Inhoudsopgave. Even bijpraten... Kom gibbons kijken!

Transcriptie

1

2 19" jaargang, nummer 2, oplage: Vereniging Vrienden van Blijdorp Sonoystraat 6', 3039 ZT Rotterdam Vrienden nieuws is een uitgave van de Vereniging Vrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal per jaar. De Vereniging Vri enden van Blijdorp stelt zich ten doel: "'het in zo breed mogelijke zin ondersteunen van Diergaarde Blijdorp". De jaarlijkse minimale contributie bedraagt n. 40,-, waarvoor de leden 4 keer per jaar het verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen, alsmede 2 gratis toegangsbewijzen voor Diergaarde Blijdorp in Rotterdam of Artis in Amsterdam. Bovendien worden de leden in slaat gest.eld deel te nemen aan diverse activiteiten, die speciaal voor hen georganiseerd worden, zoals excursies en lezingen. Secretariaat: K. van Leeuwen, Sonoystraat 6', 3039 ZT Rotterdam Vriendenfoon: Vriendenfax: Giro: Bank: VSB bank nr: Afdeling Reizen: T. Slijkoort Aernt Bruunstraat 59,3067 JA Rotterdam Telefoon: (na uur) Giro: Promotieteam: fam. H. Gerritse Sourystraat 1 d, 3039 SR Rotterdam Telefoon: Giro: Redactie-adres Vriendennieuws: M. Damen (hoofdredacteur) Sport/aan 31, 5242 CP Rosmalen Redactie: DA van Herwijnen, M. Kreuger, A. en j. Nijkamp, A. Peters, A. Schouten, C Smits, G. Tijssen Vormgeving en druk: j. Korver - Multi Mail B.V. Advertentiewerving Vriendennieuws: I. Hogeveen Asserstraat 60, 2313 GH Leiden Telefoon: Samenstelling Verenigingsbestuur: Voorzitter Vice-voorzitter Secretaris Tweede secretaris Penningrneester Leden CM. Groenhorst T. Slijkoort K. van Leeuwen S. Noordijk A.M. Bos H. Gerritse M.S.P. Damen Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen de mening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die van de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in te korten of te weigeren. Overname van artikelen of delen daarvan uit Vriendennieuws is toegestaan, mits met bronvermelding: "VriendennieuW'S, uitgave van de Vereniging Vrienden van Blijdorp". Tevens dient u de redactie twee exemplaren van de uitgave, waarin het gepubliceerd is, te sturen. Aan dit nummer werkten mee: Dr. Bemhard Blaszkiewitz - Direkteur Tierpark Berlin-Friedtichsfelde, Dr;. Koen Brouwer - directeur EEP/EAZA executive office, Rob Doolaard, John Edwards, M arvin L. jones, josé en Walther Kokke, G. Looten, Lex Noordermeer - Diergaarde Blijdorp, Dipl.-Biol. Claus Pohle - Curator Zoogdieren Tierpark Berlin-Friedrichsfelde, S. Sheermahomed, Peter Stolk, jan Vermeer - Apenheul, Wu jiayan en de Stichting NOD te Amsterdam. Inhoudsopgave Even bijpraten Opening gibbon ei land Nieuws uit Diergaarde Blijdorp Verslag Algemene Ledenvergadering Vogelwijzer Giften Convocatie Najaarsexcursie De Maleise bosrand (slot) ZOO'n boek " Diergaarde, Stichtingsbestuur en de Vrienden : de pijlers van Blijdorp!" Gorilla's in de Blijdorp mist Gemengde gevoelens in Wuppertal Takins in het wild en in dierentuinen Klein maar fijn in Duitsland Vrienden voor het leven Nieuws uit andere dierentuinen Agenda Volgende keer in "Vriendennieuws" Aanbiedingen jn de Vriendenwinkel Foto voorzijde: Jonge ijsberen in Diergaarde Blijdorp! Fotograaf: P. Stolk Even bijpraten... Eind maart kwamen de jonge ijsbeertjes eindelijk naar buiten! Uiteraard is in het verblijf de schejdingswand aangebracht, zodat Mien en Katrien tegelijkertijd met hun jong naar buiten kunnen. Het Nederlandse publiek is inmiddels "gewend geraakt" aan jonge olifantjes, maar de jonge ijsbeert jes zorgden weer voor ouderwetse taferelen bij de kassa's van Blijdorp. Alleen al tijdens de Paasdagen werden er zo'n bezoekers geteld! De Vrienden hebben deze unieke kans natuurlijk aangegrepen om flink wat promotie te maken. De Vriendenwinkel had tijdens de twee Paasdagen een omzet van bijna gulden; een absoluut record! Een compliment aan alle Promotieleden die zich geheel vrijwillig ten behoeve van onze Vereniging inzetten is hier dan ook wel op zijn plaats. De bouwplaats in Blijdorp, waar binnenkort de gibbons door de bomen slingeren, maakt vele bezoekers nieuwsgierig en het informatiebord wordt dan ook goed gelezen. Dit is natuurlijk perfecte reclame Kom gibbons kijken! Ruim een jaar geleden zat Blijdorp met een groot probleem: men wilde graag starten met de aanleg van de "Maleise bosrand ", maar helaas ontbrak er een flink bedrag in de begroting. Dankzij de toezegging van de Vrienden om het benodigde bedrag bijeen te zu llen brengen, kon Blijdorp een begin maken met de aan leg. Een van de hoogtepunten wordt het gibboneiland. Na een bouwtijd van ongeveer een half jaar wordt binnenkort de eerste fase van dit project, waaronder het gibboneiland, officieel geopend! Diergaarde Blijdorp nodigt al le Vrienden uit om op zaterdag 28 juni aanstaande deze opening bij te wonen. U wordt om uur verwacht in Blijdorp (Lotus Serre); ontvangst vanaf voor de Vrienden van Blijdorp; de folders vliegen dan ook de deur uit en sinds Pasen konden al weer vele tientallen nieuwe leden ingeschreven worden. Waarschijnlijk zullen we veel van deze bezoekers later dit jaar teru gzien, want iedereen ziet nu dat Blijdorp ècht "in beweging" is en men wil natuurlijk het resultaat zien! Dan te bedenken dat zonder de Vrienden de "Maleise bosrand " nu helemaal niet gebouwd zou worden! Binnenkort kunnen we de kroon op dit werk zetten, maar daarover leest u hieronder meer. Ook internationaal krijgt onze Vereniging steeds meer waardering. Tijdens een workshop van dierentuin-ondersteunende verenigingen, in Hannover, bleek dat onze Vereniging de grootste en meest succesvolle zoo-fanclub van Europa is! De stijging van ons ledenaantal is zowel absoluut als ook relatief het grootst en ook ondersteunen wij "onze" dierentuin het best: een compliment voor alle Vrienden! De redactie wenst u veel leesplezier en een goede zomer! uur. Op vertoon van uw lidmaatschapskaart heeft u op deze dag gratis toegang tot Diergaard e Blijdorp. Over het verdere verloop van de morgen laten we u graag nog even in het ongewisse. Het wordt echter een spektakelstuk dat u nog lang zal heugen! Tot zaterd ag 28 juni aanstaande! Foto: Jan Vermeer (Apenheul)

3 Nieuws uit Diergaarde Blijdorp Z.?als gebruikelijk informeren wij u over de belangrijkste veranderingen in Blijdorp. Deze keer kijken we naar het eerste kwartaal van 1997 met weer een paar opmerkelijke geboorten. Jong leven De ijsbeert jes zijn buiten! Sinds 26 maart kan iedereen genieten van Taco en Winner (foto). In het vorige nummer van Vriendennieuws konden we nog net berichten over de geboorte op 16 januari van een uiterst zeldzame François langoer in het Nachtdieren- en apenhuis: een primeur voor Blijdorp en Europa! Deze langoerensoort, die wordt gekenmerkt door een schitterende zwarte puntkuif, is zelden in dierentuinen te zien. Dankzij de bijzondere relatie van Blijdorp met de dierentuin van het Chinese Sjanghai, kreeg Blijdorp in 1992 een groepje van vier exemplaren, twee mannetjes en twee vrouwtjes (één van de vrouwtjes is later helaas gestorven). Hiermee was Blijdorp de eerste Europese dierentuin die deze bedreigde dierensoort kon tonen. Onlangs heeft ook de dierentuin van Belfast (Noord-Ierland) een groep François langoeren uit China ontvangen, zodat een samenwerkingsverband binnen Europa mogelijk is, in combinatie met de dierentuin van Sjanghai en de tuin van het Amerikaanse San Diego, die het fokprogramma coördineert. Het jonge langoertje heeft nu nog een rood hoofdje, maar dit zal langzaam naar zwart verkleuren. Moeder Shibi is zeer zorgzaam. Zij laat beide mannetjes af en toe even aan haar baby snuffelen, maar als zij zich teveel opdringen geeft ze ze een tik. Overigens is het dominante mannetje niet de vader. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat hij onvruchtbaar is. Het andere mannetje, Bangshi, zag dan ook pas zijn kans schoon toen het dominante mannetje tijdelijk gesepareerd leefde. François langoeren leven in groepsverband onder leiding van een volwassen man. Ze komen in kleine aantallen voor in de tropische oerwouden en weelderig begroeide rivieroevers van Zuid-China. Ze worden echter ernstig bedreigd door biotoopvernietiging en jacht voor hun vlees, vacht en "maagstenen". Deze "stenen " worden gevormd door samengebalde haren, die als Chinees wondermedicijn veel geld opbrengen. De François langoeren verhuizen overigens van de zomer naar een nieuw verblijf naast het entree van de Rivièrahal. Januari was een vruchtbare maand voor het Nachtdieren- en apenhuis. Op 19 januari werden er opnieuw hutia's geboren. Dit is al weer het tweede nest sinds de komst van twee hutiastelletjes begin Deze grote knaagdieren kwamen ooit in een groot aantal vormen voor op diverse Caribische eilanden. Nu zijn er nog drie soorten over. Blijdorp heeft de hutiaconga, die op Cuba voorkomt. Omdat het beruchte knagers zijn, is het verblijf voor alle zekerheid versterkt met gaas. Elke maand wordt de inrichting van bomen en takken vernieuwd, omdat de hutia's ook hierin graag hun tanden zetten. Het is de bedoeling dat de voltallige familie over enige jaren een plekje krijgt in de Caribische kustbiotoop van het Oceanium. In de nacht van 19 op 20 februari is op de Mongoolse steppe een Przewalskiveulen geboren genaamd Erdenne (foto). Ofschoon de merries "aan de pil" waren, is moeder Tsagaan toch zwanger geworden. Geheel in de lijn van deze taaie paarden is het veulen zonder enige hulp van de verzorgers ter wereld gekomen. Vader Blochin heeft het prille geluk zelf niet kunnen aanschouwen. Hij is inmiddels verhuisd naar de dierentuin van München. Hij heeft al voor zoveel nakomelingen in Blijdorp gezorgd dat voorkomen moest worden dat zijn "bloedlijn" oververtegenwoordigd raakt. Voorlopig wordt de groep geleid door de "je-weet-wel" hengst Sixt, zodat er voorlopig geen jongen meer geboren zullen worden. Eindelijk was er duidelijkheid over de geboorte bij de manenwolven. Uiteindelijk bleek er één jong te zijn, haar naam is Morena (foto p. 6). De kleine is regelmatig te zien op het perk. Even verderop is er op 18 april een withandgibbon geboren, de naam is Matang. Nog meer jong leven : twee elandantilopen en maar liefst zeven Indische antilopen (niet zichtbaar in verband met de bouw van de Maleise bosrand). Taman Indah lijkt op vruchtbare grond te staan. Speekselonderzoek heeft uitgewezen dat Namasthe, onze Indische neushöörnkoe, zwanger is! Eind dit jaar of begin volgend jaar wordt de kleine verwacht.

