Bewegen en Sport in het MBO

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bewegen en Sport in het MBO"

Transcriptie

1 Bewegen en Sport in het MBO Servicedocument voor Bewegen en Sport in de competentiegerichte kwalificatiestructuur voor het Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO) Berend Brouwer (SLO) en Bert Boetes (MBO Raad) juni 2008

2 Verantwoording 2008 SLO, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling, Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. Auteurs: Berend Brouwer (SLO) en Bert Boetes (MBO Raad) In opdracht: MBO Raad - Platform Bewegen en Sport MBO Informatie adres SLO Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling Secretariaat VMBO/MBO Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) vmbo-mbo@slo.nl AN:

3 Inhoud Aanleiding 5 Op weg naar een nieuw servicedocument bewegen en sport in het MBO 8 Voortbouwen op het referentiedocument 9 De nieuwe kwalificatiestructuur 9 Gevolgen voor het onderwijs 11 Aansluiten bij het document Leren Loopbaan & Burgerschap 13 Aansluiten bij de competentiegerichte kwalificatiestructuur 14 De rol van werkprocessen 15 Overzicht mogelijkheden voor bewegen en sport in het middelbaar beroepsonderwijs 16 Overzicht 16 Uitwerking in thema's 17 Uitwerking van de thema's 18 Voorbeelden uit de praktijk 23

4

5 Aanleiding Nadat zo'n vijftien jaar geleden doelstellingen met betrekking tot lichamelijke opvoeding werden geschrapt uit de eindtermen voor vrijwel alle vormen van middelbaar beroepsonderwijs is er een heftige discussie op gang gekomen over de plaats van bewegen binnen het Mbo. Aan de ene kant heeft deze maatregel ertoe geleid dat op veel Mbo-instellingen studenten in het kader van het curriculum geen bewegingsactiviteiten meer op hun programma hebben staan. En aan de andere kant zijn er allerlei vernieuwende impulsen ontstaan om bewegen toch een plaats in de opleidingen te geven en hebben diverse belanghebbenden te kennen gegeven dat zij het van groot belang vinden dat bewegen en sport wel degelijk een plaats krijgen in het Mbo. Zo stelt de Raad van Onderwijs, Jeugdzaken en Cultuur van de Europese Commissie in haar zitting van 5 en 6 mei 2003, waarin het Europees jaar voor opvoeding door sport werd ingesteld, onder meer dat: de waarden van sport, namelijk bevordering van het lichamelijke en geestelijk welzijn, de ontwikkeling van fysieke, intellectuele en sociale vaardigheden en de verbetering van de levenskwaliteit, moeten worden verspreid, zowel in het onderwijs als op andere gebieden van het maatschappelijk leven. onderwijssystemen aantrekkelijker kunnen worden gemaakt door sport te gebruiken als een opvoedkundig middel om de betrokkenheid van jongeren bij binnen- en buitenschoolse vorming te verhogen, het belangrijk is om door sportbeoefening aangekweekte waarden als zelfdiscipline, gevoel van eigenwaarde en wilskracht te bevorderen, zodat jongeren worden geholpen hun vaardigheden en beperkingen te onderkennen en de problemen te overwinnen waarmee zij in het dagelijks leven kunnen worden geconfronteerd, zodat zij in staat zijn hun doelstellingen te verwezenlijken en zelfstandig te worden, sport via waarden als solidariteit, eerbied voor anderen, participatie en eerlijk spel bijdraagt tot de socialisatie van jongeren, hun deelname aan het openbare leven stimuleert en democratische waarden en burgerzin onder jongeren bevordert, sport tolerantie, aanvaarding en eerbied voor verscheidenheid en sociale cohesie aankweekt in de omgang met andere jonge sporters en zo een belangrijke bijdrage kan leveren tot intercultureel begrip en tot de bestrijding van racisme, vreemdelingenhaat, seksisme en andere vormen van discriminatie, vrijwilligerswerk in de sport moet worden gestimuleerd, met de deelneming en actieve bijdrage van alle betrokken instanties, in het bijzonder de vrijwilligersverenigingen en -organisaties voor jeugdsport. In een motie die in najaar 2002 in de 2 e Kamer is ingediend en die kamerbreed werd ondersteund, stellen de Kamerleden dat bewegen onderdeel dient uit te maken van de kwalificatiestructuur voor het BVE omdat het verstoken blijven van bewegingsactiviteiten in de onderwijsprogramma s bij leerlingen leidt tot minder sportparticipatie en grotere gezondheidsrisico s". 5

6 De staatssecretaris van OCW heeft aangegeven dat de resultaten van het project Aantrekkelijk bewegen, uitgevoerd door de BVE-raad onder financiering van het ministerie van OCW, garandeert dat in de nieuwe kwalificatiestructuur aandacht zal worden gegeven aan bewegen. Recent onderzoek van TNO heeft verder aangetoond dat werknemers die sporten, minder ziekteverzuim vertonen en bij ziekte sneller herstellen. Werknemers ( en werkgevers) moeten hun verantwoordelijkheid nemen voor het aandacht besteden aan lifestyle en de plaats van bewegen hierin. Dit kan gezondheidsproblemen ten gevolge van werk voorkomen. (bijvoorbeeld rsi) In een onderzoek van het Mulierinstituut onder BOL-leerlingen van ROC s en AOC s blijkt dat er een positieve relatie bestaat tussen bewegen op school en bewegen in vrije tijd. Bij de motieven voor bewegen en sport staan gezondheid, ontspanning, sociale contacten en verminderen van stress hoog op de lijst. Bij de onderzochte scholen wordt een breed scala aan activiteiten aangeboden, binnen en buiten het curriculum en binnen en buiten de school in wekelijkse uren maar ook in de vorm van sportieve dagen en weken. Het bestuur van de BVE-raad heeft al in 2004 in de persoon van haar voorzitter Mw. Vliegenthart haar steun gegeven aan het manifest Bewegen en sport in het beroepsonderwijs, waarin gepleit wordt voor het opnemen van deze activiteiten in de nieuwe kwalificatiestructuur. De stuurgroep kwalificatiestructuur heeft in haar vergadering van 11 maart 2004 aan het procesmanagement de opdracht gegeven Bewegen en sport en moderne vreemde talen in de kwalificatiestructuur te positioneren. Het Manifest Bewegen en Sport in het beroepsonderwijs, basis voor burger- en vakmanschap is ondertekend door een breed scala aan vertegenwoordigers van maatschappelijke en politieke organisaties. En in het kader van de Alliantie School en Sport Samen Sterker (een in 2005 gesloten samenwerking tussen de ministeries van OCW en VWS en NOC*NSF) is er ook ruimte aandacht voor bewegen en sport in het Mbo. Zo is er een Nationaal Team Bewegen en Sport in het Mbo actief dat het belang van bewegen in het Mbo onder de aandacht wil brengen, zijn er sprintpremies beschikbaar gesteld voor Mbo-instellingen die bewegen en sport op vernieuwende wijze een plek binnen hun opleidingen geven en is er in het kader van de Brede Analyse onderzoek gedaan door DSP-groep naar de stand van zaken en naar de randvoorwaarden die vervuld moeten worden om de gewenste situatie met betrekking tot sport en bewegen in het Mbo te kunnen realiseren. Kortom: brede politieke èn maatschappelijke steun voor meer aandacht voor bewegen en sport in het middelbaar beroepsonderwijs. In 2008 moet een en ander zijn beslag krijgen in de nieuwe kwalificatiestructuur voor het Mbo. Deze op het ontwikkelen van competenties gerichte kwalificatiestructuur moet de vierde generatie eindtermen van de oude kwalificatiestructuur gaan vervangen. In deze nieuwe kwalificatiestructuur ontbreken weliswaar nog steeds directe eindtermen op het gebied van bewegen, maar zowel in de beroepsgerichte kwalificaties als in het eind 2006 vastgestelde document Leren, Loopbaan en Burgerschap staan vele aanknopingspunten voor een in het kader van de beroepsopleiding zinvolle invulling van bewegen en sport. 6

7 Dit document heeft de bedoeling om opleidingen in het Mbo te helpen een volwaardige plaats voor bewegen en sport te realiseren. Dat doen we door een aantal invalshoeken te schetsen hoe naar het belang en de rol van bewegen en sport in het Mbo te kijken in relatie tot de nieuwe kwalificatiestructuur en daar voorbeelden bij te geven van hoe voorloper-scholen daar al succesvol mee hebben geëxperimenteerd. 7

