INDIEN U IN NEVENSTAAND VAKJE EEN KRUISJE VINDT, DAN IS UW LIDGELD JAMMER GENOEG UITGEPUT. DIT ZO SNEL MOGELIJK TE WILLEN VOLDOEN. VOORBAAT.

Transcriptie

1

2

3

4

5 EDITORIAAL robert smets FOCUS : FRANK ROGER robert smets M N KLEINE POLLUX frank roger SF IN DE LAGE LANDEN johan vanheymbeeck NUNC EST RIDENDUM frank roger FILM jean-pierre lewy TEGENVALLER frank roger BLADWIJZER eddy c. bertin & c SPO(R)TPRENTJES frank roger NOTA BENE robert smets INDIEN U IN NEVENSTAAND VAKJE EEN KRUISJE VINDT, DAN IS UW LIDGELD JAMMER GENOEG UITGEPUT. GELIEVE DIT ZO SNEL MOGELIJK TE WILLEN VOLDOEN. DANK BIJ VOORBAAT.

6

7 SF-MAGAZINE P. 01 Op 12 maart ll. werd in het T.V.-programma "Atelier" aandacht besteed aan SF en werd in dit verband ons redactieadres aan enkele honderdduizenden SF-lustigen te grabbel gegooid. Wij hadden hiervan geen voorafgaande kennis en aangezien wij in deze periode van het jaar reeds welgevulde dagtaak in de avondlijke uren nog een tijdlang plegen af te ronden, waren wij ook geen getuige van deze uitzending. De ontdekking volgde een tweetal dagen later bij het in ontvangstnemen van hoeveelheden brieven, die pas ongeveer een week later iets in aantal afnamen. Uiteraard danken wij de BRT dan ook voor haar initiatief en terloops kunnen wij hier misschien iets vermelden wat haar programmatoren genoegen zal doen, dacht ik, nl. dat heel wat brieven ons uit nederland werden toegezonden, zodat blijkt dat ook daar met aandacht naar "Atelier" en naar het daaropvolgende feuilleton wordt gekeken. Dat SF aanslaat staat dus wel buiten twijfel. Bovendien bleek een meerderheid van de ontvangen brieven door jonge tot erg jonge mensen geschreven, zodat hier vooralsnog van generatiekloof geen sprake is. Zo schreef een jongeman uit Borgerhout ons bv. als volgt : Geachte Heer, Ik heb gisteravond met veel interesse op de TV Uw interessante voordracht gevolgd over die tijdmachine. Graag had ik enkele inlichtingen gehad over de inhoud van dat project. Denkt U dat het voor mij als hobby mogelijk is dat apparaat samen te stellen. Kunt U mij de weg aanduiden opdat ik dat werkje zou kunnen samen stellen. Met mijn voorbarige dank teken ik, etc. Zoals ik zei ben ik er nog steeds niet achter gekomen wat ik wel over tijdmachines mag hebben beweerd, doch dit onderwerp duikt in verschillende brieven op.

8 SF-MAGAZINE P. 02 Een andere klasse mensen vormen vanzelfsprekend de leden van het onderwijzend korps, die de gelegenheid aangrijpen je te vragen "of je hen even alles omtrent SF wil zenden", omdat zij er "misschien een lesuurtjes kunnen mee vullen" en die je hierbij (subtilitas subtilitatum) vermelden dat enige leerlingen hiervoor wel belangstelling hebben, zodat je in het vooruitzicht van zovele nieuwe abonnenten je je oplage alvast maar gaat verhogen. Moet je natuurlijk in de eerste plaats reserve maken in verband met wat deze mensen zich inzake je "informatieblad" voorstellen, dan blijft het nochtans een interessante ervaring zovele inzendingen door te nemen, vooral waar je eigen, traditionele lezers, op dit vlak eerder gereserveerd blijven. Een een voor de hand liggend besluit is hierbij wel dat wanneer de belangstelling voor SF duidelijk aanwezig is, een juiste begrip van wat SF inhoudt invele gevallen erg ontbreekt. Waaruit je dan als onverbeterlijk optimist concludeert dat hoewel enorm veel te doen blijft, wat wij nu reeds sinds een vijftal jaren ondernemen toch ergens wel een reden van bestaan heeft. Nl. om het erg ingewikkeld uit te drukken, maar dat doen wij dan ook dolgraag, om de lezer van de "sense of wonder" tot een "cognitive enstrangement" te voeren... Dank je Darko. Graag zouden wij hier aan toevoegen waar tijdmachines dezer dagen aan weggooi-prijzen worden gesoldeerd, doch wij vrezen hiermede publiciteit te voeren en zoals onze trouwe lezers weten kan in dit verband met de nieuwe postregeling geen loopje worden genomen. Verder is het niet omdat dezer dagen in het Parlement sluikreclame voor corsetten en deens bier werd opgemerkt, dat wij onze deontologie terzake terzijde zullen schuiven. Persoonlijke brieven zullen echter wél welwillend en onder diskrete omslag worden beantwoord. ROBERT SMETS O ===ooooooooo=== O

