intern is een kwartaaluitgave van de bni beroepsvereniging nederlandse interieurarchitecten bnı # april

Transcriptie

1 bnı. intern is een kwartaaluitgave van de bni beroepsvereniging nederlandse interieurarchitecten 2012 # april

2 colofon Intern verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 750 exemplaren. ISSN: adres Wilgenweg 26B, 1031 HV Amsterdam +31[0] , redactie Bureau Bax, Amsterdam, aan dit nummer werkten mee Kees Berendsen, Olav de Boer (gastredacteur), Christine van Gemert, Rense Gmelig, Anita Haver, Ingeborg Hoenders, Ronald van den Hoff, Rogier van Koetsveld, Marijn de Kok, Maja Kozel, Frans Pijpers, Heleen Rombout, Sara Rosenthal, Aleksandar Rublek en Ariejan van Saane. coverbeeld Olav de Boer foto: Rense Gmelig concept Kummer & Herrman, Utrecht advertenties, grafische verzorging en druk Elma Multimedia, Broek op Langedijk +31[0] , abonnementen BNI-leden ontvangen Intern gratis. Ben je geen lid, maar wil je Intern wel ontvangen? Een abonnement kost 49 euro per jaar. Ga naar en schrijf je in. Na inschrijving ontvang je een factuur. Zodra deze betaald is, krijg je Intern een jaar toegestuurd. Opzeggen kan tot twee maanden voor het verstrijken van de abonnementstermijn. Zonder opzegging wordt het abonnement met een jaar verlengd. Adreswijzigingen kun je mailen naar disclaimer Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de BNI. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. hoofdsponsors sponsors co-sponsor 4 interview Gastredacteur Olav de Boer Ahrend Postbus AJ Amsterdam +31[0] subsponsors 10 artikel Wat is HNW? Desso Postbus AD Waalwijk +31[0] artikel Op naar Society 3.0 Royal Mosa Postbus BA Maastricht +31[0] artikel Grip op je honorarium

3 bnı. intern is een kwartaaluitgave van de bni beroepsvereniging nederlandse interieurarchitecten inhoudsopgave 50% Uitdaging Eind januari werd me namens de BNI door Frederike Bax gevraagd of ik gastredacteur wilde zijn voor Intern. Dat vond ik een eer. En ook een uitdaging want als gastredacteur moet je heel bewust nadenken over wat je als ontwerper en ondernemer belangrijk vindt. Het was mijn taak om input te leveren voor de invulling van diverse artikelen en rubrieken. Ik koos voor onderwerpen die actueel zijn en interessant zoals Het Nieuwe Werken (HNW), de enorme leegstand van kantoorpanden en de betekenis van sociale media voor ons vak. Zo staat er een artikel in van change management specialist Ariejan van Saane van Procore met wie ik aan een aantal projecten werkte waarvan HNW het uitgangspunt was. Hij beschrijft wat HNW precies inhoudt en wat de invloed is van vormgeving op het succes ervan. De rubriek voltooid gaat ook over HNW. Senior adviseur Rogier van Koetsveld van Veldhoen + Company, dé pionier op het gebied van HNW in Nederland, licht de rol toe die het bedrijf speelde bij de totstandkoming van de nieuwe werkstijl van Rabobank Nederland. In zijn boek Society 3.0 heeft Roland van den Hoff een frisse kijk op de veranderende maatschappij en de rol die ZZP ers en social media daarin spelen. Op pagina 14 en 15 licht hij zijn ideeën toe. Aleksandar Rublek is een lichtontwerper die al vele projecten heeft voorzien van een geweldig lichtontwerp. Zijn favorieten staan in de rubriek de selectie van. Meer licht in de rubriek product die gaat over Luminous Textile van Kvadrat en Philips. Lees op pagina 34 hoe licht, akoestiek, decoratie en bewegend beeld samensmelten tot een product. Ook in deze Intern een verhaal over hoe je als interieurarchitect je honorarium moet berekenen en een uitgebreid verslag van een rondleiding door de fabriek van Geberit in Zwitserland. Vier BNI-leden reageren in de rubriek meningen op de stelling Interieurarchitecten komen onvoldoende met creatieve oplossingen om de leegstand in Nederland aan te pakken. En verder in deze Intern vaste rubrieken als bni, recht en inbox. Ik heb met veel enthousiasme mijn bijdrage aan dit nummer geleverd. Veel leesplezier! Olav de Boer gastredacteur intern 3 voorwoord 4 interview Gastredacteur Olav de Boer 10 artikel Wat is HNW? 14 artikel Op naar Society artikel Grip op je honorarium 20 de selectie van: Aleksandar Rublek 22 voltooid: Rabo Unplugged 26 meningen: leegstand 28 verslag: Geberit Zwitserland 34 product: Luminous Textile 35 column: Maja in Dubai 36 lezing: Spatial Experiences 37 recht 38 bni: Dutchdfa 39 inbox nieuwe leden 3

4 interview tekst: Frederike Bax beeld: Rense Gmelig (portretten), Rick Geenjaar (restaurant Philips) HNW is geen trend interview Na vijftien jaar te hebben gewerkt voor diverse ontwerpbureaus en projectinrichters, startte Olav de Boer twee jaar geleden zijn eigen bedrijf. Olav s office richt zich met name op de inrichting van kantoren en werkplekken. Als Het Nieuwe Werken niet was uitgevonden, zou ik me niet meer met kantoren bezighouden. Veel te saai. Wat maakt HNW interessant? HNW is een groot succes aan het worden. Steeds meer mensen en bedrijven krijgen ermee te maken en langzaamaan begint de zin en onzin ervan helder te worden. HNW is geen trend, maar zal zich blijven ontwikkelen en vernieuwen. De crisis werkt hierbij als katalysator: bedrijven die noodgedwongen reorganiseren of verkassen willen meteen een efficiencyslag maken door HNW in te voeren. En dat is meer dan een paar flexplekken creëren Ja veel meer. Daar verkijken bedrijven zich vaak op. HNW is niet alleen een nieuw interieur, de hele organisatie moet veranderen van intern beleid en bedrijfsvoering tot mentaliteit. Daar moet een bedrijf zich goed op voorbereiden en ook het personeel dat er werkt moet ervoor worden klaargestoomd. Per bedrijf moet goed bekeken worden of invoering van HNW zinvol is en hoe het optimaal kan functioneren. HNW is geen standaard concept dat je zo kan uitrollen. We zijn altijd op zoek naar projecten die ons raken. Hoe draagt de interieurarchitect bij aan het slagen van HNW? De interieurarchitect speelt een belangrijke rol. Hij moet ervoor zorgen dat mensen zich ontspannen voelen en goed kunnen presteren in hun omgeving. Na een reorganisatie bijvoorbeeld waarbij veel ontslagen vielen, moeten de achterblijvers zich niet de zielige achterblijvers voelen, maar de trotse chosen ones, die zin hebben in een frisse start. Mensen moeten een beetje in de watten worden gelegd en gerust worden gesteld: don t be afraid of change. HNW is geen standaard concept dat je zo kan uitrollen Waar zijn ze bang voor? Een veel voorkomende angst is geluidsoverlast. Deze angst is ongegrond want er worden veel meer akoestische maatregelen genomen bij de invoering van HNW dan bij traditionele kantoren. Bovendien kan je bij geluidshinder altijd op een andere, rustigere plek gaan zitten. In het traditionele kantoor waarbij je met vier personen in een kamer zit, hebben drie personen er last van als er een gaat zitten bellen! Een andere angst is dat mensen zich aan hun lot overgelaten voelen in hun eigen gebouw en elkaar niet kunnen vinden. Aan de interieurarchitect de taak om dit ontheemde gevoel te voorkomen. Zo kan het bijvoorbeeld heel nuttig zijn om samenwerkende afdelingen op een bepaalde manier bij elkaar te zetten. Hoe ben je met HNW in aanraking gekomen? Ik werd in augustus 2010 gevraagd door Procore, een bedrijf in huisvestings- en facilitymanagement, om een ontwerp te maken voor het bedrijfsrestaurant in het hoofdkantoor van Philips in Amsterdam. Uitgangspunt was HNW. Het moest een ruimte worden die de hele dag beschikbaar is voor ontmoetingen, overleg, kennis uitwisseling, én voor eventuele grote bijeenkomsten. De ruimte is daarom heel flexibel en snel leeg te ruimen. bnı. ıntern. 4 5

5 interview interview Is het ontwerp geslaagd? Werkt het volgens HNW? Toen het restaurant net open was, was ik er even. Er werd een filmpje gemaakt. Verspreid over de hele ruimte waren mensen druk bezig met activiteiten uiteenlopend van bijbabbelen in de espressobar tot vergaderen in het meet & eat gedeelte. Ik dacht dat ze speciaal voor de film waren opgetrommeld, maar dat bleek niet zo te zijn. Vanaf de eerste dag wordt het restaurant intensief gebruikt voor kennis uitwisselen, vergaderen en ontspannen. Dat is precies het doel geweest van het project, dus ik ben tevreden. Ik vind het belangijker dat een ontwerp werkt, dan dat het alleen maar mooi wordt gevonden. Was Philips ook tevreden? Philips was zeer te speken over het ontwerp. Een tweede opdracht volgde. Dit betrof het ontwerp van een kantoorruimte. De uitdaging was om met een zeer strak budget en zonder veel aan de techniek van het gebouw te veranderen, een ontwerp te maken dat past binnen de kaders van HNW. Samen met Procore ben ik erin geslaagd naar alle tevredenheid aan die opdracht te voldoen. De derde opdracht, een multifunctionele video conferencing boardroom, is inmiddels klaar en in gebruik. Wat zijn de basis ingrediënten van HNW? Belangrijke ingrediënten zijn ontmoeting en concentratie. Een goed ontwerp heeft een evenwichtige verdeling tussen beide. Ik denk hierbij in waaiers die van heel druk in verschillende richtingen uitlopen naar Olav de Boer BNI-lid sinds 2011 Olav de Boer (6 december 1969) bracht zijn jeugd door in het Gelderse Velp. Met zijn havodiploma op zak, ging hij in 1989 naar Maastricht waar hij op de academie de opleiding architectonische vormgeving deed. Tijdens zijn studie liep hij stage bij Mazairac & Boonzaaijer. Een stoel die hij tijdens deze stage ontwierp, werd door Harvink in productie genomen. Na zijn studie werkte De Boer achtereenvolgens bij Studio de Scheemaker, Veenendaal en Bos en Jan de Bouvrie. In 2000 richtte hij samen met Orlando Tjin Asjoe een maatschap op: OID interieurarchitectuur. Door gewijzigde omstandigheden zocht hij drie jaar later toch weer een vaste baan. Hij kwam terecht bij HOK waar hij aan internationale projecten werkte zoals het parlementsgebouw in Koeweit stad. In 2006 maakte hij de overstap naar Rietmeijer en specialiseerde hij zich in kantoorconcepten. Ondertussen bleef de wens een eigen bedrijf te runnen bestaan. In maart 2010 hakte De Boer de knoop door en begon hij voor zichzelf onder de naam Olav s office. Olav s office werkt aan uiteenlopende projecten. Zo deed het bureau diverse particuliere verbouwingen. Het ontwierp een werkplek voor CEO en CFO van een groot telecombedrijf, een bedrijfsrestaurant in het Philips hoofdkantoor in Amsterdam en een modelkantoor voor een vastgoedontwikkelaar. Kijk voor meer projecten en informatie op Ik vind het belangijker dat een ontwerp werkt, dan dat het alleen maar mooi wordt gevonden steeds rustiger; van consternatie naar concentratie. Kleuren, meubels en sferen accentueren de zone waarin je je bevindt. Hoe zie je dat terug in het restaurant van Philips? Rondom de espressobar waar je heerlijke koffie kunt halen, heb ik een cafésfeer gecreëerd met hoge stoelen, krukken en hoge tafels. Het algemene gedeelte met de blauwe stoeltjes is een beetje kantine-achtig en het gedeelte met de groene stoelen en de grote tafels is wat zakelijker en geschikt voor bijvoorbeeld vergaderingen. Op verschillende plekken in de ruimte staan verplaatsbare meeting pods waarin zonder veel overlast van bnı. ıntern. 6 café of kantine overlegd of gewerkt kan worden. Ik heb ook gebruik gemaakt van een nieuw product van Philips en Kvadrat: Luminous Textile. Een combinatie van led-techniek en akoestische panelen die voor meer sfeer zorgen. Door de panelen is het restaurant ook als er weinig mensen zitten levendig. Nederland kampt met een groot aantal leegstaande kantoren. Door HNW neemt dit alleen maar toe. Hoe denk jij daarover? Door HNW neemt de behoefte aan kantoren inderdaad af. De crisis draagt er ook z n steentje aan bij. De oplossing ligt in herbestemming: door de lege panden een nieuwe functie te geven wordt indirect de economie gestimuleerd. Ik vind dat interieurarchitecten onvoldoende met ideeën komen om iets aan die leegstand te doen. En dat geldt ook voor mijzelf. Dit komt vooral doordat de vastgoed wereld niet zo openstaat voor creatieve oplossingen, zeker niet als ze geld kosten voordat ze wat opleveren. Toch is bewezen dat makelaars en gebouweigenaren die actief werk maken van hun panden betere resultaten halen dan degene die niets doen. Bovendien zijn de kosten van een plan om te kijken wat er met een pand mogelijk is laag, in verhouding met wat het lege pand elke maand kost. 7