8 Op weg naar een nieuw servicedocument bewegen en sport in het MBO Voortbouwen op het referentiedocument In het referentiedocument 'Meervoudig bewegingsbekwaam in beroep en samenleving' 1 zetten we uiteen op welke wijze bewegen en sport een rol zou kunnen spelen in het Mbo. Daarmee namen we al een voorschot op de nieuwe, competentiegerichte kwalificatiestructuur voor dat Mbo. We onderscheidden daar een vijftal invalshoeken om bewegen en sport te benutten binnen het middelbaar beroepsonderwijs: - Bewegen en gezond werken; - Bewegen en welzijn; - Bewegen en kerncompetenties; - Bewegen en burgerschap; - Bewegen en leren; Inmiddels is het nieuwe format voor de ontwikkeling van kwalificaties voor competentiegericht beroepsonderwijs 2 verschenen. Daarnaast is nu ook het document Leren, Loopbaan en Burgerschap 3 vastgesteld. Omdat we van mening zijn dat bewegen en sport zowel in kwalificerende zin als in het licht van leren, loopbaan en burgerschap van betekenis is, lijkt het ons nu een goed moment om opnieuw na te gaan op welke wijze dat binnen deze nieuwe contouren ingepast kan worden. Het is daarbij niet meteen zo dat er geheel nieuwe inzichten zijn ontstaan over de betekenis van bewegen en sport in het Mbo. Eerder willen we bestaande inzichten aanscherpen en inpassen aan de nieuwe kenmerken van de kwalificatiestructuur. Om duidelijk te maken hoe we dat voor ons zien eerst in het kort iets over die nieuwe kwalificatiestructuur. 1 Meervoudig bewegingsbekwaam in beroep en samenleving. Referentiedocument voor de kwalificatiestructuur BVE. Bert Boetes (BVE Raad) en Berend Brouwer (SLO), april Kwalificaties voor competentiegericht beroepsonderwijs. Stuurgroep competentiegericht beroepsonderwijs, COLO april Document Leren, Loopbaan en Burgerschap. Gemeenschappelijk procesmanagement competentiegericht beroepsonderwijs, februari

9 De nieuwe kwalificatiestructuur De beschrijvingsstructuur, het format voor de kwalificaties voor het Mbo is als volgt: Na een meer algemene beschrijving van een beeld van de beroepengroep, formele vereisten, loopbaanperspectief, trends in de beroepengroep volgt het kwalificatiedossier zelf. Eerst de uitstroommogelijkheden en daarna de kwalificatieeisen voor de beroepsgroep. Daarbij wordt een vaste structuur aangehouden. Voor elke uitstroom worden kerntaken geformuleerd, die op hun beurt worden uitgesplitst in een aantal werkprocessen. Voor elk werkproces wordt vervolgens een nadere detaillering gegeven in termen van omschrijving, gewenst resultaat, relevante competenties uit een gestandaardiseerde lijst van 25 generieke competenties 4 - waar nodig uiteengelegd in een aantal deelcomponenten - elk met prestatie-indicatoren op gedragsniveau en t.b.v. de opleidingen voorzien van aanwijzingen voor relevante vakkennis en vaardigheden. In schema: Overzicht kwalificatiedossiers Uitstroom Kerntaak Werkprocessen <titel> <titel> <titel> <Titel 1> <Titel 2> Etc. Proces-competentiematrix kerntaak <titel> Kerntaak <titel> Competenties A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Werkprocess en Aansturen Begeleiden Presenteren 1.1 x x x x 1.2 x x x x etc. Analyseren Onderzoeken Leren Etc 4 powerend by SHL Competentiemodel Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven 9

10

11 Detaillering proces-competentiematrices <uitstroom titel> Kerntaak 1: <titel> Werkproces 1.1: <titel> Omschrijving Gewenst resultaat Competentie Component(en) Prestatieindicator B. Aansturen I. Presenteren M. Analyseren Vakkennis en vaardigheden Y. Etc. Bij deze structuur willen we aansluiten bij het beschrijven van de rol en betekenis van bewegen en sport binnen competentiegericht opleiden in het Mbo. In bijlage 1 geven we een aantal voorbeelden van de manier waarop dat voor verschillende opleidingen is uitgewerkt. Gevolgen voor het onderwijs Van kerntaak naar competentie of andersom? Voor een goed begrip van hoe deze wijze van beschrijven van de kwalificatiedossiers werkt het volgende. In de beschrijvingssystematiek lijkt het alsof er vanuit de kerntaken naar de competenties wordt geredeneerd, maar in feite is het andersom. Met de introductie van de 25 generieke competenties powered by SHL is nu duidelijk dat elke Mbostudent aan de zelfde competenties werkt, zij het: - niet in dezelfde onderlinge verhouding en diepgang (dat hangt af van studierichting en niveau); - niet op dezelfde wijze nader ingevuld (uitgangspunt is dat competenties in zekere mate contextgebonden zijn); - niet in dezelfde mate en op hetzelfde moment (omdat studenten onderling sterk verschillen in de mate waarin zij hun competenties al ontwikkeld hebben); - niet met hetzelfde eindresultaat (werk kan vanuit verschillende sets van competenties toch succesvol worden gedaan, mensen verschillen nu eenmaal onderling); Om nu te kunnen bepalen welke competenties binnen een bepaalde opleidingsstroom meer of minder belangrijk zijn en hoe die daarbinnen moeten worden geïnterpreteerd wordt de hierboven beschreven wijze van specificeren gevolgd. Vanuit het beroep wordt geanalyseerd welke kerntaken er zijn, welke werkprocessen daar bij horen, welke competenties daar specifiek van belang zijn en tot welk gedrag dat zou moeten leiden bij de student. Daarmee hebben de onderwijsgevenden een richting / beeld om hun onderwijs op te baseren. De beoogde competenties moeten op die specifieke manier zichtbaar worden in het gedrag van de student. Vakkennis en vaardigheden zijn daarbij in de nieuwe opzet (slechts) beschreven als voorwaardelijk voor adequaat handelen. 11

12 Onderwijs en toetsing Voor het onderwijs betekent dat dat scholen vrij zijn om zodanig hun onderwijs te creëren dat de leerlingen de kans krijgen de beoogde competenties binnen de relevante contexten te verwerven, ontwikkelen en demonstreren. De leerling neemt van elk onderdeel van het onderwijs wat mee in zijn eigen competentieontwikkeling (en daarmee in zijn POP), dus los van individuele onderwijseenheden. De doelstellingen van elke module maken zo eigenlijk deel uit van een ontwikkeling op langere termijn. Voor de toetsing betekent dat, dat niet alle competenties in elke module getoetst hoeven te worden. De student zelf neemt er vooral wat van mee en bespreekt die voortgang op afgesproken momenten met zijn leercoach. Binnen de module krijgt hij wel feedback in relatie tot de prestatie-indicatoren zoals die voor zijn opleiding zijn geformuleerd en die in die module relevant zijn. Die feedback neemt hij mee in zijn POP gesprekken. Uiteindelijk wordt in de Proeven van Bekwaamheid getoetst of de beoogde competenties in voldoende mate verworven zijn. De ontwikkeling van competenties wordt dus wel in de specifieke beroepscontext beoordeeld. Voor een individuele module betekent dat ook, dat de docent zou kunnen volstaan met beoordelen of een student zodanig aan het onderwijs heeft meegedaan dat er een gerede kans is dat hij er wat van meegenomen kán hebben, toetsen van een inspanningsverplichting t.a.v. het proces dus. Dat is vergelijkbaar met hoe in de Tweede Fase van Havo/Vwo wordt omgegaan met de zogenaamde handelingsdelen. Voor LO hoeft daar bijvoorbeeld geen cijfer te worden geproduceerd, het vak moet met een voldoende In de SLO publicatie 'Portfoliovoorstel Lichamelijke Opvoeding 1 havo/vwo' (SLO, 2004, VO/ /D/03-644) gaan we uitgebreider in op de relatie tussen PTA, portfolio, en rapportage. Het portfolio wordt daar weliswaar heel specifiek ingevuld in het kader van sportoriëntatie en -keuze, maar de relatie met beoordelen voor rapportage is dezelfde. In het portfolio staat wat de lessen voor de leerling persoonlijk hebben opgeleverd. De docent beoordeelt - om te bepalen of een leerling heeft voldaan aan de eisen om een blok als 'voldoende' of 'naar behoren' te mogen afsluiten vooral, in volgorde van lichte naar meer intensieve beoordeling een combinatie van (meestal stapelend): - of de leerling voldoende bij de lessen aanwezig is geweest; - of de leerling voldoende actief heeft geparticipeerd tijdens de lessen; - of de leerling voldoende niveau van kennis / vaardigheden heeft; - of de leerling in voldoende mate heeft gereflecteerd op zijn eigen leerproces. Het accent kan liggen op actieve participatie en reflectie, dus meer op het proces. Het kan ook betekenen dat in een module vooral een accent ligt op het adequaat toepassen van vakkennis en vaardigheden, die tenslotte ook in enige mate beheerst moeten worden. En uiteraard is een combinatie van beide opties ook mogelijk, zij het vermoedelijk arbeidsintensiever voor de docenten. Het onderwijsprogramma Alle - of in elk geval zo veel mogelijk - relevante contexten moeten in het onderwijsprogramma verwerkt worden. Opleidingen bepalen zelf welke contexten dat zijn en hoe ze dat willen aanpakken. In toenemende mate geven opleidingen hun studenten daarbij de ruimte om hun eigen contexten te kiezen, bijvoorbeeld in de vorm van stageplaatsen. Doorgaans zullen in opleidingen vooral contexten vanuit het perspectief van de beroepskwalificatie centraal staan. Met de competentiegerichte structuur zijn er nu echter ook andere mogelijkheden denkbaar. Het werken aan je competenties kan - zeker vanuit het perspectief van de student - op vele plaatsen en manieren gebeuren. 12