9 SF-MAGAZINE P. 03 Niet zo heel lang geleden kocht een jongeman uit het Gentse zich een tweetal SF-pockets. "James Schmitz en Philip K. Dick", zegt hij. "Het werd mijn eerste kennismaking met SF en beide romans (en het genre) bevielen me uitstekend. In 1974 viel me een SF-tijdschrift in handen, en naar het einde van dat jaar toe zette ik me aan het schrijven. Een "bibliografie" heb ik dus niet, maar mijn stapel verhalen neemt zienderogen toe, terwijl mijn teksten steeds langer en (dacht ik) ook wel beter worden. Maar aangezien men zijn recentste werk vaak beter vind, wil dit niet zoveel zeggen". Het blad waarover Frank Roger (De Cuyper) spreekt was toevallig SF-MAGAZINE en de lezers van dit blad konden in de laatste nummers hiervan reeds met Frank kennismaken in een tweetal verhalen en in een reeks erg persoonlijke recensies. "Persoonlijk houdt ik erg veel van Philip K. Dick : enkele van zijn romans als "Dr. Bloodmoney" en "The Penultimate Truth" zal ik niet zo snel vergeten. Soms zeggen grote namen me daarentegen minder. Boeken van Anderson en Farmer, maar ook van Asimov en Clarke en Heinlein las ik met minder interesse. Daarentegen lees ik graag minder bekende auteurs als bv. B.R. Bruss. Maar ook andere Franse schrijvers zijn ten onrechte minder bekend : neem nu José Morelli, Ernest Pérochon of Jacques Spitz..." Meer algemeen over SF spreken vind Frank niet zo eenvoudig : "Wat is SF?" is een oneindig moeilijke vraag... SF is speculatief en behandelt dus "wat had kunnen zijn, wat kan zijn en wat zou kunnen zijn..." maar met deze definitie sta je nog niet zover en al kan je er natuurlijk alle SF-boeken in passen, toch bevredigt ze me slechts gedeeltelijk. Wat de mogelijkheden van SF zijn is ook weer zo'n vraag : SF bestaat nl. in alle soorten en vormen. Je hebt de zuivere avonturenromans en -verhalen, die niets méér op het oog hebben dan de lezer te ontspannen of te amuseren. Voor mij valt hieronder bv. sword-and-sorcery. Maar je hebt ook het meer literaire (of meer poëtische) werk van mensen als Ray Bradbury, je hebt de satire, die ik persoonlijk in SF een erg belangrijke stroming vind,

