Zorgelijke en hoopgevende feiten
|
|
- Helena van den Velde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Zorgelijke en hoopgevende feiten Om maar meteen met de deur in huis te vallen; in Nederland zijn de gevolgen van spanning, stress, overspanning en burn-out een macro-economisch en dus miljardenprobleem geworden. In 2011 werden de maatschappelijke kosten hiervan namelijk geschat op 4,7 miljard euro per jaar. Was in 2010 nog 17% van de verzuimdagen te wijten aan psychische problemen (bijvoorbeeld hoge werkdruk, gebrek aan zeggenschap en regelmogelijkheden, slechte werksfeer en intimidatie met name door leidinggevende of collega s), vorig jaar was dat aandeel 20%, blijkt uit cijfers van het CBS en TNO. Daar komt bij dat het verzuim met psychische klachten langer duurt dan voorheen; gemiddeld 141 dagen in 2010 tegen 147 dagen in Bij 43% van de werknemers met psychische klachten, duurde het verzuim langer dan drie maanden. Verder blijkt uit onderzoek van het CBS blijkt dat in % van de Nederlandse werknemers (wel eens) burn-outverschijnselen heeft gehad. In 2007 was dit percentage nog 11%. Niet zo vreemd dus dat een toenemend aantal van hen overspannen raakt of een burn-out krijgt. Volgens de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft uiteindelijk 7% van de Nederlandse beroepsbevolking (ongeveer personen) last van een burn-out. De stressproblemen bij mannen zijn gekoppeld aan te weinig inlevingsvermogen in anderen en zorgzaamheid. Bij vrouwen aan teveel empathie, te weinig assertiviteit en zakelijkheid. Elke dag zijn er 50 nieuwe arbeidsongeschikten door stressoverbelasting. In totaal zijn er WAO-ers met psychische klachten. Ondertussen gebruikt bijna een miljoen Nederlanders antidepressiva. Dat een zieke werknemer geld kost is bekend. Een dagje ziek zijn kost in Nederland gemiddeld 250,-. Uitgaande van een bruto jaarsalaris van circa ,- kost een zieke werknemer al gauw meer dan 4.000,- per maand. Denk daarbij aan de kosten van het door te betalen loon, aan klanten die niet kunnen worden geholpen en aan de overdracht van werk aan collega s. Is een werknemer langdurig ziek dan komt daar, voor de gehele duur van het verzuim, nog 4.000,- á 5.000,- bij omdat er wellicht externen ingehuurd moeten worden. Verder veroorzaakt verzuim niet alleen financiële lasten, ook de sfeer in je bedrijf komt onder druk te staan. De bovenstaande cijfers zijn best confronterend maar gelukkig biedt B Present stress- en burnoutbevrijders een uitweg. Zoals je weet zorgen wij voor vitale en fitte professionals en leren wij je preventief of curatief om te gaan met teveel spanning en stress zodat jij weer duurzaam inzetbaar bent. Omdat wij geloven in de combinatie van bewegen en reflectie willen we het nodige wetenschappelijke bewijs met je delen. De impact van onze aanpak is groot omdat we weten wat we doen. Dit hebben we niet alleen geleerd van onze ervaringen of van de lessen van onze leraren en meesters maar ook van honderden gepassioneerde wetenschappers overal ter wereld die zich hebben ingezet om te bewijzen dat de technieken uit onder andere sport, yoga, meditatie, bio-energetica en ademwerk direct invloed hebben op ons welzijn. Met de kleine selectie hieronder geven we je een inkijk in het fenomenale werk van onze vakbroeders en -zusters.
2 2 Het West Oakland Health Center heeft in samenwerking met de Amerikaanse regering een studie gedaan waarbij de impact van stressmanagement enerzijds en meditatie anderzijds op stress bij medewerkers werd onderzocht. De studie vond plaats in een zwaar beveiligde overheidsinstantie van de Amerikaanse regering waar werknemers tijdens hun werk onder hoge druk staan. Zij werden verdeeld in een groep die meditatietechnieken leerde en een groep die een stressmanagementprogramma volgde. Beide groepen hadden dezelfde verwachtingen en kregen evenveel uren aandacht van hun begeleiders. De onderzoekers die de metingen namen wisten niet wie bij welke groep was. Na drie maanden was er een dramatische vermindering van angst om te fouten te maken merkbaar bij de meditatiegroep, in tegenstelling tot de stress-management groep, waar geen significante verbetering merkbaar was. Volgens de onderzoekers kan stressmanagement daarom, net zoals therapie, alleen aan de oppervlakte werken. Spanningen die meestal de oorzaak van angsten zijn liggen veel dieper. Daarom heeft stressmanagement, in tegenstelling tot de ervaring van mediteren, over het algemeen zeer weinig effect op angst en de daarbij vrijkomende stress. De University of Wisconsin ontdekte dat mediterende werknemers een hogere frustratietolerantie, betere arbeidsklimaat, vrolijkere en optimistischere stemmingen en een hoger energieniveau rapporteren. Ook verminderen conflictsituaties en 'slangenkuileffecten' op het werk als werknemers gingen mediteren. Antonino Raffone (Universiteit van Rome) en Heleen Slagter (University of Wisconsin) maakten, onafhankelijk van elkaar, in hun onderzoek de effecten van meditatie meetbaar in de hersenen. Raffone onderzocht boeddhistische monniken en kwam tot de conclusie dat bepaalde vormen van meditatie tot een blijvende reorganisatie van hersenactiviteit leiden. Zijn Amerikaanse collega Heleen Slagter ontdekte dat mensen na drie maanden van meditatie makkelijker