4 Verder kan worden gerekend op twee jonge olifanten (zie ook het vorige Vrienden nieuws) en een klein Maleis tapirtje. Nieuwe gezichten De nieuwe partner voor Doerak, onze Spaanse wolvenman, heet Clara. Doerak en Clara kunnen het goed met elkaar vinden. Niets staat het nieuwe koppel in de weg om een grote familie te stichten. Bij het ontwerp van de wolvenvallei is in ieder geval rekening gehouden met een flinke roedel wolven. In Europa wordt de Spaanse wolf alleen in dierentuinen in Spanje gehouden. In Spanje en Portugal komen nog slechts enkele kleine groepjes in het wild voor. Hopelijk gaat het deze keer goed. Doerak verloor al twee vrouwtjes. Midden januari kwam er een uilnachtzwaluw uit Burgers' Zoo. Het mannetje is gekomen om te zorgen voor kroost. Met het oude paar in het Nachtdieren- en apenhuis wilde het maar niet lukken. Vermoedelijk omdat meneer met de hand is grootgebracht. Hij ziet mensen als zijn gelijken, maar niet mevrouw uil nachtzwaluw. Het oude mannetje hoefde overigens niet te verhuizen. Er is een nieuwe struisvogelhaan gearriveerd. Eugen is drie jaar oud en gaat de eenzame hen op de zebraweide gezelschap houden. Jaren had Blijdorp geen gifslangen in de collectie. Op 16 maart kwam hierin verandering met de komst van een Aruba ratelslang (foto). Het dier is gehuisvest in de voormalige vogelbroedruimte. Het verblijf is zo gemaakt dat de reptielenverzorgers de slang niet met de hand hoeven aan te raken. Naast het terrarium is een educatieve ruimte ingericht met, onder meer, een schedel van een Zuid-Amerikaanse gifslang waarin heel duidelijk de tandenconstructie is te zien. Een van de kenmerken van de Aruba ratelslang is de ratel. Deze bestaat uit de harde, droge, als schakels van een ketting losjes met elkaar verbonden, hoornringen aan het eind van de staart. Dit zijn resten van vroegere vervellingen. De ringen van de ratel zijn beslist geen "jaarringen". Een opgewonden ratelslang kan met zijn ratel geluid maken door zijn staart heen en weer te bewegen. De snelheid van die beweging is zo groot, dat ze met het blote oog niet te volgen is (40 tot 60 bewegingen per seconde!). Verdere wetenswaardigheden Blijdorp beschikt sinds kort over twee scanners. Met een scanner wordt een "echo" gemaakt. Dit is een via terugkaatsing van geluidsgolven verkregen beeld van weke delen in het lichaam. Scanners kunnen onder meer worden gebruikt om zwangerschappen vast te stellen of het geslacht te bepalen bij een aantal soorten vissen en reptielen. Bij zeeotter Eyak is de lever gescand. Verder is dankzij een echo duidelijkheid verkregen over de gesteldheid van het linkeroog van gibbon Sara (haar rechteroog is blind). De geconstateerde vertroebeling van de lens kon later door een behulpzame oogarts worden verwijderd, waardoor ze nu met één oog in ieder geval weer wat kan zien. De Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD) heeft een natuurbeschermingsfonds opgericht met de naam Stichting Dierentuinen Helpen. De stichting heeft als doel het bieden van financiële ondersteuning en de overdracht van kennis en expertise uit de NVD-dierentuinen. De stichting wil een aanvulling zijn op bestaande natuurbeschermingsorganisaties, die zich momenteel vooral richten op de bescherming van leefgebieden en op de bescherming van specifieke "high-profile" soorten, als de Aziatische olifant, tijger en neushoorn. Dierentuinen Helpen richt zich in de eerste plaats op ondersteuning van bedreigde diersoorten. Het betreft kleinschalige projecten, die vaak "de boot missen" met subsidieaanvragen bij grote organisaties. Daarnaast speelt de directe betrokkenheid van de locale bevolking, zowel in uitvoering als in educatie, een belangrijke rol bij de keuze voor projecten. Het bestuur van de nieuwe stichting bestaat voorlopig uit de volgende personen : Ton Dorresteyn (Blijdorp, voorzitter), Wim Verberkmoes (Safari Beekse Bergen) en Joep Wensing (Burgers Zoo). De stichting heeft zich gemanifesteerd rond de film "Fierce Creatures". Deze film werd opgenomen in een Engelse dierentuin (MarweIl). De opbrengst van de Britse première kwam ten goede aan een maki project op Madagascar. De nieuwe stichting verkocht in de Nederlandse bioscopen ten behoeve van dit project pluche maki's. Tijdens een internationale conferentie van dierentuinmedewerkers op het gebied van pr/marketing in het Deense Aalborg heeft Blijdorp een prijs ontvangen voor de beste dierentuingids. Van 3 april tot en met 20 juli wordt het project Stevige Stinkers wegens succes geprolongeerd. Bij de souvenirwinkels zijn voor fl. 3,- tasjes te koop met, onder andere, een speu rtocht. Er wordt volop gebouwd. De Maleise bosrand vordert gestaag (daarover meer verderop in dit Vriendennieuws). Het oude verblijf van Bobby, de laatste Mississippi alligator, wordt gereed gemaakt voor de zeldzame Chinese alligators (foto), die meer ruimte nodig hebben. Het bassin wordt ondieper gemaakt en het landgedeelte wordt meer naar voren geplaatst. Boomstronken en ander "rivieroevermateriaal" worden op de landtong geplaatst zodat de dieren zich kunnen verbergen en uit elkaars gezichtsveld kunnen blijven. De firma Molenaar heeft het mogelijk gemaakt dat het oude stokstaartjesverblijf wordt omgebouwd tot een mooi verblijf voor Galapagos reuzenschildpadden die Blijdorp ontvangt van de dierentuin van het Zwitserse Zürich. De Amazonehal wordt omgebouwd

5 tot een tijdelijke opvang- en opfokruimte voor jonge haaien met het oog op hun verblijf in het Oceanium. Er is een grote filterinstallatie aangebracht die gedeeltelijk in de Rivièrahal is te zien. Olifantenbul Ben (foto) heeft helaas z'n slagtanden beschadigd! Meer olifantennieuws: in Kopenhagen Zoo is "Buag Hag" gestorven, de moeder van "onze" Irma, en één van de succesvolste Indische olifanten in Europa. Tussen 1970 en 1986 kreeg zij vijf jongen. Nu we het toch over familierelaties met Blijdorp hebben. In Zoo Wilhelma in het Duitse Stuttgart is in februari Puri, de vader van Indische neushoorn Namasthe, gestorven. Vorig jaar hebben de Vrienden dit hoogbejaarde dier nog kunnen zien tijdens de meerdaagse excursie naar Duitsland. Vrienden en abonnementhouders blijven graag op de hoogte van de laatste nieuwtjes. Het probleem is echter dat zowel Vrienden nieuws als het Blijdorp blad maar een paar keer per jaar verschijnen. Om aan de betrokkenheid van velen bij het reilen en zeilen van de diergaarde tegemoet te komen heeft Blijdorp een BIljdorp nieuw medium gelanceerd: het "laatste nieuws" (foto). Deze flyer wordt ongeveer maandelijks vervangen, maar als zich bijzondere gebeurtenissen voordoen kan snel een nieuwe, aangepaste, versie worden gemaakt. De flyers zijn gratis mee te nemen uit een speciaal voor Vrienden en abonnementhouders geplaatste display bij de kaartcontrole. Laatste Nieuws: de zeeotters Eyak en Chuluugi mogen eindelijk bij elkaar. Leeuwin Heleen heeft maar liefst vijf welpjes! Tekst: Marcel Kreuger, met dank aan "De Nieuwsbrief" en " Interne mededelingen". Foto's: Diergaarde Blijdorp, Rob Doolaard, Marcel Kreuger, Peter Stolk. FOTO van der GRAAF b~v. Foto onwikkelen en afdrukken: 1 uur service Dia-film ontwikkelen: 1 uur service Kleur (deel) vergrotingen van negatief, foto of dia: 1 Ox15 cm / 13x18 cm / 20x28 cm / 28x35 cm binnen 5 minuten Bedrijfs-reportages / KAREL DOORMANSTRAAT 34 A

6 Verslag Algemene Ledenvergaderi ng Op zaterdag 12 april jongstleden kwamen 110 leden voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering bijeen in de aula van de Wolfert van Borselen Scholengemeenschap. T. Groenhorst, voorzitter van het bestuur, heette de aanwezigen van harte welkom. Een speciaal welkom was er voor ereleden Berger en Swaep, alsmede de heren Dorresteyn en Klapwijk van Diergaarde Blijdorp. De voorzitter benadrukte dat het goed gaat met de Vereniging: de lezingen worden bijzonder goed bezocht, en de reizen, georganiseerd door de vice-voorzitter, de heer Slijkoort, zijn in een mum van tijd volgeboekt, "We lijken Holland International wel!". Verder zijn we de magische grens van 5000 leden gepasseerd! Medio maart telde de Vereniging 5167 leden! Bijzonder feit is dat in de periode januari-maart 1997 liefst 611 nieuwe leden konden worden opgetekend. De Vereniging groeit en bloeit. Mevrouw Groenhorst wist verder te melden dat op een dierentuin-conferentie in het Duitse Hannover bekend werd dat onze Vereniging de grootste op haar terrein is in Europa! De grote belangstelling voor de lezingen heeft overigens voor nogal wat logistieke problemen gezorgd. Om die reden stelde mevrouw Groenhorst namens het bestuur voor de aanvangstijd van de winterlezingen te vervroegen tot uur, zodat de ruimte eerder beschikbaar komt voor de overige bezoekers. Over de notulen van de Algemene Ledenvergadering van 20 april 1996 werden enkele vragen gesteld. De heer Van de Ham informeerde of de uitbreiding van de voorzieningen met fl ,- te maken heeft met de extra bijdrage van de Vrienden voor de realisatie van de Maleise bosrand. Penningmeester A. Bos beaamde dat. Verder complimenteerde de heer Van de Ham de notulist voor de puntige wijze waarop verslag werd gedaan van de vorige Algemene Ledenvergadering. De notulen van de Algemene Ledenvergadering van 20 april 1996 werden vervolgens goedgekeurd en door de voorzitter ondertekend. Over het jaarverslag van de secretaris (zie vorige editie van Vriendennieuws) waren er geen vragen. De penningmeester A. Bos gaf vervolgens een korte toelichting op het financieel verslag. De heer Van de Ham vroeg naar de reden voor de sterke stijging van de uitgaven voor administratieve doeleinden en het ontbreken van de voor de Maleise bosrand begrote fl ,- op de staat van baten en lasten. A. Bos gaf aan dat de stijging van de administratieve lasten een meervoudige oorzaak heeft. Allereerst zijn er grote voorraden briefpapier en enveloppen aangemaakt die geheel ten laste van 1996 zijn afgeboekt. Verder heeft de stijging van het ledental geleid tot een stijging van de kosten, bijvoorbeeld door de kosten voor porti en bank- en giroverkeer. Tenslotte is er in 1996 veel reclame gemaakt voor de Vereniging. Zo zijn bijvoorbeeld alle abonnementhouders van Blijdorp g d. (Die extra publiciteit heeft ons overigens geen windeieren gelegd!) Vooruitlopend op wervingsacties in 1997 en een verdere groei van het ledental zijn de kosten voor de ledenadministratie voor 1997 begroot op fl ,-. Voor wat betreft de vraag over het begrote bedrag voor de Maleise bosrand gaf de heer Bos aan dat dit bedrag was voorzien voor 1996, maar door uitstel van het project niet is betaald. In 1997 wordt het gehele bedrag aan Blijdorp overgemaakt. De kascommissie heeft de administratie over 1996 gecontroleerd en in orde bevonden, met een speciaal compliment voor de wijze waarop de penningmeester de tijdelijke reserves heeft beheerd. De vergadering verleende vervolgens het bestuur décharge voor het gevoerde financiële beleid. De heer Scheltens trad af als voorzitter van de kascommissie. Hij wordt opgevolgd door de heer Zwijnenburg. De heer Goyen blijft lid. De heer Wit jens was reserve-lid en werd benoemd tot lid. Zijn plaats werd vervolgens ingenomen door de heer van Vuuren. Het bestuur stelde de aanwezigen Artis voor als bestemming voor de najaarsreis. Negen jaar geleden hebben de Vrienden deze tuin voor het laatst bezocht! De vergadering ging accoord. Vervolgens was het woord aan mevrouw Gerritse (foto). Mede namens haar echtgenoot deed zij verslag van de promotieactiviteiten in Zoals bleek uit het verslag van de penningmeester was het wederom een succesvol jaar. Zomer 1996 moesten er snel nieuwe producten worden ingekocht, de winkel was leeg! Het promotieteam bezocht weer vele braderieën en manifestaties. Heel bijzonder was de stand die werd verzorgd bij Intratuin in Pijnacker. Er werd een kraam van maar liefst 12 meter gevuld! Het was zo'n succes dat Intratuin heeft aangegeven de actie te willen herhalen. De winkel is onder handen genomen. Dankzij het aanbrengen van nieuwe magazijnstellingen komen de pluche beesten nu veel beter uit. Dit gecombineerd met het mooie weer en de jonge ijsbeert jes heeft tijdens de Paasdagen van 1997 gezorgd voor een gigantische omzet! Mevrouw Gerritse bedankte tenslotte alle medewerkers van haar team voor de geweldige inzet in het afgelopen jaar. Namens het bestuur onderschreef onze voorzitter, mevrouw Groenhorst, deze dank van harte! De Vrienden zijn overigens in groten getale bereid om promotiewerkzaamheden te verrichten voor onze Vereniging. Er is zelfs zoveel belangstelling voor het promotieteam dat er besloten is tot een tijdelijke stop op het aantrekken van nieuwe medewerkers. Volgens rooster traden vervolgens de bestuursleden Slijkoort en Gerritse af. Beiden stelden zich herkiesbaar en werden door de Vergadering bij acclamatie herkozen. Ook ging de Vergadering accoord met de door het bestuur voorgestelde verhoging van de minimum contributie tot fl 45,- per jaar. Hierna ging de aandacht uit naar het 5000ste lid, mevrouw Neleman (foto). Zij werd lid als gevolg van de actie in Blijdorp blad. Na een korte toespraak werd mevrouw Neleman door de voorzitter uitgebreid in de bloemetjes gezet. Verder ontving zij een tas met Vrienden-cadeaus. Tenslotte was er een uitnodiging om als gast van het bestuur, na afloop van de Algemene Ledenvergadering, de gezamenlijke lunch te gebruiken en aan de Vriendenreis naar Wuppertal deel te nemen. Op verzoek van het bestuur gaf mevrouw Neleman acte de présence tijdens de persconferentie van Blijdorp op 28 april, zodat ook de media zijn geïnformeerd over de unieke groei van het ledental van onze Vereniging. Toen was het al weer tijd voor de rondvraag. De heer Scheltens vroeg het bestuur de statuten en het huishoudelijk reglement te actualiseren. Het bestuur gaf aan daarop terug te zullen komen. Op verzoek was de heer Scheltens bereid om te zijner tijd plaats te nemen in een eventueel in te stellen actualiseringscommissie. Het lid van verdienste, mevrouw