10 SF-MAGAZINE P. 04 je hebt het meer maatschappij-kritische werk (Huxley en Orwell, uiteraard...), kortom binnen het kader van SF kan je alle richtingen uit. Je kan de lezer amuseren (of desgevallend doen geeuwen van verveling), je kan hem doen denken (hoe klein hij wel is, als in Vonnegut's "Sirenen van Titan", bv.) of je kan hem ernstige waarschuwlngen geven... Dit alles kan je dan nog in alle toonaarden, ernstig of humoristisch enzomeer..." De mogelijkheden welke je in SF uitkan, demonstreert Frank Roger in de verhalen die we samen voor deze "Focus" uitzochten. Het is natuurlijk erg moeilijk algemene lijnen te trekken in het werk van een debuterend auteur, omdat hij tenslotte ook (nog) alle richtingen uitkan. Toch is het satirische element, dat hijzelf in SF zo belangrijk acht, nagenoeg in al zijn verhalen aanwezig. Soms in koldervorm, als in het razendsnelle "NUNC EST RIDENDUM", maar soms ook keihard en haast iets te nadrukkelijk als in "TWEE SPO(R)TPRENTJES", dat we hier opnemen met een verbeterde gedachte aan de sportevenementen van de komende zomermaanden. Zijn humor is soms studentikoos, of tegen het studentikoze aan, wat ook blijkt uit de keuze van de namen van zijn personages, doch niettemin erg volwassen in zijn relativering t.o. van de " buitenwereld" en t.o. van de inhoud van zijn verhalen zelf. Nee, mandarijnen en sponsors hebben het bij Frank niet gemakkelijk, maar ook zichzelf maakt hij de taak niet eenvoudig, vooral waar hij zich distancieert van de gebruikelijke SF en horror-thematiek, om meteen een stapje verder te zetten. Neem bv. de soft-horror van het moeilijk te definiëren "M'N KLEINE POLLUX", waarmee we dit nummer inzetten. Een persoonlijke nachtmerrie, noemt Frank dit, horror zo je wil, maar met kleine SF-trekjes. Overbodig te beklemtonen hoever we hier, in vormgeving en inhoud, reeds staan van de doordeweekse gruwel, die bij karrevrachtèn door andere jonge (en soms minder jonge) auteurs over onze redactietafel wordt gestort. Ongetwijfeld een belofte, Frank Roger, indien hij de mogelijkheid heeft zich verder te bekwamen en zijn stof verder uittediepen. Zei ik reeds dat Frank in 1957 geboren werd, nog studeert en dit jaar achttien wordt? Nee, ik hield dit voor het laatst. En naar ik aanneem zal het ook de reactie van de lezer zijn er (op het laatst) even deze laatste regels op na te slaan, wanneer hij de nu volgende verhalen heeft doorgenomen... ROBERT SMETS O ===ooooooooo=== O

11 1. SF-MAGAZINE P. 05 "Ik denk dat het een grot is", zei ik. "'t Is in ieder geval bitter koud", antwoordde hij. De twee anderen zwegen. We hoorden het geschuifel van poten en het glijden van halfvochtig zand. Drie negers en een blanke; 't is me wat moois Richard - Een vochtig windje; 't was net opgehouden met regenen. Ik vouwde mijn paraplu op en snoof de geur van natte herfstbladeren op. Sjonge, net een weer om bang te zijn en aan vampiers te denken. Zeg nou zelf : 's avonds alleen in een donker bos lopen, verdwaald zijn en de uilen horen krassen. Nou ja, ik was in feite niet verdwaald, maar als je een béétje voorstellingsvermogen hebt. En ik hoorde wel geen uilen krassen - maar over het voorstellingsvermogen hebben we het al gehad, zodus. Ik stapte dus voort op het sompige, bebladerde bospad, was nièt bang, dacht nièt aan vampiers, en hoorde niet één uil krassen, voorstellingsvermogen of niet. Maar toch schrik je wel een beetje als je languit over iets struikelt en er natte aarde en halfrotte bladeren aan je gezicht kleven als je je weer opricht. En je angst bewaarheid wordt door een straal van een zaklantaarn en een stem die "Sta Op" zegt. Ik stond dus op en zei "Wat heeft DIT te betekenen?" "Zul je seffens weten, heerschap, als je met hèm kennisgemaakt hebt". Ik verwachtte een sardonisch gelach, maar dat kwam niet. Ik verwachtte ook een klap op mijn achterhoofd; ook diè kwam niet. "Volg de straal van de zaklamp maar, makker. Pollux direkt." Pollux direkt? Ik volgde de dansende lichtvlek voor me en ging blijkbaar Polluxwaarts.