hun aandacht konden verdelen over prikkels uit hun omgeving. Dat verschil was ook zichtbaar in EEG-scans. Mensen kregen door het mediteren meer controle over de beperkte capaciteit van hun hersenen, concludeert de onderzoekster. Onderzoekers aan de University of California Los Angeles (UCLA) hebben ontdekt dat de hoeveelheid afweerstoffen tegen gordelroos bij Tai Chi beoefenaars twee keer hoger is dan bij niet-beoefenaars. Het Zweedse Karolinska Instituut heeft bewezen dat sporten zoals joggen en zwemmen, waarvan je een goed uithoudingsvermogen krijgt therapeutisch werkt tegen depressies, angststoornissen en dementie. Onderzoek aan Harvard University heeft bewezen dat een middagdutje van 30 minuten onder werktijd de informatieoverbelasting terugdringt. Een uur slaap zorgt voor evenaring van de prestaties van de ochtend. Wetenschappelijk onderzoek heeft bewezen dat Hasya Yoga van uitvinder Dr. Kataria (een combinatie van lachopwekkende oefeningen, ademhalingstechnieken en meditatie) het immuunsysteem versterkt, spanning wegneemt en de hoeveelheid endorfine, de hormonen die een prettig gevoel opleveren bij lichamelijke inspanning, verhoogt. Onderzoek van een team verbonden aan Yale University uit 2005 toont aan dat mensen die tweemaal per dag twintig minuten mediteren, na drie maanden meer cellen in het hersengebied krijgen dat verantwoordelijk is voor het sturen van aandacht. Als je door middel van meditatie je aandacht beter kunt sturen, helpt dit om irrelevante informatie te negeren, en om emoties en dwangmatige gedachtes los te laten. Daarbij zal je minder last ondervinden van fysieke ongemakken. Het onderzoek heeft ook bewezen dat beoefenaars van meditatie een hogere pijngrens hebben. Kortom, meditatie leidt tot blijvende veranderingen in de hersenactiviteit.
3 3 In 2007 vergeleek een onderzoeksteam van Oregon University een meditatiegroep met een groep die zich beperkte tot de standaard ontspanningsoefeningen. Na een week dagelijkse beoefening bleek dat de meditatiegroep bij rekentesten beter presteerden. Daarbij hadden ze minder stress en raakten ze minder snel vermoeid. De University of California heeft in onderzoek aangetoond dat meditatie de aanmaak stimuleert van cellen in hersengebieden die worden geassocieerd met het verwerken en uiten van emoties. Dit is een mogelijke verklaring waarom mensen die regelmatig mediteren anders met tegenslagen kunnen omgaan. Wetenschappers University of Wisconsin ontdekten dat de activiteit in de linker voorhersenen bij mensen die mediteren actiever is dan bij mensen die niet mediteren. Dit wordt geassocieerd met positieve emoties, enthousiasme en een positieve kijk op het leven. Dit alles gaat samen met een versterking van het immuunsysteem. Daarnaast hebben studies aangetoond dat de hersengolfpatronen van mediterende mensen veranderen; bèta golven, die duiden op actief denken, waarnemen en waken, nemen af, en thèta hersengolven, die worden geassocieerd met een diepe staat van mentale rust en fysieke ontspanning, worden actiever. Een onderzoek naar het effect van aandachttraining op mensen met depressie en angsten aan de Radboud Universiteit Nijmegen heeft aangetoond dat de deelnemers een verbeterde kwaliteit van leven en een afname van lichamelijke en psychische klachten ervoeren. Wetenschappers aan Harvard University tonen aan dat meditatie een reactie in lichaam en geest teweegbrengt die precies het tegenovergestelde is van stress. Ademhaling wordt rustiger, bloeddruk en productie van stresshormonen nemen af. De bloedvoorziening naar de huid en spijsverteringsorganen neemt toe. Dr. Benson, hoogleraar aan Harvard University deed baanbrekend onderzoek en bewees dat meditatie een tegenovergestelde reactie van de vecht- of vluchtrespons op gang brengt. Als we mediteren neemt de ademhaling, spierspanning en bloeddruk af, voelen we vaak tintelingen in de huid en gerommel in de maag wat wijst op een toename van de bloedvoorziening. Ook voelen we vaak kleine pijntjes omdat de stresshormonen afnemen. We kunnen dus meditatie of vergelijkbare ontspanningstechnieken gebruiken om de stressreactie te neutraliseren. Een ander wetenschappelijk onderzoek aan Harvard University toont aan dat deelnemers aan meditatie- en/of aandachttrainingen minder kans hebben om terug te vallen na een depressie en dat meditatie en aandachttraining mentale problemen en stress helpt te verlichten en het psychologisch functioneren verbetert. Een onderzoeksteam van het Medical Center aan University of Colorado vergeleek in een onderzoek de effectiviteit van Transcendente Meditatie met de gangbare psychotherapie bij patiënten die opgenomen werden voor traumatische stress behandeling. Er werden verschillende probleemgebieden bekeken. Na 3 maanden was er een significante verbetering bij de TM groep op alle gebieden die onderzocht waren (angst, depressie, slapeloosheid, posttraumatische stress, emotionele gevoelloosheid, alcoholgebruik en familieproblemen). Bij de psychotherapie groep werd daarentegen op geen enkel gebied een significante verbetering opgemerkt. Als met de Transcendente Meditatietechniek patiënten (oorlogsveteranen) met zware symptomen van traumatische stress kan genezen, kunnen we er wellicht van uitgaan dat het iedereen kan helpen.