7 Waalwijk, kwam met de suggestie om, vanwege de hoge portokosten, samen met vrijwilligers zelf een deel van de oplage van Vrienden nieuws te verspreiden. Ofschoon het bestuur deze geste bijzonder waardeerde vermoedde zij dat een en ander logistiek niet uitvoerbaar is. Het bestuur gaf aan de mogelijkheden te zullen onderzoeken en er later op terug te komen. Tenslotte was er een vraag van mevrouw Broer die vroeg naar de mogelijkheid om een overdekte wachtruimte te creëren bij de Diergaarde. Het bestuur gaf aan deze belangrijke vraag direct te zullen doorspelen naar Blijdorp. Mevrouw Broer kreeg echter sneller antwoord dan verwacht. De heer Dorresteyn (foto) vroeg het woord en bedankte voor de goede suggestie. Hij gaf aan dat het probleem zal worden meegenomen bij de opzet van de nieuwe ingang. De heer Dorresteyn maakte meteen van de mogelijkheid gebruik om de Vrienden er op te wijzen dat dergelijke signalen altijd welkom zijn. Ook verplichtte hij zich om na te denken over de problemen rond de grote belangstelling voor de lezingen. Dorresteyn verklaarde dat dit punt mee wordt genomen bij de ontwikkeling van de nieuwbouw. Tenslotte nodigde hij alle aanwezige Vrienden uit om, na de lunch, onder leiding van hemzelf en de heer Post de bouwput van de Maleise bosrand te bezoeken. Dit aanbod werd van harte aanvaard. Stichting AAP Hiermee was het officiële deel van de vergadering voorbij. Na een kopje koffie was het woord aan David Van Gennep van de stichting AAP (foto). Onder het motto "Opvang zonder toekomst biedt geen perspectief" verzorgde de heer van Gennep een uiterst boeiende presentatie over het werk van zijn organisatie. AAP biedt opvang aan verwaarloosde en ongewenste apen, papegaaien en andere dieren. Het doel is drieledig. Allereerst wordt de dieren een verantwoorde leefomgeving geboden. Vervolgens wordt geprobeerd ze te resocialiseren in een groep soortgenoten. Het uiteindelijk doel is het terugplaatsen van het dier (of een groep dieren) in de natuur of een verantwoorde dierentuin. nen had verder tot gevolg dat de tuinen minder soorten in de collectie opnamen. Er was geen plaats meer voor de opvang van (in beslag genomen) eenlingen. Dankzij de inspanningen van de talrijke vrijwilligers en circa donateurs (het is ook mogelijk een aap te adopteren) kon AAP onlangs verhuizen naar een grotere ruimte in Almere. Met minimale middelen werd maximaal werk verricht. De verblijven zijn groter, er is privacy gecreëerd en er zijn buitenruimtes. De mogelijkheden zijn sterk verbeterd om in een diergroep een normale sociale structuur te ontwikkelen zodat ze -als groep- kunnen worden overgeplaatst naar bijvoorbeeld een goede dierentuin. Om te bepalen welke dierentuin geschikt is maakt AAP trouwens dankbaar gebruik van de expertise van de medewerkers van de verschillende Nederlandse dierentuinen. Een leuk detail was verder de regeling met de Airmiles-organisatie. Duizenden donateurs sparen airmiles voor AAP, zodat de dieren zonder reiskosten overal in de wereld kunnen worden geplaatst. De aanwezige Vrienden genoten ruim een uur van de presentatie van Van Gennep: verhalen uit de praktijk, gecombineerd met dia's en videobeelden. Ondanks alle ellende wist Van Gennep een positief gevoel over te brengen. Met veel inzet en een beetje geld kan al heel wat worden bereikt. Het resultaat is verbluffend! Als dank voor zijn inspanningen ontving de heer Van Gennep van onze voorzitter een kleine financiële tegemoetkoming. Na de lezing gebruikten degenen die zich daarvoor hadden aangemeld de gezamenlijke lunch in de Sterrenzaal. Om twee uur volgde een rondleiding over het terrein van de Maleise bosrand onder leiding van de heren Dorresteyn en Post (foto). De Vrienden konden met eigen ogen de vorderingen aanschouwen van het door hen zo ruimhartig financieel ondersteunde project. Afgesproken werd elkaar weer te ontmoeten bij de opening van de eerste fase, met onder andere het nieuwe gibboneiland op 28 juni aanstaande! Tekst: Marcel Kreuger Foto's: Peter Stolk, Marcel Kreuger. Eind jaren zestig was het nog volstrekt legaal om een aap als huisdier te houden. Met het volwassen worden van deze dieren begonnen de problemen. Apen bleken geen huisdieren te zijn. Talloze dieren verkommerden in te kleine, aap-onwaardige verblijven. Stichting AAP was dan een laatste redding. Onder druk van dierenbeschermers is vervolgens de regelgeving aangepast, zodat de invoer van apen en andere uitheemse diersoorten aan banden werd gelegd. Tegen de verwachting in bleef echter de noodzaak van een goede opvanggelegenheid bestaan. Met de illegale invoer van exotische dieren is zoveel geld gemoeid dat de handel bleef. De modernisering van de Nederlandse dierentui-

8 ~1i8 UITVAARTVERZORGING e.m. Bouwman Albert Verweystraat 2a 3061 SB Rotterdam Tel.: B99. : Vogelwijzer Vogels zijn geliefd. Mensen gen ieten van hun zang, kleurenpracht of hun gedrag. Vogels horen bij het leven van alledag. Veel mensen zijn ook zeer actief bezig met vogels. Ze trekken er bewust op uit (met verrekijker en/of telescoop en vogelgids) om vogels te gaan zien in de natuur ("vogelen"). De betere vogelaars hebben al meer dan 400 soorten in Nederland waargenomen! Weer anderen hebben volières waarin ze vogels houden. Vogels zijn een populaire hobby: het blad "Onze Vogels" heeft een oplage van Ook dierentuinen hebben in hun collecties vogels opgenomen. Er zijn zelfs specifieke vogelparken. De komende tijd proberen wij via een aantal artikeltjes ons enthousiasme over vogels op u over te brengen. Stijlvolle uitvoering van begrafenissen en crematies. Informatie over: - Het O.RV depositofonds (=verzorgingsfonds) - De kostenbegroting voor een uitvaart, met betrekking tot een af te sluiten verzekering. - Inschrijving wilsbeschikking met vrij lidmaatschap. M eu belstoffeerderij en Meubelmakerij Tevens repareren wij biezen, rieten en rotan Hobby CENTRUM MAGAzijN BlïdoRp NobElSTRAAT 11 2 }0}9 SP ROTTERdAM TElEfOON }1 CEREEdscilAppEN IJZERWAREN ElEkTRA SANiTAiR VERF SLEuTELsERVicE De indeling van vogels: taxonomie Weet u wat een sluifhaan is? Een gieteling? Donsgans of een penduiker? Waarschijnlijk zullen de namen u niet veel zeggen. Toch betreft het volksnamen van vogels die ook in Blijdorp te zien zij n (achtereenvolgens kluut, merel, eidereend en grote zaagbek). Met ruim 8600 vogelsoorten is een universele naamgeving van groot belang om er wereldwijd over te kunnen praten. Daarom kregen alle vogels een wetenschappelijke naam, veelal in het Latijn en/of Grieks of ook wel met een eigennaam (van bijvoorbeeld de ontdekker). Omdat er zoveel (onder}soorten zijn bestond er ook al snel behoefte aan een indeling van het vogelrijk. U kent ze wel: de families van de mezen, de mussen en de lijsters, enzovoort. Grondlegger van dit systeem is Carolus Linnaeus, die in 1739 zijn belangrijkste boek schreef: "Systema natura". Hij ontwikkelde een hiërarchisch systeem om de vogels in te delen, veelal op basis van overeenkomsten in bijvoorbeeld gedrag (zo sperren alle vogels uit de orde van de passeriformes direct na het uitkomen hun bek naar de voedselbron, ook al zijn ze nog bl ind), of op basis van overeenkomsten in anatomie of eiwitten die een vogel bezit (waardoor bijvoorbeeld de toerako's in de fam il ie van de koekoeken zijn ingedeeld, hoewel ze wel zelf hun eieren uitbroeden}.hieronder een voorbeeld va n zo'n indeling: Klasse: O rde: Fami lie: Geslacht: Soort: Ondersoort: aves (= vogels) cucculiformes (= koekoekachtigen) musophagidae (= bananeneters ) tauraco tauraco hartlaubi (= Hartlaubs toerako) geen ondersoort bekend Op deze manier zijn alle vogels ingedeeld. Het is echter geen star systeem. Als gevolg van nieuw opgedane kennis kan een vogel opnieuw en dus anders worden ingedeeld. Vogel kenmerken Wanneer mensen gevraagd wordt wat het kenmerk is van vogels zul je al gauw zaken horen als "ze kunnen vliegen; ze hebben een snavel en veren en ze leggen eieren ". Toch zijn alleen de veren specifiek voor vo-