13 Daarnaast hebben alle opleidingen ook verplicht te maken met het document 'Leren, Loopbaan en Burgerschap'. Dus moeten ook contexten vanuit een perspectief van leren, loopbaan en burgerschap in het opleidingsprogramma aan de orde komen. De eerste twee van die drie komen meestal min of meer vanzelfsprekend aan de orde vanuit de beroepskwalificatie. Burgerschap echter niet. Dat betekent weer dat elke opleiding ook speciaal moet nadenken over de vraag welke contexten vanuit een oogpunt van burgerschap aan bod moeten komen. Aansluiten bij het document Leren Loopbaan & Burgerschap In het document leren, loopbaan en burgerschap wordt een 7-tal kerntaken onderscheiden. In deze paragraaf geven we aan hoe werken met bewegen en sport kan aansluiten bij die kerntaken. Kerntaak LLB 1. Eigen ontwikkeling benoemen en daarbij passende leerdoelen bereiken 2. De eigen loopbaan sturen 3. Participeren in het politieke domein 4. Functioneren als werknemers in een arbeidsorganisatie Invulling Bewegen en Sport Ook in het kader van de eigen sportloopbaan is het belangrijk om te kunnen bepalen wat je actuele niveau is, waar je voorkeuren en talenten liggen en wat je op grond daarvan zou kunnen en willen ontwikkelen. In sportoriëntatie en -keuzeprogramma's speelt dat voortdurend een rol. Mits de docent het onderwijsleerpoces zo organiseert dat de leerling in staat gesteld wordt steeds meer invloed uit te oefenen op het eigen leren en daarin ook gecoacht wordt kunnen deze aspecten van zelfstandig leren leren prima binnen bewegingssituaties aan de orde komen en geoefend worden. In het document LLB ligt de focus sterk op keuzes m.b.t. de professionele loopbaan. Vanuit een oogpunt van bewegen en sport zou dat gemakkelijk kunnen worden uitgebreid naar het sturen van de eigen sportloopbaan van de student. Dezelfde processen spelen immers een rol. Ook ligt het voor de hand om bij loopbaankeuzes juist aspecten te breken die te maken hebben met gezond blijven in relatie tot het werk. De eigen professionele loopbaan sturen gaat niet zonder aandacht voor bewegen en gezondheid. In de formele zin van politieke participatie liggen er geen raakvlakken. Bewegen en sport kan dan hoogstens een agendapunt zijn. In de 'op issues gerichte vormen van participatie' is wel ruimte voor aandacht voor de rol van bewegen en sport in de samenleving. Bijvoorbeeld door zich actief te bemoeien met het tot stand brengen en inrichten van speel- en beweegmogelijkheden voor jongeren in de buurt. In de toelichting wordt onder andere gesproken over zaken als op tijd en uitgerust op het werk komen. Keuzes die te maken hebben met fitheid en gezondheid in relatie tot kunnen werken dus. Bewegen en sport zijn factoren die van invloed zijn op fitheid en gezondheid en dus zijn 13

14 Kerntaak LLB Invulling Bewegen en Sport ze indirect van belang bij deze kerntaak. In de keuzes die iemand maakt als werknemer zou hij de rol van bewegen en sport kunnen (of moeten) betrekken. 5. Functioneren als kritisch consument Opvoeden tot kritisch-constructief sportconsument is al heel lang een belangrijk overkoepelend doel van bewegingsonderwijs. Ook het veld van sport en bewegen is steeds meer een complex veld van aanbieders en consumenten en er is een enorme markt van sportartikelen en van artikelen waarbij in de marketing sport of een sportief imago een grote rol speelt. Hier ligt heel duidelijk een opdracht, ook in het Mbo. 6. Deelnemen aan sociale verbanden en respectvol gebruiken van de openbare ruimte Bewegen en sport vormen een belangrijke context voor sociale verbanden. In verenigingsverband en in zelf georganiseerde varianten (bijv. als stratentoernooi) nemen mensen deel aan bewegen en sport, in de rol van deelnemer maar ook als organisator of begeleider. In deze context liggen ook prima kansen voor competentieontwikkeling. 7. Vitaal burgerschap (zorgen voor de eigen gezondheid) De link naar bewegen en sport is hier overduidelijk. Verstandig bewegen is een belangrijke factor in de zorg voor de eigen gezondheid. Alleen is dat geen vanzelfsprekende zaak. Studenten in het Mbo moeten leren hoe die relatie tussen bewegen en sport enerzijds en gezondheid en vitaliteit anderzijds ligt. Keuzes die ze in dit verband moeten leren maken zijn weer verbonden met de kerntaken 1, 2 en 4, met keuzes in de professionele loopbaan. Aansluiten bij de competentiegerichte kwalificatiestructuur Maar ook in het beroepsgerichte deel van de kwalificatiedossiers van alle opleidingen zijn er voldoende aanknopingspunten te vinden om bewegen en sport en zinvolle plaats in de opleidingen te geven. De mogelijkheden daartoe zetten we hier nog eens kort op een rij. In sommige beroepen (binnen de sector Sport en Bewegen) is het regelen (organiseren, leiding geven, begeleiden) van bewegen de kern van het beroep. De kerntaken van de betreffende uitstroomprofielen geven dat aan. In dit servicedocument houden we ons daar verder niet mee bezig. In andere beroepen kan het regelen van bewegen deel uitmaken van het beroep, bijvoorbeeld als onderwijsassistent of activiteitenbegeleider. In de kerntaken en de detailleringen daarvan staat het niet met zoveel woorden genoemd en het valt te overwegen om in dit document ook voorbeelden op te nemen die opleiders binnen die sector op het spoor kunnen zetten van de mogelijkheid die bewegen en sport hier bieden. 14

15 Een prominent kenmerk van de nieuwe beschrijvingsstructuur, het format voor de beschrijving van de Mbo-kwalificaties èn voor Leren, Loopbaan en Burgerschap, is dat van elke kerntaak binnen een uitstroomprofiel moet worden aangeven welke van de 25 generieke competenties uit het Competentiemodel KKB powerend by SHL daarbij een voorname rol spelen. Ten aanzien van elk van die competenties kan (het regelen van) bewegen een belangrijke en aantrekkelijke leercontext vormen. Elke opleiding of elke leerling kan - passend bij de kerntaken die op dat moment centraal staan in het leerproces - ook bij bewegen en sport aan de relevante competenties werken en van daaruit de transfer maken naar de beroepscontext of de persoonlijke levenssfeer i.h.k.v. burgerschap. Al met al ruim voldoende aanknopingspunten voor de rol van bewegen en sport in het Mbo. Alle invalshoeken uit het referentiedocument vallen binnen de nieuwe structuur moeiteloos te plaatsen. De rol van werkprocessen Kijkend naar het document Leren Loopbaan & Burgerschap valt op dat telkens vergelijkbare werkprocessen worden genoemd om de kerntaken te detailleren, alleen worden ze steeds net iets anders aangeduid. In feite gaat het steeds over de reflectiecyclus. Het lijkt ons handiger en overzichtelijker om één wijze te kiezen om de relevante werkprocessen aan te duiden. Om die keuze te kunnen maken vergelijken we de manier waarop we eerder in het referentiedocument te werk gingen (toen er nog geen sprake was van deze werkprocessen) om de betekenis van sport en bewegen in het Mbo nader te specificeren met de in LL&B herkenbare reflectiecyclus. Reflectiecyclus Reflecteren / zich oriënteren / onderzoeken Inventariseren / doelen stellen / beslissen / zich een mening vormen Een aanpak kiezen / plannen Acties ondernemen / deelnemen / uitvoeren Evalueren / reflecteren / mening en opvattingen bijstellen Referentiedocument Analyseren van de betekenis van bewegen en sport; Reflecteren op kansen voor bewegen en sport; Kiezen voor (een specifieke wijze van) bewegen en sport; Uitvoeren van (regelen van) bewegen en sport Evalueren van bewegen en sport Het is eenvoudig te zien dat het hier om een sterk vergelijkbare indeling gaat. Bovendien komt dit sterk overeen met de eerste kerntaak van leren, loopbaan en burgerschap, waarin het gaat over het leren sturen van de eigen ontwikkeling. Deze reflectiecyclus houden we in het vervolg dan ook aan. a) Zich oriënteren / onderzoeken b) Doelen stellen / beslissen / zich een mening vormen c) Een aanpak kiezen / plannen d) Acties ondernemen / uitvoeren e) Evalueren / reflecteren 15