6 Geberit Monolith Meesterwerk 2.0 Werk uw ideeën voor een nieuwe badkamer moeiteloos uit. De Geberit Monolith sanitairmodules combineren tijdloos design met eenvoudige installatie. Ze zijn verkrijgbaar in drie verschillende glaskleuren, voor toilet en wastafel. Ze kunnen toegepast worden met diverse keramiekmerken en kranen, zodat u naar hartelust kunt combineren. Kijk voor meer informatie op: _ AHREND LOUNGESCAPE LEGO VOOR ARCHITECTEN Ahrend Loungescape is een modulair programma dat optimale flexibiliteit biedt en uitstekend bij Het Nieuwe Werken past. Of men nu wil werken, overleggen, wachten of loungen; al deze functies kunnen perfect worden ingevuld, met oneindig veel verschillende opstellingen. Met Ahrend Loungescape hebben architecten en interieurontwerpers optimale vrijheid bij het invullen van ruimte. Juist door basale vormen te kiezen, zijn de mogelijkheden eindeloos, waarbij een herkenbaar visueel beeld blijft bestaan. De Loungescape-modules vormen de legostenen voor elke architect en interieur ontwerper. Met Ahrend Loungescape wordt werken prettig. En dat noemen wij Humanising_Spaces. Ahrend. A Cradle to Cradle company Creating safe products and healthy environments bnı. ıntern. 8 9

7 artikel artikel tekst: Ariejan van Saane beeld: Oliver Schuh (TNT Centre), Microsoft Het Nieuwe Werken (HNW) is een verzamelterm voor een aantal ontwikkelingen in de maatschappij, binnen het domein werken. Deze ontwikkelingen komen voort uit het besef dat tijd kostbaar is voor zowel werknemer als werkgever en zorgen ervoor dat onze kijk op werken aan het veranderen is. Plaats- en tijdonafhankelijk De ontwikkeling die de ICT doormaakt is een belangrijke impuls voor de opkomst van HNW. Qua technologie zijn er geen grenzen meer aan plaats- en tijdonafhankelijk werken. Via laptop, tablet en smartphone zijn alle bedrijfsgegevens, bedrijfssystemen en 24 uur per dag bereikbaar én binnen handbereik. Hierdoor is het mogelijk de traditionele werkdag op een andere manier in te delen. Een manier die beter aansluit bij de werknemer, de klant of het werk. Het is niet meer noodzakelijk om tussen acht en vijf op kantoor te zijn om je werkzaamheden te verrichten. Je kunt thuis de dag opstarten en zo de file omzeilen, de dag beginnen in de sportschool of eerst je kinderen naar school brengen en van huis uit samenwerken via tools als Skype en Sharepoint. De 40-urige werkweek kan naar eigen inzicht worden ingevuld. En dat past bij de moderne werknemer die bewuster met zijn tijd, zijn omgeving (gezin, familie, vrienden), de beschikbare middelen en het milieu omgaat. De vraag is niet óf je met HNW in aanraking komt, maar wanneer Young professionals Een andere belangrijke impuls voor HNW is de vergrijzing van de beroepsbevolking. De komende jaren zet de vergrijzing in razend tempo door. In de ene branche nog sneller dan in de andere. Het wegvallen van een groot deel van de beroepsgroep moet worden opgevangen door de jongere generatie: de young professionals 2.0. Deze nieuwe werkers zijn nu aan het afstuderen en gaan de komende jaren de arbeidsmarkt verkennen. Ze zijn zelfverzekerd, wereldburger en gewend aan alle vormen van digitaal communiceren en werken. Young professional 2.0 hechten veel waarde aan vrije tijd en flexibel kunnen werken. De traditionele vormen van arbeidscontracten zijn minder belangrijk. Het gaat erom snel ervaring op te doen bij diverse bedrijven en te leren van de oudere generatie. Het liefst nemen young profesionals hun eigen laptop een smartphone mee, de tools en merken die bij hun image passen. Social media De laatste ontwikkeling die bepalend is voor HNW is communicatie via social media. De social media zijn sterk in opkomst. De exacte impact die dit heeft op ons werk moet nog blijken, maar duidelijk is dat het van belang zal zijn voor de communicatie met ons netwerk. Wellicht gaan social media een deel van ons huidige verkeer vervangen. De genoemde ontwikkelingen zijn van invloed op de strategie van elke organisatie. Want hoe ga je als organisatie de komende jaren om met de vergrijzing? Hoe adopteer je de nieuwe mogelijkheden die vanuit de ICT worden geboden? Hoe speel je in op de behoefte van de young professional? De antwoorden op deze vragen zijn te vinden in het concept dat we HNW noemen. De vraag is niet óf je met HNW in aanraking komt, maar wanneer! TNT Centre Hoofddorp, Ex Interiors Het Nieuwe Werken Door ontwikkelingen in de ICT, de toenemende vergrijzing en de opkomst van social media verandert onze kijk op werken. Steeds meer organisaties spelen hierop in en kiezen voor HNW. Ariejan van Saane, senior consultant bij Procore, adviseert en begeleidt bedrijven in dit proces. Hij legt uit wat HNW is, wat er allemaal bij komt kijken en welke rol het interieur hierin speelt. bnı. ıntern. 10 TNT Centre Hoofddorp, Ex Interiors 11