9 gels. Vleermuizen kunnen bijvoorbeeld vliegen, het vogelbekdier heeft een snavel en slangen en schildpadden leggen eieren. We zullen in het vervolg van dit artikel behalve over de veren ook iets over de snavel en de poten van vogels vertellen. Veren en kleuren Als vogels uit het ei kruipen zijn ze ofwel kaal of ze bezitten een paar plukjes dons. Alleen de zogenaamde nestvlieders (bijvoorbeeld fazanten) zijn al bevederd. In de vogel huid bevinden zich papillen (bij mensen te zien als kippenvel) waaromheen een huidzakje groeit. Hieruit komen dan als eerste de donsveertjes tevoorschijn. De eerste definitieve veren die zich vervolgens ontwikkelen zijn de vleugelveren. Die zijn ook meteen veel steviger, nodig om ermee te kunnen vliegen. Deze veren noemen we slagpennen. Vervolgens worden de andere donsveren vervangen door dekveren, die minder sterk zijn dan de slagpennen. De onderkant van deze veren is donsachtig, en vormen zo een goede isolatielaag. Donsveren verschillen van de slagpennen doordat ze geen baardjes hebben waardoor ze veel losser en luchtiger zijn. Veren bepalen de kleur van de vogel. De meeste kleuren in de vogelwereld zijn namelijk zogenaamde "structuurkleuren". Dit betekent dat de kleur wordt bepaald door de opbouw van de veren en de breking van het licht dat daar door gaat. Mede bepalend zijn verder twee pigmenten: eu melanine (zwart) en phaeomelanine (oranjebruin) en carotenoiden uit de voeding. Er zijn ook uitzonderingen. Bijvoorbeeld de eidereenden en de meeste toerako's hebben een echte groene kleurstof. Kleuren zijn belangrijk in de vogelwereld. Ze kunnen bedoeld zijn om op te vallen (de mannetjes in de paartijd), of om juist niet op te vallen (de schutkleur). Voor andere soorten zijn kleuren herkenningstekens (bijvoorbeeld de kleur van de spiegels bij eenden). Soms kan een kleur ook nuttig zijn: de witte vlek op het achterlijf van de manenduiven is waarschijnlijk bedoeld om elkaar ook in de duisternis te kunnen zien. Snavels Het loont de moeite om eens goed naar snavels te kijken. Alleen al omdat ze heel mooi kunnen zijn (toekans). Maar ook omdat de snavel veel over de vogel vertelt, met name over de voedingswijze. Weliswaar zijn er een paar vogels met snavels die voor iedere soort van voedsel geschikt zijn (bijvoorbeeld die van alleseters als meeuwen en kraaien), maar de meeste snavels zijn gespecialiseerde "instrumenten". Bijvoorbeeld de roofvogels met hun stevige haakvormige snavels waarmee ze prima kunnen scheuren. De zaadeters hebben een bolle snavel (zoals bijvoorbeeld de zebravink). Daartegenover staan de insekteneters die een veel fijnere snavel hebben (bijvoorbeeld de koningsglansspreeuw) net zoals vogels die nectar uit bloemen halen (bijvoorbeeld de roodpootsuikervogel). Weer veel steviger zij n de snavels van kaketoes, die zelfs noten kunnen open breken. Anderen hebben weer lange snavels om voedsel uit de grond te halen (bijvoorbeeld de wulp en de grutto) of om voedsel uit het water te halen (de ooievaar ). Zo hebben alle vogels een snavel die past bij hun voed i ngspatroon. Soms hebben de snavels nog andere functies: de specht die er zijn nest mee uithakt, vogels die hun snavel als een "klankkast" gebruiken, ermee vechten, hun veren mee verzorgen of ze gebruiken tijdens de broedtijd om de eieren te keren. Poten Net als de snavels vertellen ook de poten veel over de leefgewoonten. Zo valt bijvoorbeeld op dat de poten bij eenden en futen ver naar achteren geplaatst zijn. Dit is bij het zwemmen enorm praktisch, bij het lopen daarentegen minder. Andere vogels hebben weer zeer stevige poten en lopen uitstekend (struisvogel). Weer andere staan hoog op de poten om in (ondiep) water te kunnen staan bij het foerageren (ooievaar). Vaak kunnen deze vogels ook de tenen spreiden zodat ze niet zo snel in de modder zullen wegzakken. Ook het looppatroon zegt veel: hippende vogels leven het meest in bomen, goede lopers leven veelal op de grond. De aanpassingen gaan vaak nog verder. Toerako's bijvoorbeeld kunnen hun buitenste teen zowel naar voor als naar achter bewegen, hetgeen hen maximale stabiliteit geeft bij het snelle lopen over een boomtak. Door goed te kijken kunt u al veel over de vogel te weten komen. Veel plezier bij het bekijken van de vogels in Blijdorp en in de natuur. Tekst en foto's: Jos en Anne Marie Nijkamp Giften voor de actie "Alle Vrienden hand in hand, voor het nieuwe gibbon-eiland!" (tot en met maart 1997) Bijdragen van fl. 10,-: v. Vuure, Parie, Augustijn en Mosmans te Rotterdam, V.d. Berg te Heerjansdam; v. Toi-Filius te Oud-Beijerland en de Ruiter. Tussen fl. 10,- en fl. 25,-: Udo te Rotterdam, Lagerweij te Capelle a/d Ijssel, Witberg te Culemborg, Smit te Leiden en Beljon te Schiedam. Bijdragen van fl. 25,-: V.d. Akker-Vollmuller, Sven, Steenbergen, Huijsman-Engelberts, v. Santen, Borsboom en Maaten-v. Oud heusden te Rotterdam, Maree en Eekhoudt te Berkel-Rodenrijs, Bakx te Halsteren, Dankers te Hoogvliet Rt, v. Selm-vd Ree en Starren burg te Schiedam, Verbeek te Spijkenisse en Okhuijsen te Cap. a/d Ijssei. Tussen fl. 25,- en fl. 50,-: Hattink en Urn te Rotterdam. Bijdragen van fl. 50,-: N.N., v.d. Meijden, v. Lent, Arnold en v. Damme te Rotterdam, Elliott te Delft, Griffioen te Maarssen en Lous te Oud Alblas. Tussen fl. 50,- en fl. 100,-: Verploegh Chassé te Vlaardingen. Bovendien: fi. 100,-: van der Cammen te Rotterdam en Oudkerk te Oostvoorne. fi. 150,-: Simons te Rotterdam. fi. 250,-: Hille te Rotterdam. ft ,- van Terpstra e/o v. Eijnsbergente Capelle a/d Yssei. Een nalatenschap van Noorlander v.d. Vos te Rhoon. ft. 110,- bij de lezing voor de NCVB te Rotterdam- Blijdorp. ft. 80,- bij de lezing voor de Plattelandsvrouwen te Zwartewaai. fi. 50,- bij de lezing voor de Plattelandsvrouwen te Bergam bacht. fi. 50,- bij de lezing voor de Plattelandsvrouwen te Rotterdam Ommoord. fi. 50,- van de dames van de Rotary. En tenslotte wederom het gratis drukken van onze acceptgiro's door drukkerij Bazuin Schiedam. Deze bijdragen komen ten goede aan onze gibbon-actie. Hartelijk bedankt!

10 ddd3jw:3 5\]d3J~}~1JJ Z(!]jJ~ (fj::rlv81j2:1y:3jijg~ Najaarsexcursie naar Artis op 20 september 1997 Op de Algemene Ledenvergadering van 12 april j.1. heeft het Bestuur de leden voorgesteld om dit jaar Artis, Amsterdam, als reisbestemming voor de najaarsexcursie te kiezen. De daar aanwezige leden hebben hiermee ingestemd, zodat de leden van de Vereniging Vrienden van Blijdorp hierbij worden uitgenodigd tot deelname aan deze excursie. In Leiden is de Neushoorn Stichting Nederland opgericht. De stichting heeft als doel het ondersteunen van projecten van organisaties/instellingen die werken aan het behoud van de neushoorn, waar ook ter wereld. Oprichter Raymond van der Meer, van beroep offset-rotatie drukker maar met een enorme passie voor neushoorns, werkte mee aan een rhino-rescueproject in het Mkhaya Game Reserve in Swaziland. Daar ontdekte hij dat de parkbeheerders en rangers zich, met gevaar voor eigen leven, helemaal inzetten voor het behoud van de neushoorns. Maar inzet alleen is niet genoeg! Er is geld nodig om de parkbeheerder en zijn rangers te ondersteunen met hun werk. Het doel voor 1997/1998 van de Neushoorn Stichting Nederland is dan ook het ondersteunen van het Mkhaya Game Reserve in Swaziland. Draagt u de neushoorn ook een warm hart toe? Wordt dan donateur van de Neushoorn Stichting Nederland! Vul onderstaande bon in en u ontvangt tenminste 3x per jaar "de Neushoornkrant", waarin u alles vindt over het project dat de Neushoorn Stichting Nederland ondersteunt en de stand van zaken op dat moment. Wilt u meer informatie over het Rhino-rescue-project in Swaziland of over de Neushoorn Stichting Nederland bel dan: (na uur). Ja, ik word donateur van de Neushoorn Stichting Nederland en steun daarmee haar activiteiten voor het behoud van de neushoorns. o Mijn financiële bijdrage per jaar is: f 35,-- o anders dan bovenstaand, nl. f (minimale bijdrage f 35,-- per jaar) Dhr./mevr. _ Adres Postcode Plaats Giro/banknr Stuur uw ingevulde aanmeldingsbon naar: Neushoorn Stichting Nederland, fl>stbus 138, 2300 AC Leiden. Na ontvangst van uw aanmeldingsbon ontvangt u een acceptgiro gebaseerd op bovem/á().nde gegevens. De volgende punten zijn voor u van belang: vertrek: 9.00 uur plaats: Conradstraat in Rotterdam (bij het Centraal Station). aankomsttijd Artis: uur. geplande aankomsttijd in Rotterdam: uur. kosten fl. 45,- voor leden; deelnemers die geen lid zijn van de Vereniging Vrienden van Blijdorp betalen fl. 50,-. In Artis bestaat de mogelijkheid tot het nuttigen van een lunch, maar u kunt uiteraard ook uw eigen lunch pakket meenemen. In de reissom zijn inbegrepen: de busreis Rotterdam - Artis v.v. toegang tot Artis. fooi voor de chauffeur. Zoals altijd geldt in de bussen een rookverbod. Aanmelding voor deze excursie: Het verschuldigde bedrag dient u over te maken naar girorekening t.n.v. Vereniging Vrienden van Blijdorp, afd. Excursies, Aernt Bruunstraat 59 te Rotterdam, onder vermelding van "Artis 1997". De girooverschrijvingen dienen uiterlijk op 1 september te zijn ontvangen. Uwoverschrijving is uw bewijs van deelname aan de excursie; u ontvangt dus geen verdere bescheiden of mededelingen. De aanmeldingen worden in volgorde van ontvangst behandeld. Snelle overmaking van het verschuldigde bedrag is derhalve aan te bevelen. Het is helaas niet mogelijk het te betalen bedrag te restitueren voor afmeldingen die later dan 1 september zijn ontvangen. Restituties binnen de gestelde termijn vinden plaats onder inhouding van de door de Vereniging gemaakte kosten. Artis Artis is een tuin met een rijke historie. Hiervan getuigt natuurlijk het monumentale aquarium, dat onlangs ingrijpend gerenoveerd en gedeeltelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht is. Blikvangers zijn 4 enorme aquaria van elk 15 meter lengte, waaronder een echte Amsterdamse gracht! Voor veel Vrienden zal ook het avontuurlijke nachtdierenhuis "Jungle by night" nieuw zijn. Verder is Artis natuurlijk een dierentuin met een heel mooie dierencollectie. Daarvan noemen we u vast brillangoeren, mandrils, sneeuwpanters, Kongopauwen, zeekoeien en natuurlijk de "standaarddieren" zoals Indische olifanten, giraffen en gorilla's. Binnenkort start Artis met een ingrijpende renovatie van de dierentuin, omdat men onlangs een uitbreidingsgebied van vier hectare gekregen heeft. Over een paar jaar zal Artis er dan ook heel anders uitzien. Dit zou dus wel eens uw laatste kans kunnen zijn, om het "oude Artis" te zien....! Foto: Peter Stolk

