? CHOLESTEROL? GEWICHT/ BUIKOMTREK? UW? BLOEDDRUK? SUIKERGEHALTE? V.U.: Dr Freddy Van de Casseye - Elyzeese-Veldenstraat 63-1050 Brussel Belgische Cardiologische Liga www.cardiologischeliga.be

Nadere informatie

Mijn kind heeft diarree

Mijn kind heeft diarree Mijn kind heeft diarree Beste ouders, Uw kind heeft diarree. In deze brochure vindt u een antwoord op de meeste vragen en ook praktische tips, opdat dit tijdelijk ongemak u geen onnodige hoofdbrekens zou

Nadere informatie

Informatie voor patiënten met. jicht

Informatie voor patiënten met. jicht Informatie voor patiënten met jicht > De geboden informatie in deze brochure hoeft niet voor u te gelden. Raadpleeg uw arts voor advies betreffende uw specifieke situatie. Informatie voor patiënten met

Nadere informatie

Osteoporose VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER

Osteoporose VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER Osteoporose WAT IS OSTEOPOROSE WAT VERGROOT DE KANS OP OSTEOPOROSE GEVOLGEN VAN OSTEOPOROSE MEDICIJNEN BIJ OSTEOPOROSE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Corsodyl 10 mg/g, gel voor dentaal gebruik chloorhexidinedigluconaat

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Corsodyl 10 mg/g, gel voor dentaal gebruik chloorhexidinedigluconaat Pagina 1/5 BE104973 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Corsodyl 10 mg/g, gel voor dentaal gebruik chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Mondspoelmiddelen. Spoelen, voor wie en waarom? Mondspoelmiddelen tegen gaatjes

Mondspoelmiddelen. Spoelen, voor wie en waarom? Mondspoelmiddelen tegen gaatjes Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen lukt niet zo goed.

Nadere informatie

Instructies voor het gebruik van. Roaccutane

Instructies voor het gebruik van. Roaccutane Instructies voor het gebruik van Roaccutane Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Voor wie is deze therapie geschikt?... 1 3 Hoe wordt Roaccutane voorgeschreven?... 2 4 Hoe moet Roaccutane worden ingenomen?...

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Dialogen website Motiveren tot rookstop

Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Pagina 1/4 BE106802 / BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, mondspoeling chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Diabetes en mondgezondheid

Diabetes en mondgezondheid Diabetes en mondgezondheid Dit doet diabetes met de mond Hebt u suikerziekte? Let dan extra op uw gebit en tandvlees. Mensen met diabetes hebben vaker problemen met hun tanden en tandvlees. Dat kan komen

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. meridol chloorhexidinedigluconaat 0,2 % oplossing voor oromucosaal gebruik

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. meridol chloorhexidinedigluconaat 0,2 % oplossing voor oromucosaal gebruik BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER meridol chloorhexidinedigluconaat 0,2 % oplossing voor oromucosaal gebruik Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Gezond genieten. Stellingen 55-plussers en alcohol: WAAR OF NIET WAAR?

Gezond genieten. Stellingen 55-plussers en alcohol: WAAR OF NIET WAAR? Gezond genieten Stellingen 55-plussers en alcohol: WAAR OF NIET WAAR? 1. Op oudere leeftijd kun je lichamelijk beter tegen alcohol. 2. Vanaf het vijfenveertigste jaar heeft alcohol een gunstig effect op

Nadere informatie

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd

Nadere informatie

Ken je cardiovasculair risico!