4 4 Volgens neuropsycholoog Jolant Van den Haspel (Rijksuniversiteit Groningen, 2009) kan stressvermindering op een afzonderlijk gebied, bijvoorbeeld ademhalingsritme, in gang gezet worden en positief doorwerken op de rest van lichaam en geest. Bij veertien langdurig gestreste moeders van kinderen met aandacht- en gedragsproblemen is getest of stressbeheersing mogelijk is via ademhaling. In de onderzoeksfase hebben de moeders een oefensessie en vier trainingen doorlopen. Hierin kregen ze een regelmatig, langzaam ademhalingsritme aangeleerd. Daarbij kregen ze uitleg over stressprocessen en de potentie van een hoge hartcoherentie. Twee uur trainen en vijf keer per dag een halve minuut oefenen in een tijdsperiode van twee weken bleek voldoende voor stressvermindering op het niveau van hart, ademhaling, hersenactiviteit, emoties en cognities. Yoga lijkt de lichamelijke en psychische klachten van chronische pijn te verminderen bij vrouwen met fibromyalgie. Een wetenschappelijke studie aan York University heeft de invloed van Hatha Yoga aangetoond op de cortisol levels (stresshormoon) bij vrouwen met deze vorm van reuma. De aandoening kenmerkt zich door chronische pijn en vermoeidheid (symptomen: spierstijfheid, verstoord slaappatroon, problemen in het maagdarmstelsel, spanning en depressie). Uit het onderzoek blijkt nu dat het speeksel van de deelnemers aan het onderzoek een hogere concentratie cortisol bevatten na een achtweeks yogaprogramma. De deelnemers voerden twee keer per week een 75 minuten durende Hatha Yoga sessie uit. Landers en Arent, onderzoekers aan Rutgers University tonen in hun onderzoek aan dat sportief bewegen een positief regulerende werking heeft op de neuro-endocriene as. De hypothalamus-hypofyse-bijnierschors as is ontregelt bij depressieve mensen. Zolang deze nog niet in balans gebracht is, is de kans op terugval in een depressie groot. Nadere analyse laat zien dat deze gunstige effecten op stressreactiviteit vooral optreden als de trainingen langer duren en met regelmaat worden gevolgd, bijvoorbeeld 3x per week minuten hardlopen. Volgens Sakyong Mipham Rinpoche (boeddhistisch meditatiemeester en geestelijk leider van Shambhala International, een Tibetaans boeddhistische school) worden we rustiger en meer begaan met anderen door meditatie. Hierdoor kunnen we de wereld veranderen In een meta-analyse van Chiesa en Seretti (University of Bologna, 2009) wordt het effect van mindfulness bij gezonde individuen onderzocht. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat mindfulness de kwaliteit van leven kan verbeteren. Zo bewees mindfulness, gegeven aan een niet-klinische groep, effectief te zijn in het verminderen van stress, piekeren en angst, en in het vergroten van empathie en zelfcompassie. De Wake Forest University School of Medicine heeft een studie uitgevoerd waaruit is gebleken dat yoga depressieve gevoelens bij borstkankerpatienten vermindert en een gevoel van rust geeft. Ruim vijftig vrouwen met borstkanker werden gevolgd tijdens het onderzoek. De helft kreeg een yoga programma van tien weken, de andere vrouwen werden op een wachtlijst geplaatst. Alle vrouwen vulden aan het begin en het eind vragenlijsten over hun levenskwaliteit in. De yoga-vrouwen voelden zich beter dan de vrouwen op de wachtlijst, hun depressieve gevoelens waren met de helft vermindert. En het gevoel van rust was gestegen met twaalf procent.
5 5 Speca en collega s (University of Calgary, 2000) lieten een positief verband zien tussen intensiviteit van de mindfulnesstraining en afname in de hoeveelheid stresssymptomen. Irving, Dobkin en Park (McGill University, 2009) stelden een overzichtsstudie op over het effect van mindfulness op het vergroten van het welzijn van, en het omgaan met stress bij professionals, die werkzaam zijn in de zorgsector. Zij signaleerden lagere stressniveaus en een vermindering van burn-outsymptomen na het volgen van een mindfulnesstraining. Onderzoek van Schroevers en Brandsma (Rijksuniversiteit Groningen, 2010) toonde dat na het volgen van een mindfulnesstraining deelnemers minder negatief affect (=emotionele reactie op een ervaring) en meer positief affect lieten zien. Ook waren hun mindfulnessvaardigheden verbeterd. Verbeteringen in mindfulnessvaardigheden hingen samen met verbeterd affect. Aan Bangor University is onderzoek gedaan naar het effect van Dru Yoga onder 48 medewerkers. De werknemers werden verdeeld in twee groepen. Een groep kreeg de gelegenheid, in ruil voor een uur lunchpauze, eenmaal per week een Dru Yogales te volgen. De andere groep onderging geen interventies gedurende deze periode. De deelnemers werden psychologisch getest op stemming en welzijn vóór en na de periode van zes weken. De yogagroep toonden verhoogde gevoelens van helderheid, kalmte, euforie, energie en vertrouwen. Bovendien, rapporteerde de yogagroep meer tevredenheid en zelfvertrouwen tijdens stressvolle situaties. Onderzoekers concludeerden dat zelfs een kort programma van yoga effectief is voor het verbeteren van emotionele welzijn en veerkracht. Onderzoekers aan het Benson-Henry Instituut for Mind/Body Medicine en het Genomics Center van Beth Israel Deaconeness Medical Center publiceerde een onderzoek dat suggereert dat de diepe rust toestand (bekend als relaxation response) die ontstaat door het regelmatig toepassen van yoga-, mindfulness, en meditatietechnieken, resulteert in een aanpassing van onze genen op stress. Men vermoedt dat de aanpassing uiteindelijk resulteert in het aanmaken van cellen die minder heftig reageren op stress en spanning dan voorheen.
Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining
Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie. Deze mindfulnesstraining wordt op de afdeling
Nadere informatieMindfulness. Kernkwaliteiten De Jong en Vermeulen. Training Begeleiding Workshops
Mindful Masters in opleiding coaching werkplek begeleiding organisatieverandering Kernkwaliteiten De Jong en Vermeulen Mindfulness Training Begeleiding Workshops Wat is Mindfulness? Mindfulness verwijst
Nadere informatie10 e Post O.N.S. Meeting
10 e Post O.N.S. Meeting Jeroen-Martijn Plette oncologie verpleegkundige Gelre Apeldoorn Mindfulness en stressreductie in de oncologische zorg 10 e Post O.N.S. meeting Mindfulness Based Stress reduction
Nadere informatieHart voor de Zorg Programma. Hartcoherentie training voor zorgverleners
Hart voor de Zorg Programma Hartcoherentie training voor zorgverleners HeartMath Hart voor de Zorg Programma De hedendaagse hectische, steeds veranderende en veeleisende zorgomgeving vraagt veel energie
Nadere informatieStress Reductie Programma
Stress Reductie Programma HeartMath Stress Reductie Programma Het programma is gebaseerd op jarenlang onderzoek van het Heartmath Instituut (gevestigd in Californië, USA) in samenwerking met neurologen
Nadere informatieStress Reductie Programma
Stress Reductie Programma HeartMath Stress Reductie Programma Het programma is gebaseerd op jarenlang onderzoek van het Heartmath Instituut (gevestigd in Californië, USA) in samenwerking met neurologen
Nadere informatieMindfulness programma. Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust.
Mindfulness programma Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust. Per dag schieten er duizenden, vaak stressvolle, gedachten door je hoofd.
Nadere informatiePresentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige
Presentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige Omgaan met Chronische ziekte & stress Informatie Wat is stress? Draagkracht
Nadere informatieInspiratie. Werkplaats Aandachtig Leven. Mindfulness betekent aandacht geven op een bepaalde manier gericht in het hier en nu niet (ver)oordelend.
Werkplaats Aandachtig Leven WERKPLAATS AANDACHTIG LEVEN: INSPIRATIE, BEZIELING, SPIRITUALITEIT, LEVENSWERK PSYCHO-SOCIAAL THERAPIE, SABBATICAL COACHING, MINDFULNESS TRAINING Nieuwsbrief 3 februari 2011
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor vrouwen met borstkanker
UMC St Radboud Mindfulness voor vrouwen met borstkanker Patiënteninformatie De diagnose borstkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op, niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten.
Nadere informatieMINDFULNESS IN ORGANISATIES. Introductieworkshop 2 februari 2015
MINDFULNESS IN ORGANISATIES Introductieworkshop 2 februari 2015 Mindfulness in organisaties Introductie Doel Programma Praktisch Namenrondje INTRODUCTIE Doel workshop Kennismaking mindfulness Mindfulness
Nadere informatieMindfulness voor mensen met longkanker en naasten
Mindfulness voor mensen met longkanker en naasten De diagnose longkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op. Niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten. Uit wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieVitaliteit: belangrijk voor elke ondernemer!
Whitepaper Vitaliteit: belangrijk voor elke ondernemer! Dit handboek wordt je aangeboden door: 5 tips en 3 mythes Als ondernemer heb je een grote verantwoordelijkheid: je hebt je eigen bedrijf en moet
Nadere informatieSanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb
Sanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb je een vraag? Stel deze dan direct! Weet één van jullie
Nadere informatieMindfulness Training. Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust.
Mindfulness Training Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust. Mindfulness training Per dag schieten er duizenden, vaak stressvolle, gedachten
Nadere informatieOnline Psychologische Hulp Overspanning & Burn-out
Online Psychologische Hulp 2 Therapieland 3 Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Overspanning & Burn-out van Therapieland. Je krijgt uitleg
Nadere informatieWorkshop van Stress naar Vitaliteit
Workshop van Stress naar Vitaliteit Het Leven Stressachtig? Het leven lijkt vol ongemakken te zitten. We worden wakker met het gevoel dat we nauwelijks hebben geslapen. We ontbijten gehaast en volgen tegelijk
Nadere informatieOmgaan met stress en Burn-out xpr:omgaan met stress en Burn-out xpr 30-10-07 09:43 Pagina 5. Voorwoord 9. 1 Wat is er met me aan de hand?