12 SF-MAGAZINE P. 06 Zo'n kwartiertje later, schat ik, merkte ik dat ik niet meer op halfvergane bladeren liep en op vochtige aarde, maar op nat zand. Het licht doofde, ik riep "Hé" en hoorde een verschrikte stem "Wie is daar?" roepen Isaac - Moet je nou eens weten. Ik ben altijd een eerlijke, plichtsgetrouwe neger geweest, ik weet echt niet waarom het MIJ of een van de andere drie overkomen is. Ik liep 's avonds gewoon in een bos met twee vrienden van me, toen die man ons kidnapte zal ik maar zeggen, en in die ijzige grot opsloot. Goed, daar zaten we dan maar stilletjes te bibberen, we konden er toch niet uit, dus, en wachtten. Wat zeg je? Op wat? Da's een domme vraag, weet je? Hoe moet IK dat nou in godsnaam weten? Vraag het liever eens aan hèm! Goed, we zaten daar dus te wachten op het vochtige zand, en we hoorden plots zomaar iemand "Hé!" roepen, ik dacht al dat hij teruggekomen was, maar het was zijn stem niet, en Bob riep bangetjes "Wie is daar?". De nieuweling stamelde wat, prietpraat gewoonweg, hoe zou je zelf zijn, en zei toen wat duidelijker : "Wie van u is Pollux?". Dat was niemand van ons. "Ik heet Isaac", zei ik, "en verder is hier nog Bob, en dan nog Phil". Er kwam zo plots een gedachte in me op. "Bent u ook neger?" vroeg ik de man. "Nee", antwoordde hij, "neenee. Ik ben gewoon -- ik - ik bedoel, blank, ik -...". Hij stotterde gewoon door, ik begrijp het, allemaal totaal, onverwacht en zo. En toen zweeg hij. En wij zwegen mee Phil - Voor de tweede maal hoorden we nu het geschuifel van poten; nogal logge poten zou ik zo zeggen. Al diverse keren had ik willen voorstellen de ruimte te verkennen, maar er zat blijkbaar een krop in mijn keel. Bijzonder heldhaftig ben ik nooit geweest, dus je begrijpt wel dat ik me halfdood schrok toen een van ons - de nieuwkomer, geloof ik - "Verdomme" riep. Ik dacht zowaar dat de hemel ging instorten en voelde de eerste druppel van de nieuwe zondvloed al, maar hij bleek het alleen maar koud te hebben. Als je dààrom al gaat vloeken. Ik stond op van het vochtige zand, rekte mijn kille benen en bevoelde mijn natte achterwerk. Ik besloot weer maar eens mijn dierbare plan voor te stellen : " Hé..!" "Hou je kop, wil je ". Dankzij deze broodnodige aanmoediging schoten er maar liefst twee kroppen in mijn keel. Ik besloot voor eeuwig er het zwijgen toe te doen. Hoewel me dat nu wel wat lang lijkt. Maar dat is ook niet te vergelijken. Ik ging weer zitten op het natte zand, zuchtend, wachtend op de derde keer dat we het geschuifel en het geglij van vochtig zand

13 SF-MAGAZINE P. 07 zouden horen. Ik geeuwde; de vette kille lucht stroomde mijn mond binnen. Het waren héérlijke tijden toen, bij Pollux Richard - "Zeg", zei ik; ik raakte de arm van een van de drie negers aan. "Zouden we niet even rondkijken?" "Pffff". Een bemoedigend antwoord. Gelukkig kwam er nog een : "Nou ja, waarom niet. Eens wat anders dan gewoon te zitten". Ik stond op, klopte het zand dat aan mijn broek vastkoekte eraf, en zei : "Bij elkaar blijven, jongens. We moeten voor alles bij elkaar blijven". "Neemaar", zei een stem. Ik voelde een bloedhete adem langs mij heen schuren, en een kwak nat zand tegen me aan ploffen; ik viel omver, kreeg wat korrels binnen en bleef kokhalzend liggen. Ik voelde me rot. "Ho! Ho!", hoorde ik iemand roepen, al veel enthousiaster dan daarnet. Een zware plof, zand dat over ons heen schoof, een murmelend geluid, je kamt het zand uit je haar, krabbelt rechtop, voelt je allesbelabberst en loopt weg met drie negers op je hielen die zich al even rot voelen en tenminste even bang zijn. Je struikelt over een onverwachte zandhoop, rolt met een onbeschrijfelijke afkeer van het leven omlaag, en voelt daarna vies zwart water je mond en neusgaten binnengutsen. Je komt happend naar lucht weer boven, braakt het water er weer uit en blijft hijgend liggen. En dan voel je een voet in je maag, hoor je een schreeuw en plenst het water overal rond je omhoog Bob - Wie had daar nou een poel verwacht. Ik viel over het lichaam van een der drie anderen, en toen ik mijn hoofd weer boven water kreeg leek de hele plaats in brand te staan. Ik zag Isaac en Phil die nog aan "wal" stonden achterom kijken naar de heuvel waarover we gekomen waren en zag de vlammen hoog oplaaien. Toen hoorde ik het gebrul, zag in een vervelend korte flits dat we inderdaad in een soort grot waren, werd het weer even pikdonker als tevoren, en tot slot zag ik die twee onmetelijk diepe roodgroene ogen, of wat het ook waren. Ik sloop langzaam het zwarte, kleverige water weer uit, maar viel voor de tweede maal over mijn blanke kameraad Isaac - Het was handelen geblazen, dààr waren we het allen over eens. We begonnen in razend tempo de wanden af te zoeken naar de deur waardoor we naar binnen moesten gekomen zijn. Ik had het voor onmogelijk gehouden dat ik ooit nog eens ZO bang ging zijn. Net als in een griezelfilm. Na een kwartier hollen, struikelen, door kniehoge inktzwarte poelen