16 Overzicht mogelijkheden voor bewegen en sport in het middelbaar beroepsonderwijs Overzicht Samenvattend zien wij de volgende mogelijkheden om onderwijs in of door middel van (het regelen van) bewegen en sport te benutten in het Mbo, hetzij gericht op beroepskwalificatie, hetzij in het licht van leren, loopbaan en burgerschap of voor beide. Onderdeel van de kwalificatiestructuur Invalshoek Beroepskwalificatie Sport en Bewegen (Regelen van) bewegen is kern van het beroep Diverse kwalificatiedossiers (Regelen van) bewegen is onderdeel van het beroep LL&B èn beroepskwalificatie Werken aan generieke competenties (Regelen van) bewegen is leercontext voor generieke competenties i.h.k.v. het POP van de leerling Leren, Loopbaan en Burgerschap Eigen ontwikkeling benoemen en daarbij passende leerdoelen bereiken (kerntaak 1) Eigen loopbaan sturen (kerntaak 2) Functioneren in het politieke domein (kerntaak 3) Functioneren als werknemer (kerntaak 4) Kritisch consument (kerntaak 5) Deelnemen aan sociale verbanden (kerntaak 6) Vitaal burgerschap (kerntaak 7) Reflectiecyclus in alle werkprocessen Bewegen en sport als context voor leren leren Loopbaankeuzes maken in relatie tot het behoud van je gezondheid De sportloopbaan sturen als prototype Sport en bewegen als 'issue' Goed kunnen werken door gezonde keuzes te maken Kritisch-constructief sportconsument / consument op de sportmarkt Deelnemen aan sport (als beweger en als regelaar) en de sportloopbaan sturen Deelnemen aan bewegen en sport i.h.k.v. welzijn en gezondheid als werknemer en als burger Uit het schema blijkt wel dat het belang van bewegen en sport in relatie tot zowel werk als burgerschap goeddeels met gezond zijn en gezond blijven (in brede zin te begrijpen: meer als welbevinden dan als fitheid) te maken heeft. 16

17 Uitwerking in thema's Vier thema's voor bewegen en sport We formuleren nu een viertal thema's waarin de rol en betekenis van bewegen en sport in het Mbo kan worden samengepakt. De één op één koppeling van bewegen en sport aan elk van de afzonderlijke kerntaken van Leren Loopbaan en Burgerschap zoals in het schema hierboven komt namelijk nogal geforceerd over. In een volgende fase kunnen we dan de consequenties van deze indeling, in thema's voor de inrichting van het onderwijsprogramma, onderzoeken en voor elk van de te onderscheiden thema's praktijkvoorbeelden verzamelen van hoe een en ander kan worden vormgegeven in het onderwijs. Dat is uiteraard sterk afhankelijk van de wijze waarop opleidingen de aspecten van Leren Loopbaan en Burgerschap willen invlechten in hun onderwijs of niet en van de wijze waarop vaksecties bewegen en sport het door hen te verzorgen onderwijs willen aanbieden. Thema B&S 1 Werken aan je vitaliteit met sport en bewegen Het gaat hier om alle zaken die te maken hebben met de gezondheid in brede zin (het woord vitaliteit gebruiken we hier onder verwijzing naar LLB kerntaak 7), zowel in het licht van burgerschap als in relatie tot je werk. Uit Leren Loopbaan & Burgerschap komen hier de kerntaken 2 (je eigen loopbaan sturen vanuit de invalshoek vitaliteit), 4 (functioneren als vitaal werknemer) en 7 (vitaal burgerschap) aan bod. Het lijkt beter om als gezamenlijke invalshoek maar gezondheid / vitaliteit te nemen zowel naar werk als naar burgerschap en niet de afzonderlijke kerntaken uit Leren Loopbaan & Burgerschap. Keuzes op deze terreinen zijn zo onlosmakelijk met elkaar verbonden dat ze haast niet uiteen te trekken zijn. Thema B&S 2 Werken aan je competenties met sport en bewegen Dit is de bekende invalshoek van bewegen en sport als middel om te werken aan je generieke competenties, die zowel voor beroep als voor burgerschap van belang is. Deze staat min of meer los van de kerntaken uit LL&B (eigenlijk haaks daar op), maar er zijn wel verbanden aan te wijzen met de kerntaken 1 en 2. Doorgaans bepaalt de deelnemer zelf welke competenties op zeker moment centraal staan en hoe hij daaraan wil werken. In de PvB worden de verworven competenties getoetst. Thema B&S 3 Werken aan je sportloopbaan Deze kerntaak lijkt sterk op wat leerlingen in de tweede fase havo/vwo wel mogen, namelijk afronden van het proces van sportoriëntatie en -keuze en beter leren deelnemen aan sport en bewegen, gewoon omdat dat de kwaliteit van het bestaan en van de periode op school kan vergroten. Uit Leren Loopbaan & Burgerschap zit deze het dichtst bij 5 (kritisch consument) en 6 (deelnemen aan sociale verbanden), maar er zijn ook duidelijke raakvlakken met het thema B&S 1 hierboven als de sportloopbaan in verband wordt gebracht met de werkloopbaan. 17

18 Thema B&S 4 Werken met bewegen en sport Hier gaat het om het inzetten van bewegen en sport in het kader van je beroep(sopleiding) als alternatieve werkmethodiek. Voor studenten in de richting Sport en Bewegen is dit de kern van hun opleiding. Maar hier doelen we vooral op opleidingen waar bewegen een alternatieve werkwijze is om bepaalde doelen te bereiken met bijv. jongeren of ouderen. Bij het verwerken van elk van deze thema's is de reflectiecyclus (LLB kerntaak 1) essentieel in de aanpak. De studenten moeten vooral geholpen worden om hun eigen startsituatie / ontwikkeling in kaart te brengen, passende leerdoelen te kiezen en benoemen, leeractiviteiten te ondernemen en daar op te evalueren en te reflecteren. Daarmee werkt de student altijd ook aan zijn eigen leercompetenties. Uitwerking van de thema's Om meer zicht te krijgen op de inhoud van de thema's voor bewegen en sport in het Mbo specificeren we ze. Dat zou er - eerst schematisch - zo uit kunnen zien: Thema 1 Werken aan je vitaliteit met bewegen en sport Subthema's 1.1 Gezondheidsrisico's inschatten 1.2 Gezonde keuzes maken 1.3 Jezelf wapenen tegen gezondheidsrisico's 2 Werken aan je competenties met bewegen en sport 3 Werken aan je sportloopbaan 2.1 Werken aan je competenties met bewegen en sport 3.1 Je repertoire uitbouwen: bewegen 3.2 Je repertoire uitbouwen: regelen 3.3 In kaart brengen van je (sport)vraag en aanbod 3.4 Kiezen, doen en reflecteren 4 Werken met bewegen en sport 4.1 Bewegen kiezen 4.2 Bewegen begeleiden Vervolgens kunnen we deze subthema's nog wat verder toelichten 5 : 1. Werken aan je vitaliteit met bewegen en sport In het algemeen gaat het er hier om dat iedereen om tot op hoge leeftijd actief te kunnen zijn, te kunnen genieten van het leven èn als werknemer productief te blijven zijn eigen vitaliteit op peil moet houden. Daar zit een aantal aspecten aan die we hieronder beschrijven. 5 In het Referentiedocument 'Meervoudig bewegingsbekwaam in beroep en samenleving' hebben we dat eerder uitgebreid uitgewerkt. Voor meer ideeën voor de uitwerking van de hierboven genoemde thema's verwijzen we u naar die publicatie (zie ook voetnoot 1). 18

Gaat 'gezond bewegen' het verschil maken?