Omgaan met stress en Burn-out xpr:omgaan met stress en Burn-out xpr 30-10-07 09:43 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 9 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Gezonde en ongezonde vormen van stress 11 Kenmerken van
Nadere informatieMindfulnesstraining Aandachttraining. Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT)
Mindfulnesstraining Aandachttraining Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT). De mindfulnesstraining wordt aangeboden
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor mensen met MS
UMC St Radboud Mindfulness voor mensen met MS Patiënteninformatie De diagnose MS is ingrijpend voor u en uw omgeving. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij ziekte angst, depressie en andere psychologische
Nadere informatieHARDLOPEN BIJ BURNOUT-KLACHTEN JURIENA DE VRIES
HARDLOPEN BIJ BURNOUT-KLACHTEN JURIENA DE VRIES J.D.DEVRIES@ESSB.EUR.NL OVER MIJZELF WIE ZIJN JULLIE? VOORSTELLEN IN KLEINE GROEPEN AAN WIE GEVEN JULLIE TRAINING? RECREATIE/PRESTATIE/TOPLOPERS BEKEND MET
Nadere informatieInhoud cursus stresspreventie
Inhoud cursus stresspreventie Verschil tussen distress en eustress. Mensen moeten weten dat niet alle stress slecht voor je is en dat je stress ook nodig hebt. Maar waar zit het omslagpunt van goede en
Nadere informatieBeter omgaan met STRESS. E-book
Beter omgaan met STRESS E-book In het kort - - - - - X 1. Bij stress helpt het om op een rij te zetten wat bij u spanning geeft en wat u juist energie geeft. 2. Praat er met iemand over die u vertrouwt.
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatieEvaluatieverslag mindfulnesstraining
marijke markus spaarnestraat 37 2314 tm leiden Evaluatieverslag mindfulnesstraining 06 29288479 marijke.markus@freeler.nl www.inzichtinzicht.nl kvk 28109401 btw NL 079.44.295.B01 postbank 4898261 14 oktober
Nadere informatieMindfulness op het werk
Mindfulness op het werk Mindfulness op het werk Werken vanuit rust en aandacht Veel mensen ervaren hun werk als een plek waar nooit rust is, met een doorlopende activiteit aan lijstjes die af moeten, mensen
Nadere informatieJaargang 2014 / nieuwsbrief 19 / januari en februari 2014 INHOUD:
Jaargang 2014 / nieuwsbrief 19 / januari en februari 2014 INHOUD: Is uw RI&E compleet? 1 op de 3 gevallen ziekteverzuim door werkstress Duurzaam inzetbaar met nieuwe Loopbaanspiegel 'Preventiemedewerker
Nadere informatieStressreductie Informatie over stresshantering en stressreductie door middel van een training
Patiënteninformatie Stressreductie door aandachttraining/ mindfulness Informatie over stresshantering en stressreductie door middel van een training Stressreductie door aandachttraining/ mindfulness Informatie
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieMentale Kracht. De succestraining van Olympische sporters en de Nationale Politie
Mentale Kracht De succestraining van Olympische sporters en de Nationale Politie Mentale Kracht De succestraining van Olympische sporters en de Nationale Politie Veel organisaties kiezen ervoor om, als
Nadere informatieJos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep. Stress en gezondheid
Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep Stress en gezondheid Acute stress Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Stressor Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert
Nadere informatieHappy is the new busy
MEDITATIE EN MINDFULNESS VOOR ORGANISATIES Happy is the new busy Dream-in geeft trainingen op het gebied van meditatie en mindfulness om de energie, het enthousiasme en potentieel dat al latent in mensen
Nadere informatieKENT U PSYCHOSOMATISCHE FYSIOTHERAPIE? Psychosomatische Fysiotherapie (PSF) is een 3-jarige specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie.
KENT U PSYCHOSOMATISCHE FYSIOTHERAPIE? Psychosomatische Fysiotherapie (PSF) is een 3-jarige specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie. De Psychosomatisch Fysiotherapeut heeft zich gespecialiseerd
Nadere informatieOn Mindfulness and Autism A. Ridderinkhof
On Mindfulness and Autism A. Ridderinkhof Over Mindfulness en Autisme Kinderen met autismespectrumstoornis (ASS) worden gekenmerkt door problemen in de sociale communicatie en interactie, evenals repetitieve,
Nadere informatieSportief bewegen met een depressie. Depressie
Sportief bewegen met een depressie Depressie Sportief bewegen met een depressie...................................... Bewegen: gezond en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op
Nadere informatieVAN WERKDRUK NAAR WERKPLEZIER. Noortje Wiezer
VAN WERKDRUK NAAR WERKPLEZIER Noortje Wiezer Themagebieden van TNO Waarom is het belangrijk om over werkdruk, werkstress en werkplezier te praten? Wat is stress? Een (noodzakelijke) reactie op een bedreigende
Nadere informatieREGULIERE BEHANDELING BURN-OUT SCHIET HOPELOOS TEKORT
REGULIERE BEHANDELING BURN-OUT SCHIET HOPELOOS TEKORT 1972. Sociaal-psycholoog Christine Maslach doet in Berkeley (Californië) onderzoek onder uitgeputte hulpverleners. Zij ziet dat de hulpverleners die
Nadere informatieVerlicht je symptomen van stress!