14 SF-MAGAZINE P. 08 snellen en je hart uit je keel hijgen vond ik dan eindelijk een soort spleet of deur of wat dan ook; als je denkt dat dat me toen ook maar iéts kon schelen, denk dan maar gauw iets anders! "Hier!", blubberde ik, en begon slapjes tegen de muur te duwen, kreeg een appelflauwte en zakte door m'n knieën. Ik kreeg assistentie van drie andere zwakkelingen, en we kregen de deur nog open ook. Die gaf mee en we buitelden naar voren, een flauw verlichte gang binnen. We waren een leuk stelletje om aan te zien : een drijfnatte blanke, een zwarte idem dito, van kop tot een onder het zand, en twee verwaaide negers, met verkreukelde pakken, alle vier met een ferme opkomende verkoudheid. We stommelden de gang door, een trapje op, linksaf, een gangetje door, rechtsaf, een borsthoge vieze poel door, een rotte houten ladder op, rechtsaf, door een troep opeengepakte struiken en we waren buiten, in het bos, niet zo ver van de plaats waar we "gekidnapt" waren of iets dergelijks. We waren in ieder geval langs een andere weg binnengeleid. We keken nog éénmaal om, waren te leeg om ons iets af te vragen, en trapten het af zonder dag aan Pollux te zeggen. Wat je ons wel kan vergeven, dacht ik zo. 8.a. De camera's namen geruisloos op, met infrarood lenzen wel te verstaan, want de plaats waarin ze bevestigd waren was nogal aan de duistere kant. De beelden die de acht verborgen camera's opnamen werden op evenzoveel schermen afgebeeld en direkt en automatisch op de video opgenomen. Alles in kleur en zonder enige storing. Alle acht waren voor het ogenblik in werking; van zodra een film opgebruikt was, werd die automatisch vervangen door een nieuwe. Dat gebeurde nu met camera nummer vier. Voor de rest ging alles goed. 8.b. Onno nam nog een slokje pils, prikte een blokje kaas aan zijn tandenstoker en beet met zijn voortanden het eraf. Hij staarde gefascineerd naar zijn acht videoschermen. Bovenaan, de schermen van camera's nummer een en acht. En daaronder, die van camera's nummer twee, vijf en zeven. En helemaal onderaan, tot aan de vloer bijna, die van camera's nummer drie, zes en acht, en helemaal rechts op de derde rij het scherm voor de videobanden. Hij zag dat camera nummer vier van een nieuwe film voorzien werd. Hij zag zijn kleine Pollux met zijn vier nieuwe speelgoedbeestjes spelen. Hij zag dat die nu langs de rand van zijn "grot" als gekken rondrenden. Hij zag nu dat ze per ongeluk de nooduitgang ontdekt hadden, en ze gingen zichtbaar opgelucht naar buiten. Hij zag dat zijn kleine Pollux behaaglijk zijn vlerken opvouwde, met

15 SF-MAGAZINE P. 09 zijn klauw zijn schubben krabde, nog een vlam uitspuwde, en aan zijn dutje begon. Onno grinnikte, schudde zijn hoofd en zette de schermen af. Hij klokte de laatste klus pils naar binnen, knipte het licht uit, en ging ook maar naar bed. Hij droomde van vier mannen - één blanke en drie negers - die als zwervers het bos uitkwamen en aan iedereen die het maar wou horen hun bizar verhaal gingen vertellen. Z'n kleine Pollux droomde ook, maar van wat anders. O ===ooooooooo=== O