8 artikel artikel Ariejan van Saane Microsoft, Schiphol Het mooie van dit concept is dat het geen standaard is, maar dat elke onderneming die elementen kan toepassen die meerwaarde leveren. HNW is geen doel op zich, maar een strategie om de concurrentie voor te blijven en een aantrekkelijke werkgever te blijven. Talenten en gemotiveerde medewerkers zijn en worden steeds meer de sleutel tot succes van de organisatie. We kunnen veel processen automatiseren en digitaliseren, maar ontwikkeling, creativiteit en daadkracht komen vanuit de medewerkers. HNW is van invloed op drie pijlers die elkaar versterken: Human Resources & Organisatie, ICT & Processen en Huisvesting & Faciliteiten. Om HNW succesvol toe te kunnen passen zal een onderneming op elk van deze pijlers de strategie moeten aanpassen. HR & Organisatie HNW begint met een nieuwe visie op werken. Hoe willen we als organisatie in de (nabije) toekomst met elkaar en met de klant samenwerken? En wat betekent dat voor, bijvoorbeeld, arbeidsvoorwaarden, beoordelingsmethoden en werkprocessen? Plaats- en tijdonafhankelijk werken heeft vooral invloed op bestaande contracten, reglementen en secundaire arbeidsvoorwaarden. Afspraken als bloktijden en het 4x9-schema komen te vervallen zodra je plaats- en tijdonafhankelijk gaat werken. Huidige regels staan vaak haaks op het flexibel omgaan met werktijd. Met name op dit punt zal een organisatie een nieuw standpunt moeten innemen. De oplossing is te vinden in het loslaten van de regels en als management gaan sturen op output. Niet de locatie of de vertrouwde werktijden zijn bepalend voor het resultaat, maar de eigen verantwoordelijkheid en bovenal de motivatie van de medewerker. Sturen op output maakt het mogelijk dat de medewerker verantwoordelijk kan nemen en daarbij vrijheid krijgt om zelf te bepalen hoe het eindproduct tot stand komt. Dat stelt hem bovendien in staat zijn eigen kostbare tijd te sturen. Voor de huidige generatie medewerkers zal dit een verandering zijn die (soms na een gewenningsproces) positief wordt ervaren. Voor het huidige middenmanagement zal het een grote stap zijn om medewerkers vrij te laten en op afstand te coachen en te sturen. Maar voor de nieuwe werker, de young professional 2.0, is deze manier van werken de normaalste zaak. Tijdens de studietijd hebben ze op die manier leren werken in projecten en gezamenlijke opdrachten. ICT & Processen De nieuwe ICT-strategie zal bepalen hoe flexibel de medewerker en daarmee de processen uiteindelijk kunnen worden. Elementen die vanuit ICT belangrijk zijn, en uiteindelijk ook voor het huisvestingsconcept, zijn: snelle internetverbinding thuis; mobiel internet voor onderweg; laptop, tablet en smartphone; toegang tot systemen buiten het bedrijfsnetwerk (via Dropbox, SharePoint of andere media). Daarnaast is ook Cloud computing een belangrijk thema: draaien alle servers nog op een fysiek kantoor, of staan ze ergens op de wereld in een datacenter? Hobbels zijn er natuurlijk ook. Met name vanuit security en compliance zijn er vraagstukken die opgelost moeten worden. Zo moet een organisatie nadenken over waar een werknemer kan en mag werken met bijvoorbeeld klantgegevens op de laptop. Alleen op kantoor of thuis, of bijvoorbeeld ook in een openbare ruimte (denk aan La Place). Maar ook de interne mobiliteit binnen het kantoor is van belang: zijn er voldoende mogelijkheden voor WiFi, voor zowel eigen medewerkers als gasten? Ariejan van Saane is sinds 1998 werkzaam bij Procore als senior consultant. Hij adviseert klanten bij strategische vraagstukken rondom huisvesting, huisvestingsconcepten en implementatie met HNW en duurzaamheidsvraagstukken als speciale aandachtsgebieden. Naast advies aan organisaties geeft Ariejan ook regelmatig gastcolleges aan de Hogeschool van Rotterdam en verzorgt hij themapresentaties en workshops bij vakevenementen. Voor meer informatie kijk op We kunnen automatiseren en digitaliseren, maar ontwikkeling, creativiteit en daadkracht komen vanuit talentvolle, gemotiveerde mensen Huisvesting & Faciliteiten Voor huisvesting geldt dat de ontwikkeling van HNW impact heeft op een traditionele kantooromgeving en de bezettingsgraad van werkplekken. Vanuit onderzoeken weten we dat de bezetting van werkplekken in een week gemiddeld genomen rond de 60 procent ligt. Met de komst van HNW zal dit percentage nog verder afnemen. Dit is ook de reden waarom implementatie van HNW veelal vanuit de facilitaire afdeling wordt geïnitieerd. Maar huisvesting is meer dan alleen efficiënter gebruik maken van de werkplekken. Ook plaats- en tijdonafhankelijk werken heeft direct invloed op de traditionele werkplek. Naast het feit dat de bezetting afneemt, stelt de medewerker andere eisen aan de werkplek. Activiteiten gerelateerd aan flexibel werken komen hierbij om de hoek kijken. Rapporten schrijven, administratie en afhandelen gebeuren veelal thuis, onderweg of tussen twee afspraken door. De medewerker gaat beschikbare locaties gebruiken voor specifieke activiteiten waarbij de werkplekken en overlegfaciliteiten flexibel ingezet worden. Die activiteiten zijn grofweg te verdelen in: productiewerk, geconcentreerd werken, samenwerken en overleggen in allerlei varianten van formeel tot informeel. Huisvesting zal al deze nieuwe vormen van werken moeten faciliteren, zowel op kantoor als op andere locaties. Hiervan zijn initiatieven zoals Seats2Meet of Igluu goede voorbeelden. De nieuwe manier van werken heeft ook gevolgen voor de faciliteiten in een kantoor. De nadruk komt meer te liggen op het ontmoeten van collega s en klanten. Andere concepten, waarbij de nadruk ligt op hospitality, passen meer bij de nieuwe werkvorm. Een open en hartelijke ontvangst, een multifunctioneel restaurant waar je gaat overleggen met een lekkere kop koffie. Of, zoals bij Microsoft, een flesje water voor onderweg. HNW en het interieur In beginsel gaat HNW om plaats- en tijdonafhankelijk werken waarbij gebruik gemaakt wordt van slimme ICT. De behoefte aan huisvesting in vierkante meters neemt door een flexibel gebruik van de werkplekken alleen maar af. Die afname is een feit, maar dat maakt huisvesting en interieur niet minder belangrijk. Huisvesting Microsoft, Schiphol en interieur krijgen een belangrijke rol in de cohesie van een organisatie en het versterken van de identiteit en het imago. Medewerkers en klanten zullen minder vaak op kantoor zijn. Toch zullen zij binding moeten houden met collega s en met de organisatie. Het kantoor wordt meer een plek voor ontmoeten, voor het één voelen met de organisatie. De identiteit van de organisatie moet dan ook optimaal tot uiting komen in de huisvesting m en inrichting. Microsoft verzorgt in het kader van HNW rondleidingen om te laten zien hoe hun huisvesting de identiteit van de organisatie zichtbaar maakt. Huisvesting en interieur worden een marketingtool voor de branding van producten of diensten en voor de binding met de eigen medewerkers. Eventuele problemen met de nieuwe werkstijl worden al snel vertaald in een slechte kantooromgeving waar je geen werkplek kunt vinden of niet met je collega's kunt zitten. Huisvesting is in die zin het meest zichtbaar en kan dus de zondebok worden voor medewerkers die niet blij zijn met HNW. De rol van de interieurarchitect is dan ook uiterst belangrijk. Hij moet de juiste tone of voice, de juiste stijl zien te vinden die bij een organisatie past of hoort. En hij moet de verstaalslag maken van de identiteit van de organisatie of afdeling naar een interieurontwerp. Medewerkers willen zich kunnen identificeren met de organisatie en willen de collega's treffen in een omgeving waarin het gaaf is te werken. Juist omdat ze minder vaak op kantoor zijn, is de ervaring van die keren dat ze er zijn extra belangrijk. Vooral de young professional zal in zijn eerste jaren juist veel op kantoor zijn. want dat is de plek om collega s te ontmoeten, om samen te werken en te leren. bnı. ıntern

9 artikel artikel Maatschappij van de toekomst In zijn boek Society 3.0 gaat ondernemer Ronald van den Hoff in op de veranderende maatschappij. Hij beschrijft onder meer hoe de huidige structuur van grote bedrijven met veel werknemers langzaamaan vervangen wordt door netwerken van zelfstandig ondernemers die elkaar vinden via de sociale media. In deze Intern ligt de schrijver zijn visie toe. In onze samenleving wordt toegang belangrijker dan bezit Sociale media zijn het cement van de nieuwe waardecreatie Ronald van den Hoff Ronald van den Hoff is serie-ondernemer. Hij creëert onder andere infrastructuren voor het nieuwe werken en vergaderen en met dat sociale ecosysteem faciliteert hij het ontmoeten, verbinden en cocreëren van Zelfstandig Professionals en Nieuwe Leiders ( Zijn boek Society 3.0 is gratis te downloaden op Voor meer informatie over Van den Hoff surf je naar Wij leven in een overgangsperiode. Het industriële tijdperk wordt ingewisseld voor iets nieuws. Grotere organisaties worden steeds kleiner en we nemen afscheid van de traditionele waardeketen. Dat geldt net zo sterk voor de overheid als voor het reguliere bedrijfsleven. We moeten met elkaar nog een aantal zeepbellen oplossen: de vastgelopen huizenmarkt, de arbeidsmarkt, de (gemeentelijke) grondposities, de zorg en het pensioen. We moeten serieus nadenken over een andere invulling van het bestuurlijke bestel, zowel op landelijk- als op Europees niveau. En nadenken over het onderwijssysteem is ook gewenst. Kennis delen Een groeiende stroom mensen begrijpt dat werken voor een baas lang niet meer die vanzelfsprekende zekerheid van vroeger betekent. Zij beginnen voor zichzelf. We noemden ze ZZP ers (Zelfstandigen zonder Personeel), ik noem ze liever ZP s (Zelfstandige Professionals). Denk bijvoorbeeld aan een branding specialist, een personal coach, een barkeeper of een interieurarchitect. Waardecreatie van morgen ontstaat door mensen die vanuit hun sociale netwerkstructuren eenzelfde doel nastreven. Zij verstaan de kunst kennis te delen waardoor er nieuwe kennis en dus nieuwe waarde ontstaat. In de huidige maatschappij gaan we - moeten we - op een andere wijze met elkaar werken, Nieuw Werken. Dat doen we binnen open en platte organisatiestructuren: chaordische netwerkorganisaties die in balans zijn met hun omgeving en daardoor duurzaam opereren. Nieuwe collectiviteit Dat alles wordt mogelijk gemaakt door nieuwe sociale software. Individuen profileren en organiseren zichzelf op het internet en maken zo contact met gelijkgestemden. Hun communicatiemedia heten blog, forum, wiki, Q&A, tweet, skype, google+ of ping. Om fysieke bijeenkomsten te organiseren maken ze gebruik van event software. Uiteraard communiceren ze meertalig, want het internet vertaalt. Letterlijk. Groepen kunnen samenwerken, organisch groeien, en ook fuseren. Computer- en mobiele schermen en handige software zijn een dienst aan het worden. Vele van deze diensten zijn gratis en content is vrijelijk beschikbaar. Wederkerigheid is belangrijk: het iets doen met en voor elkaar zonder een rechtstreeks geldelijke beloning. Toegang wordt hiermee belangrijker dan bezit, en dat wordt illustratief voor onze samenleving als geheel. Een nieuwe samenleving die ik Society 3.0 noem. Een interdependente economie vormt ons nieuwe speelveld voor waardecreatie binnen deze Society 3.0: the personal is global. Een speelveld waarin we al ons denken en handelen moeten mobiliseren om gezamenlijk tot oplossingen te komen. Betrokkenheid van ons allemaal is daarbij een absolute voorwaarde. We zijn sterk van elkaar afhankelijk; noem het een soort nieuwe vorm van collectiviteit en solidariteit. Maar wel een solidariteit vanuit de eigen keuze en niet opgelegd door de overheid. Een speelveld waarin verbondenheid, duurzaamheid en wederkerigheid de belangrijkste spelregels zijn. Waardenetwerken De nieuwe werkers van vandaag en morgen, en de meer klassieke werknemers van gisteren en vandaag zijn op elkaar aangewezen. Het sociale virtuele netwerk dient daarbij als het mobiele cement van de nieuwe waardecreatie. Want ZP's willen nog wel met elkaar en met klanten werken, maar niet meer in een vast dienstverband. Zij werken tegelijkertijd in verschillende teams voor verschillende opdrachtgevers. Dat doen ze op verschillende plaatsen en ze integreren daarbij wonen, werken, uitgaan, daten en zo meer. Zij brengen het ene moment kennis in als expert; het andere moment delen zij ervaringen in de rol van klant. Deze waardenetwerken, dus ook de virtuele plaats waar het oude en het nieuwe weer gaan samenwerken, kenmerken zich door heldere communicatie en direct samen zaken doen, ontwerpen, maken en beoordelen. The Mesh is een goed voorbeeld van zo n netwerk. Fysiek wonen deze verbonden netwerkleden vooral in de grote steden. Grotere steden overstijgen daarmee de natie en gaan zelfs mondiaal met elkaar samenwerken. Misschien wel met een eigen valuta. Kleinere steden gaan op deze wijze vooral diensten delen. Landen en zelfs de Europese Unie, boeten aan belang in. Het zijn immers relikwieën van het systeem van de vorige eeuw, terwijl we al aan de vooravond van Society 3.0 staan! bnı. ıntern