Verlicht je symptomen van stress! Wat is stress? van de Belgische bevolking lijdt aan stress! Maar stress is niet voor iedereen hetzelfde: Stress is een vorm van spanning die voorkomt bij de mens als reactie
Nadere informatieMindfulness voor kinderen Introductie
Mindfulness voor kinderen Introductie Mindfulness voor kinderen - Introductie Mindfulness algemeen Wat? Geschiedenis Waarom? Hoe? Mindfulness kinderen Mindfulness voor kinderen Mindful Kids training Mindful
Nadere informatieWorkshop. Mindful Werken voor balans en plezier in je werk
2017 Workshop Mindful Werken voor balans en plezier in je werk Even voorstellen Ida Tuinhof Willem de Groote Cesartherapeut Pilatesdocent Bedrijfsfysiotherapeuten Mindfulness en compassietrainers Haptonoom
Nadere informatie07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking
Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,
Nadere informatieDiabetes en somberheidsklachten
Diabetes en somberheidsklachten 2 Iedereen is weleens somber. Gelukkig verdwijnen deze gevoelens vaak vanzelf weer. Een enkele keer houden sombere gedachten langer aan en dat kan resulteren in een depressie.
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieB R O C H U R E O N T S T R E S S E N
HighCoaching Coaching op een hoger niveau B R O C H U R E O N T S T R E S S E N Verminderen van stress en verhoging van gezondheid 1 HighCoaching KvK nr. 51529904 Stress Management System Wat is stress?
Nadere informatieMINDFULNESS. Workshop NVN, Lunteren, 26 september 2015
MINDFULNESS Workshop NVN, Lunteren, 26 september 2015 Erik van den Brink, psychiater, www.mbcl.nl; www.behoudenhuys.nl; www.centrumintegralepsychiatrie.nl Definities Mindfulness Aandacht geven op een speciale
Nadere informatieGeen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten. Joyce Vermeer 21 September 2018
Geen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten Joyce Vermeer 21 September 2018 Oefening Ga eens met je blik naar binnen Let op de beweging van je adem. Hoe is het eigenlijk
Nadere informatieNVAB-richtlijn blijkt effectief
NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies
Nadere informatieMindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café
Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café Yvonne Kuijsters Kennismaken met mindfulness Wat is mindfulness Wat brengt het mij, wat heb ik eraan? Aandacht Aandacht is een vorm van oplettendheid.
Nadere informatieStress uit de bouw. Maak als UTA-werknemer gebruik van gratis advies en begeleiding bij de aanpak van stress. Informatie voor de werknemer
Stress uit de bouw Maak als UTA-werknemer gebruik van gratis advies en begeleiding bij de aanpak van stress Informatie voor de werknemer In de bouw wordt hard gewerkt, geen project verloopt hetzelfde.
Nadere informatieArbeidsgerelateerde stress, surmenage en burn-out 15 april
Arbeidsgerelateerde stress, surmenage en burn-out 15 april 2015 www.nooitmeerburn-out.nl www.roelandscoaching.nl Registerpsycholoog NIP Arbeid & Organisatie - Yoga achtergrond - Voice Dialogue facilitator
Nadere informatieHet OCK-kids project
Het OCK-kids project Ondersteuning complementaire zorg bij kinderen met kanker Inge Boers arts-onderzoeker, Louis Bolk Instituut Driebergen 1 Inhoud Wat is complementaire zorg? Aanbod complementaire zorg
Nadere informatieDE BURN-OUT SPECIALIST
DE BURN-OUT SPECIALIST Naar de wortels van het probleem voor een snel en duurzaam herstel BROCHURE bestemd voor HR ADVISEURS De Burn-out Specialist Marne 55-1186 PC AMSTELVEEN E. info@deburnoutspecialist.nl
Nadere informatieGelukkig en Vrij zonder Stress. Annelies Hilgers
Gelukkig en Vrij zonder Stress Annelies Hilgers 1. Kijk uit voor stress... 3 2. Hoe beginnen?... 4 3. Ontspanning en Meditatie... 5 http://www.stopstressnu.nl 2 1. Kijk uit voor stress Je kent zeker wel
Nadere informatiePSYCHOSOCIALE RISICO S Nazorg in de praktijk
PSYCHOSOCIALE RISICO S Nazorg in de praktijk 1. Voorstelling 2. Van stress naar burnout (voorbeeld coachee) 3. Aanpak reïntegratie Sven Van der Aa Dr Anne-Marie Frisque en collega s 4. Oplossingsgericht
Nadere informatieHoe ga je om met stress?