16 SF-MAGAZINE P DE REALISTISCHE ESSEF Men vertelt altijd dat het Nederlandse volkskarakter zeer praktisch, realistisch en prozaïsch ingesteld is. Dan zou deze SFvorm zeer veel succes moeten kennen. We onderscheiden vier vormen : de anti-utopie en de apocalyptische essef, twee vormen van het geëngageerde toekomstverhaal, de zuiver technische SF en de psychologische essef. A. DE ANTI-UTOPIE De utopie die de mens een ideale gemeenschap, onbereikbaar in ruimte of tijd vooropstelt, werd in onze eeuw een utopische hel, een afschrikwekkende waarschuwing. Zo mag het niet! Twee moderne tendenzen worden vooral geconstateerd : - de knechting van het individu en van de vrijheid door de gemeenschap - de uniformisatie en mechanisatie van de mens. Vergeten we vooral niet dat de anti-utopie niet zoals de utopie een statisch beeld is van een ideale wereld, maar een dynamisch verhaal, waarin ook de emotie een rol speelt. We menen echter dat de essef, mede door de historische banden met de utopie, meestal een intellectuele ondergrond heeft. Essef is zelden hartstochtelijk. De anti-utopie is dus essentieel pessimistisch en spiegelt de moderne mens een afschuwelijke toekomst voor. Deze variant is zeer stereotiep en werd grotendeels vastgelegd door Orwell ("1984" - anti-utopie van het communisme) en door Huxley (" Brave New World" - anti-utopie van het Amerikanisme). "Blokken", een kortroman van Ferdinand Bordewijk, is een communistische anti-utopie, naar het model van Orwell's prototype. De schrijver wijst het collectivistische ideaal af. De volksdemocratische heilstaat is onhoudbaar omdat het volk zichzelf niet kan regeren. De staat, incarnatie van de Bordewijkse tucht, komt in botsing met de menselijke individualiteit en vernietigt de verzetsbeweging, de groep A, die streeft naar meer vrijheid en persoonlijk initiatief. Deze

17 SF-MAGAZINE P. 11 terreur is vergeefs, want de natuur laat zich niet onderdrukken. De leiders constateren aan het einde van het verhaal een nieuwe wanorde, een vernieuwd vrijheidsstreven... "Opstaan op zaterdag" van Jan Gerard Toonder roept een kunstmatige en steriele wereld op. Robots en machines beheersen het bestaan in een totaal geconditioneerde wereld die ondergronds leeft, afgesneden van lucht en licht. Een autocratisch regime zonder weerga verplettert de vrijheid en het individuele bewustzijn en werkt de massifikarie in de hand door muziekhypnose, TV en politieterreur. Net zoals in Orwell, Huxley en Bradbury's "Fahrenheit 451" Op zaterdag, een gemeenschappelijke en onpersoonlijke recreatiedag, staat de hoofdfiguur Chrone op met het besef dat hij gedroomd heeft, een verboden bezigheid, die zijn vrouw dreigt aan te geven (cfr. "Fahrenheit 451"1). Hij duikt onder en sluit zich aan bij een verzetsbeweging. Tenslotte vindt hij een nieuwe geliefde en verkiest hij met haar de vrijheid die zijn individualiteit hem ingeeft. In "Het Reservaat" van Ward Ruyslinck wordt het Amerikanisme aan de kaak gesteld. In het voetspoor van Huxley dus. Ook in "Brave New World" was er sprake van reservaten en nobele wilden. Een enkeling gealineerd en onaangepast staat tegenover een gemeenschap die vriendschap en kunst taboe verklaard heeft (cfr. "Fahrepheit 451"). De leraar Basile Jonas ontmoet het kunstzinnige meisje Martha (cfr. "Fahrenheit 451"), tracht haar te redden van de perverse magnaat Drexeler, maar mislukt. Men sluit hem op in Paalberg, een kolonie voor abnormalen, onder het etiket "Homo Mollis", de laatste, romanticus. - De hoofdfiguren van de voornaamste utopieën zijn rudimentaire mensen, hyperindividualisten, oertypen met gevoel en verbeelding, geïsoleerd van hun koude, fantasieloze omgeving : de nobele wilde (Huxley), Winston Smith (Orwell), Jonas (Ruyslinck), Montag (Bradbury), Chrone (Toonder). - De leiders van de staat zijn zeer stereotiep : Big Brother, de alomtegenwoordige uit "1984", de mytische Ford uit "Brave new world", de witte clown van het televisiescherm uit "Fahrenheit 451", Cobra, de profeet van het Avondland met zijn clownachtige gezicht in "Het Reservaat", de Heren uit "Opstaan op Zaterdag" en de Raad uit "Blokken". - Andere voorbeelden van het anti-utopissche genre zijn "Insecten in plastic" (Manuel van Loggem) waarin een gemeenschap aan de kunstenaar het recht ontzegt origineel te zijn; "Een kater in blik" (A.L. Schneiders); "De wereld gaat aan vlijt ten onder" (Max Dendermonde); "Vivomanen" (Walter Hasaert) en de utopische episode in "De Lotgevallen" (Hugo Raes).