10 artikel artikel Ken je kostprijs Om een honorarium te kunnen bepalen zul je eerst je eigen kostprijs moeten kennen. Dat betekent dat je goed inzicht moet hebben in alle kosten die met je werk als interieurarchitect te maken hebben. En dat is heel breed. Het gaat niet alleen over het salaris dat je nodig hebt om alle rekeningen te betalen en de kosten van de auto en de computer, maar ook om de kosten van verzekeringen en pensioenopbouw. Verdien je veel en heb je grote reserves, dan kan een dure arbeidsongeschiktheidsverzekering misschien achterwege blijven. Heb je die reserves niet, dan is zo n verzekering een must en daarmee onderdeel van de kostprijs. Arbeidsongeschiktheids verzekering Heb je een eenmanszaak en heb je geen financiële buffer, dan is een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) van belang. Je valt immers niet onder de ziektewet waar medewerkers in dienstverband op terug kunnen vallen. Hoe jonger je een AOV afsluit, hoe lager het bedrag. Stel deze verzekering dus niet uit! Ook is het van belang voor welk percentage arbeidsongeschiktheid en voor welk bedrag je de verzekering afsluit. De verzekeringsadviseur kan jou daar alles over vertellen. Bij 1300 declarabele uren en een jaarpremie van 3000 komt dit neer op 2,30 per uur. Niet vergeten dus in de berekening van je kostprijs. tekst: Ingeborg Hoenders Grip op je honorarium In economisch zware tijden ben je als interieurarchitect blij met een betaalde opdracht. Zwaar onderhandelen over het honorarium zal je niet snel doen. De opdrachtgever vindt voor jou makkelijk tien anderen die bereid zijn de opdracht voor minder te doen. Logisch? Ja. Onvermijdelijk? Nee. Ingeborg Hoenders van HOW2ADVICE legt uit hoe je ervoor zorgt dat je niet alleen werkt, maar ook nog wat verdient. berekenen wat jouw fiscale ruimte is om voor je pensioen te sparen. Een accountant kan je daar bij helpen. Maak heldere afspraken Waar het bij honorariumafspraken vaak fout gaat, is dat partijen verschillende verwachtingen hebben over het te leveren product. Wat valt wel en wat valt niet binnen de opdracht? De Standaard Taakbeschrijving (STB) die onderdeel is van de DNR, die de rechtsverhouding regelt tussen opdrachtgever en adviseur, biedt uitkomst. Interieurarchitecten maken nog weinig gebruik van dit fantastische instrument. De STB is een systematische beschrijving van ontwerp- en advieswerkzaamheden die kan worden gebruikt bij contractvorming of projectbeheersing. In de STB zijn hiervoor alle normaal voorkomende taken van ontwerp- en adviesbureaus én van hun opdrachtgevers opgenomen en met elkaar in verband gebracht. De taken betreffen alle fasen van een bouwproject, van initiatief tot en met nazorg. De STB stoelt hierbij op de ervaring van vele ontwerp- en adviesbureaus. Die ervaring leert dat, hoe verschillend projecten inhoudelijk ook mogen zijn, ieder goed beheerst project in essentie dezelfde stappen kent en dat veel taken in de aard standaard zijn. De STB geeft daarmee een soort best practice voor het ontwerpen van gebouwen. Ingeborg Hoenders Na mijn afstuderen aan de TU Delft in 1983 startte ik mijn eigen architectenbureau. Ik had een selectie gewonnen voor een woningbouwopdracht in Hoogvliet. Als ik nu terugdenk aan het honorarium dat mij destijds werd aangeboden, kan ik me nog steeds boos maken. Toen niet, ik vond het een hoop geld. Mijn referentiekader was niet de kostprijs van mijn product en het rendement dat ik wilde maken, maar het studenteninkomen waaraan ik sinds jaar en dag gewend was. Gedurende de vijfentwintig jaar die hierop volgden heb ik als ondernemer het klappen van de zweep geleerd. Met vallen en opstaan heb ik het ondernemerschap onder de knie gekregen, met als resultaat een bloeiende en succesvolle onderneming. Uiteindelijk ontdekte ik dat het ondernemen mij meer inspiratie gaf dan het feitelijke architectenwerk en heb ik mijn aandelen overgedragen aan mijn twee compagnons. In 2008 ben ik gestart met het training- en adviesbureau HOW2ADVICE. Mijn trainingen gaan over managen en ondernemen. De cursus Hoe ontwerp ik mijn mooiste honorarium? heb ik inmiddels een groot aantal keren gegeven. Omdat ik het tijdens mijn trainingen graag zo praktisch mogelijk wil houden, heb ik voor mijn cursisten in Excel een rekentool ontwikkeld, waarmee zij hun kostprijs relatief eenvoudig kunnen bepalen. Uit de kostprijs volgt het kostprijsdekkend uurtarief. Tijdens mijn workshops probeer ik ze de voordelen van het gebruik van de STB te laten zien. De workshop is bedoeld voor (interieur) architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten en ontwerpers. Kijk voor meer informatie op Als je weet wat je kost en hoeveel tijd je activiteiten vergen, kan je eenvoudig berekenen wat de kostprijs van je ontwerp moet zijn Met voor- en nacalculatie krijg je meer grip op de winstgevendheid van je diensten. Een voorcalculatie is de berekening van de kosten die je verwacht te maken om een ontwerp te maken. Deze berekening wordt gemaakt voordat je met het project begint en is dus een raming. Een nacalculatie is een berekening van de kosten die gemaakt zijn om het ontwerp te maken. Dit is een berekening achteraf en in feite een evaluatie van het project in getallen. Het doel van een nacalculatie is het inzichtelijk maken van de verschillen tussen de honorariumberekening en de werkelijk gemaakte kosten voor het project. Met deze nacalculatie kunt je bepalen hoe succesvol jouw project was en waar jouw risico s en het succes van jouw project lagen. Deze gegevens kun je een volgende keer gebruiken bij een honorariumberekening om een mooier honorarium aan te bieden en het project succesvoller te laten verlopen. Bepaal winst en risico Op het moment dat je weet wat je kost en je weet hoeveel tijd bepaalde activiteiten vergen, kan je vrij eenvoudig uitrekenen, wat de kostprijs van een ontwerp moet zijn. Het uitbrengen van de offerte is een ander verhaal. Normaal gesproken zet je bovenop de kostprijs een percentage voor winst en risico. Het kan ook voorkomen dat je een opdracht zo graag wilt hebben (of zo hard nodig hebt) dat je bereid bent een opdracht met verlies aan te nemen. Moet je niet te vaak doen, maar het kan gebeuren. In dat geval geef je een percentage korting. Maar dan weet je in elk geval wat je gedaan hebt en kan je vervolgens zodanig je eigen activiteiten sturen, dat het verlies niet nog groter wordt. Maak een transparante offerte En dan de inhoud van de offerte. Mijn motto is wees transparent: what you see, is what you get. Laat zien hoe de honorariumberekening is opgebouwd, eigenlijk net zoals een aannemer dat doet. Dus geef het geraamde aantal uren per activiteit aan. Laat precies zien wat je voor het geld gaat doen. Vindt de opdrachtgever het allemaal te duur, dan hoeft je het niet meteen over korting op jouw honorarium te hebben, maar kan je het gesprek over jouw activiteiten laten gaan. Welke werkzaamheden kunnen we schrappen om op een lager totaalbedrag uit te komen? Pensioenvoorziening Als je een eenmanszaak hebt, moet je ook je eigen pensioen regelen. Dit kan in de vorm van bijvoorbeeld lijfrente, koopsom, banksparen of fiscale oudedagsreserve (FOR). Wist je dat bij een dienstverband ruim 20% van het bruto salaris wordt aangewend voor pensioen? Bij een bruto salaris van 3000,- is dat dus 600,- per maand, ofwel 7.200,- per jaar, ofwel 5,54 per uur. Als jij geen gat in jouw pensioenvoorziening wilt hebben, dien je met zo n zelfde bedrag rekening te houden in je eenmanszaak, al is het wel verstandig om te laten Voor- en nacalculatie Begroten kan je alleen op basis van ervaringscijfers. Of het nu je eigen cijfers of cijfers van anderen zijn. Maar hoeveel interieurarchitecten maken er nu eigenlijk nacalculaties, zodat ze weten hoeveel tijd een bepaald stap in het ontwerpproces kost? Weinig. Zelfs bij grotere bureaus komt het regelmatig voor dat er geen goede urenregistratie is en er dus geen kennis wordt opgebouwd over de kostprijs van de verschillende activiteiten. bnı. ıntern

11 B2B event voor de totale interieurinrichting van projecten met een geselecteerd aanbod aan meubelen en interieurtextiel Ondernemer Vormgever Merk ambassadeur bulthaup Wereldwijd staat bulthaup voor individualiteit en exclusiviteit. Voor unieke vakkennis op het gebied van interieur en vormgeving. Elke bulthaup keuken wordt door onze zorgvuldig geselecteerde partners in ruim vijftig landen afgestemd op de individuele leefruimte van de klant. De keukens worden in Duitsland geproduceerd. Als speler op de wereldmarkt hebben wij onze partners een buitengewoon creatief en afwisselend takenpakket te bieden. Wij zijn op zoek naar gedreven ondernemers, mensen die zich interesseren voor een mooie en architectonisch hoogwaardige leefomgeving en een winstgevend businessmodel. Mensen die onze passie voor het unieke van bulthaup producten delen. bulthaup handelspartner Nederland (m/v) B2B event for contract pro s woe13 & do14 juni Suite Wood is opgericht in de zomer van 2009 met het idee dat een mooi ontwerp met inspiratie en zorg gepresenteerd dient te worden. Vanuit een bescheiden omgeving en voornamelijk ingegeven door de overtuiging dat de mooie ontwerpen van Autoban, Matthew Hilton, Leif.designpark, Studioilse en Charlene Mullen een platform verdienen, hoop ik dat uw eerste indruk even verpletterend is als mijn eerste ontmoeting. Showroom geopend: wo: 12:00-17:00 do: 12:00-17:00 vr: 12:00-17:00 en altijd van harte welkom op afspraak Suite Wood Oude Waal CD Amsterdam Tel: info@suite-wood.com Bulthaup Nederland B.V. Edward van Veenendaal Hogeweg 141 a 5301 LL Zaltbommel Nederland Tel. +31 (0) edward.veenendaal@bulthaup.com U bent (binnenhuis)architect of bedrijfskundige met een opleiding op HBO/universitair niveau. U beschikt over ervaring, u denkt als ondernemer en bent bereid om een eigen bedrijf op te richten en tot een succes te maken. Tegelijkertijd ziet u zichzelf als ambassadeur van het merk bulthaup en bent u bereid en in staat om uw exclusieve klanten op het hoogste niveau, vaktechnisch en cultureel, te begeleiden en te adviseren. U bent een individualist die hoge eisen stelt aan zichzelf en beschikt over de wil en de passie om iets unieks vorm te geven. Herkent u zich in dit profiel? Dan zien we uw brief en cv graag tegemoet.