Hoe ga je om met stress? Bij stress ontstaat er in ons lichaam een natuurlijke reactie die ons in staat stelt om snel en alert te reageren op gevaar: onze polsslag en ademhaling versnellen, de spieren
Nadere informatieHartcoherentie training
Hartcoherentie training Hoe werkt hartcoherentie training Onze lichaamstemperatuur, hormoonhuishouding, het immuunsysteem, spijsvertering, ademhaling en de hartslag. Ze hebben één ding gemeen: ze worden
Nadere informatieHigh Tea-en Gezonde recepten Chi Kung 20 minutes work-out Oefeningen voor strakkere billen Alles over de pompoen
1 er Novemb 3 e i Edit 2014 High Tea-en Gezonde recepten Chi Kung 20 minutes work-out Oefeningen voor strakkere billen Alles over de pompoen MIND 49 49 Chi Kung; Het opbouwen van vitale energie en mentale
Nadere informatieInformatief nieuwspakket 2008 / 2009
Informatief nieuwspakket 2008 / 2009 Licentiehouder TouchPro Europe WELKOM: INTouch MTW biedt bedrijven en particulieren stijlvolle stoelmassages met een vleugje karakter. Allereerst bedankt voor het tonen
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieMindfulnesstraining. Anders omgaan met stress, pijn en vermoeidheid
Mindfulnesstraining Anders omgaan met stress, pijn en vermoeidheid Mindfulnesstraining Een lichamelijke ziekte en/of chronische klachten, zoals pijn en vermoeidheid, gaan vaak gepaard met intense emoties,
Nadere informatieZo herken je een burn-out - en zo doe je er wat aan
Uit: NRC, 3 februari 2016, Door: Geertje Tuenter Zo herken je een burn-out - en zo doe je er wat aan Uitgeput Een op de zeven werkende Nederlanders heeft last van burn-outklachten als oververmoeidheid
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn
Gelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn Algemene informatie Dag in dag uit geconfronteerd worden met aanhoudende
Nadere informatieAdemtherapie. Voor emotionele stabiliteit, ontspanning, sneller herstel en meer vitaliteit.
Ademtherapie Voor emotionele stabiliteit, ontspanning, sneller herstel en meer vitaliteit. Voor wie? Voor iedereen! Onze snel veranderende moderne samenleving met alle uitdagingen, stress, afleiding en
Nadere informatieSamen. Ontspannen. Eenheid tussen lichaam en geest
Samen Ontspannen Eenheid tussen lichaam en geest 1 Folder Cursus Speels Ontspannen Een goed begin van het weekeinde met een uur ontspanning in Landsmeer Hanneke Heij Mindful of Mindfull? Hoe zou het zijn
Nadere informatieHet chemobrein. concentratie- en geheugenverlies na chemo
Het chemobrein concentratie- en geheugenverlies na chemo Vriendin op visite. Ik probeer normaal te doen, maar: Het lukt me nauwelijks om haar aan te kijken, ik weet niet wat te zeggen en heb ook helemaal
Nadere informatieDenkt u. dat u mentaal. vastloopt?
Denkt u dat u mentaal vastloopt? Wat is Denk? Het leven kan veel van u vragen. Soms misschien teveel. Zeker als u langdurig onder druk staat of een tegenslag te verwerken krijgt. U heeft bijvoorbeeld al
Nadere informatieDenkt u. vast te lopen. in uw werk?
Denkt u vast te lopen in uw werk? Het leven kan veel van u vragen. Soms misschien teveel. Zeker als u langdurig onder druk staat of een tegenslag te verwerken krijgt. U heeft bijvoorbeeld al lange tijd
Nadere informatieRelatie tussen Mindfulness, veranderen en leren.
Relatie tussen Mindfulness, veranderen en leren. Inez Dirkzwager I.Dirkzwager@vumc.nl VUmc Amstel Academie http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/ http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/expertisecentrum/
Nadere informatieKanker is niet voor watjes
Kanker is niet voor watjes SPKS 22 september 2018 2 ele Helen Dowling Instituut Mensen met kanker en hun naasten helpen de ziekte emotioneel te verwerken specialistische psychologische zorg (1100 cliënten
Nadere informatieHet klopt! Van hard naar hart.
Het klopt! Van hard naar hart. In stressvolle situaties krijg je lichamelijk reacties. Soms zijn die zo subtiel dat ze niet worden opgemerkt terwijl de reacties lang kunnen aanhouden en ongezond zijn.
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatiePsychomotorische Therapie
Expertisecentrum Psychomotorische Therapie 2 Psychomotorische Therapie (PMT) Voor wie Psychomotorische Therapie (PMT) is een behandelvorm voor mensen met psychische klachten of psychosociale problemen.
Nadere informatieWelkom bij: Keuzedelen over vitaal werken, nu en in de toekomst
Welkom bij: Keuzedelen over vitaal werken, nu en in de toekomst Workshop KD vitaal werken Voorstellen Heidy & ontspanning Doel van de workshop: bewustwording op wat vitaal werken is, wat vitaliteits-ontwikkelingen
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Stress
Gezonde Leefstijl: Stress 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Wat is stress? Stressoren Gevolgen van teveel stress Tips bij stress Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Jaarlijks worden 30.000 mensen afgekeurd wegens
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieGerhard Wekking. Eerstelijnspsycholoog, GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut Systeemtherapeut Neuropsycholoog
Gerhard Wekking Eerstelijnspsycholoog, GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut Systeemtherapeut Neuropsycholoog Inhoud Haperende initiatie Consequenties voor patiënt, partner en relatie Stress en omgaan
Nadere informatieBusiness Case Vitaliteit & Inzetbaarheid. Enkele voorbeelden
Business Case Vitaliteit & Inzetbaarheid Enkele voorbeelden Gallup Consulting, 2002 (200.000 werknemers uit 36 multinationals): 12% meer klantgroei 62% minder veiligheidsincidenten 18% meer productiviteit
Nadere informatiePRISMO. Prospectie in stress-gerelateerd militair onderzoek. Publiekssamenvatting
PRISMO Publiekssamenvatting PRISMO Prospectie in Stress-gerelateerd Militair Onderzoek (PRISMO) is een grootschalig, langdurig onderzoek uitgevoerd door de Militaire GGZ onder ruim 1000 militairen die
Nadere informatieGeestelijke verzorging & Ethiek. Mediteren bij ziekte.