11 De Maleise bosrand (slot) Deel 6: Wandelende takken in de Maleise bosrand? Na de afleveringen over de gibbons, kleine katten, vogels en runderen die de Maleise Bosrand in Blijdorp gaan bewonen, komen in dit laatste deel de herten aan bod. In eerste instantie zuilen de lierherten, die nu al aanwezig zijn in Blijdorp, de Maleise Bosrand gaan verkennen. De bedoeling is echter dat Blijdorp in de loop van dit jaar een aantal zeldzame Prins-Alfred herten krijgt. Deze dieren, die oorspronkelijk voorkomen op de Filipijnen, horen helemaal thuis in de Maleise bosrand en zullen de plaats van de lierherten gaan innemen. Omdat nog niet duidelijk is wanneer de nieuwe herten in Rotterdam zullen arriveren, kunt u in dit verhaal kennis maken met beide soorten. Het lierhert en het Prins-Alfred hert behoren alle twee tot de familie van echte herten. Het lierhert behoort tot de onderfamilie van takherten. Deze onderfamilie wordt gekenmerkt door de wijd vertakte geweien van de mannetjes. Het lierhert heeft een karakteristiek gewei, waaraan het dier zijn naam dankt. De eerste aftakking, ook wel "end " genoemd, is vrij dicht bij de basis van het gewei. Deze aftakking buigt tot ver over het voorhoofd naar voren, terwijl de hoordstang aanvankelijk naar achteren en iets zijwaarts buigt. Vervolgens maakt de hoofdstang een boog naar voren, waarna het zich aan het einde in een korte vork splitst. De aftakking en hoofdstam vormen, van opzij gezien, een doorlopende boog die aan een lier doet denken. Lierherten leven in kuddes van dieren. In de bronsttijd strijden volwassen mannetjes om het leiderschap. Het sterkste mannetje brengt de hinden bijeen in een harem en beschermt ze tegen opdringerige rivalen. In de winter hebben de dieren een ruige, dikke vacht. De bokken hebben dan een donkerbruine rug en een lichte buik. In de zomer hebben de bokken een roodbruine rug en een lichtbruine buik. De hinden zijn gedurende het hele jaar geelbruin met een rode tint. De buik is vaak lichter van kleur. De bok is meestal groter en zwaarder dan de hinde. Hij kan een kop-romp gewicht bereiken van kilo. De hinden wegen rond de 80 kilo. De verschillende soorten lierherten komen van nature voor in Noord-India en het gebied tussen Birma en Vietnam. Lierherten leven gewoonlijk op open terrein, hoewel ze 's middags vaak de schaduw van de bosranden opzoeken. Ze zoeken hun voedsel op laag gelegen, drassig terrein. De hoeven van het lierhert zijn aangepast aan de vochtige omstandigheden van zijn omgeving. De onderste delen van de poten zijn verhoornd en verlengd, waardoor het dier gemakkelijker door, of eigenlijk over, het moeras kan lopen. De meertjes en vennen in de moerasgebieden zijn vaak bedekt met een mat van dode en rottende plantenresten, waarop riet, gras en andere planten groeien. Lierherten leven voornamelijk van wilde rijst en andere moerasplanten. Ze eten echter ook wel bladeren van bomen. Het Prins-Alfred hert behoort tot de onderfamilie van Sambars of paardherten. Deze herten zijn kleiner dan de lierherten. De bokken hebben een gewicht van ongeveer 60 kg. Ook bij deze onderfamilie hebben alleen de bokken geweien. Deze zijn echter minder sterk vertakt dan bij de lierherten. Het Prins-Alfred hert wordt gezien als één van de oudste leden van de paardherten. Als enige paardhert heeft het Prins-Alfred hert ook in het volwassen stadium een gevlekte vacht. Bij de andere hertensoorten hebben alleen de jongen een gevlekte vacht. Zodra de jongen volwassen worden verdwijnt deze tekening. Hieruit concludeert men dat het Prins-Alfred hert minder ver is geëvolueerd. Het Prins-Alfred hert komt tegenwoordig nog voor op een aantal eilanden van de Filipijnse archipel. In tegenstelling tot de lierherten bewonen Prins-Alfred herten oerwouden en moerassige jungle. Ze komen voor tot een hoogte van 2500 meter. Vanwege dit leefgebied hebben de dieren in de winter een dikkere en ruigere vacht dan in de zomer. Voor beide herten geldt dat ze sterk in hun voortbestaan worden bedreigd. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de jacht en de toenemende landbouw. Met name takherten zoa ls het lierhert hebben flink te lijden van de jacht. Vanwege hun grote geweien vermijden zij het bos en leven in meer open gebieden. Juist in deze gebieden breidt de landbouw zich uit. De kuddes kunnen steeds minder natuurlijk voedsel vinden en zullen zich te goed doen aan de gewassen op de akkers. Hierdoor worden ze gemakkelijker het slachtoffer van de jacht dan de Sambar herten die zich meer in de bossen en op grotere hoogte ophouden. De jacht is in vele opzichten desastreus voor het voortbestaan van de dieren. ~ - H. Mourik en Zn ~sp ecialist in Aardappelen, groente en fruit. Vers gesneden rauwkost, vruchtensalade en stamppotten. Statensinge LJ Rotterdam 'fr01o De specialist voor uw touringcarreis, zoals: Dagtochten Bruiloften Personeelsreizen Schoolreizen Excursies Meerdaagse reizen De jacht richt zich voornamelijk op de grootste en sterkste mannetjes, aangezien zij de mooiste geweien hebben die als begeerde jachttrofeeën gelden. Dit houdt in dat de hinden met jongere of zwakkere mannetjes zuilen paren. Omdat deze bokken later bronstig zijn, zullen hun nakomelingen later ter wereld komen, wanneer de weers- en voedselomstandigheden slechter zijn. Deze ongunstige omstandigheden betekenen dat steeds meer jongen vroegtijdig sterven en de kuddes steeds kleiner en zwakker worden. Blijdorp heeft sinds 1991 twee lierherten. Helaas is het tot nu toe niet gelukt nageslacht te krijgen. De Prins-Alfred herten, die Blijdorp dit jaar hoopt te ontvangen, komen uit de dierentuin van Mulhouse in Frankrijk. Tekst: Angeline Peters Foto's: E. Looten en Jean-Marc Lernould. De Vriend voor uw ogen en oren. I ~~C~!O~ES~ 1 Statenweg 108. Rott«dam. OIO Rijksstraatweg 36 - Hellevoetsluis - Fax

12 ZOO'n boek! Drie jaar geleden verscheen het boek "Elefanten in Zoo und Circus". In dit omvangrijke document wordt een volledig overzicht gegeven van verleden en heden van het houden van olifanten in Europa. Voor veel mensen was dit boek een "eye-opener": met keiharde cijfers werd aangetoond hoe weinig dierentuinen en ci rcussen in Europa eigenlijk voldoen aan de primaire voorwaarden om olifanten te kunnen fokken. Het aantal instellingen dat hierbij min of meer succesvol is, bleek op de vingers van één enkele hand te tellen. In dierentuinkringen geniet Amerika een grote reputatie en de verwachting was dan ook, dat de fokresultaten met olifanten aan de andere kant van de oceaan beter zouden zijn. Onlangs kwam het langverwachte tweede deel van "Elefanten in Zoo und Circus" uit, dit keer over olifanten in Noord-Amerika: de Verenigde Staten en Canada. Het is wederom een fri'lai vormgegeven boek. Net als in het eerste deel staat ook dit boek vol met veel historische informatie over olifanten en prachtige (zwart/wit) foto's van jonge olifantjes en imposante kuddes olifanten, die soms wel 50 dieren teilen. Opvallend veel plaats is ingeruimd voor circussen in Amerika, met name voor Circus Ringling Bros. Barnum & Bailey, dat totaal 71 Aziatische olifanten (waaronder 12 bullen) op 9 verschillende locaties... ~- heeft! Deze organisatie heeft, naast twee rondtrekkende circussen, ook speciale olifantenfokcentra. Hier wordt, ver weg van menselijke nieuwsgierigheid, in alle rust gewerkt aan het behoud van de olifant. En met succes, want op één van deze locaties zijn sinds 1983 liefst 23 olifanten geboren! De auteurs van "E lefanten in Zoo und Circus" schrijven dat er in principe maar tien van dergelijke fokcentra in Europa of Amerika nodig zijn, om in ieder geval de toekomst van olifanten in Europa en Amerika zeker te stellen. Helaas is dit fokcentrum ook in Amerika een uitzondering. Afgezien van Zoo Portland, waar de laatste 35 jaar 27 olifanten geboren werden, zijn er maar een paar dierentuinen waar af en toe Aziatische olifanten ter wereld komen. Voor wat betreft Afrikaanse olifanten is de situatie aan de andere kant van de grote plas helemaal dramatisch: de af- ~ gelopen tien jaar werden er slechts drie geboren, die allen binnen een jaar stierven! "Elefanten in Zoo und Circus" beschrijft de belangrijkste plaatsen (dierentuinen en circussen) in Noord-Amerika, waar olifanten gehouden worden. Hierbij worden de verblijven beschreven, alsmede een aantal (potentiële) fokgroepen. Helaas is het boek door niet-amerikanen uitgegeven, waardoor de gegevens soms wat summier zijn. " Elefanten in Zoo und Circus" is een hommage aan de " Ringling-organisatie" en een regelrechte waarschuwing aan de overige Amerikaanse instituten. De European Elephant Group, die dit boek uitgegeven heeft, neemt gelukkig geen blad voor de mond. Als het importeren van olifanten verboden wordt, zal het gauw gedaan zijn met olifanten in Amerika. Juist daarom moeten de Amerikaanse dierentuinen wakker geschud worden. Waarschijnlijk zal dit boek daar helaas niet zoveel aan bijdragen, want het is in het Duits geschreven... Voor iedereen die de Duitse taal machtig is en zich met olifanten bezighoudt, is het echter een perfect naslagwerk. Het boek biedt een schat aan informatie die tot voor kort niet of slechts in flarden tot ons kwam. Samen met het eerste deel (Europa) vormt dit een schitterend en uniek overzicht van ol ifanten in de Westerse wereld. En nu maar hopen dat beide boeken ook nog eens in het Engels verschijnen, zodat de gehele dierentuinwereld er iets aan heeft. Tekst: Marc Damen.~ Dierentuinliteratuur ""0 áj Levert razendsnel en tegen de laagste prijs!, -~- ~ Bijvoorbeeld "Elefanten in Zoo und Circus";....~ slechts DM I 13,- (ind porto!).- Stuurt u een ingevulde Eurocheque naar:. f'l ""boeken video ' s. CD-roms. etcetera Wij bezorgen u ieder dleren(tuin)boek; ook voor meer informatie bent u bij ons aan het Juiste adres. Schrijft u naar bovenstaande adres of via Internet: Elefanten in Zoo und Circus; Dokumentation - Teil 2 Nordamerika. Geschreven (in het Duits) door de "European Elephant Group" (Duitsland. 290 blz., met vele zwartwit foto's. Prijs: DM 113 (incl. porto, via Schüling Verlag). Dr.rer.nat. Klaus Schüling Sc hülin g Buchkur ier Falkenhorst Münster Duitsland Ga ook eens kijken bij Cito naar die I~u~e Subaru VIVIO bijvoorbeeld! De zuinigste benzineauto van Nederland met verbluffende rijkwaliteiten. Plezierig om naar te kijken èn om mee te rijden.. elke dag weer. Kom langs voor een vrijblijvende proefrit. Cito Autobedrijf Uw official Subaru-dealer. Ook altijd ca. 50 occasions in alle prijsklassen. Sonoystraat 3, Rotterdam- Blijdorp(achter Statenflat)Tel

13 "Diergaarde, Stichtingsbestuur en de Vrienden: de pijlers van Blijdorp!1I De naam "Blijdorp" is natuurlijk een begrip onder de Vrienden. Het is echter een afkorting van de volledige naam van de Diergaarde, waarin het woord "Bl ijdorp" niet eens voorkomt. Blijdorp heet voluit: "Stichting Koninklijke Rotterdamsche Diergaard e". Aangezien een stichting ook een bestuur moet hebben, leek het de redactie van Vrienden nieuws interessant om uit te zoeken wat nu eigenlijk de rol van het Stichtingsbestuur is. De voorzitter van het Stichtingsbestuur, de heer S.J.R. de Monchy, was graag bereid om met de redactie van Vriendennieuws te praten. De locatie voor het gesprek? Diergaarde Blijdorp natuurlijk! Hoe komt het dat "Blijdorp" een stichting is? " De Stichting Koninklijke Rotterdamsche Diergaarde is al voor de oorlog ontstaan. De Rotterdamsche Diergaarde was opgericht door een (besloten) vereniging, die echter in de dertiger jaren in financiële problemen kwam. Tegelijkertijd wilde de gemeente de grond van de toenmalige Rotterdamsche Dier-!, t I gaarde hebben. De vereniging is toen opgeheven en in de plaats daarvan kwam een stichting, waaraan de gemeente een stuk grond in de polder Blijdorp ter beschikking stelde. Achteraf was deze verhuizing nog een geluk bij een ongeluk, want in de oorlog is de oude Rotterdamsche Diergaarde zwaar getroffen. Een groot deel van Diergaarde Blijdorp was al klaar en veel dieren waren al verhuisd. Hierdoor bleef de schade gelukkig beperkt. Maar goed, de dierentuin werd dus ondergebracht in een stichting met een stichtingsbestuur. Anders dan bij een vereniging, hoeft een stichting geen leden te hebben en geen ledenvergadering te houden. Het bestuur vult zichzelf dus aan en kiest haar eigen opvolgers. Daarnaast heeft de gemeente het recht om twee bestuursleden aan te wijzen om op deze manier enige invloed op de gang van zaken te kunnen uitoefenen. Dit recht is voortgekomen uit het feit dat de gemeente de nieuwe Diergaarde financieel mogelijk heeft gemaakt en Blijdorp door de jaren heen altijd is blijven ondersteunen. Daarnaast is Blijdorp ook maatschappelijk gezien van groot belang voor de sa menleving, want het is de grootste publiekstrekker van Rotterdam!". Wat voor mensen hebben er zitting in het Stichtingsbestuur? "In het Stichtingsbestuur hebben mensen zitting die in het Rotterdamse sociale leven heel actief zijn of geweest zijn en die in hun maatschappelijke loopbaan, wetenschap J ik word ook "Vriend" van Blijdorp en ontvang bij mijn lidmaatschap twee a,gratis kaartjes voor Blijdorp of Artis en vier maal per jaar "Vrienden nieuws". Dhr./mevr: Adres:. Postcode/plaats: Geboorte datum: Giro/bankrekening: Telefoon:.... I k betaal na ontvangst van een acceptgiro. Aangemeld door het lid: Dhr./mevr.: Telefoon: Sonoystraat 6-a 3039 ZT Rotterdam Tel dorp nu eigenlijk een van een Stichtingsbe- 1etwerk, dat daar aa n den van het Stichtingslei bestuursfuncties in,rvullen, lopen de conlingen ook valt te denken aan ban Jurlijk de gemeente. er besluiten nemen dan lij de leden ge raad-,n. Die snelle wel nodig, zoals nu bij '3nium duidelijk wordt. ::Jen is een verenigings,t beste omdat de leden, I bij de Diergaarde en n, activiteiten organise ~nzovoort. Daarnaast urlijk heel belangrijk urs zijn, die de goede spreiden. Er is eigenlijk ::Jrie-eenheid: er is het onder leiding van de een Stichtingsbestuur Vrienden. Deze drie ijlers waar de hele Dierlorzitter van het Stich ~worden? lar geleden door mijn ur gevraagd om in het )men. Ik heb altijd een latuur gehad en ik houd vi ng van Rotterdam vo ~ t is pure liefhebberij, Itijd een boekje waarin je buurt te vinden zijn. tuur van het Zuid hol :en. Ik kom dus e betreft, uit de natuurwas koopman van huis een oud koopmansliebedrijf uit het midden k hield me voornamelijk )ffenhandel, zoals koflaarnaast heb ik talloze 'n verricht. Zo heb ik in lmer van Koophandel ge-

