Rechtstreeks getroffen belang als voorwaarde voor slachtofferschap

Transcriptie

1 Rechtbank Amsterdam Meervoudige Strafkamer Zitting d.d. 12 maart 2012, aantekeningen mondelinge toelichting raadsman mr. Richard A. Korver, optredende voor een deel van de benadeelde partijen en slachtoffers Parketnummers 13/ , 13/ & 13/ Inzake: Zedenzaak Amsterdam Verdachten: Roberts M. Richard van O. Edelachtbaar College, Geachte Officieren van Justitie, Geachte confrères, Verweer al op schrift aangeleverd, gesloten stelsel van rechtsmiddelen Afgelopen vrijdagavond leverde ik voor alle procespartijen een op schrift gesteld verweer aan waarbij ik er ook op wees dat er sprake is van een gesloten stelsel van rechtsmiddelen, redenen waarom het verzoek der verdediging direct zou moeten worden afgewezen. Enkel voor het geval u meent dat de verdediging ontvangen dient te worden in haar verzoek tot heroverweging van toekenning van het spreekrecht voer ik nog het een en ander aan. Eventuele heroverweging ouders slachtoffers Voor het geval uw Rechtbank, tegen het gesloten stelsel der wet in, mocht oordelen dat er sprake kan zijn van een heroverweging van uw beslissing d.d. 15 december 2011, heeft te gelden dat ik u voor alsdan namens ouders verzoek tevens uw overweging ten aanzien van de stelling dat ouders geen slachtoffers in de zin van de wet zouden zijn te heroverwegen op basis van hetgeen hier reeds over werd aangevoerd bij pleidooi van 25 november 2011 en het hierna volgende. In tegenstelling tot hetgeen u Rechtbank heeft overwogen, valt wat een zeer groot deel van de ouders betreft niet vol te houden dat zij niet binnen de definitie van het woord slachtoffer in de zin der wet, zoals opgenomen in art. 51a lid 1 Sv. vallen. Ik verwijs hiervoor onder meer naar hetgeen ik hierover heb aangevoerd in mijn pleidooi van 25 november 2011 ten aanzien van hetgeen Prof. dr. F. Lamers-Winkelman over het slachtofferschap van ouders heeft verwoord in haar deskundigenrapport van 4 oktober 2011, waaruit blijkt dat ouders zelf ook als slachtoffer van Robert M. zijn aan te merken, daar zij zelf ook verschillende klachten (kunnen) ondervinden als direct gevolg van het misbruik van hun kinderen. Daarnaast zal ik hierna nog toelichten dat bij een juiste toepassing van de wet ouders ook als direct slachtoffer zijn aan te merken nu de delicten op de tenlastelegging wel degelijk ook zien op door de wet beschermde belangen van ouders zelf. Rechtstreeks getroffen belang als voorwaarde voor slachtofferschap U heeft in uw vonnis d.d. 15 december 2011 overwogen dat het nadeel van ouders, hoe ernstig ook, een afgeleid belang blijft van de positie van het kind. Namens mijn cliënten bestrijd ik deze stellingname uitdrukkelijk. Ik breng u de wordingsgeschiedenis van de delicten die ten laste worden gelegd in herinnering. Als voorbeelden noem ik:

2 244 Sr. (seksueel binnendringen < 12 jaar) en art 247 Sr. (ontucht met kind) Deze strafbepalingen beogen niet alleen de lichamelijke integriteit van het zeer jeugdige slachtoffer te beschermen, maar zien ook op bescherming van de goede zeden. Indien iemand voldoet aan de delictsomschrijving van artikelen 244 en/of 247Sr., handelt die persoon in strijd met de goede zeden. Ouders in deze zaak hebben hun kind naar een kinderdagverblijf gebracht in het vertrouwen dat hun kind daar goed zou worden verzorgd. Zij gaven zo bezien tijdelijk de ouderlijke rol, voor zover die ziet op de bescherming van het kind tegen onheil, uit handen aan het kinderdagverblijf. Nu de verdachte(n) in deze zaak verdacht worden van de strafbare handelingen als bedoeld in artikel 244 en 247 Sr (danwel de medeplegen- of medeplichtigheidvariant daarvan) plegen zij niet alleen inbreuk op de lichamelijke integriteit van het jeugdige slachtoffer. Deze artikelen zien immers ook op de strafbaarstelling van misdrijven tegen de goede zeden. De strafbepaling van art. 247 Sr beoogt niet alleen de lichamelijke integriteit van het zeer jeugdige slachtoffer te beschermen maar ziet daarnaast op bescherming van sociaal- ethische normen die in onze samenleving gelden. Zo bezien worden ook ouders door het strafbaar handelen van verdachte(n) getroffen, namelijk in het belang dat zij hebben om hun kinderen te behoeden voor misdrijven tegen de zeden. De in de onderhavige zaak geschonden belangen van de minderjarigen kunnen onmogelijk los worden gezien van de belangen van de ouders. De belangen van de ouders worden dus ook mede door de geschonden norm beschermd. De ouders zijn hierdoor geen derdebelanghebbenden maar wel degelijk zelf ook slachtoffer. Zo bezien worden ook ouders rechtstreeks getroffen door de ontuchtige handelingen van verdachte. Ouders worden namelijk geraakt in het belang dat zij hebben om hun kinderen te beschermen tegen sociaal- ethisch volstrekt onaanvaardbare handelingen. Kortom zelfs indien de theorie van de schütznorm wordt toegepast zijn ouders als rechtstreeks slachtoffer te kwalificeren. Immers, het te beschermen belang is ook hun belang. Appels en peren Ik wijs u erop dat, in het door de verdediging onder uw aandacht gebrachte arrest van de Hoge Raad, gewezen op 6 maart 2012, sprake is van een situatie waarin het spreekrecht werd uitgeoefend die totaal anders is dan hetgeen zich in deze zaak afspeelt. Immers, in het arrest van de Hoge Raad werd het spreekrecht uitgeoefend door een vriendin van het overleden slachtoffer. Hoewel degene die in die zaak het spreekrecht uitoefende het verlies van haar vriendin als zeer pijnlijk ervoer, kan dit geenszins worden vergeleken met deze zaak waarin de belangen van zeer veel kleine kinderen op het spel staat. Er zit vanzelfsprekend een wezenlijk verschil tussen het uitoefenen van het spreekrecht als nabestaande en het uitoefenen van het spreekrecht door de ouder / advocaat in zijn rol als vertegenwoordiger van de minderjarige. Eens monddood niet altijd monddood De verdachte Roberts M. heeft zijn slachtoffers volgens het OM bewust en zorgvuldig uitgekozen omdat zij niet in staat waren om hun mening te verkondigen. Het gaat hier dan ook om weerloze kinderen die herhaaldelijk en op grove wijze door verdachte(n) zijn misbruikt zonder dat zij dit aan iemand kenbaar konden maken. Gelet op de omvang van deze zaak en de gevolgen die het misbruik voor vele gezinnen met zich heeft gebracht, dient er door