Gaat 'gezond bewegen' het verschil maken? Gaat 'gezond bewegen' het verschil maken? SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling VO Studiedag 20-01-2016 Berend Brouwer (b.brouwer@slo.nl) Agenda Warming-up Het leerplankader SBGL Thema 'bewegen

Nadere informatie

Landelijke Kwalificaties MBO

Landelijke Kwalificaties MBO Bijlage 1 Format kwalificaties MBO (Behoort bij Beleidsregels voor de totstandkoming en toetsing van kwalificatiedossiers in het beroepsonderwijs, van 16 december 2008, kenmerk BVE-2008/80904)

Nadere informatie

Leren, loopbaan en burgerschap

Leren, loopbaan en burgerschap Leren, loopbaan en burgerschap Een kleine vooruitblik 28-05-2008 (c) CINOP en SLO 1 Leren Kerntaak 1: Benoemt de eigen ontwikkeling en kiest middelen en wegen om daarbij passende leerdoelen te bereiken

Nadere informatie

Veel gestelde vragen Loopbaan en burgerschap (inspectiesite)

Veel gestelde vragen Loopbaan en burgerschap (inspectiesite) Achtergrondinformatie Loopbaan en Burgerschap (nieuwe wetgeving) Toezichtskader 2012 onderwijsinspectie 5.4 Beoordeling loopbaan en burgerschap (toezichtkader) Studiejaar 2011-2012 In het studiejaar 2011-2012

Nadere informatie

Bewegen en sport. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1. Bewegen en sport

Bewegen en sport. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1. Bewegen en sport Een actieve leefstijl is een wezenlijk bestanddeel van een gezonde leefstijl. Een actieve leefstijl draagt bij aan kwaliteit van leven of gezondheid in de breedste zin van het woord. De school kan op diverse

Nadere informatie

PVB 3.4 Aansturen van sportkader

PVB 3.4 Aansturen van sportkader PVB 3.4 Aansturen van sportkader Deelkwalificatie van volleybaltrainer 3 Inleiding Om het door de Nevobo en NOC*NS erkende diploma volleybaltrainer 3 te behalen, moet je vier kerntaken op niveau 3 beheersen.

Nadere informatie

Annette Koops: Een dialoog in de klas

Annette Koops: Een dialoog in de klas Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een

Nadere informatie

91462 Examenplan Medewerker (gezel) Schilderen 3 Uitstroom Gezel Schilder Afwerking van Interieurs

91462 Examenplan Medewerker (gezel) Schilderen 3 Uitstroom Gezel Schilder Afwerking van Interieurs 91462 Examenplan Medewerker (gezel) Schilderen 3 Uitstroom Gezel Schilder Afwerking van Interieurs examen/ Examendatum: Wegingsfactor: Is altijd Flexibel (F). De student geeft zelf aan gereed te zijn voor

Nadere informatie

middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs

middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs middelbaar beroepsonderwijs Brainport regio Eindhoven Onderwijsvisie Onze kijk op onderwijs Summa College maart 2013 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: De vijf onderwijspijlers 4 Hoofdstuk 2: De vijf onderwijspijlers

Nadere informatie

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs!

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn

Nadere informatie

slo Werken aan leren

slo Werken aan leren Meervoudig bewegingsbekwaam in beroep en samenleving Referentie document voor de kwalificatiestructuur Bve slo Werken aan leren Auteurs: Bert Boetes ( BVE-raad project Aantrekkelijk Bewegen) Berend Brouwer

Nadere informatie

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 2

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 2 PVB 2.3 Assisteren bij activiteiten Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 2 Inleiding Om het door Stichting NSA en NOC*NSF erkende diploma Leider Sportieve Recreatie niveau 2 te behalen,

Nadere informatie

me nse nkennis Competentiegericht opleiden in de BIG opleidingen Getting started

me nse nkennis Competentiegericht opleiden in de BIG opleidingen Getting started me nse nkennis Competentiegericht opleiden in de BIG opleidingen Getting started Inhoud Competentiegericht opleiden 3 Doel van praktijktoetsen 4 Wijze van evalueren en beoordelen 4 Rollen 5 Getting started

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 1. ALGEMENE ACHTERGROND Internationalisering in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

Leren, Loopbaan en Burgerschap 2009 2010 MBO Handel MBO Zakelijke Dienstverlening

Leren, Loopbaan en Burgerschap 2009 2010 MBO Handel MBO Zakelijke Dienstverlening Leren, Loopbaan en Burgerschap 2009 2010 MBO Handel MBO Zakelijke Dienstverlening Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Wat is Leren, Loopbaan en Burgerschap?... 3 Hoe ziet dat eruit tijdens mijn opleiding?...

Nadere informatie

Bernardusschool Praktische stroom, uitstroomprofiel arbeidsmatige dagbesteding

Bernardusschool Praktische stroom, uitstroomprofiel arbeidsmatige dagbesteding Bernardusschool Praktische stroom, uitstroomprofiel arbeidsmatige dagbesteding Typering van de vakken die binnen het profiel arbeidsmatige dagbesteding worden aangeboden Nederlandse taal en communicatie

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Bewegingsonderwijs en sport (PO - havo/vwo)

Bewegingsonderwijs en sport (PO - havo/vwo) Bewegingsonderwijs en sport (PO - havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo bovenbouw exameneenheden Sleutels 1. Bewegen verbeteren 57: De leerlingen leren op een verantwoorde

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 2. ALGEMENE ACHTERGROND Andere culturen in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier ICT-beheer ECABO 2007-2008

Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier ICT-beheer ECABO 2007-2008 Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier ICT-beheer ECABO 2007-2008 Vertaaldocument IB, juni 2007 Pagina 1 van 12 Vertaaldocument IB, juni 2007 Pagina 2 van 12 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier Applicatieontwikkelaar ECABO 2007-2008

Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier Applicatieontwikkelaar ECABO 2007-2008 Vertaaldocument huidig format naar verbeterd format kwalificatiedossier Applicatieontwikkelaar ECABO 2007-2008 Vertaaldocument AO, juni 2007 Pagina 1 van 10 Vertaaldocument AO, juni 2007 Pagina 2 van 10

Nadere informatie

1. Algemene informatie over kwalificatie

1. Algemene informatie over kwalificatie 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. unctiebenaming Leider Sportieve Recreatie B. Typering kwalificatie Werkomgeving De Leider Sportieve Recreatie

Nadere informatie

INtheMC. Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4. Aanvinken v=voldoende a = aanpassen 2=2e gelegenheid

INtheMC. Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4. Aanvinken v=voldoende a = aanpassen 2=2e gelegenheid Over internationalisering en I-BPV; student opdrachten INtheMC Opdracht/titel: 7 Werken in het buitenland De taal Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling: Aanvinken Inleverdatum

Nadere informatie

Eindgesprek: in de vorm van een panelgesprek

Eindgesprek: in de vorm van een panelgesprek Eindgesprek: in de vorm van een panelgesprek Cohort 2012 en later Leertrajecten mbo Verpleging & Verzorging April 2013, herziene versie 2 febr 2014 1 Deel 1: Algemene Informatie Inleiding Het Eindgesprek

Nadere informatie

1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren in het vmbo gelden, zijn

1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren in het vmbo gelden, zijn Eamenprogramma lichamelijke opvoeding 2 Informatiewijzer 1. Preambule 2. Leeswijzer 3. Lichamelijke opvoeding 2 1. Preambule De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en sectoren in het vmbo

Nadere informatie

PVB 3.4 Aansturen van sportkader

PVB 3.4 Aansturen van sportkader PVB 3.4 Aansturen van sportkader Deelkwalificatie van volleybaltrainer 3 Inleiding Om het door de Nevobo en NOC*NS erkende diploma volleybaltrainer 3 te behalen, moet je 2 kerntaken op niveau 3 beheersen.