12 de selectie van... de selectie van... tekst: Aleksandar Rublek Fabbian glazen lichtmuur Aleksandar Rublek over LED verlichting Door de digitalisering van licht is er de afgelopen tien jaar veel veranderd. Nieuwe productieprocessen, materialen en technieken hebben ertoe geleid dat licht veel meer is dan aan en uit. Bij bouwprocessen is gespecialiseerde kennis op lichtgebied daardoor een vereiste geworden. Dit geldt zowel voor de installatie als voor de toepassing van het product. Aleksandar Rublek Lichtontwerper Aleksandar Rublek streeft ernaar de samenhang tussen licht, interieur en architectuur tot in perfectie te benadrukken. Zijn studio, opgericht in 1996 en lid van de IALD, is ontstaan vanuit de gedachte dat licht een extra dimensie geeft aan interieur en architectuur: licht ondersteunt de beleving en de emotionele waarden van een ruimte. Het ontwikkelen van een verlichtingsontwerp omvat volgens Rublek het vinden van de juiste oplossing op lichttechnisch, esthetisch, prijstechnisch en milieuverantwoord niveau. Flos minimalistisch en sober De Kap integreert plafond en licht volgens de nieuwe trend van minimalistische vormen en soberheid. Er is geen trim of flensdetail en dit garandeert dat de fitting perfect versmelt in het plafond. De optiek van de lamp is gemaakt van geanodiseerd glimmend aluminium met een glazen diffuser. De reflector is beschikbaar in verschillende kleuren wit, zwart, blauw en goud. De armatuur is in twee verschillende afmetingen verkrijgbaar (10,5 cm en 14,5 cm in diameter). De lichtuitstraling is zeer fijn en zacht waardoor deze goed toepasbaar is in een ruimte waar egaliteit en diffuusheid van het licht een rol spelen. De Kap is verkrijgbaar met verschillende lichtbronnen waaronder LED. De Wallwasher uitvoering maakt de Kap zeer geschikt voor een egale aanlichting van wanden met kunst. De natuur heeft eindeloos veel plaatjes opgebouwd uit één of meerdere elementen. Vanuit deze gedachte is de Tile ontstaan. Deze lamp is een organische, lichtgevende muur opgebouwd uit heldere glaselementen. De vorm suggereert diverse varianten. De Tile is licht en transparant en vangt de aandacht. Met deze golvende, lichtgevende muur kunnen ruimtes gecreëerd worden of gesepareerd. De Tile biedt een groot scala aan lichtoplossingen. Met dit product versmelten licht en interieur tot een geheel. Mr. John Green warm en sfeervol Mr. John Green is een technologisch vernieuwend verlichtingsmerk dat het mogelijk maakt om LED licht te dimmen van helder naar warm licht. Door deze baanbrekende innovatie is het mogelijk met LED dezelfde warme en prettige uitstraling te creëren als met gloeilampen of halogeenverlichting. De inbouwspot Holy John beschikt bovendien over een RGB-rand welke een speciaal effect geeft. Deze kleurring kan samen met, maar ook apart van de spot bediend worden. Dit maakt de spot tot een prachtige blikvanger. Na uitschakeling van de lichtbron kan de ring als orientatieverlichting dienen. Met Mr John Green is er eindelijk een perfecte oplossing voor gebruik van LED verlichting op plekken waar een warme sfeervolle ambiance gewenst is zoals in woonhuizen, hotels en restaurants. Modular ingenieus scharnier Modular heeft een nieuw LED-armatuur: de Scotty. Het is een minimalistisch lichtarmatuur dat met de architectuur versmelt. Het is zowel in particuliere als in professionele omgeving toe te passen. In de Scotty is asymmetrisch een ultra platte led-disc geplaatst. Een ingenieus scharniergewricht levert maximale rotatie en richtbaarheid op. Bedrading en scharnieren zijn onwaarneembaar geïntegreerd in het design. Dit in combinatie met verfijnde details maakt de Scotty een verrijking voor elke omgeving. Er zijn twee varianten: Scotty en Scotty Adjustable. Beide varianten kunnen op verschillende manieren worden ingebouwd, wat hun modulaire karakter extra benadrukt. Bij een volledige inbouw, ook wel trimless genoemd, loopt de armatuur naadloos over in het plafond en is het alsof armatuur en plafond één geheel vormen. Erco verschillende voorzetlenzen Logotec LED is de nieuwe spot van Erco Lighting. Deze spot is breed inzetbaar: van kleinschalige verlichtingsprojecten tot en met professionele museale verlichtingsprojecten. De spot kenmerkt zich door efficiënte lichttechniek, solide constructie en gebruiksvriendelijkheid. Uit de geïntegreerde Spherolit-techniek resulteren bijzonder gelijkmatige lichtbundels met een lichte, zacht afgetekende rand in combinatie met een hoog rendement. De spot biedt een energiezuinige optie voor een duurzame planning. De Spherolit-techniek werkt aan de hand van verschillende lenzen. De lichtbundels van de spot (Spot/Flood/Wideflood) kunnen met een simpele vervanging van de voorzetlens altijd het gewenste resultaat creëren. De verwisselbaarheid van de lenzen zorgt ervoor dat de gebruiker geen verschillende spots meer hoeft aan te schaffen en te plaatsen. Door toepassing van de Logotec spot creëert hij een hoger lichttechnisch en visueel comfort. De spot straalt rust en eenvoud uit. bnı. ıntern

13 voltooid tekst: Rogier van Koetsveld beeld: Alexander van Berge (Rabobank), Veldhoen + Company (schema s) Rabo Unplugged HNW bij Rabobank Nederland In de afgelopen acht jaar heeft Rabobank Nederland een nieuwe werkstijl ontwikkeld: Rabo Unplugged. Om tot deze werkstijl te komen werkten opdrachtgever, interieurarchitect en werkstijlontwikkelaar nauw samen. Rogier van Koetsveld van Veldhoen + Company licht het ontwikkelingsproces toe vanuit zijn rol als werkstijladviseur. Rabo Unplugged, de nieuwe werkstijl van Rabobank Nederland, beschrijft en verbindt de manier waarop medewerkers samenwerken en hoe ze de ICT-middelen en de werkomgeving (gebouw en inrichting) gebruiken. Het is in meerdere opzichten een innovatief project. Er is lang en vanaf scratch nagedacht over de werkstijl en de interieurarchitect heeft een ontwerp gemaakt dat het gemiddelde HNW-niveau overstijgt. HNW De ontwikkeling van Rabo Unplugged duurde van 2004 tot In de eerste jaren werden verkenningen uitgevoerd, vanuit de metafoor de Rabostad. De ambitie van Rabobank met HNW werd benoemd en de werkstijl uitgewerkt. Eind 2006 zag de naam Rabo Unplugged het licht. Diverse onderzoeken zoals een benuttingsgraadmeting volgden. Gelijktijdig werd nagedacht over het programma van eisen voor de inrichting, de ICT-voorzieningen die daarbij horen en de wijze waarop de organisatie unplugged moest worden. Van 2007 tot 2010 werd het programma van eisen voor de activiteit gerelateerde werkomgeving vertaald naar een definitief ontwerp voor het interieur onder leiding van Sander Architecten. Terwijl het gebouw aan de Croeselaan in Utrecht werd gebouwd en ingericht, werd aan de Beneluxlaan een pilotomgeving gemaakt. De eerste afdelingen gingen daar op de nieuwe manier werken. Halverwege 2011 werd het gemeenschappelijke plein onderin het gebouw op de Croeselaan in gebruik genomen, eind 2011 het hele gebouw. Creatieve vrijheid De samenwerking tussen de opdrachtgever, de interieurarchitect en de werkstijlontwikkelaar was erop gericht om een aantal zaken goed te regelen. Hoe houdt de interieurarchitect maximale creatieve vrijheid binnen het stramien van een activiteit gerelateerde kantoorvloer? Hoe zorgen we voor een programma van eisen dat de abstracte organisatiedoelen vertaalt in een voldoende richtinggevende briefing? Hoe houden we het kader voor de interieurarchitect helder, terwijl de werkstijl met grote groepen medewerkers wordt ontwikkeld? voltooid Uit de tijdlijn blijkt dat de werkstijlontwikkelaar niet alleen gedurende de ontwerpfase, maar ook in de drie jaar ervoor intensief met de opdrachtgever samenwerkte om bovenstaande vragen te beantwoorden. Het kader voor de interieurarchitect bestond uit een aantal onderdelen: het gebouw als stad, kwantitatieve kaders voor de werkomgeving en specificaties van de werkplek. Het gebouw als stad Het gebouw als stad is een goede metafoor voor een gebouw waarin mensen tijd- en plaatsonafhankelijk werken. Zowel het gebouwontwerp van Kraaijvanger Urbis als het interieurontwerp van Sander Architecten werden gebaseerd op deze metafoor. De gebieden direct achter de entrees vormen het stadscentrum, gericht op ontmoeten. De verdiepingen daarboven zijn de buitenwijken, die elk op hun beurt een wijkcentrum hebben. Deze drie niveaus werden voorzien van diverse faciliteiten, waardoor medewerkers er alle gewenste activiteiten kunnen uitvoeren. Er zijn wel accentverschillen: stadscentrum en wijkcentra zijn vooral gericht op samenwerking, terwijl in de buitenwijken individuele activiteiten centraal staan. Het gebouw als stad is een goede metafoor voor een gebouw waarin mensen tijd- en plaatsonafhankelijk werken bnı. ıntern

14 voltooid voltooid werkplekken direct als oplossing geschetst: een cockpit of een loungeplek. Zo niet bij Rabo Unplugged. Voor Unplugged werd elke werkplek gekarakteriseerd aan de hand van drie kenmerken die samen (bewust of onbewust) bepalen voor welke activiteit de werkplek het best geschikt is: Zicht, Akoestiek en Beleving, oftewel ZAB. Als ik op een plek ga zitten, ben ik dan te zien of te horen? Of andersom, hoor ik dan mijn collega s en kan ik ze wel of niet zien? En wil ik mijn werk doen in een ruimte die me inspireert, of juist een waarbij ik zo min mogelijk afgeleid word door mijn omgeving? Per activiteit is op basis van deze driedeling een set aan eisen omschreven, als briefing voor de interieurarchitect. Mensen centraal Veel opdrachtgevers die HNW omarmen, gaan ervan uit dat excellent ondernemen en organiseren verder gaat dan klantgericht denken, perfecte processen of slimme systemen. Organisaties die het nu en in de toekomst willen maken, stellen hun mensen centraal. En niet alleen hun kenniswerkers, informatieverwerkers of generatie-y medewerkers, maar ál hun mensen. Van financieel talent tot en met gastvrouw, van productieassistent tot en met CEO. Hoe laat je mensen optimaal werken en samenwerken? Hoe wordt en blijft werken betekenisvol en zijn mensen de bron van een organisatie? Hoe ontketen je talenten en maak je duurzaam winnende teams? Het met de opdrachtgever definiëren van een werkstijl, met daarin specificaties zoals hierboven beschreven maken het voor de interieurarchitect mogelijk om een maximale creatieve bijdrage te leveren aan enerzijds de functionele werkplekken maar vooral aan de beleving, sfeer en gevoel dat de werkomgeving uitdraagt. De werkomgeving Hoe definieer je een werkomgeving die de bedrijfsdoelstellingen maximaal ondersteunt en de medewerkers optimaal faciliteert? Door terug te gaan naar de kern van het werk. Door te kijken naar de activiteiten en daar te beginnen. Een aantal activiteiten komt in alle organisaties terug. Zoals informeren en coördineren, of kennis bundelen en samenwerken. De verhouding waarin ze voorkomen is steeds weer anders. Maar het zijn uiteindelijk de activiteiten die de eisen stellen aan de inrichting en aan de ordening van vloeren en complete gebouwen. Door toekomstige activiteiten als uitgangspunt te nemen voor de ordening in een gebouw, ondersteunt het gebouw alle mogelijke samen werkingsverbanden. Nu en in de toekomst. Niet alleen die van de formele, hiërarchische vorm, maar ook de vele informele netwerken. Activiteitenanalyses, toekomstbespiegelingen, benuttingsgraadmeting. Allerlei onderzoeken hebben uiteindelijk geleid tot exacte kwantitatieve kaders voor de werkomgeving: hoeveel werkplekken met welke specificaties op welke verdieping. De werkplek Naast de gebruikelijke specificaties vanuit ergonomisch of onderhoudsoogpunt is er over activiteitgerichte werkplekken veel meer te zeggen. Vaak worden deze Organisaties die het nu en in de toekomst willen maken, stellen hun mensen centraal Samenvattend: een rijke beschrijving van de werkstijl van de opdrachtgever is de verbindende schakel tussen de (doelen van) de opdrachtgever en (het ontwerp) van de interieurarchitect. Geen standaard vloertje HNW maar een maatwerkoplossing die enerzijds de functionele behoeften afdekt en anderzijds een beleving biedt die perfect past bij de opdrachtgever. Rogier van Koetsveld Veldhoen + Company Rogier van Koetsveld is als senior adviseur bij Veldhoen + Company verantwoordelijk voor werkstijlprojecten. Recente opdrachtgevers waren een aantal financiële dienstverleners en een grote gemeente. Veldhoen + Company begeleidt organisaties in het ontwikkelen en implementeren van tijd- en plaatsonafhankelijke innovatieve werkconcepten. Dat doet het bedrijf al twintig jaar voor meer dan honderd opdrachtgevers in Nederland en ver daarbuiten. Het overziet het werkgebied dat HNW heet en neemt de opdrachtgever daarin bij de hand. Met de opdrachtgever stimuleert Veldhoen de verandering van de manier waarop medewerkers met elkaar, met informatie en met middelen werken. Het bedrijf gelooft dat verandering mogelijk is en blijft in deze soms lange processen enthousiast betrokken. Want mensen willen veranderen als ze daarmee beter invulling kunnen geven aan een van de belangrijkste zaken in hun leven: werk. Veldhoen helpt veerkrachtige organisaties te creëren waar talentvolle mensen graag werken. bnı. ıntern