14 "Diergaal en de Vri Blijdorpr De naam "Blijdorp" is natl de volledige naam van de Blijdorp heet voluit: "Stich ook een bestuur moet het zoeken wat nu eigenlijk de stuur, de heer S.j.R. de M( praten. De locatie voor he Hoe komt het dat ting is? "De Stichting Koni sche Diergaarde is al voor De Rotterdamsche Dierga door een (besloten) vereni de dertiger jaren in financ kwam. Tegelijkertijd wilde grond van de toenmalige I pelijk, zakelijk of politiek veel bereikt hebben. Hierdoor is Blijdorp ook echt iets van de Rotterdamse samenleving. In het Bestuur hebben altijd prominente Rotterdammers gezeten en mede hierdoor heeft Blijdorp altijd wereldfaam gehouden. Het Bestuur kan alleen maar goed functioneren als je een goed uitvoerend apparaat hebt en gelukkig hebben we dat hier in Blijdorp. Het werken in een dierentuin is een soort roeping, dus daarom zijn de mensen hier zeer gemotiveerd". Wat doet het Stichtingsbestuur zoal? " Het Bestuur komt eens in de maand bij elkaar. Daarbij wordt de dagelijkse gang van zaken in Diergaarde Blijdorp besproken, zoa ls de financiële kant van de zaak, maar natuurlijk ook het dierenbestand, want daar draait het uiteindelijk allemaal om! Ook contacten met andere dierentuinen komen aan de orde. Binnenkort komt bijvoorbeeld het verenigingsbestuur van de dierentuin van Antwerpen (de zoo van Antwerpen is nog een vereniging zoals de oude Rotterdamsche Diergaarde dat ook was) op bezoek en met hen gaan we praten over samenwerking, onze uitbreidingsplannen, enzovoort". Heeft de directie van Blijdorp ook zitting in het Stichtingsbestuur? "De heren Dorresteyn en Groeneveld zitten niet in Stichtingsbestuur, maar de heer Dorresteyn woont als directeur iedere vergadering bij, om te zorgen voor de noodzakelijke afstemming tussen het Stichtingsbestuur en de uitvoerende mensen. De verantwoordelijkheid voor de dierencollectie ligt bij de directie van Blijdorp en de heer Dorresteyn licht tijdens onze vergaderingen de ontwikkelingen op dat gebied toe. Daar gaan wij ons als Stichtingsbestuur niet mee bemoeien, omdat de directie van Blijdorp daar veel meer verstand van heeft. Wij houden ons meer bezig met de grote zaken, zoals nu de bouw van het Oceanium. Bij de hele procedure is het Stichtingsbestuur nauw betrokken geweest, omdat wij uiteindelijk de contracten moeten ondertekenen". Waarom is Blijdorp nu eigenlijk een Stichting? "Het voordeel van een Stichtingsbestuur is natuurlijk het netwerk, dat daar aan vast hangt. Daar de leden van het Stichtingsbestuur vaak ook allerlei bestuursfuncties in andere organisaties vervullen, lopen de contacten met deze instellingen ook gemakkelijker. Hierbij valt te denken aan banken, bedrijven en natuurlijk de gemeente. Een stichting kan sneller besluiten nemen dan een vereniging, waarbij de leden geraadpleegd moeten worden. Die snelle besluitvorming is vaak wel nodig, Zoals nu bijvoorbeeld bij het Oceanium duidelijk wordt. Voor de Vrienden is een verenigingsstructuur natuurlijk het beste omdat de leden zich betrokken voelen bij de Diergaarde en ook willen meedenken, activiteiten organiseren, geld inzamelen, enzovoort. Daarnaast zijn de Vrienden natuurlijk heel belangrijk omdat het ambassadeurs zijn, die de goede naam van Blijdorp verspreiden. Er is eigenlijk sprake van een soort drie-eenheid: er is het uitvoerende apparaat onder leiding van de heer Dorresteyn, er is een Stichtingsbestu ur en dan zijn er nog de Vrienden. Deze drie vormen eigenlijk de pijlers waar de hele Diergaarde op draait!". Hoe bent u voorzitter van het Stichtingsbestuur geworden? "Ik ben acht jaar geleden door mijn voorganger j. Schoufour gevraagd om in het Stichtingsbestuur te komen. Ik heb altijd een grote passie voor de natuur gehad en ik houd ervan om in de omgeving van Rotterdam vogels te observeren. Het is pure liefhebberij, op vakantie koop ik altijd een boekje waarin staat welke vogels in de buurt te vinden zijn. Ik heb ook in het Bestuur van het Zuid hollands landschap gezeten. Ik kom dus eigenlijk, wat interesse betreft, uit de natuurbeschermingshoek. Ik was koopman van beroep. Wij hebben thuis een oud koopmansbedrijf, een echt familiebedrijf uit het midden van de vorige eeuw. Ik hield me voornamelijk bezig met de grondstoffenhandel, zoa ls koffie, thee en katoen. Daarnaast heb ik talloze bestuurlijke activiteiten verricht. Zo heb ik in het Bestuur van de Kamer van Koophandel ge-

15 zeten, ik ben gemeenteraadslid in Rhoon geweest en zelfs ook nog lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland". Wanneer kreeg u affiniteit met dierentuinen? leder mens komt minstens drie keer in zijn of haar leven in de dierentuin: als kind, als ouder met kinderen en als grootouder met kleinkinderen. Als kind kwam ik tijdens schoolreisjes in de oude Rotterdamsche Diergaarde; toch ging ik liever de natuur in. Ik hield niet zo van die postzegelverzameling. Tegenwoordig is dat gelukkig (in Blijdorp tenminste!) wel anders en laat men het dier met veel meer respect zien. Op vakantie bezoek ik altijd wel een dierentuin. Daarbij kijk ik met heel andere ogen dan de "normale" bezoeker. Ik loop steeds te vergel ijken en kijk hoe de tuin organisatorisch is opgebouwd. Verder let ik er erg op of een dierentuin netjes, goed onderhouden en aansprekend is. Ik kijk zeker niet alleen naar de dieren, maar naar de totale ervaring die de bezoeker ondergaat". Heeft u, naast Blijdorp natuurlijk, nog een favoriete dierentuin? "Het is moeilijk voor mij om op deze vraag antwoord te geven omdat ik nog niet zo heel veel dierentuinen bezocht heb. Persoonlijk vind ik de Bronx Zoo in New Vork erg mooi, omdat men daar een aantal biotopen gebouwd heeft, dat er zeer indrukwekkend uitziet. Verder ben ik een paar jaar geleden in het Engelse safaripark "Lions of Longleat" geweest. Hoewel de trend van het "zitten in de auto en dieren kijken" enigszins achterhaald is, vind ik toch dat op deze manier mensen op hun plaats gezet worden. Net als in een safaripark is ook in de natuur de mens slechts een heel klein radertje in het netwerk. Door onze kennis zijn we verder weg van de natuur komen te staan. We kunnen de natuur nu beïnvloeden, maar daardoor ook volledig uitroeien. We weten niet meer dat we slechts een heel klein onderdeeltje van de natuur zijn, net zoals de mier dat ook is. De één kan niet zonder de ander. Dat besef is in mijn ogen volledig verdwenen, en daar ligt volgens mij een taak voor de dierentuinen van nu. Daarom ben ik wel gevoelig voor safariparken, waarin je kunstmatig teruggedrongen wordt naar de plaats waar je eigenlijk thuishoort, ondergeschikt aan de je omringende dieren". Wat vindt u de charme van Blijdorp? " De sterke kant van Blijdorp is de aanpassing aan de doelstelling om de mens bewust te maken van de natuurlijke omgeving waar hij van afstamt. Blijdorp is op het moment druk bezig met het Masterplan waarbij mens en dier op hetzelfde niveau gebracht worden en waarbij het dier dus niet meer als object gezien wordt. De mens moet zich niet bovengesteld aan het dier voelen. Een schitterend voorbeeld daarvan is de vleermuisgrot, waar de mens ondergeschikt is en de vleermuizen boven je hoofd scheren. Sommige mensen durven er niet eens in te gaan! Verder zijn de verblijven voor Amoerpanters en wolven goede voorbeelden. Hier moet je echt zoeken naar de dieren, tot je ze opeens ziet liggen. Het dier moet naar boven gehaald worden en de mens naar beneden gedrukt. Want zonder onze medebewoners op deze planeet is het met ons ook snel gedaan!". De redactie van Vriendennieuws bedankt de heer S.j.R. de Monchy hartelijk voor zijn tijd en wenst hem en de overige bestuursleden veel succes bij hun zo belangrijke en verantwoordelijke taak. Interviewen foto's: Marc Damen. naast fret lu%cj' Restaurant Alexander Kruiskade EH Rotterdam telifoon Voor leden van de Vereniging Vrienden Van Blijdorp serveren wij het (!,llf~~'1'~lnt" Voorwaarden: Reserveren gewenst o.v.v. registratienummer Prijs: f 45,- per persoon inclusief: 1 apéritief, 1 glas wijn, 1 kopje koffie Kindermenu f 22,50 Op verzoek speciale offerte voor partijen.jil BAUME & MERCIER GElIEVE DISTRIBUTEUR AGRÉÉ JUWelie~HOrlOger Bob Langendam Stadhoudersweg , Rotterdam Tel. : en Ideaal in combinatie met uw avondje uit in Theater of Bioscoop Het ROTTERDAMS OPERA KOOR viert in 1998 haar 75 jarig jubileum. Voor ons thans 170 leden tellende koor zoeken wij met spoed -in de eerste plaats- Tenoren Andere belangstellenden zijn welkom, mits er plaats is. Telefonische informatie te verkrijgen bij het sekretariaat onder telefoonnummer