Nadere informatie

Informatie over de KNDB-opleidingen Damtrainer 2 Damtrainer 3

Informatie over de KNDB-opleidingen Damtrainer 2 Damtrainer 3 Informatie over de KNDB-opleidingen Damtrainer 2 en Damtrainer 3 Inleiding Sinds 2009 kent de KNDB nieuwe opleidingen voor Damtrainer 2 (vergelijkbaar met het oude Damleider A) en Damtrainer 3 (was vroeger

Nadere informatie

Curriculumplanner burgerschap. Informatie en tips voor de begeleider van een werksessie

Curriculumplanner burgerschap. Informatie en tips voor de begeleider van een werksessie Curriculumplanner burgerschap Informatie en tips voor de begeleider van een werksessie Curriculumplanner burgerschap Informatie en tips voor de begeleider van een werksessie Inleiding U gaat als begeleider

Nadere informatie

reflectieopdrachten en door middel van het toepassen van het analysemodel in praktijkcases.

reflectieopdrachten en door middel van het toepassen van het analysemodel in praktijkcases. Toelichting vooraf Een van onze auteurs, Pierre Winkler, heeft op verzoek van de landelijke kenniskring ethiek in het mbo, een lezing gehouden over plaats en vormgeving van ethiek in SLB, Burgerschap en

Nadere informatie

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 2

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 2 PVB 2.1 Geven van lessen (praktijkbeoordeling) Deelkwalificatie van Leider Sportieve ecreatie niveau 2 Inleiding Om het door Stichting NSA en NOC*NS erkende diploma Leider Sportieve ecreatie niveau 2 te

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

2 Stappen en fasen. 006128860006-bw.indd 8 19-09-13 12:35

2 Stappen en fasen. 006128860006-bw.indd 8 19-09-13 12:35 2 Stappen en fasen 8 ICT-beheerder - Netwerkbeheerder 006128860006-bw.indd 8 19-09-13 12:35 De projectwijzers brengen je in realistische situaties die te maken hebben met het ICT-vakgebied zodat je niet

Nadere informatie

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan 08540 LerenLoopbaanBurgerschap 10-04-2008 08:28 Pagina 1 ontwikkelingsproces 1+2 1 2 3 4 5 6 7 Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan Leren, Loopbaan en Burgerschap Wat laat

Nadere informatie

Getting Started. Competentie gericht opleiden in de BIG opleidingen

Getting Started. Competentie gericht opleiden in de BIG opleidingen Getting Started Competentie gericht opleiden in de BIG opleidingen De BIG-opleidingen worden competentiegericht vormgegeven. Met het competentiegericht opleiden hebben de opleidingen een duidelijker inhoudelijk

Nadere informatie

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe Accountmanager Accountmanager onderhoudt relaties met bedrijven en organisaties met het doel voor praktijkleren binnen te halen. Hij kan nagaan welke bedrijven hebben, doet voorstellen voor bij bedrijven

Nadere informatie

Handleiding Assessment Startbekwaamheid

Handleiding Assessment Startbekwaamheid Handleiding Assessment Startbekwaamheid Hoofdfase 3, ALO Opleiding Academie voor Lichamelijke Opvoeding Bachelor of Sport and Physical Education Domein Bewegen, Sport en Voeding Februari 2013 Inhoud Introductie

Nadere informatie

2.3 Wanneer ben je een goede werkbegeleider? Methodisch werken als werkbegeleider 18

2.3 Wanneer ben je een goede werkbegeleider? Methodisch werken als werkbegeleider 18 15 De werkbegeleider Samenvatting De werkbegeleider heeft een belangrijke rol binnen zorg- en welzijnsorganisaties. Zij helpt de student zich het vak eigen te maken en leert tegelijkertijd zelf hoe zij

Nadere informatie

Een verslag van coachende begeleidingsgesprekken met een klasgenoot over de leerdoelen en leerpunten tijdens de stage.

Een verslag van coachende begeleidingsgesprekken met een klasgenoot over de leerdoelen en leerpunten tijdens de stage. Specificaties Medewerker maatschappelijke zorg Titel: Soort: Werksituatie: Eindproduct: Coachend begeleiden en sociaal activeren Cursus Gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg,

Nadere informatie

1. Leergebiedoverstijgende kerndoelen voor het vso

1. Leergebiedoverstijgende kerndoelen voor het vso 1. Leergebiedoverstijgende kerndoelen voor het vso 1.1 Karakteristiek De leergebiedoverstijgende kerndoelen in het voortgezet speciaal onderwijs richten zich op het functioneren van jongeren op de gebieden

Nadere informatie

Ministerie OCW Aan mevr. M. van Bijsterveld-Vliegenthart, Staatssecretaris Postbus 16375 2500 BJ Den Haag

Ministerie OCW Aan mevr. M. van Bijsterveld-Vliegenthart, Staatssecretaris Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Ministerie OCW Aan mevr. M. van Bijsterveld-Vliegenthart, Staatssecretaris Postbus 16375 2500 BJ Den Haag OOG voor het MBO staat voor Onafhankelijke Onderwijsgroep voor het MBO ; Een groep onderwijskundig

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling 2016-2017 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Beschrijving van de opleiding... 3 Artikel 1.1 Doel van de opleiding... 3 Artikel 1.2 Onderwijs op de LiS... 3 Artikel 1.3 Opleiding en

Nadere informatie

yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc

yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc qwertyuiopasdfghjklzcvbnmqwertyuiopasdfghjklzc vbnmqwertyuiopasdfghjklzcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzcvbnmqwertyuiopasdfghjklzcvbnmqwertyuiop Concept eamenprofiel 3.0 C&M asdfghjklzcvbnmqwertyuiopasdfghjklzcvbnmqwert

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE

BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE HANDREIKING BEOORDELEN IN HET FRIESLAND COLLEGE REGIEGROEP BEOORDELEN SEPTEMBER 2009 INLEIDING In deze uitgave vertellen wij je op welke manier je in het Friesland College beoordeeld wordt. Er bestaan

Nadere informatie

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3 PVB 3.3 Organiseren van activiteiten Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3 Inleiding Om het door Stichting NSA en NOC*NS erkende diploma Leider Sportieve Recreatie niveau 3 te behalen,

Nadere informatie

1. Algemene informatie over kwalificatie

1. Algemene informatie over kwalificatie 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. unctiebenaming Assistent B. ypering kwalificatie Werkomgeving De Leider Sportieve Recreatie 1 werkt binnen

Nadere informatie

Vanuit het Albeda College een korte toelichting op de producten CCB en de deelnemers aan de opleiding Jeugdopbouwwerker

Vanuit het Albeda College een korte toelichting op de producten CCB en de deelnemers aan de opleiding Jeugdopbouwwerker september 2007 Vanuit het Albeda College een korte toelichting op de producten CCB en de deelnemers aan de opleiding Jeugdopbouwwerker In 2007 is door ons bij de projectleiding CCB een CD aangeleverd met

Nadere informatie

Plan van Aanpak. Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo. Onderdeel. Maatschappelijke Stage

Plan van Aanpak. Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo. Onderdeel. Maatschappelijke Stage Plan van Aanpak Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo Onderdeel Maatschappelijke Stage 2012 Concept 0.2 Inhoud Deel I Kaders 1. Inleiding 2. Doelgroep 3. Doelstelling 4. Kerntaken 4.1 Makelen en verbinden

Nadere informatie

PvB 3.3 Organiseren van activiteiten

PvB 3.3 Organiseren van activiteiten Deelkwalificatie van volleybaltrainer 3 Inleiding Om het door de Nevobo en NOC*NS erkende diploma volleybaltrainer 3 te behalen, moet je vier kerntaken op niveau 3 beheersen. Door met succes een proeve

Nadere informatie

1. Algemene informatie over kwalificatie

1. Algemene informatie over kwalificatie 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. unctiebenaming Assistent B. Typering kwalificatie Werkomgeving Typerende beroepshouding Rol en verantwoordelijkheden

Nadere informatie

VT2 PvB 2.3 Assisteren bij activiteiten

VT2 PvB 2.3 Assisteren bij activiteiten VT2 PvB 2.3 Assisteren bij activiteiten Deelkwalificatie van volleybaltrainer 2 Inleiding Om het door de Nevobo en NOC*NSF erkende diploma volleybaltrainer 2 te behalen, moet je drie kerntaken op niveau

Nadere informatie

Ons. Onderwijs. Kwaliteit in onderwijs

Ons. Onderwijs. Kwaliteit in onderwijs Ons Onderwijs Kwaliteit in onderwijs Voorwoord Bij Marianum staat de ontwikkeling van de leerling voorop. Wij staan voor aantrekkelijk en afgestemd onderwijs, gemotiveerde leerlingen en goede eindresultaten.