Ken je cardiovasculair risico! UGP-FOLDER Ken je cardiovasculair risico! Wat zijn risicofactoren voor hart- en vaatziekten en welke risicofactoren zijn er? Risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn factoren die de kans op ziekten

Nadere informatie

Rijden onder invloed - Deel 2: Stellingenspel over invloed van alcohol op het menselijk lichaam en het verkeer

Rijden onder invloed - Deel 2: Stellingenspel over invloed van alcohol op het menselijk lichaam en het verkeer Vraag/Stellg 1 Als Als we we bier bier drken, drken, consumeren consumeren we we.. Wat Wat is is de de scheikundige scheikundige naam naam van van dit dit type type van van?? a) a) Methanol Methanol b)

Nadere informatie

1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1

1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 Patiëntenbijsluiter PARACETAMOL/VITAMINE C 500/50 MG DRANK BIJ VERKOUDHEID, poeder voor drank Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie

Nadere informatie

PE-TAM, 500 mg, tabletten paracetamol

PE-TAM, 500 mg, tabletten paracetamol PE-TAM, 500 mg, tabletten paracetamol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke informatie in voor u. Gebruik dit geneesmiddel altijd precies zoals

Nadere informatie

WAT HOUDT U NOG TEGEN?

WAT HOUDT U NOG TEGEN? WAT HOUDT U NOG TEGEN? 2 Tussenoplossingen bestaan niet Rokers die voor het eerst nadenken over stoppen, proberen nog wel eens een tussenoplossing te vinden. Helaas bestaan er geen succesvolle tussenoplossingen.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER 500 Bruis, 500 mg, bruistabletten Acetylsalicylzuur Lees goed de hele bijsluiter, voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Lasertherapie (bij orale mucositis)

Lasertherapie (bij orale mucositis) HHZH/INF/090.03 h.-hartziekenhuis vzw Mechelsestraat 24 2500 Lier tel. 03-491 23 45 fax 03-491 23 46 www.hhzhlier.be Patiënteninformatie Lasertherapie (bij orale mucositis) Voorwoord Orale mucositis is

Nadere informatie

Jawel, je staat model!

Jawel, je staat model! Jawel, je staat model! Jawel, je staat model! Als ouder, grootouder, heb je een voorbeeldfunctie voor de jongere generaties. Zeker voor hun puberteit is het gezin voor kinderen een belangrijk referentiekader.

Nadere informatie

FINIMAL, tabletten. Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht Bayer Consumer Care, Postbus 80, 3640 AB Mijdrecht

FINIMAL, tabletten. Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht Bayer Consumer Care, Postbus 80, 3640 AB Mijdrecht Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor u. Dit geneesmiddel is verkrijgbaar zonder doktersvoorschrift (recept), voor de behandeling van een milde aandoening waarbij

Nadere informatie

1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1

1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1 1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1 Patiëntenbijsluiter ETOS PARACETAMOL/VITAMINE C 500/50 MG DRANK, poeder voor drank Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor u.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. BENZAC 5% Gel BENZAC 10% Gel Benzoylperoxide

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. BENZAC 5% Gel BENZAC 10% Gel Benzoylperoxide BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER BENZAC 5% Gel BENZAC 10% Gel Benzoylperoxide Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie in voor

Nadere informatie

V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen De Druglijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09 330 35 25 www.sosnuchterheid.org Anonieme Alcoholisten Vlaanderen

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Berberis-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Berberis-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Berberis-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

Is AA wat voor u? U beslist!

Is AA wat voor u? U beslist! Is AA wat voor u? U beslist! U alleen kunt beslissen of het AA-programma, de manier van leven in AA, zin voor u heeft en of het u kan helpen. Het is een beslissing die u zelf moet nemen. Wij kwamen bij

Nadere informatie

BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet. Acetylsalicylzuur

BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet. Acetylsalicylzuur BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet Acetylsalicylzuur Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie Dit geneesmiddel kunt

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Pagina 1/4 BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, spray voor oromucosaal gebruik chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat

Nadere informatie

Project Alcohol 2014

Project Alcohol 2014 Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier

Nadere informatie

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Verstandelijke beperking en middelengebruik Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Johan woont al enkele jaren zelfstandig. Als begeleider ga jij twee

Nadere informatie

Patiënten Informatiegids

Patiënten Informatiegids Patiënten Informatiegids voor behandeling met Aclasta (zoledroninezuur 5 mg) Acl 117 PatientGids Aanpas.indd 1 23-12-2013 13:24 2 Acl 117 PatientGids Aanpas.indd 2 23-12-2013 13:24 Deze brochure is bestemd

Nadere informatie

Astma en COPD VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER

Astma en COPD VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER Astma en COPD WAT ZIJN DE KLACHTEN MEDICIJNEN OM UW KLACHTEN TE VERMINDEREN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN OP RECEPT VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?