16 Gorilla's in de Blijdorp-mist AI in 1903 was er in Rotterdam een gorilla te zien, maar dat was maar voor korte duur. In 1930 heeft de jonge gorilla Alfred enige maanden in de Rotterdamse tuin gelogeerd, waarna hij naar de Bristol Zoo verhuisde. Daar overleed hij op twintigjarige leeftijd. Vanaf juni 1949 beschikte de nieuwe Diergaarde Blijdorp over het gorillavrouwtje Sophie. In haar jeugd had zij aan een aantal experimenten meegewerkt (o.a. schilderende en aan tafel etende apen). Na vijf jaar kreeg zij gezelschap van de drie jaar oude, met de hand opgevoede man Makoua die in Frans Equatoriaal Afrika zijn moeder was kwijtgeraakt. De vier jaar oudere en aanvankelijk grotere Sophie nam in het begin de leidersrol op zich, maar ze moest deze overgeven toen Makoua haar boven het hoofd groeide. Makoua werd zelfs zo sterk dat de beide apen werden gescheiden uit vrees voor de gevolgen van een ruzie. Makoua wilde daarop niets meer van Sophie weten, dus lukte het niet om met deze gorilla's te fokken. Er werd contact gezocht met andere dierentuinen en Sophie logeerde in 1958 enkele maanden in Basel bij de gorillaman Stephi. Alhoewel de wederzijdse interesse van beide apen groot was, bleef het gewenste resultaat uit. Stephi zorgde overigens met een andere vrouw wel voor het eerste gorillajong in Europa (1959). Ook een latere poging met Babar in Artis lukte niet. In 1977 stierf Sophie kinderloos. Omdat het niet lukte om voor Makoua een geschikte partner te vinden verhuisde hij een jaar later naar Soerabaya. Resteerden de vijf "wildvang" gorilla's die in de jaren '74-'76 naar Blijdorp waren gekomen: Ernst, Annet, Samsam, Salomé en Xara. De ideeën over de verzorging waren toen anders dan nu: gorilla's werden in stelletjes gehouden (Makoua en Sophie, Ernst en Annet) en de verzorging was intensief. Verzorgers liepen hand in hand met de gorilla's door de kooi. Ook was het in die tijd normaal om apen sigaretten te laten roken of andere " menselijke" dingen te laten doen. De kooien waren voorzien van tralies. Met de opening van het nieuwe gorillaverblijf, op 11 juli 1979 door Z.K.H. Prins Bernhard, werd een eerste stap in de goede richting gezet. Op 30 december 1980 werd het eerste gorillajong in Blijdorp geboren. Vader Ernst en moeder Salomé kregen een zoon! Salomé was toen acht jaar en woonde sinds haar tweede levensjaar, toen de Vrienden van Blijdorp haar aan de tuin schonken, in Rotterdam. Het jong werd Gino genoemd en woog bij zijn geboorte 2300 gram. Helaas bekommerde Salomé zich te weinig om Gino, zodat uiteindelijk menselijke pleegouders, de familie Winterswijk, de verzorging overnamen. Het ging voorspoedig met Gino en na twee jaar verhuisde hij naar de Lincoln Park Zoo in Chicago. Inmiddels is hij vader van vijf jongen. In mei 1982 werd het tweede jong van Ernst en Salomé geboren: Gina. Zij werd echter door haar moeder verstoten. Na opgegroeid te zijn bij pleegouders verhuisde Gina een jaar later naar Keulen. Hier kreeg zij op achtjarige leeftijd haar zoon Kibo. De daarop volgende zeven jongen van Salomé werden helaas eveneens door haar verstoten. Mede daarom vertrok zij in 1991 naar Kopenhagen. De Kopenhaagse Dalila verhuisde toen naar de Apenheul en Kim kwam vanuit Apeldoorn naar Blijdorp. Helaas moesten de twee jongen die Salomé in Kopenhagen kreeg ook door mensenhand worden groot gebracht, waarop besloten werd een spiraartje bij haar in te brengen. Xara is op 7 jarige leeftijd naar Frankrijk gesmokkeld, waar particulieren haar verwaarloosden. Na inbeslagname kwam ze via Antwerpen in Blijdorp terecht. Zij had toen een ernstige ontsteking aan haar voet, waardoor een deel van haar been geamputeerd moest worden. Ondanks deze handicap deed ze het goed in de groep en haar eerste dochter Xerna, geboren in 1982, werd door haarzelf verzorgd. Xerna vertrok uiteindelijk naar Dublin. Hier kreeg ze met haar halfbroer Arti(s) (de derde van Ernst en Salomé) een dochter, Grace. In oktober 1985 werd Xebo geboren. Dit vrolijke mannetje heeft tot december 1996 in Blijdorp de boel op stelten gezet. Sindsdien heeft hij een eigen groep in de dierentuin van Barcelona. Annet was het derde vrouwtje dat jongen kreeg in Blijdorp. Haar eerste jong werd in 1984 geboren, maar stierf helaas acht dagen na zijn geboorte. Daarna ging het beter. Haar vierde, Ashmar, en haarvijfde, Astra, verblijven nog steeds in Blijdorp. Dochter Anja kreeg in februari 1995 dochter Aya (dochter van Xebo!). De geschiedenis van Anja en Aya is bekend. Anja is met Lukas van de Apenheul naar het Israëlische Tel Aviv verhuisd. Aya is, na afwijzing door Lukas en Anja, weer terug in Blijdorp. Het vierde vrouwtje in de huidige Blijdorpgroep, Dura, kwam in 1991 als flessenkind uit Stuttgart naar Krefeld. Daar werd ze echter niet door de groep geaccepteerd. In decem ber 1996 kreeg ze haar eerste ki nd: Doba. Overigens is niet Ernst de vader van het jong, maar alweer Xebo, de zoon van Ernst! Ernst is niet zo gecharmeerd van Dura, dus daarom zag Xebo zijn kans schoon. Doba werd in net begin goed door haar moeder verzorgd. Op 24 januari jongstleden brak er echter opeens ruzie uit in de groep. Ernst beet Dura en zat haar achterna. Daarbij liet ze Doba vallen. De kleine lag er hulpeloos bij. De verzorgers sloegen alarm. Tijdens onderzoek door Willem Schaftenaar, Blijdorp's dierenarts, bleek dat Doba een longontsteking had. In overleg met de artsen van het Sophia Kinderziekenhuis werd besloten dat de dierenarts haar thuis zou verzorgen. He-

17 laas lukte het niet meer om de genezen Doba terug te plaatsen bij Dura. Ze is daarom verhuisd naar de crèche van de Wilhelma Zoo in het Duitse Stuttgart.. In totaal hebben sinds 1903 dertig gonlla's korte of langere tijd in Blijdorp gewoond. De laatste zeventien jaar zijn er negentien gorilla's geboren, waarvan twee kort na de geboorte overleden. Acht van deze jongen zijn door hun moeder zelf grootgebracht. Voor het opvoeden van de negen jongen van Salomé was menselijke hulp noodzakelijk. AI met al een hele geschiedenis waarin de inzichten over het houden van gorilla's flink zijn gewijzigd en waarin inmiddels een hoop ervaring is opgedaan. Tekst: Peter Stolk Foto's: Rob Doolaard, Peter Stolk Gemengde gevoelens in Wuppertal Zat~rdag 26 april gingen maar liefst drie bussen (!) met Vrienden op pad naar de Zoo van het DUitse Wuppertal. De Zoo van Wuppertal is al116 jaar oud, maar probeert (met beperkte'midde.len) continu te blijven vernieuwen. Het was al weer een aantal jaren geleden dat de Vnenden er op bezoek waren. Het werd dus tijd om de nieuwste ontwikkelingen te aanschouwe.n. We werden opgewacht door de directeur, Dr. Ulrich Schürer en zijn plaatsvervanger. Belde heren gaven vervolgens uitvoerig uitleg over de nieuwe verblijven voor olifanten en Midden-Amerikaanse tapirs. veel van voorstellen. Het zag er wel imposant uit, maar er was voor de leeuwen eigenlijk net zo veel bewegingsruimte als in een conventionele " kooi". Omdat het oude verblijf wegens bouwvalligheid moest worden afgebroken zijn de grote katten sinds 1970 in een speciaal voor hen ontwikkeld verblijf gehuisvest. ATTENTIE Wij ontdekten dat Argus Flooring BV op de Statenweg 112a (hoek Stadhoudersweg) te Rotterdam meer dan 200 soorten kurkvloeren, 100 soorten laminaat' en 100 soorten parket geheel gratis legt. (v.a. 20 m'). Dat lijkt ons een zeer welkom initiatief, * (gratis geldt alleen voor kurkvloeren) omdat het verhaaltje 'dat legt u er even in' natuurlijk niet opgaat. Argus Flooring heeft deze specialisatie door jarenlange ervaring wel in huis. Maak er gebruik van en laat u eens voorlichten over de diverse vloeren. ARGUS Flooring B.V. Statenweg 112a Brasserie Café-Restaurant Ons bedrijf is een verhaal apart. Kom het zelf ontdekken op loopafstand van Diergaarde Blijdorp. Voor een eenvoudige maaltijd van onze scherp geprijsde kleine kaart of een uitgebreid diner. Uw receptie, feestavond of vergadering verzorgen wij geheel naar uw wensen in onze inpandige zalenaccomodatie. Wij verstrekken u graag informatie. Tot ziens! Bentickplein KL Rotterdam Telefoon l..-.- De Zoo is prachtig gelegen in een dal, waardoor er veel hoogteverschillen zijn. Veel klimmen dus! De Zoo is eigendom van de stad Wuppertal, maar bestond al voordat de stad werd gevormd. Pas in 1929 werden de verschillende gemeenschappen in het dal van de Wupper samengevoegd tot de stad Wuppertal. Overigens kon de Zoo al in 1901 op een volstrekt unieke manier worden bereikt. In dat jaar, waarin de koets nog een normaal vervoersmiddel was, werd de "Schwebebahn" geopend, een soort tram aan een rails in de lucht! Anno 1997 is de Zoo nog steeds op die wijze te bereiken. Zoals hierboven al aangegeven is de Wuppertaler Zoo altijd vernieuwend bezig geweest. Ze was een van de eerste dierentuinen die overging tot de Hagenbeck stijl: open verblijven afgescheiden door kunstmatige rotspartijen en grachten in plaats van tralies. Tussen 1912 en 1968 waren de leeuwen bijvoorbeeld gehuisvest op een enorme rotspartij. U moet zich daar natuurlijk niet te Ofschoon de verblijven dus regelmatig worden vernieuwd had ik tijdens ons bezoek vaak het gevoel dat het allemaal wat beter had gekund. Het verblijf van de grote katten vind ik ronduit erbarmelijk. Een "postzegelverzameling" roofdieren in te kleine hokken met tralies. Snel doorlopen dus! Dat geldt ook voor het huis voor kleine katten. Waarom wordt de overvloedig aanwezige vrije ruimte niet benut? Veel verblijven zijn niet meer dan een omheind stuk grond, dan kan het toch enige tientallen vierkante meters groter? Waarom zijn zo veel verblijven zo "clean " en vlak? Hoogteverschillen zijn relatief simpel aan te brengen. Wolven kunnen best op oude bladeren lopen, denk bijvoorbeeld aan het beren bos in Ouwehands Dierenpark. Ook het nieuwe olifantenverblijf viel een beetje tegen. De directeur vertelde dat er tijdens de bouw veel is overlegd met Blijdorp, dat toen bezig was met Taman Indah. Er is echter een enorm verschil tussen beide verblijven. De vormgeving in Wuppertal is veel saaier: geen -namaak- bomen, tralies, et cetera. De directeur legde uit dat de financiële situatie Wuppertal heeft gedwongen tot een "conservatieve" bouwwijze. Een verblijf

18 moet in Wuppertal gemiddeld 50 jaar mee gaan, en er is weinig geld voor onderhoud. Kortom, degelijkheid is gewenst. Zo is er bijvoorbeeld alleen een hydraulisch systeem voor de deur van het bullenverblijf. Een hydraulisch systeem kan immers kapot gaan... Begrijpelijk, maar toch jammer. Er is ook veel goeds te zien. Bijvoorbeeld de vrije vlucht volière voor onder meer kolibries en de verblijven voor roofvogels en kodiakberen. Of de enorme vlakte met onder meer mara's. Uniek voor Europa zijn de Midden Amerikaanse tapirs, die gehuisvest zijn in het omgebouwde oude olifantenhuis. Wuppertal was ook de eerste Europese dierentuin met ~oningsjachtluipaarden, afkomstig van fokstation "De Wildt" in Zuid-Afrika. In Wuppertal is ook een vriendenvereniging actief. De 500 leden hebben onder meer mee betaald aan de totstandkoming van de kolibire-volière en de Zoo-school. Ook in Wuppertal werken de vrienden dus hard mee om de tuin te verbeteren! Ik k.ijk met gemengde gevoelens terug op onze reis naar Wuppertal. De sfeer in de bussen was weer prima, ondanks de reis van vele uren. In de tuin was veel moois te zien. Mede dankzij de Vriendenreizen zien we re?,elm,?tig.'pracht~g ingerichte verblijven. Ook ons BIljdorp timmert op dit gebied aan de weg. Het is dan extra pijnlijk om, anno 1997, te worden geconfronteerd met ouderwetse hokken. Het is dan ook te hopen dat de komende jaren meer diersoorten betere verblijven krijgen die passen in het schitterende landschap! NIGHT Het ideale arrangement voor partijen personeelsfeestjes en gezelschappen Diner met avondrondleiding Tekst: Marcel Kreuger Foto's: Peter Stolk Voor meer informatie: Diergaarde Blijdorp Van Aerssenlaan KE Rotterdam Telefoon