Nadere informatie

Leren en Loopbaan programma Burgerschap. MBO Handel

Leren en Loopbaan programma Burgerschap. MBO Handel Leren en Loopbaan programma MBO Handel Versie 17.06.2011 Leren en Loopbaan thema s Thema 1 Mijn opleiding en ik Thema 2 Leren leren Thema 3 Reflecteren 1 Thema 4 Reflecteren 2 Thema 5 Professionalisering

Nadere informatie

BPV werkboek. Technicus elektrotechnische industriële installaties en systemen niveau 4 BBL Crebonummer: BPV-werkboek 25262/versie sept.

BPV werkboek. Technicus elektrotechnische industriële installaties en systemen niveau 4 BBL Crebonummer: BPV-werkboek 25262/versie sept. BPV werkboek Technicus elektrotechnische industriële installaties en systemen niveau 4 BBL Crebonummer: 25262 Naam student: BPV-werkboek 25262/versie sept. 16 1 Inhoudsopgave 1 Algemeen...3 1.1 Begin en

Nadere informatie

Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015

Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015 - Missie/Visie - Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015 Op AMS staat de leerling centraal. Dat betekent dat alles wat we doen er op gericht is om iedere leerling zo goed mogelijk

Nadere informatie

Scholen voor Zorg. Examendocument Behorend bij de BEWIJSMAP. Loopbaan en Burgerschap. Cohort Opleiding Verzorgende- IG MBO.

Scholen voor Zorg. Examendocument Behorend bij de BEWIJSMAP. Loopbaan en Burgerschap. Cohort Opleiding Verzorgende- IG MBO. Scholen voor Zorg Examendocument Behorend bij de BEWIJSMAP Loopbaan en Burgerschap Cohort 2013 Opleiding Verzorgende- IG MBO Crebonummer 95530 Leerweg BBL Dimensies Loopbaan en Burgerschap Loopbaan Politiek-juridisch

Nadere informatie

Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf. Inleiding Servicedocument Keuzedelen Duits in de beroepscontext

Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf. Inleiding Servicedocument Keuzedelen Duits in de beroepscontext Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf Inleiding Servicedocument Keuzedelen Duits in de beroepscontext 1 Inleiding Dit onderwijsmodel is ontwikkeld op basis van de strategische doelstellingen van het

Nadere informatie

Bewegingsonderwijs en schoolsport in 2028

Bewegingsonderwijs en schoolsport in 2028 Bewegingsonderwijs en schoolsport in 2028 Bruggen slaan 11 feb 2011 Berend Brouwer (b.brouwer@slo.nl) Marco van Berkel (m.vanberkel@slo.nl) Toekomstvisie LO 2028: waarom? [1] Ontwikkelingen in het bewegingsonderwijs

Nadere informatie

1. Opstellen van een activiteitenprogramma en plan van aanpak 2. Opvoeden en ontwikkelen van het kind/de jongere

1. Opstellen van een activiteitenprogramma en plan van aanpak 2. Opvoeden en ontwikkelen van het kind/de jongere Specificaties Pedagogisch medewerker 3 kinderopvang Titel: Ontwikkelingspsychologie deel 2: Dreumes en peuter Soort: Werksituatie: Eindproduct: Cursus Kinderopvang, peuterspeelzaal Ingevuld ontwikkelingsschema

Nadere informatie

Proeve van Bekwaamheid. kerntaak 2. Uitvoeren van taken ten behoeve van het jongerenwerk, de organisatie en het beroep

Proeve van Bekwaamheid. kerntaak 2. Uitvoeren van taken ten behoeve van het jongerenwerk, de organisatie en het beroep Proeve van Bekwaamheid kerntaak 2 Uitvoeren van taken ten behoeve van het jongerenwerk, de organisatie en het beroep ROC van Amsterdam,augustus 2007 Voorwoord Voor u ligt een proeve van bekwaamheid voor

Nadere informatie

Onderzoeksopzet Vrijwilligers in de Wmo Wmo-werkplaats Noord Jolanda Kroes Hanzehogeschool Groningen

Onderzoeksopzet Vrijwilligers in de Wmo Wmo-werkplaats Noord Jolanda Kroes Hanzehogeschool Groningen Onderzoeksopzet Vrijwilligers in de Wmo Wmo-werkplaats Noord Jolanda Kroes Hanzehogeschool Groningen Inhoud 1. Inleiding 2 De Wmo-werkplaats 2 Schets van de context 2 Ontwikkelde producten 3 2. Doel onderzoek

Nadere informatie

Handreiking: Uitleg begrippen vmbo-mbo

Handreiking: Uitleg begrippen vmbo-mbo Handreiking: Uitleg begrippen vmbo-mbo Ook in het vmbo is er sprake van onderwijsvernieuwing. De meest in het oog springende vernieuwing is de introductie van een kern, profiel en (meerdere) keuzes. De

Nadere informatie

Toetsplan van de kwalificatie Schaatsbegeleider niveau 1

Toetsplan van de kwalificatie Schaatsbegeleider niveau 1 Toetsplan van de kwalificatie Schaatsbegeleider niveau 1 Toetsplan kwalificatie schaatsbegeleider niveau 1 Overzicht Naam van de kwalificatie Schaatsbegeleider niveau 1 Deelkwalificaties PVB 1.1 Assisteren

Nadere informatie

1. Algemene informatie over kwalificatie

1. Algemene informatie over kwalificatie 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. unctiebenaming Begeleider, Assistent B. ypering kwalificatie Werkomgeving De Leider Sportieve ecreatie 2

Nadere informatie

bewegingsonderwijs Kennisbasis bewegingsonderwijs op de Pabo

bewegingsonderwijs Kennisbasis bewegingsonderwijs op de Pabo bewegingsonderwijs Belang van het vak Het bewegingsonderwijs aan de Pabo is exclusief gericht op de bevoegdheid voor groep 1 en 2, voorts op bewegen in brede context: bewegingsactiviteiten die op de basisschool

Nadere informatie

Talentcoach Kwalificatieprofiel

Talentcoach Kwalificatieprofiel 10 alentcoach walificatieprofiel Inhoudsopgave 1 Algemene informatie over kwalificatie 11 A. unctiebenaming 11 B. ypering kwalificatie 11 C. enmerken kwalificatie 11 D. In- en doorstroom 11 2 Overzicht

Nadere informatie

Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden?

Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden? Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden? Na ons gesprek zojuist kunt u in deze bijlage een stukje achtergrond informatie vinden. Mocht u vragen hebben, dan hoor ik dit graag. Veel plezier

Nadere informatie

Porfolio. Politie Vormingscentrum

Porfolio. Politie Vormingscentrum Porfolio 1. Inleiding 2. Wat is een portfolio? Hoe gebruik je het portfolio Reflectieverslagen Persoonlijke leerdoelen formuleren Werkwijze en denkmodel om opgaven/problemen op te lossen 1. INLEIDING Ligt

Nadere informatie

Beoordelingsformulier PVB 1.1 Assisteren bij lessen/activiteiten. Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie 1

Beoordelingsformulier PVB 1.1 Assisteren bij lessen/activiteiten. Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie 1 Beoordelingsformulier PVB 1.1 Assisteren bij lessen/activiteiten Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie 1 Inleiding Om het door stichting NSA en NOC*NS erkende diploma Leider Sportieve Recreatie

Nadere informatie

kwaliteiten en motieven

kwaliteiten en motieven Project Kerntaken Werkprocessen Competenties Afspraak is afspraak Stuurt de eigen loopbaan Functioneert als werknemer in een arbeidsorganisatie Reflecteert op eigen kwaliteiten en motieven Gedraagt zich

Nadere informatie

OPEN SPORTPARK ALS HYBRIDE LEEROMGEVING. MINI-CONFERENTIE BREED OPLEIDEN Donderdag

OPEN SPORTPARK ALS HYBRIDE LEEROMGEVING. MINI-CONFERENTIE BREED OPLEIDEN Donderdag OPEN SPORTPARK ALS HYBRIDE LEEROMGEVING MINI-CONFERENTIE BREED OPLEIDEN Donderdag 31-01-2019 Ap te Winkel, Opleidingsmanager sporten bewegen bij Graafschap College, Doetinchem Regio Achterhoek Regionaal

Nadere informatie

Sport, Gezondheid en Management. Cursusjaar 2015/2016. Stage jaar 2. Feedback en beoordeling werkveldbegeleider