18 SF-MAGAZINE P. 12 B. APOCALYPTISCHE SF Een eerste generatie van apocalyptische auteurs inspireerde zich op de Eerste Wereldoorlog en zijn verschrikkingen om te waarschuwen voor een nieuw conflict. "Het verstoorde mierennest" van Kees van Bruggen, een roman die tijdens de oorlog verscheen (1916) beschrijft een wereld waarin bijna alle menselijke leven is weggevaagd. In "De aarde splijt" van Maurits Dekker gebruikt een geleerde zijn revolutionaire uitvinding om de mensen afschuw voor een nieuwe oorlog in te boezemen. Waarschuwingsliteratuur over de gevaren van de atoomfysica behoort nu reeds tot een verouderd stadium van de essef. De fantasie is hier door de feiten, achterhaald en in bepaalde gevallen gaat het toekomstverhaal over in de gewone probleemroman, zoals in "De Japanse vissers" van Fieuw, een verhaal over de gewetensproblematiek van een atoomgeleerde of "Het Gevaar" van Jos Vandeloo, waarin drie mensen, aangetast door atoom straling uit hun isolement trachten te ontsnappen. Deze situaties zijn eigentijds geworden. De atoomoorlog zelf, een dankbaar motief voor donder en bliksemprofeten is voorlopig nog toekomstmuziek. "De Bom", Felix Dalles' verslag van een derde wereldoorlog, mist epische kracht. De lezer verneemt de gebeurtenissen slechts uit tweede hand en de actie verhuist naar het achterplan. Tot hetzelfde type behoren : "Waterloze Wolken" van Theo Van Der Wal; "Wenken voor de jongste dag" van Harry Mulisch; en het verslag van de totale oorlog in de roman "Hemel en dier" van Hugo Raes. Verhalen over cosmische en natuurrampen zijn in het Nederlandse literatuurgebied voorlopig nog schaars. In "De Goden gaan naar huis" van A. Den Doolaerd, brengen de ruimtevaarders van Mars een dodelijk virus mee, dat gans de aarde aantast. De Westerse beschaving, gesymboliseerd door een reeks Griekse godenbeelden die men naar hun geboorteland terugbrengt, gaat ten onder. "Europa 76" van Tim Verheggen verhaalt van een soortgelijke ramp met een cosmisch virus. C. DE ZUIVER-TECHNISCHE SF De technische SF heeft gewoonlijk drie verschijningsvormen : - de auteur toont aan welke gevolgen een bepaalde uitvinding kan hebben. De waarschuwing treedt op de voorgrond. Type 1. - de uitvinding zelf neemt het leeuwenaandeel van de belangstelling in beslag. Het moet plausibel klinken. Type 2. - De auteur onderzoekt objectief, zonder per sé te willen waarschuwen, de invloed van machine of uitvinding op mens en maatschappij. Type 3. Het eerste Nederlandse voorbeeld van technische essef is de kortroman "Gevleugelde Daden" van Samuel Falkland, pseu-

19 SF-MAGAZINE P. 13 doniem van Herman Heijermans. Dit werkje beschrijft de avonturen van de heer P.E. Zwaluw die met zijn luchtfiets een revolutie in het verkeer veroorzaakt. In dit speelse verhaal wordt veel aandacht besteedt aan de sociale en economische gevolgen van het nieuwe tuig. Type 3. "Verplaatsing van Elementen" is een verhaal van Borderwijk, waarin de geniale Drebbel met zijn wonderkrik de zee verhoogt. Lucht neemt de plaats in van water en de zeebodem komt vrij voor exploitatie. Het hoe en waarom van de uitvinding is voor de auteur onbelangrijk. De psychologische en sociale reacties van de mens, wanneer deze zich aan het fenomeen van de "Grote Verplaatsing" tracht aan te passen. Type 3. Uit het slot van het verhaal blijkt dat de essentiële menselijke gevolgen van dit technisch wonder vrijwel nihil zijn. "Knorrende Beesten", een andere kortroman van Borderwijk, is meer waarschuwend. Type 1. De auto is het symbool van gehoorzaamheid en tucht, maar verkracht de mens. Elke vorm van conjunctie mens-machine, in casu de vrouwelijke racers met hun wagens, is gedoemd te mislukken. De ontmoeting van de mens met een buitenaards ras en het ruimtevaartthema komt onder meer aan bod in het werk van Rein Blijstra, Paul Van Herck en Carl Lans, drie auteurs die zich inspireren op het Amerikaanse essefmodel. Signaleren we toch dat de verhalen van deze auteurs hun voorbeeld op de voet volgen, ook in de laatste ontwikkelingen. D. DE PSYCHOLOGISCHE SF Hier is de verwantschap met de fantastiek het grootst. SF en fantastiek puren hier uit parapsychologie en magie : zielsverhuizing, telekinese, telepathie, gedachtenmaterialisatie, enz... "De oertijd voor het venster" verhaalt hoe een man die steeds voorhistorische monsters "meent" te zien een psychiater bezoekt, maar tenslotte blijkt gelijk te hebben. Gedachtenmaterialisatie of griezelverhaal? Het al dan niet voorkomen van een rationele verklaring van het paranormale gebeuren is gewoonlijk het belangrijkste criterium voor de scheiding tussen essef en fantastisch verhaal. De "Jessieverhalen" van Manuel van Loggem, de schrijver van bovenstaande "De oertijd voor het venster" verhalen van een meisje met paranormale vermogens die haar vader in het verleden projecteert, de ganse familie in een sprookjeswereld helpt verzeilen, de baas van haar vader behekst, enz... "Bericht uit het hiernamaals" is een spiritistische roman van Simon Vestdijk. In het hiernamaals trachten de geesten - anno een beetje kleur aan hun droefgeestige bestaan te geven door contact op te nemen met de aarde in telepathie. In "Mannekino" van Sybren Palet treedt een supergenie van negen jaar op die zijn omgeving op allerlei manieren manipuleert en wil miljonair worden.