Nadere informatie

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus Diabetes mellitus Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte van de stofwisseling; hierbij zit er te veel glucose in het bloed Dat kan twee oorzaken hebben: bil type 1 diabetes maakt het lichaam niet

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Sabal-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Sabal-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Sabal-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

Na consultatie herziene vertaling van de QRD-template

Na consultatie herziene vertaling van de QRD-template Na consultatie herziene vertaling van de QRD-template Deelrapport voortkomend uit het adviestraject Het verbeteren van de begrijpelijkheid van patiëntenbijsluiters 10 juli 2009 Dr. Leo Lentz UiL-OTS Universiteit

Nadere informatie

2. Wat u moet weten voordat u Paracetamol comp. Apotex gebruikt

2. Wat u moet weten voordat u Paracetamol comp. Apotex gebruikt Version 2008_11 Page 1 of 5 1.3.1.3 PATIENT INFORMATION LEAFLET BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER PARACETAMOL COMP. APOTEX, TABLETTEN paracetamol en coffeïne Lees de hele bijsluiter zorgvuldig

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Ferrum-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Ferrum-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Ferrum-Homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Traumeel Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Traumeel Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Traumeel Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Glucomed 625 mg tabletten. Glucosamine

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Glucomed 625 mg tabletten. Glucosamine BIJSLUITER BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Glucomed 625 mg tabletten Glucosamine Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor u. Dit geneesmiddel kan zonder

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Informatie over de behandeling van Depressie met Seroquel XR

Informatie over de behandeling van Depressie met Seroquel XR Informatie over de behandeling van Depressie met Seroquel XR 20127644 AZ Seroquel Depressie folder.indd 1 24-12-12 14:14 Copyright AstraZeneca BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Nystatine Labaz IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine)

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Nystatine Labaz IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine) BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Nystatine Labaz 100 000 IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine) Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

Werkstuk Maatschappijleer Alcohol

Werkstuk Maatschappijleer Alcohol Werkstuk Maatschappijleer Alcohol Werkstuk door een scholier 1502 woorden 27 april 2004 6,2 255 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoud Inleiding Alcohol door de jaren heen Wat is alcoholisme Is alcohol

Nadere informatie

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht BIJLAGE inspiratiemap Materialenoverzicht Alcohol 1 1. Brochures of affiches Hieronder vindt u een lijst met informatieve materialen over alcohol Deze materialen zijn verkrijgbaar bij VAD. www.vad.be,

Nadere informatie

Strepsils Vit C Sinaasappel zuigtabletten dichlorobenzylalcohol, amylmetacresol en Vitamine C

Strepsils Vit C Sinaasappel zuigtabletten dichlorobenzylalcohol, amylmetacresol en Vitamine C BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Strepsils Vit C Sinaasappel zuigtabletten dichlorobenzylalcohol, amylmetacresol en Vitamine C Lees goed de hele bijsluiter voor dat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Neem contact op met uw arts of apotheker voordat u dit middel gebruikt.