Sport, Gezondheid en Management. Cursusjaar 2015/2016. Stage jaar 2. Feedback en beoordeling werkveldbegeleider Sport, Gezondheid en Management Cursusjaar 2015/2016 Stage jaar 2 Feedback en beoordeling werkveldbegeleider Naam student: Danny Sims Naam John van Apeldoorn werkveldbegeleider: Organisatie: Eco coachen

Nadere informatie

Samenvatting effecten en resultaten Masterplan CGO Zuid-Holland

Samenvatting effecten en resultaten Masterplan CGO Zuid-Holland BIJLAGE: Samenvatting effecten en resultaten Masterplan CGO Zuid-Holland Pagina 1: Effecten bij leerlingen Effecten bedrijven - onderwijs Toelichting: De percentages onder het kopje Nul zijn de uitersten

Nadere informatie

Dit portfolio is eigendom van: Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoon: Naam studieloopbaanbegeleider: Telefoon:

Dit portfolio is eigendom van: Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoon:   Naam studieloopbaanbegeleider: Telefoon: Dit portfolio is eigendom van: Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoon: E-mail: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Naam studieloopbaanbegeleider:

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

Specificaties. Pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg. Creëer een veilig seksueel klimaat. Werksituatie:

Specificaties. Pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg. Creëer een veilig seksueel klimaat. Werksituatie: Specificaties Pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg Titel: Soort: Werksituatie: Eindproduct: Creëer een veilig seksueel klimaat Cursus PWJ Voorlichtingsprogramma voor een specifieke doelgroep Niveau: 4 KD:

Nadere informatie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Kariene Mittendorff, lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs Studieloopbaanbegeleiding Binnen scholen wordt op verschillende manieren gewerkt aan

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

PVB 4.3 Ondersteunen van sporttechnisch beleid

PVB 4.3 Ondersteunen van sporttechnisch beleid PV 4.3 Ondersteunen van sporttechnisch beleid Deelkwalificatie van beachvolleybaltrainer 4 Inleiding Om het door de Nevobo en NOC*NSF erkende diploma beachvolleybaltrainer 4 te behalen, moet je 3 kerntaken

Nadere informatie

Kwalificatieprofiel Schaatsbegeleider niveau 1

Kwalificatieprofiel Schaatsbegeleider niveau 1 Kwalificatieprofiel Schaatsbegeleider niveau 1 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. unctiebenaming Assistent B. Typering kwalificatie Werkomgeving

Nadere informatie

Beoordelingseenheid A Proeve van Bekwaamheid. Leg het fundament. Crebonummer 91370. Opleiding Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau 4 BOL/BBL

Beoordelingseenheid A Proeve van Bekwaamheid. Leg het fundament. Crebonummer 91370. Opleiding Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau 4 BOL/BBL Beoordelingseenheid A Proeve van Bekwaamheid Leg het fundament Crebonummer 91370 Opleiding Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau 4 BOL/BBL EXAMENBANK PROVE2MOVE 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Opdrachten

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs 1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs Het Vlaams parlement legde de basiscompetenties die nagestreefd en gerealiseerd moeten worden tijdens de opleiding vast. Basiscompetenties zijn een

Nadere informatie

Onderwijs- en Examenregeling 2015-2016

Onderwijs- en Examenregeling 2015-2016 Onderwijs- en Examenregeling 2015-2016 Summa Automotive Kwalificatiedossier : Assemblagetechnicus Mobiliteitsbranche Opleiding : Assemblagetechnicus Mobiliteitsbranche Crebonummer : 92230 KBB : Innovam

Nadere informatie

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3

Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3 PV 3.4 Aansturen van sportkader Deelkwalificatie van Leider Sportieve Recreatie niveau 3 Inleiding Om het door Stichting NSA en NOC*NSF erkende diploma Leider Sportieve Recreatie niveau 3 te behalen, moet

Nadere informatie

Competentieprofiel voor coaches

Competentieprofiel voor coaches Competentieprofiel voor coaches I. Visie op coaching Kwaliteit in coaching wordt in hoge mate bepaald door de bijdrage die de coach biedt aan: 1. Het leerproces van de klant in relatie tot diens werkcontext.

Nadere informatie

Concept: De basis van de praktijkroute. FC Extra

Concept: De basis van de praktijkroute. FC Extra Concept: De basis van de praktijkroute FC Extra Verdiepin g Training van vaardigheden Verdieping: Algemene thema s Verbreding en verdieping op: Kennis Toepassen van kennis Onderzoek Verdieping: Vakinhoudelijk

Nadere informatie

2004-2007 Leerlingen doen ervaringen op op diverse werkplekken

2004-2007 Leerlingen doen ervaringen op op diverse werkplekken Zorg en Welzijn Zorg en Welzijn 2004-2007 Leerlingen doen ervaringen op op diverse werkplekken binnen en buiten de school de Rentmeesterhof, Nannies, woonzorgcentrum, de bistro, de maaltijdservice, de

Nadere informatie

Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap

Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap De KNVB gelooft in de maatschappelijke meerwaarde van voetbal. Voetbal brengt de samenleving in beweging. Zo n 300.000 vrijwilligers zijn in Nederland actief bij

Nadere informatie

Mensen met niet-aangeboren hersenletsel

Mensen met niet-aangeboren hersenletsel Keuzedeel mbo Mensen met niet-aangeboren hersenletsel behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee de positie van keuzedelen in de kwalificatiestructuur

Nadere informatie

Beleidsplan bewegingsonderwijs rkbs Maria Datum: 19-11-2009. Bron: Herziene kerndoelen Basisonderwijs. Bewegingsonderwijs.

Beleidsplan bewegingsonderwijs rkbs Maria Datum: 19-11-2009. Bron: Herziene kerndoelen Basisonderwijs. Bewegingsonderwijs. Beleidsplan bewegingsonderwijs rkbs Maria Datum: 19-11-2009 Bron: Herziene kerndoelen Basisonderwijs Bewegingsonderwijs Karakteristiek: Kinderen bewegen veel en graag. Dat zien we bijvoorbeeld op het schoolplein

Nadere informatie

Op welke manier spelen jullie in op de interesses van de leerlingen? Hoe komen afspraken en regels bij jullie in de klas en de school tot stand?

Op welke manier spelen jullie in op de interesses van de leerlingen? Hoe komen afspraken en regels bij jullie in de klas en de school tot stand? Vraag Afspraken maken Beter samen leven in de klas en in de school. Samen leven en samen leren kan niet zonder de nodige afspraken en regels. Ook hier zijn er tal van mogelijkheden om leerlingen inspraak

Nadere informatie

Wat doe jij op de eerste schooldag in 2015???

Wat doe jij op de eerste schooldag in 2015??? Wat doe jij op de eerste schooldag in 2015??? ROC in verandering Doel van de structuurverandering: goed, kleinschalig en betrokken onderwijs organiseren/faciliteren Nu overgangsfase van een oude, naar

Nadere informatie

Academie voor Sportkader. Kwalificatieprofiel Wedstrijdadministratie (Official 2)

Academie voor Sportkader. Kwalificatieprofiel Wedstrijdadministratie (Official 2) Academie voor Sportkader Kwalificatieprofiel Wedstrijdadministratie (Official 2) 1. Algemene informatie over kwalificatie In dit hoofdstuk wordt het beroep nader omschreven. A. Functiebenaming Wedstrijdadministratie,

Nadere informatie

Als huiswerk voor de tweede bijeenkomst moeten de cursisten oefening 03.2 & 03.3 maken

Als huiswerk voor de tweede bijeenkomst moeten de cursisten oefening 03.2 & 03.3 maken Bijeenkomst 1 De trainer stelt zichzelf voor en geeft een korte toelichting over de inhoud en het doel van de training. Licht de afspraken en regels toe die gelden voor deelname. Neemt hier de tijd voor,

Nadere informatie

Brochure. Primair onderwijs. Brochure. Primair onderwijs

Brochure. Primair onderwijs. Brochure. Primair onderwijs Brochure Primair onderwijs Brochure Primair onderwijs Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het

Nadere informatie

Reglement Diploma Praktijkonderwijs, Regio Haaglanden. Inhoudsopgave reglement

Reglement Diploma Praktijkonderwijs, Regio Haaglanden. Inhoudsopgave reglement Inhoudsopgave reglement Reglement Diploma Praktijkonderwijs, Regio Haaglanden. 1. Algemeen 2. Begrippen 3. Totstandkoming en wijziging 4. Publicatie 5. Eisen 6. Commissie Examinering PrO den Haag 7. Beroepsmogelijkheid

Nadere informatie