Geestelijke verzorging & Ethiek Mediteren bij ziekte www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl GVE001 / Mediteren bij ziekte / 18-01-2019 2 Mediteren
Nadere informatiepreventie mentale ondersteuning direct en dichtbij
preventie ZORG BIEDEN DIRECT EN DICHTBIJ. DAAR STAAT INDIGO VOOR. HET LIEFST IN DE WIJK, LAAGDREMPELIG EN TOEGANKELIJK. VOOR IEDEREEN. mentale ondersteuning direct en dichtbij Indigo biedt niet alleen
Nadere informatieMindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven
Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Volgorde lezing Overbelasting bij mensen met autisme Werk en overbelasting Begeleiding Mindfulness
Nadere informatieAchtergrond informatie Mentale Vitaliteit Quickscan Bevlogenheid
Achtergrond informatie Quickscan Bevlogenheid Bezoek onze website op Twitter mee via @Activeliving93 Linken? Linkedin.com/company/active-living-b.v. Bezoekadres Delta 40 6825 NS Arnhem Altijd ~ Overal
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Yoga en meditatie In onze dagelijkse hectiek is het moeilijk rust, energie en blijheid te vinden en ervaren. Je kunt dit, net als ik, onder meer krijgen door yoga en meditatie te beoefenen. Yoga en meditatie
Nadere informatieSAMENVATTING BELEIDSPLAN
SAMENVATTING BELEIDSPLAN 2017-2020 Stichting Viefant 2017 Meelstraat 54 4301 ED Zierikzee info@viefant.nl www.viefant.nl 1 1. Stichting Viefant Inactiviteit bij ouderen leidt tot gezondheidsschade; bij
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieBlijvend belang training, 49 respondenten
Evaluatie mindfulnesstrainingen, respondenten Blijvend belang training, respondenten Ja Weet niet Wat heb je geleerd in de training? Wat geleerd van training? Tot mezelf komen Problemen niet uit de weg
Nadere informatieOnvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Groepsbehandeling bij SOLK
Onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten Groepsbehandeling bij SOLK Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U wilt beter leren omgaan met uw klachten van pijn en
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatiePsychosomatisch fysiotherapie
Psychosomatisch fysiotherapie De psychosomatisch fysiotherapeut Tamara den Elzen Wat is psychosomatische fysiotherapie? Psychosomatische fysiotherapie is een erkende specialisatie binnen de fysiotherapie,
Nadere informatieCognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met
Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van
Nadere informatieAnders leren omgaan met ziekte en pijn. Mindfulness-training voor patiënten
Anders leren omgaan met ziekte en pijn Mindfulness-training voor patiënten Soms wordt iemands leven overheerst door problemen die een ernstige of chronische ziekte met zich mee kan brengen. U kunt bijvoorbeeld
Nadere informatieanker Oncologische revalidatie Herstel & Balans
Fysiotherapie anker en kanker Oncologische revalidatie Herstel & Balans Fysiotherapie anker en kanker Oncologiefysiotherapie is gericht op het behandelen, trainen en begeleiden van mensen met kanker. Het
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn
Gelukkig ondanks pijn Een online positieve psychologie interventie voor patiënten met chronische musculoskeletale pijn Elke Smeets, Madelon Peters, Marion Feijge, Steven Linton, & Gerhard Andersson Positieve
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieMindfulness en kanker
Mindfulness en kanker Else Bisseling 3 oktober 2015 augustus 2014 00 maand 0000 Mindfulness (Kabat-Zinn, 1990; Teasdale, Segal & Williams, 1995) Aandacht geven aan wat we van moment tot moment doen en
Nadere informatiePREVENTIE VOOR POH-GGZ
PREVENTIE VOOR POH-GGZ ZORG BIEDEN DIRECT EN DICHTBIJ. DAAR STAAT INDIGO VOOR. HET LIEFST IN DE WIJK, LAAGDREMPELIG EN TOEGANKELIJK. VOOR IEDEREEN. MENTALE ONDERSTEUNING DIRECT EN DICHTBIJ INDIGO BIEDT
Nadere informatieMindfulness means paying attention in a particular way; on purpose, in the present moment, and nonjudgmentally. - Jon Kabat-Zinn
WAT IS MINDFULNESS? DEFINITIE & OORSPRONG Heart Body & Mind WWW.PUREHBM.COM Een definitie van mindfulness is: Mindfulness means paying attention in a particular way; on purpose, in the present moment,
Nadere informatieMindfulness op het Werk
Mindfulness op het Werk CONTACTGEGEVENS Carucha Schwencke Praktijk voor Mediteren-in-eenvoud Marnixstraat 61 2518 PW Den Haag (070) 887 41 74 info@caruchaschwencke.nl www.caruchaschwencke.nl www.mediteren-in-eenvoud.org
Nadere informatieOefening buikademhaling
Omgaan met stress Oefening buikademhaling Adem langzaam in gedurende drie tellen (door je neus) Adem langzaam uit gedurende vijf tellen (door je mond) Leg je hand op je buik om te voelen of je buik beweegt:
Nadere informatie