15 meningen meningen tekst: Frans Pijpers, Anita Haver, Marijn de Kok, Heleen Rombout Stelling: Interieurarchitecten komen onvoldoende met creatieve oplossingen om de leegstand in Nederland aan te pakken. Leegstand, herbestemming, hier liggen kansen voor de interieurarchitect! Maar pakt de interieurarchitect die kansen ook? Komt de interieurarchitect voldoende met creatieve oplossingen om de leegstand aan te pakken? Intern vroeg het vier interieurarchitecten. Neem meer initiatief De stelling klopt eigenlijk wel, als we bedenken dat wij, architecten en interieurarchitecten wachten tot vastgoedeigenaren inzien dat zij hun panden moeten afwaarderen en de overheid soepeler gaat worden in bestemmingswijzigingen van de bestaande panden. Ik vind dat wij het heft in eigen hand moeten nemen, want uitdagingen en mogelijkheden zijn er zeker. Laten we onze tijd besteden aan eigen initiatieven: Gebruik je creativiteit en zoek leegstaande panden waarvan je denkt dat die geschikt zijn voor een herbestemming. Denk aan kantoorpanden in het centrum of bij woonwijken. Deze kunnen door hun stramienmaat vaak uitstekend omgeturnd worden in huisvesting voor ouderen of mensen die begeleid moeten wonen. Of als studentenhuisvesting in grote steden als Utrecht en Amsterdam, maar ook in overige studentensteden. Panden in kantooromgevingen kunnen omgevormd worden tot groepskantoren of kleine zelfstandige ruimtes voor het groeiend aantal zzp-ers. Misschien zelfs gerelateerd aan diverse vakomgevingen zoals bouw en advieswereld, ict omgeving, creatieve grafische beroepen, kunstenaars, enzovoorts. Grote fabriekshallen en loodsen kunnen een nieuwe bestemming krijgen als overdekte markten, of kleinschalige beurzen waar je elk weekeinde andere themaverkopen kunt organiseren. Zoals een sieradenbeurs, een skikledingbeurs, een modebeurs, een kunstbeurs en meer. Mijn conclusie: Neem zelf initiatief en probeer met creatieve ideeën en ontwerpen vastgoedeigenaren op nieuwe gedachten te brengen. Ook zij moeten tenslotte beseffen dat iets nog altijd beter is dan niets. Een typisch kip-ei verhaal Deze stelling lijkt wel de omgekeerde wereld. Er staan volop interieurarchitecten te trappelen om hun creatieve oplossingen te presenteren. De interieurarchitect is als geen ander in staat om zich in de problematiek van de vraagstelling te verdiepen en de vraag van een opdrachtgever te vertalen naar een creatieve oplossing. Hierbij is juist de thematiek van leegstand en de mogelijkheden van hergebruik een voedingsbron voor nieuwe ideeën. De interieurarchitect moet de leegstand niet aanpakken, dat zijn de ontwikkelaars en de overheden. De interieurarchitect is hierbij echter wel hun best denkbare sparringpartner. De beste plannen ontstaan door een goede samenwerking tussen opdrachtgever en interieurarchitect. Overheid en ontwikkelaars hebben letterlijk de sleutel in handen. Interieurarchitecten openen graag nieuwe deuren met het realiseren van creatieve oplossingen. Alleen lijkt het besef bij de opdrachtgevers vaak nog niet genoeg aanwezig. Reden te meer om als interieurarchitecten te werken aan de bekendheid van onze beroepsgroep en haar toegevoegde waarde voor de opdrachtgever. Hierbij verwijs ik iedereen graag naar de jaarpublicatie van de BNI Een wereld van verschil. De interieurarchitect moet niet op de stoel van ontwikkelaar gaan zitten, maar er samen mee aan tafel gaan. De krachten bundelen! Want als we nu eens in een vroeg stadium bij elkaar aan tafel schuiven, juist dan ontstaan de beste oplossingen om leegstand aan te pakken en worden de zogenaamde risico s beperkt. Vanuit de ene kant een marktgerichte vraag of behoefte en vanuit de ander kant een onbevangen creatieve input. Marijn de Kok Herbestemming is van alle tijden De vraag is of interieurarchitecten voldoende met creatieve oplossingen komen om de leegstand in Nederland aan te pakken. Het probleem daarbij is volgens mij dat gebouweigenaren, projectontwikkelaars, overheden en andere partijen onvoldoende bekend zijn met het werk van interieurarchitecten. Een interieurarchitect is een architect met een specialisatie. Een specialisatie voor het architectonisch vormgeven van (bestaande) gebouwen en gebouwstructuren. En dan houdt het interieur niet op bij de achterkant van het behang; constructie, bouwkunde, installatietechniek, regelgeving en materialenkennis zijn standaard ingrediënten. Een interieurarchitect kent deze ingredienten en dient een verrassend resultaat neer te leggen bij zijn opdrachtgever. Vooral een beroepsvereniging als de BNI heeft de taak om deze specialisaties wereldkundig te maken bij gebouweigenaren, projectontwikkelaars, overheden en andere partijen. Als we het over leegstand hebben is vaak herbestemming aan de orde. Herbestemming is van alle tijden: zo is het Pantheon in Rome in 609 na Christus door paus Bonifatius IV getransformeerd tot de christelijke kerk Santa Maria ad Martyres, nadat het in de tweede eeuw was gebouwd als een tempel voor alle goden. Door deze herbestemming is het Pantheon, in tegenstelling tot de meeste andere heidense tempels, nooit gesloopt. Zo zijn er door de gehele architectuurgeschiedenis talloze voorbeelden te vinden van herbestemde gebouwen. De populariteit van herbestemming sluit naadloos aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen, die de laatste jaren van grote invloed zijn op het publieke debat. Zo is het herbestemmen van bestaande gebouwen een efficiente manier om met natuurlijke hulpbronnen om te gaan en vindt deze opgave gemakkelijk een plaats in het duurzaamheidsdebat. Er is simpelweg minder materiaal en energie nodig om een gebouw te behouden en te transformeren, dan om het te slopen en een nieuw gebouw te ontwikkelen. Herbestemming speelt zichtbaar een grote rol. De complexiteit van herbestemmen ligt besloten in het feit dat de meest beeldbepalende gebouwen vaak ontworpen zijn voor een specifieke functie, waardoor ze ingrijpend moeten worden veranderd om een nieuwe functie te herbergen. Het begint met een creatief idee Ik denk dat iedere interieurarchitect graag met creatieve oplossingen wil en kan komen, maar een interieurarchitect is geen projectontwikkelaar. Gerealiseerde projecten prikkelen out of the box te denken. Hiermee kunnen we opdrachtgevers overhalen en verleiden om voor niet voor de hand liggende ruimtes te kiezen. Een goed voorbeeld is een project waar ik mee bezig ben in Hilversum voor Stichting Viore. De stichting wil een laagdrempelig centrum creëren voor mensen die leven met kanker. Het inloophuis moet een warm welkom zijn, een huiskamer. Op het terrein van Tergooiziekenhuizen is een oud microbiologisch laboratorium ter beschikking gesteld. Een sfeerloos gebouw met grote laboratoriumtafels, blauw pvc op de vloer en verticale jaloezieën. Aansluitend bij de tijdgeest is gekozen voor duurzaamheid. Als leidend principe bij de aanpassing en inrichting van het pand is daarom gekozen geen bouwkundige ingrepen te doen, de inventaris te betrekken vanuit collectieve overtolligheid. De ruimtes zijn geadopteerd door plaatselijke serviceclubs die de opdracht hebben gekregen vanuit deze gedachte de ruimtes in te richten. Mijn rol is omschrijven en toetsen van het programma van eisen, aanjager en inspirator zijn en het bewaken van het totaalconcept. Deze herbestemming levert een geweldig huis op. Het ontbreken van budget heeft gezorgd voor inventieve en creatieve oplossingen. Vanuit de oude labtafels is een grote keuken gebouwd. Vrijwel al het materiaal in het pand is hergebruikt. Herbestemming vraagt durf, creativiteit en visie van zowel opdrachtgever als ontwerper. Opnieuw formuleren, benoemen wat werkelijk noodzakelijk is en geen standaard oplossingen. Een interieurarchitect kan als geen ander de potentie van zo n gebouw in kaart brengen. Hij is in staat letterlijk door de ruimte heen te kijken en kan een programma van eisen aanpassen, toetsen opdat niet gebruikte gebouwen, de eenlingen, de verlatenen van de stad getransformeerd kunnen worden in eigenzinnige, krachtige en unieke plaatsen. Heleen Rombout Anita Haver Frans Pijpers foto: Hein van den Heuvel bnı. ıntern