20 SF-MAGAZINE P SF ALS KOLDER De Nederlander en Vlaming zijn anti-romantisch ingesteld. Geen Space-opera of romantische SF. Wel een neiging tot relativeren, humoristische SF dus. Soms wordt die humor dan kolder. Dan schept de auteur een situatie die gewild ongeloofwaardig is. Hij doet geen enkele poging om de onwaarschijnlijkheid van zijn verhaal te verdoezelen, maar vermeldt het feit alsof het vanzelfsprekend was (cfr. Sheckley's laatste werken - Kurt Voqnegut - Brown...). Raoul Chapkins, auteur van twee bundels verhalen "Ik sta op mijn hoofd" en "Zes dagen onbedachtzaamheid kan malen dat men eeuwig schreit" meent dat de "homo sapiens" ongelijk heeft te veronderstellen dat hij een origineel exemplaar is. Hij onderscheidt zich slechts van de dieren door te denken dat hij zich van de dieren onderscheidt. Hij rent in een vicieuze cirkel rond en komt steeds op zijn uitgangspunt terug. De technische vooruitgang die er zich op beroemt het menselijk lot te verbeteren laat de mens in zijn diepste wezen onberoerd en is slechts uiterlijk. Elke evolutie is absurd. Met wetenschap en logika kan men de gekste dingen bewijzen : de fiets is het meest efficiënte vervoermiddel (voortbeweging zonder energieverbruik) zodat de volgende stap in de menselijke evolutie een fietsmens zal zijn. In "De hoop der mieren" bouwt de beschaafde wereld met vereende krachten aan een supercomputer. Slechts in de laatste alinea wordt het duidelijk dat de robot een mens is en zijn scheppers mieren. "Kleuters" zijn intelligent, maar ze houden zich van den domme als er een volwassene in de buurt is. Chapkis dringt de kleutergemeenschap binnen, als kind vermomd. Zo ontdekt hij hun duivels plan : ze zullen geleidelijk de macht overnemen en naarmate ze ouder worden stilaan alle belangrijke posten bezetten. Dit verhaal is duidelijk een parodie op de superman-mythe. Tot slot signaleren we nog een kolderverhaal van Belcampo : "De dingen de baas". Het begin van het verhaal doorbreekt volledig de barrière tussen geest en stof. Levenloze voorwerpen worden bezield door leven en intelligentie. Maar het blijkt alras dat de dingen door zich menselijke allures aan te matigen, ook menselijke gebreken gaan vertonen. Ze hebben een eigen maatschappij met een klassebewustzijn : organische en vormeloze stoffen zijn de parla's van de gemeenschap. Deze discriminatie breidt zich weldra uit tot alle dingen die men normaal met mensen associeert. De revolutie draagt de kiem van de verdeeldheid in zich. In de slotpassage beveelt de aarde, het ding bij uitstek, dat de orde moet herstelt worden, wat dan ook gebeurt. Alles wordt dan terug "normaal". O ===ooooooooo=== O