19 Takins in het wild en in dierentuinen. De eerste verjaardag van takin jong Tsangpo in Diergaarde Blijdorp, op 1 april 1997, is een mooie aanleiding om de historie van het houden van takins in mensenhand te bestuderen. Dit is, helaas, snel gedaan, want het aantal dierentuinen buiten het natuurlijke verspreidingsgebied, dat deze "klimgeiten" in de col lectie heeft, bedraagt wereldwijd slechts 14! De takin is een typisch Aziatische soort, die voorkomt in China, Burma, India en Bhutan. Er bestaan drie of vier ondersoorten (er wordt gediscussieerd over eventuele verschillen tussen de ondersoorten Budorcas taxic%r taxic%r en de Budorcas taxic%r whitei) die allen in het oostelijke deel van de Himalaya leven. Wetenschappers hebben moeite om deze soort tot een bepaalde taxonomische groep te rekenen: takins hebben dezelfde lichaamsgrootte als gaurs, maar verder veel externe kenmerken van schapen. Daarom worden ze ook wel "rundergems" of "gnoegeit" genoemd. Tegenwoordig worden :ze tot de orde van de "holhoornige runderen " gerekend. In een Chinees boek geschreven tijdens de Ming dynastie werd de takin betiteld als "Chou Niu", hetgeen hetzelfde uitgesproken wordt als "Zhu"; de Chinese naam voor bamboe. Inderdaad leven takins voornamelijk in bamboebossen en bamboe vormt een groot deel van hun voedsel. In Blijdorp en andere dierentuinen doen ze het echter uitstekend op een dieet van hooi, havermout, paardenbrokken, appels en peen. Tevens krijgen ze in de Diergaarde regelmatig een bos takken, waarmee ze uren bezig kunnen zijn. cas taxic%r taxic%r), die er tot 1918 te zien was (foto). Totaal zijn er vanaf 1909 tot heden slechts 21 takins uit Bhutan, Burma en China naar Europa, Amerika en Japan geïmporteerd. Londen Zoo kreeg in 1923 twee nieuwe takins, twee wijfjes dit keer. Eén stierf een paar dagen na aankomst, maar de andere blies pas in 1935 haar laatste adem uit. Gezien de duur van hun verblijf in de London Zoo in die tijd was het kennelijk in het algemeen niet zo moeilijk een takin in gevangenschap te houden. Toch duurde het bijna een kwart eeuw voordat weer een dierentuin buiten het oorspronkelijke verspreidingsgebied deze soort in de collectie kon opnemen. Dat hing (en hangt!) samen met het feit dat de Oost Aziatische bergstreken, waar deze dieren leven, slechts zeer moeilijk toegankelijk zijn en de takins zich zeker niet gemakkelijk laten vangen. Iedere Vriend van Blijdorp, die de takins wel eens op de rots heeft zien klimmen, weet waarom! In 1959 kwam er een takinkalf naar de Bronx Zoo in New Vork. Het dier was gekocht van boeren in een bergdorpje in Burma, waar het tussen de huisrunderen in de weide liep. Ook dit exemplaar hield het lang vol en stierf in Sinds 1959 kwamen er via de Rangoon Zoo mondjesmaat takins naar Europa en Amerika. Toch werd de eerste takin in een dierentuin pas ruim 20 jaar later geboren. Diergaarde Blijdorp kreeg in 1983 voor het eerst een takin. Het ging hierbij om Erwin, die in 1981 als tweede takin in Tierpark Berlin-Friedrichsfelde geboren was.. Berlijn had Blijdorp toegezegd zo spoedig mogelijk een vrouwtje te sturen, maar daarop moest Erwin (foto p.37) tot 1991 wachten. In dat jaar kwam het in 1990 in Friedrichsfelde geboren vrouwtje Kisima (in Blijdorp omgedoopt tot "Gompy") naar Rotterdam. Aangezien zij nog klein was, besloot men haar gescheiden van Erwin te houden, tot ze volwassen zou zijn. Dat heeft Erwin echter niet meer mogen meemaken, want hij stierf in Bij het eerste transport van dieren uit China zat ook een Sechuan takinman, maar die werd bij aankomst helaas levenloos in de transportkist aangetroffen. In mei 1995 ~wam er dan een nieuw (verwant) mannetje Uit Berlijn. Met deze twee jaar oude knaap is Gompy naar Antwerpen vertrokken, w~nt in juli 1995 kwam het tweede transport Uit Shanghai met een koppel Sechuan takins! Hierop komen we later in dit artikel terug. De Sechuan takin (Budorcas taxic%r tibetana), een ondersoort van de Mishmi takin, werd ontdekt door Pater David, die verre reizen maakte om diersoorten te ont- ~ Cltpyr~i!JtI...\"0.9.1 The Takin.... De takin werd als soort in 1850 wetenschappelijk beschreven, maar het zou nog bijna 60 jaar duren, voor de eerste takin in een dierentuin te zien was. In 1909 kreeg de London Zoo, door ons erelid Ramack zo treffend betiteld als "the mother of all zoos", uit Bhutan een mannelijke Mishmi takin (BudorlPillJ!/), by U" S. h'~y11iilre, F.Z.S. Tierpark Berlin-Friedrichsfelde ontving in 1974 een mannelijke Mishmi-takin ("Otje" genaamd); twee jaar later arriveerde er een partner. In 1967 was er al kort een Mishmi takin in Zoo Hannover te zien geweest, die op doorreis naar New Vork was. Op 28 maart 1980 werd de allereerste takin buiten het verspreidingsgebied in Tierpark Berlin-Friedrichsfelde geboren. Inmiddels zijn er in Berlijn 32 takins geboren, die helaas allen van dit ene stel afstammen (foto's). Ot je stierf in 1994 en werd bijna 21 jaar oud; een record! Hij is 18 keer vader geworden. Ondanks vele pogingen is het Berlijn nooit gelukt onverwante dieren uit Azië te krijgen. Een aantal dieren is verhuisd naar de dierentuinen van Wuppertal, München, Dresden, Nürnberg, Antwerpen (via Blijdorp) en San Diego. Alleen in San Diego hebben de Mishmi takins zich tot nu toe voortgeplant, maar de beide ouderdieren stammen ook van dat ene koppel uit Berlijn af.

20 stekende combinatie, want de rhesusapen zijn constant op hun hoede voor de takins en daardoor veel actiever. dekken (en tegelijkertijd de bevolking te bekeren). Hij maakte in 1870 een reis door het Sechuan-gebied in China en stuurde hetgeen hij verzamelde op naar Parijs. Tijdens deze reis verkreeg hij onder meer delen van reuzenpanda's, kuifhertjes, Pater Davidsherten, kleine panda's en Sechuan takins. In Parijs werden de botten, schedels en huiden onderzocht en beschreven. Pas in 1987 zouden de eerste Sechuan takins naar de Westerse wereld komen. Via de quarantaine van Tierpark Berlin-Friedrichsfelde gingen drie dieren naar San Diego Zoo: een mannetje en twee vrouwtjes. AI in 1989 werden er twee jongen geboren en sindsdien heeft dit trio jaarlijks jongen voortgebracht. Na verloop van tijd trad er echter hetzelfde probleem op als in Tierpark Berlin-Friedrichsfelde met de Mishmi-takins: aangezien er maar één fokmannetje is, zou de populatie in korte tijd heel nauw aan elkaar verwant zijn. Gelukkig lukte het San Diego wèl om een nieuwe man uit China te halen en met hem werden drie dochters van de eerste man samengebracht. In januari 1997 werden hieruit de eerste drie jongen geboren. Er konden inmiddels koppels Sechuan takins afgegeven worden aan de dierentuinen in Colorado Springs, Cincinnati, St Louis en Minnesota. In St Louis werd zelfs al een jong geboren, dat echter niet lang geleefd heeft en helaas is ook het vrouwtje daar vorig jaar gestorven. De Amerikaanse populatie Sechuan takins is inmiddels bijna net zo groot als de kudde Mishmi takins in Europa, maar de Sechuan takins staan er wat gunstiger voor omdat er nu een tweede takinbui is. In 1995 ontving Blijdorp, met het tweede transport uit Shanghai, ook een koppel Sechuan takins. Dit stel kreeg een plaatsje op de apenrots, waar het toekomstige Himalayagedeelte gepland is. Dit verblijf, hoewel niet meer het nieuwste, voldoet uitstekend aan de eisen die de takins aan hun onderkomen stellen. Als ze op de vlakke ondergrond lopen, maken ze een wat onhandige indruk en lijkt het net alsof ze een beetje mank aan beide achterpoten zijn. Als ze echter de rots beklimmen wordt pas goed duidelijk waarom de dieren zo gebouwd zijn (foto p.38). De meest steile passages nemen ze zonder enige zichtbare inspanning en vooral het mannetje maakt er een sport van om, staande op het hoogste punt van de rots, het verkeer op de Stadhoudersweg in de gaten te houden. De Sechuan takins delen het verblijf met een groepje rhesusapen; een uit- AI op 1 april 1996 werd, tot ieders verrassing, een jong geboren. Daarmee is Blijdorp na Berlijn, San Diego en St. Louis de vierde westerse dierentuin waar een takin ter wereld kwam. Sommige mensen gaan er echter van uit dat de dieren in Blijdorp nauw verwant zijn aan de dieren die in San Diego te zien zijn. Een eventuele uitwisseling van jongen zou dan niet zoveel zin hebben. Dit is echter niet zeker omdat de contacten met China moeilijk zijn en men daar kennelijk ook de administratie niet zo goed bijgehouden heeft. Ter gelegenheid van deze eerste geboorte heeft men de drie dieren maar meteen namen gegeven : de vader gaat sindsdien door het leven als Dankar, de moeder wordt Matsang genoemd en het jong heeft men Tsangpo gedoopt. Een jonge takin ziet er trouwens nogal onbeholpen uit en het lijkt wel of er tijdens de zwangerschap iets misgegaan is. De pootjes zijn te lang, met name die van achteren. Ze zijn overal even dik; dat wil zeggen van boven te dun en van onderen juist te dik. Bovendien zitten de gewrichten op de verkeerde plaats, waardoor de achterpoten zwabberen. Je kunt dan ook de bezoekers horen zeggen: "Dat dier is zeker pas geboren, het kan nog niet eens goed lopen ". Wie echter wacht tot dat de kleine de rots beklimt, gelooft zijn ogen niet en begrijpt nu de gedachte achter de lichaamsverhoudingen: ook een jonge takin is al perfect berekend op een klimmend leven! Voor de vol ledigheid moet ook de gouden takin (Budorcas taxic%r bedfordi), afkomstig uit de Chinese provincie Shaanxi nog genoemd worden. Deze ondersoort is, voor zover bekend, nooit in levende lijve in de Westerse wereld te zien geweest. Alleen in Tokyotama en Okajama in Japan kan men deze onderssoort aantreffen. In Chinese dierentuinen worden Sechuan en gouden takins overigens wel regelmatig gehouden, maar daar komen ze dan ook oorspronkelijk vandaan. Takins zijn geen moeilijke kostgangers in dierentuinen. Ze stellen geen hoge eisen aan voedsel en onderdak (hoewel er natuurlijk wel degelijk rekening gehouden moet worden met hun uitstekende klimvermogen). Ze zijn al vroeg geslachtsrijp: een in 1991 in San Diego geboren vrouwtje zorgde nog geen drie jaar later zelf voor een jong. De zwangerschap duurt acht maanden zodat ze ieder jaar een jong kunnen krijgen. Daarnaast kunnen ze ruim twintig jaar oud worden. Het valt dus te verwachten, dat dankzij de fok van Berlijn, San Diego en nu ook Blijdorp, het aantal takins in dierentuinen aanzienlijk zal stijgen. Daarmee krijgen de dierentuinen de kans om de mensheid in contact te brengen met een nieuwe ambassadeur van de Chinese bamboebossen. Het is te hopen dat er binnen afzienbare tijd nog enkele onverwante dieren uit Azië geïmporteerd kunnen worden, zodat de dierentuinen op lange termijn levensvatbare populaties takins kunnen opbouwen: vertegenwoordigers van een prachtig stukje aarde dat nooit mag verdwijnen!