Neem contact op met uw arts of apotheker voordat u dit middel gebruikt. BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Gyno-Daktarin 200 mg capsules voor vaginaal gebruik, zacht Gyno-Daktarin 1200 mg capsules voor vaginaal gebruik, zacht miconazolenitraat Lees goed de hele bijsluiter

Nadere informatie

Algemene aanwijzingen voor een veilig geneesmiddelen gebruik

Algemene aanwijzingen voor een veilig geneesmiddelen gebruik Lundbeck B.V. Herikerbergweg 100 1101 CM AMSTERDAM 020-6971901 TRUXAL Informatie voor de gebruiker. Algemene aanwijzingen voor een veilig geneesmiddelen gebruik - Lees deze bijsluiter zorgvuldig, ook als

Nadere informatie

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.

Nadere informatie

Bonus Rapport : Zo krijg jij je darmen onder controle

Bonus Rapport : Zo krijg jij je darmen onder controle Bonus Rapport : Zo krijg jij je darmen onder controle Zo krijg jij je darmen ond der controle Gedaan met die prikkelbare darmen Katjaa Callens Copyright 2009. Alle rechten voorbehouden. www.wegmetdiekilos.com

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran). In deze folder krijgt u informatie

Nadere informatie

B. BIJSLUITER ROTER GLUCOSAMINE. 400 mg filmomhulde tablet.

B. BIJSLUITER ROTER GLUCOSAMINE. 400 mg filmomhulde tablet. B. BIJSLUITER ROTER GLUCOSAMINE 400 mg filmomhulde tablet. Version:W.S.-12-11-2013 Page: 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. ROTER GLUCOSAMINE 400 mg filmomhulde tablet glucosamine Lees de hele

Nadere informatie

1 Wat is er met me aan de hand? 11

1 Wat is er met me aan de hand? 11 Leven met een alcoholprobleem 07-03-06 09:25 Pagina 7 Inhoud Voorwoord 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Symptomen 12 Vroege en late symptomen 14 Diagnostiek 14 Een paar

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Nystatine Labaz 100 000 IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine)

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Nystatine Labaz 100 000 IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine) BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Nystatine Labaz 100 000 IE/ml, suspensie voor oraal gebruik (Nystatine) Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

BIJSLUITER. LIDOCAÏNE HCl 2% orale gel

BIJSLUITER. LIDOCAÏNE HCl 2% orale gel BIJSLUITER LIDOCAÏNE HCl 2% orale gel Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u

Nadere informatie

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL,

MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, MEDICA KEELSPRAY MENTHOL, 20mg/10ml; 5mg/10ml, spray voor oromucosaal gebruik Chloorhexidine gluconaat 20 mg/10 ml - Lidocaïne hydrochloride 5 mg/10 ml Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door, want deze

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Tyrothricine Lidocaïne Citroen Melisana 1 mg/2 mg zuigtabletten. Tyrothricine - Lidocaïne hydrochloride

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Tyrothricine Lidocaïne Citroen Melisana 1 mg/2 mg zuigtabletten. Tyrothricine - Lidocaïne hydrochloride Variatie C.I.z Pagina 1 van 5 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Tyrothricine - Lidocaïne hydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Paludrine, tabletten 100 mg Proguanilhydrochloride

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Paludrine, tabletten 100 mg Proguanilhydrochloride Paludrine Bijsluiter BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Paludrine, tabletten 100 mg Proguanilhydrochloride Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel.

Nadere informatie

Bijwerkingen van chemotherapie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Bijwerkingen van chemotherapie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Bijwerkingen van chemotherapie Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Mondverzorging 3 Huidverzorging 4 Voeding 5 Vermoeidheid 6 Haarverzorging 7 Diarree

Nadere informatie

Jongeren en alcohol. Ouders aan het woord. Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling 2014. Utrecht.nl/volksgezondheid

Jongeren en alcohol. Ouders aan het woord. Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling 2014. Utrecht.nl/volksgezondheid Jongeren en alcohol Ouders aan het woord Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling 2014 Utrecht.nl/volksgezondheid 2 Inleiding Sinds 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens voor het in bezit hebben van alcohol

Nadere informatie

stoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik.

stoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik. Samenvatting In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank. Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger

Nadere informatie

Inhoud Hoe BRAVO ben jij?

Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inleiding 2 De behandeling van een aandoening 2 Medicijnen 2 Leefstijl 5 Een verergering van je klachten 6 Jouw behandelplan 8 Bewegen 8 Roken 8 Alcohol en voeding 8 Ontspanning

Nadere informatie

Een tandheelkundige behandeling onder algehele anesthesie Adviezen voor thuis

Een tandheelkundige behandeling onder algehele anesthesie Adviezen voor thuis Vandaag heeft: u uw kind de door u begeleide patiënt met lichamelijke en/of verstandelijke beperking een tandheelkundige behandeling ondergaan. Graag geven wij u informatie over wat u kunt verwachten na

Nadere informatie

Verschijnselen van droge mond

Verschijnselen van droge mond Een droge mond Inleiding Iedereen heeft wel eens tijdelijk last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken. Maar droge mond kan ook langdurig zijn of zelfs blijvend. Dat kan slecht zijn voor

Nadere informatie

GEEN TIJD TE VERSPELEN VOOR MIJN HART CARDIOVASCULAIRE PREVENTIE : IK BEGIN ERAAN ÉN IK HOU VOL!

GEEN TIJD TE VERSPELEN VOOR MIJN HART CARDIOVASCULAIRE PREVENTIE : IK BEGIN ERAAN ÉN IK HOU VOL! GEEN TIJD TE VERSPELEN VOOR MIJN HART CARDIOVASCULAIRE PREVENTIE : IK BEGIN ERAAN ÉN IK HOU VOL! HART- EN VAATAANDOENINGEN IN BELGIË: VASTSTELLINGEN BELANGRIJKSTE DOODSOORZAAK IN EUROPA EN IN BELGIË 11.200.000

Nadere informatie

In deze brochure vindt u informatie over een aantal onderwerpen zoals:

In deze brochure vindt u informatie over een aantal onderwerpen zoals: Pijncentrum Actiq Uw arts heeft u het geneesmiddel Actiq (oral transmucosal fentanyl citrate) voorgeschreven. Naast de uitleg die u heeft gekregen is deze brochure samengesteld om u nog eens schriftelijk

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. Pulmocap Thymus, 110 mg/ml, siroop Vloeibaar extract van tijmkruid

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. Pulmocap Thymus, 110 mg/ml, siroop Vloeibaar extract van tijmkruid BIJSLUITER 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT Pulmocap Thymus, 110 mg/ml, siroop Vloeibaar extract van tijmkruid Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Isoprinosine 500 mg tabletten

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Isoprinosine 500 mg tabletten ISOPRINOSINE BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Isoprinosine 500 mg tabletten Inosine acedobeen dimepranol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Nux vomica-homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Nux vomica-homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing B. BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Nux vomica-homaccord Druppels voor oraal gebruik, oplossing Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke

Nadere informatie

1.Wat is Differin Gel en waarvoor wordt het gebruikt?

1.Wat is Differin Gel en waarvoor wordt het gebruikt? Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter, het kan nodig zijn om deze nogmaals door te lezen. Heeft u nog vragen, raadpleeg dan uw

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

B. BIJSLUITER OSTEOMONO. 400 mg filmomhulde tablet

B. BIJSLUITER OSTEOMONO. 400 mg filmomhulde tablet B. BIJSLUITER OSTEOMONO 400 mg filmomhulde tablet Version:W.Somer.-15-5-2012 Page: 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. OSTEOMONO 400 mg filmomhulde tabletten glucosamine Lees de hele bijsluiter

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Prednison bij huidziekten

Prednison bij huidziekten Prednison bij huidziekten In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten of overweegt u het geneesmiddel prednison te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na

Nadere informatie

daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis)

daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis) daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis) Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat is orale mucositis? 4 3. Wat is lasertherapie bij orale mucositis?

Nadere informatie