16 verslag verslag tekst: Sara Rosenthal beeld: Geberit Zwitsers vernuft van sanitairproducent In het Zwitserse Rapperswil staat de fabriek van sanitairproducent Geberit. Naast het ontwikkelen van modules voor toiletspoelingen en sanitaire installaties wordt hier onderzoek gedaan op het gebied van akoestiek, logistiek en zelfs design. Een groepje (interieur) architecten kreeg er een rondleiding. BNI-lid Sara Rosenthal maakte een verslag van de excursie. en toiletpotten. De valversnelling van een stortbak en bijbehorend vulgeluid aangelegd in de jaren dertig, heeft niets meer te maken met dezelfde installatie anno De oude installaties hebben hinderlijke geluiden en meer storingen in de afvoeren waar vuil blijft hangen, terwijl de nieuwere installaties getest zijn om vrijwel geluidloos en storingsvrij hun werk te doen. Dit laatste is wenselijk in appartementsgebouwen, maar ook in hotels waar je zo min mogelijk overlast wil hebben van de buren. In Zwitserland en Duitsland zijn voor hotels op dit vlak zeer strenge geluidsnormeringen opgenomen en dienen architecten daar rekening mee te houden als ze de installaties plannen met de sanitaire specialisten. In Nederland zal deze regelgeving ook gaan komen vermoedt Geberit. Productie anno 2012 Het ontwikkelen van nieuwe producten achter de wanden, probeert Geberit zo modulair mogelijk aan te pakken. Het bedrijf produceert nog altijd alle onderdelen zelf in de fabriek (kunststof buizen, bakken en schroefmechanismen, bedieningspanelen van spoelbakken), iets wat de ontwerpers tijdens de fabrieksrondleiding duidelijk kunnen zien. Geberit produceert alle onderdelen zelf in de fabriek Machines, computers en robots hebben de productieprocessen op logistiek vlak enorm vooruit gebracht zo wordt duidelijk tijdens de rondleiding. Zelfs managementsystemen uit Japan worden in Zwitserland toegepast om de productiemedewerkers afwisselende werkshifts te geven. Hiermee wordt niet alleen de productie verhoogd, maar het draagt ook bij aan de gezondheid van de medewerkers. Het ontwikkelen van nieuwe producten doet Geberit met gespecialiseerde ontwerpers maar ook met tests in het laboratorium van de fabriek. Zo is er een drie verdiepingen tellend laboratorium ingericht waar senior deskundigen tests doen op gebied van akoestiek. Hiermee kunnen diagonale aangelegde riool- en waterleidingen getest worden op geluidshinder en gewichtsbelastingen op standaard modules. Het ontwikkelen van nieuwe producten voor de wanden doet Geberit op dezelfde grondige wijze. De interieurarchitecten krijgen tijdens de rondleiding een presentatie van designer Iryiani van het bureau Tribecraft in de showroom van de fabriek. Hier is hard gewerkt aan de Monolith, een design voorzetwand van glas en kunststof voor de wastafel, met strak vormgegeven bedieningspaneel. Hierbij wordt door enkele architecten opgemerkt dat onderdelen zoals een drukknop in aluminium beduidend chiquer zouden zijn. Zwitserse degelijkheid Het bedieningspaneel zal in de toekomst met LEDverlichting geleverd kunnen worden, zodat er een geheel andere uitstraling van de spoelbak ontstaat. De nieuwe versie van het spoelsysteem heeft een kleurverloop van blauw naar wit licht en een grote en kleine streep. Het hoeft niet meer ingedrukt te worden. Tijdens de nabespreking wordt door architecten opgemerkt dat een dergelijk systeem ook goed voor douches gebruikt zou kunnen worden. Daarbij zou bijvoorbeeld het waterverbruik in LED-licht op het bedieningspaneel zichtbaar worden voor de gebruikers. Het ontwikkelen van deze panelen en designuitvoeringen, betreft wederom trajecten van één tot twee jaar. Ze gaan dus niet in op de snelle trends, maar spelen in op het samengaan van techniek en uitstraling. Dit blijkt een Zwitserse kwaliteit die de architecten de volgende dag terugzien in herbestemmings- en nieuwbouwprojecten in Zurich. Het thema van de excursie is Terug naar de Bron. Hiermee wordt verwezen naar het feit dat Geberit zeer grondig onderzoek doet, zowel praktisch als technisch. Een werkwijze die typisch Zwitsers genoemd kan worden. Terug naar de Bron slaat ook op het feit dat Geberit liever iets op de markt brengt dat jarenlang meegaat en over veertig landen verspreid kan worden, dan een product dat inspeelt op een trend. Dit heeft natuurlijk ook te maken met de omvang van het bedrijf (beursgenoteerde onderneming) met wereldwijd fabrieken. In één van die fabrieken begint de rondleiding voor de (interieur)architecten. Hinderlijke geluiden Het aanleggen van een goede infrastructuur op sanitair gebied blijkt van enorm belang voor het gebruiksgenot van de toestellen. Dit wordt in de entreehal van de fabriek in Rapperswil toegelicht en getoond aan de hand van een vier verdiepingen hoge rioleringsinstallatie, met transparante buizen en verschillende wasbakken Toilet met shower experience De meest recente uitvinding van Geberit is de Aqua Clean, een systeem waarbij bidet en toilet samengevoegd zijn. In plaats van papier wordt een douche (warm waterstraal) gebruikt om schoon te spoelen en een warme föhn om droog te maken. Elke toilet bij Geberit is inmiddels voorzien van deze shower experience. Onder de aanwezige (interieur)architecten is niet iedereen zeker of papier volledig weggelaten kan worden. Maar in Japan gebruikt reeds zeventig procent van de bevolking een showertoilet. bnı. ıntern

17 verslag Deze leidt het gewicht naar het middelste vakwerk, dat vervolgens weer de krachten verdeeld naar het driebenige stalen vakwerk op de begane grond als een soort tafelpoot. Verder is de materiaalkeuze (zichtbeton en glas) verrassend en meer gangbaar in een atelier dan in een schoolgebouw vanwege de daglichttoetreding. Ook de installatietechniek die in de dikke betonlagen is weggewerkt, is een bezichtiging waard. Wederom laten de Zwitsers technisch vernuft zien, maar minder de emotionele beleving van de gebruikers. Arena voor duurzame energie De groep bekijkt verschillende projecten in de Zwitserse stad, waaronder De Umwelt Arena, een bouwproject voor duurzame energie op initiatief van privé investeerder Walter Schmidt. Hij is pionier op het gebied van energiewinning door afvalverwerking. Het gebouw met drie verdiepingen van vierkante meter, met een solar panelen dak van 5300 vierkante meter, ligt middenin een winkelgebied. Leerzaam Het bezoek aan de projecten in Zurich en aan de fabriek van Geberit in Rapperswil is door de (interieur)architecten als zeer informatief ervaren. De ontwerpers werden wakker geschud op het gebied van ontwikkelingsproces naar resultaat, door het accepteren van goed onderzoek alvorens te ontwerpen, of dit gelijktijdig te doen. De groep gaf Geberit ook feedback: de sanitairproducent kan meer focussen op communicatie door een betere website, zich op de ontwerper te richten en door verschillende markten te scheiden. Immers is er op elk vakgebied inmiddels een kundig architect met kennis van verschillende markten. Naast de privébadkamers, publieke ruimtes (musea, luchthavens) en hotels, zou ook de wellnessbranche tot de markten van Geberit kunnen gaan behoren. Ook een sector waar beleving en techniek naadloos in elkaar over moeten gaan. Lees: stankvrij en geruisloos. tapijt & tegeltapijt Het idee is om in de Arena dagelijks tot 1500 mensen (ook families en kinderen) rond te leiden langs alle duurzame energiesystemen op de markt. Zoals geotherme, afvalwerkers, blockheizkraftwerk, systemen om energie op te wekken met biomassa en solartechniek. Dit door workshops te organiseren maar ook rondleidingen aan kinderen te geven die op spelende wijze leren. Zo is er een glijbaan die energie opwekt en voor de volwassenen zijn er zichtbare isolatie en bouwtechnieken van onder andere dubbelglas in ramen en in hout. Doel is om met verschillende omliggende commerciële partijen zoals supermarkten en warenhuizen een platform te creeëren voor duurzaamheid. Vergelijkbaar met museum Nemo in Amsterdam, maar dan met het thema milieu en duurzaamheid. Een begrip dat in Zwitserland al wat meer geïntegreerd is en een normaal onderdeel van de samenleving is. Ingenieuze constructie Een ander project dat de groep (interieur)architecten bekijkt, is het Leutschenbach schoolgebouw van Christian Kerez. Een complexe vakwerkconstructie in beton, staal en glas. Het vier verdiepingen tellende gebouw, heeft een sporthal op de bovenste etage met een zeven meter hoog plafond, met rondom glas, zonder kolommen in de ruimte. De constructie is ingenieus. Het steunt op het binnenwerk van de vierde verdieping. Dornbracht introduceert met DEQUE een nieuwe kraan voor de badkamer. Deque wordt gekenmerkt door een streng gereduceerd vormenspel, dat tot uitdrukking komt in de platte, brede uitloop. De lage vorm dichtbij de waskom stuurt de blik daarbij naar het wezenlijke: de vorm waarin het water gepresenteerd wordt. De natuurlijke, met een stortstraal vergelijkbare waterstraal vormt een bewust contrast met de formele strengheid en perfectie van de kraan, aldus Michael Sieger. DEQUE is verkrijgbaar in de oppervlakken chroom en mat-zwart. Het design stamt van Sieger Design. bnı. ıntern. 30

18 Voortleven in de harten van ontelbare anderen Het leven is eindig. Maar uw betrokkenheid bij het welzijn van anderen kan voor altijd blijven voortleven. Door via uw nalatenschap de Nederlandse Hartstichting te begunstigen met een legaat of erfstelling. Daarmee kan het levensreddende wetenschappelijke onderzoek in de toekomst worden voortgezet. Dat blijft nodig zolang hart- en vaatziekten de voornaamste oorzaak zijn van vroegtijdig overlijden. Help ons in die strijd en blijf via uw nalatenschap voortleven in de harten van ontelbare dankbare patiënten. Bel voor informatie of kijk op Giro BAS Het comfort van armleggers & Het gemak van geen armleggers Met de BAS haalt u een duurzame en tijdloze designstoel in huis die multi inzetbaar is. Standaard wordt de BAS uitgevoerd in gelakt beukenhout of met een krasvaste (CPL) zitting en rug - waarbij u kunt kiezen uit 6 kleuren - of met een gestoffeerde zitting en/of rug. Een leven lang Marko Meer informatie: 50 % AAN In een kantoor waarin je prettig en comfortabel beweegt, in de wetenschap dat je alle informatie snel kunt vinden, presteer je beter. Kantoorkasten hebben hier een belangrijk aandeel in. Waar traditionele kasten veel ruimte in beslag nemen en minder makkelijk aan te passen zijn aan de omgeving, biedt Bruynzeel de oplossing. De verrijdbare systemen van Bruynzeel besparen tot 50% aan ruimte. Ze zijn volledig aan te passen aan de omgeving, en passen uitstekend in nieuwe kantoorconcepten zoals het Nieuwe Werken. Wilt u zien wat Bruynzeel voor u kan betekenen? Bekijk dan onze advertentie op de omslag van dit blad of bezoek onze website.

19 product tekst: Frederike Bax beeld: Philips column tekst: Maja Kozel beeld: Gemaco Interiors In elke Intern bericht BNI-lid Maja Kozel vanuit Dubai over wat zij meemaakt en welke ervaringen zij opdoet in de Verenigde Arabische Emiraten. Lichtgevend textiel aan wand en plafond Toen Philips en Kvadrat hun krachten bundelden ontstond in een mum van tijd iets nieuws: geluidsabsorberende stoffen panelen gecombineerd met een systeem van multicolour leds en een mediaplayer waarop gebruikers beelden kunnen uploaden. Met Luminous Textile kun je oneindig veel sferen creëren, aldus Carolin Lukac ˇ van Philips Ligthing. Luminous Textile bestaat uit een aluminium frame waarop translucent textiel is aangebracht. Doordat het textiel op een speciale manier strak gespannen is, gaat deze niet lubberen onder invloed van temperatuur- of vochtigheidsschommelingen. De stof is verkrijgbaar in 24 verschillende texturen en kleuren die allemaal een ander effect te weeg brengen. Achter het textiel bevinden zich op zes centimeter van elkaar multicolour leds op een ondergrond van akoestisch foam. Lukac: ˇ Doordat de leds achter het textiel zitten, stralen de panelen diffuus licht uit. Witte stoffen bieden subtiele kleurnuances, zwarte stoffen verzadigen en creëren grote contrasten. Beelden uploaden Elk paneel is voorzien van een interne drivebox waarmee met bijgeleverde software allerlei beelden kunnen worden getoond in door Philips aangeboden thema s. Ook kunnen eigen bewegende of stilstaande beelden worden geüpload. De panelen zijn 12,8 centimeter dik, minimaal 1,20 bij 0,72 meter en maximaal 1,20 bij 6,48 meter. Het gewicht varieert van minimaal 15 tot maximaal 67 kilo. Door panelen te koppelen kunnen grote beeldoppervlakken ontstaan, zegt Lukac. ˇ Het totale geluidsabsorberende vermogen groeit bovendien met het beeldoppervlak. Eenvoudig monteren De lichtgevende panelen zijn eenvoudig te bevestigen. Wandpanelen worden met enkele magneten en boutverbindingen aan een wand gemonteerd en plafondpanelen passen in een systemplafond of kunnen middels safety wire individueel worden bevestigd aan een constructievloer. Alle elektronica zit in het paneel. Stekker erin en Luminous Textile werkt! Investeer in gratis concept Het tijdschrift Commercial Interior Design Middle East vroeg mij een maand geleden een artikel te schrijven. Het stuk moest gaan over de vraag: Is het eerlijk dat bedrijven verschillende interieurontwerpers vragen voor een gratis conceptontwerp, voordat ze besluiten met welke interieurarchitect ze in zee gaan? Het blijft een lastige vraag, die je niet zomaar met NEE kan beantwoorden. Los van de vraag of het eerlijk is, moet je je realiseren dat de competitie in de interieurbranche in het Midden Oosten groot is. Als je aan het spel wilt meedoen, ben je genoodzaakt om een ontwerp te laten zien en wat je capaciteiten zijn. Klanten willen een design met een wow -factor. Ze verwachten een compleet concept, inclusief specificaties en een prijs. Dit alles moet aansluiten bij hun huisstijl én het allerbelangrijkste bij hun budget. Door mijn werk bij diverse architecten- en interieurarchitectenbureaus in Nederland, Hong Kong en nu in het Midden Oosten, heb ik aardig wat ervaring in conceptontwerpen, vooral in verband met competities. In korte tijd (waarbij zelfs s nachts en in het weekend doorgewerkt wordt) moet er een heel conceptontwerp worden geproduceerd. Daarbij rekening houdend met bepaalde culturele voorwaarden. En altijd is er de wens: Hadden we maar wat meer tijd om het project te kwalificeren, om meer te weten te komen over de klant, om alle antwoorden te krijgen op onze vragen. Want alleen dan kun je daadwerkelijk tot een innovatief ontwerp komen. Een competitie voor een universiteit in Abu Dhabi. of het werk van deze interieurarchitect bij zijn bedrijf en huisstijl past. De klant heeft vertrouwen in de interieurarchitect en zijn visie. De klant heeft begrip voor het feit dat kwaliteit tijd kost. Tijd voor het ontwerpen van het concept en het uitwerken hiervan, tijd voor bepaalde materialen die waarschijnlijk uit het buitenland moeten komen en tijd voor de bouw van het project. Tijd voor de kleinste details die het ontwerp laten uitblinken. Ook begrijpt de klant dat als je een goed ontwerp met kwaliteit wilt creëren, dat je bepaalde concessies moet doen. Nu ik bij Gemaco werk als Chief of Design is het essentieel om het conceptontwerp uit te werken tot realiteit. Ons team gaat samen met de klant rond de tafel zitten om de beste aanpak te bedenken voor het project. Het is belangrijk om een relatie op te bouwen met de klant of consultant. Uiteindelijk is het ook een commerciële aanpak. Je moet kunnen inschatten of het de moeite waard is om hier tijd aan te spenderen. Om heel je team hierop te zetten voor het maken van een conceptontwerp, om het totale programma van eisen door te nemen, om een tijdsinschatting te maken en om het budget van de klant te doorgronden. Het is een gok die je moet wagen voordat je het project eenmaal binnen hebt. Wanneer je jezelf in de situatie van de klant verplaatst, geeft dit een ander perspectief. Vergelijk het met de aanschaf van een nieuwe auto: voordat je je geld uitgeeft, wil je eerst een testrit maken. Het gaat er voornamelijk om hoe je jezelf als bedrijf verkoopt. Je moet je eigen grenzen kennen en een balans vinden tussen wat je gaat presenteren, hoeveel je presenteert en hoeveel ruimte je nog open laat voor de eigen verbeelding van de klant. Uiteindelijk moet de klant geprikkeld worden en meer willen zien van je werk. Je moet interesse opwekken bij de klant. Het belangrijkste is om te streven naar kwaliteit boven kwantiteit! ik@majakozel.com Als je dit proces vergelijkt met Nederland of Europa, gaat het er heel anders aan toe. De klant doet zijn huiswerk voordat hij naar een interieurarchitect gaat. Hij weet, na bestudering van de portfolio van de ontwerper, bnı. ıntern

20 lezing recht tekst: Kees Berendsen In de rubriek recht komen allerlei juridische zaken aan bod. Stuit je wel eens op een juridisch probleem? Heb je een vraag over bijvoorbeeld bouwrecht, auteursrecht of ondernemingsrecht? Mail je vraag of probleem naar Spatial Experiences Schending auteursrecht De BNI organiseert de lezingenreeks Spatial Experiences. Deze reeks bestaat uit zes lezingen door toonaangevende sprekers over diverse onderwerpen. De eerste lezing over herbestemming was in maart, de tweede is donderdag 24 mei. Kijk voor het thema en de spreker op bni.nl en meld je aan! Spatial Experiences #2 datum: donderdag 24 mei tijd: 19:30 inloop, 20:00-21:00 lezing, vanaf 21:15 napraten locatie: Pakhuis de Zwijger, Piet Heinkade 179, Amsterdam, toegang: gratis aanmelden: mail naam en functie naar informatie: Eetcafé de Zwijger In Pakhuis de Zwijger bevindt zich op de begane grond Eetcafé de Zwijger. Hier kun je vanaf 17:30 uur dineren. De keuken is Italiaans. Het is aan te raden om te reserveren: Een lezing uit de reeks Spatial Experiences staat voor een uur bij- en nascholing Meer lezingen #3: donderdag 28 juni #4: donderdag 13 september #5: donderdag 1 november #6: donderdag 13 december Bij- en nascholing Met de inwerkingtreding van de gewijzigde WAT per 1 januari 2011 moeten interieurarchitecten door middel van passende bij- en nascholing de ontwikkelingen in het vakgebied bijhouden gedurende tenminste 16 uur per jaar. Interieurarchitecten zijn zelf verantwoordelijk voor de manier waarop ze hier invulling aangeven en moeten een overzicht van hun activiteiten bijhouden. Een lezing van de reeks Spatial Experiences is een passende activiteit en staat voor 1 uur scholing. Powered by Spatial Experiences wordt mede mogelijk gemaakt door Delta Light ( en Pakhuis de Zwijger ( Een architect maakt een ontwerp voor een winkel. Het is een concept voor nog meer winkels. In een contract wordt vastgelegd dat de architect eigenaar blijft van het concept en dat hij de winkels zal ontwerpen en coördineren. Dan wordt de keten verkocht. De nieuwe directie heeft alleen nog een gesprek met de architect. Na een tijdje komt deze erachter dat zijn concept op een nieuwe winkel is toegepast. Wat nu? Kees Berendsen legt uit. Deze casus gaat over de rechtspositie van de architect in de situatie waarin zijn concept door een ander wordt aangepast ten behoeve van een nieuwe winkel door de opvolgende eigenaar van de winkelketen. In de casus is sprake van een overeenkomst van opdracht tussen de architect en zijn opdrachtgever. De belangrijkste elementen van de overeenkomst zijn: - De architect moet een concept maken voor een winkelketen - Het auteursrecht blijft bij de architect - De architect zal tevens opdracht krijgen de rest van de winkels (naar het concept) te ontwerpen en de coördinatie te regelen. Schending auteursrecht Wat speelt hier auteursrechtelijk en wat is de betekenis van de contractuele afspraken en de verkoop van de onderneming door de opdrachtgever aan een andere partij? De architect moet een concept maken voor een winkelketen. Heeft die architect dan auteursrecht op dat concept? Een van de voorwaarden van het auteursrecht is, dat het alleen kan gelden voor een concreet (oorspronkelijk) werk. De vraag of het concept oorspronkelijk is in de zin van de Auteurswet kunnen we passeren. Dat is niet aan de orde. Wel aan de orde is de vraag of het door de architect ontworpen format voor de winkels auteursrechtelijke bescherming toekomt. In de rechtspraak is daar vaak over gesteggeld. In één zaak (over een televisie-format) is het auteursrecht daarop erkend. Het argument was dat het format zodanig dwingend aangaf hoe het eindresultaat (in feite het werk zoals dat in het auteursrecht genoemd wordt) eruit zou zien, dat het als zodanig al als een auteursrechtelijk werk kon worden aangemerkt. Ik ga ervan uit dat daar ook in deze casus sprake van is. Het format zal nogal bepalend zijn voor de uitwerking per winkel. Artistieke uitgangspunten Los van de contractuele verplichting die inhoudt dat de architect de opdracht zou krijgen om ook de rest van de winkels naar het concept te ontwerpen, welke verplichting niet is nagekomen, is er sprake van inbreuk op het auteursrecht van de architect. Een ander heeft immers zonder zijn toestemming het format verveelvoudigd en openbaar gemaakt. Het zou bovendien kunnen zijn dat het concept is toegepast op een wijze waardoor het resultaat haaks staat op de artistieke uitgangspunten van de architect. Dat zou een extra inbreuk kunnen opleveren op het persoonlijkheidsrecht, zoals dat in artikel 25 van de Auteurswet is geregeld. Schadevergoeding In een rechtszaak zal natuurlijk wel nog aan de orde kunnen komen of het nieuwe ontwerp al of niet voldoende afstand houdt van het oorspronkelijke format. Maar ook al zou dat het geval zijn, dan nog resteert dat een contractuele afspraak is geschonden en dat alsnog nakoming (en schadevergoeding) zou kunnen worden gevorderd. Dat de onderneming door de opdrachtgever is verkocht doet aan voorstaande uitgangspunten niets af. De opvolgende eigenaar, die bovendien op de hoogte bleek van de situatie, zal de zaak gekocht hebben inclusief alle rechten en verplichtingen. Daarbij is hij ook aansprakelijk voor de inbreuk op het auteursrecht voor zover die komt vast te staan. Kees Berendsen Kees Berendsen is advocaat intellectueel eigendom bij Croon Davidovich Advocaten. Dit Amsterdamse advocatenkantoor is gespecialiseerd in arbeidsrecht, ondernemingsrecht, vastgoed- en huurrecht en intellectueel eigendom. BNI-leden betalen 135 euro per uur voor juridisch advies. Meer informatie op bnı. ıntern