3 de ouders en eventueel hun advocaat namens hen het woord te kunnen worden gevoerd nu de minderjarigen hier zelf niet toe in staat zijn. Rechtsvorming of rechtsvinding? Het verschil tussen de zaak die voor de Hoge Raad werd gebracht en deze zedenzaak, waarin u het recht tot spreken aan ouders al heeft toegekend, is dusdanig wezenlijk dat zelfs de argumentatie van de verdediging dat sprake zou zijn van rechtsvorming door uw Rechtbank geen hout snijdt. Op 25 november 2011 heb ik immers reeds aan uw Rechtbank voorgehouden dat de uitoefening van het spreekrecht een civiel recht binnen de strafrechtelijke procedure is. Binnen het civiele recht is het recht van ouders om de belangen van minderjarigen van de leeftijd van de kinderen in kwestie te behartigen reeds gecodificeerd. Zowel het EHRM, in haar jurisprudentie, als het EU-Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure maakt geen onderscheid naar leeftijd wanneer het gaat om slachtofferschap. Naar Nederlands recht wordt de minderjarige die niet in staat is zijn of haar eigen belangen te behartigen, ex artikel 1:245 BW, vertegenwoordigd door de persoon onder wiens gezag hij of zij staat. Krachtens artikel 1:245 lid 4 BW heeft dit gezag betrekking op zijn vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, zowel in als buiten rechte. Dit lid is dus expliciet opgenomen, omdat de minderjarige zelf in beginsel onbekwaam is om in rechte op te treden, ofwel in casu: zijn of haar rechten als slachtoffer uit te oefenen. Binnen de civielrechtelijk positie die het slachtoffer binnen het strafproces inneemt is artikel 1:245 BW dan ook onverkort van toepassing nu het immers gaat om een burgerlijke handeling in rechte binnen het strafproces. Ouders dient dan ook als wettelijk vertegenwoordiger van hun minderjarige kinderen, ex art. 1:245 BW, binnen het civielrechtelijke deel van het strafproces het spreekrecht, toe te komen. Dwaalspoor Ik wijs u er dan ook nadrukkelijk op dat het (dwaal)spoor waarop de verdediging van beide verdachten uw Rechtbank tracht te zetten, namelijk de suggestie dat er bij toewijzing van het spreekrecht zoals u Rechtbank aan ouders heeft gedaan sprake zou zijn van rechtsvorming in plaats van rechtsvinding, het verkeerde spoor is. De wetgever heeft ouders immers met art. 1:245 BW nu juist het recht toegekend om namens hun minderjarige kinderen op te treden. Verdragen Voor het geval u niet op basis van het voorgaande reeds komt tot toekenning/handhaving van spreekrecht aan ouders en/of hun advocaat wijs ik u nog op alle verdragsbepalingen die ik tijdens de vorige zitting heb aangehaald en de daarbij behorende jurisprudentie waar door uw Rechtbank tot op heden nog niet op is gerespondeerd. Op grond van meerdere verdragsbepalingen komt aan (de advocaat van) slachtoffers het recht toe om het spreekrecht, danwel door middel van vertegenwoordiging, uit te oefenen. EU-Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure d.d. 15 maart 2001 Dit kaderbesluit ziet op de positie van slachtoffers binnen, met name, de strafrechtelijke procedures in de lidstaten. Een kaderbesluit van de Europese Unie bevat dwingende normen waarmee de lidstaten hun nationale

4 wetgeving in overeenstemming dienen te brengen. 1 Daarnaast volgt uit jurisprudentie van het Europees Hof dat de nationale rechter verplicht is bij de toepassing van het nationale recht, dit zoveel mogelijk te doen in het licht van de bewoordingen en het doel, met andere woorden de geest, van het Kaderbesluit. 2 De lidstaten dienen een passende en reële rol in het strafrecht in te ruimen voor het slachtoffer en zij dienen de mogelijkheid voor het slachtoffer om tijdens de procedure te worden gehoord, te waarborgen. De correcte en respectvolle bejegening van het slachtoffer ex. artikel 2 lid 1 hangt samen met het recht van het slachtoffer om gehoord te worden op grond van artikel 3 van het Kaderbesluit. Bijzonder kwetsbare slachtoffers, zoals vermeld in artikel 2 lid 2, dienen een specifieke behandeling te krijgen, hetgeen in casu het geval is nu er sprake is van zeer veel jonge kinderen die seksueel zijn misbruikt. Gezien het recht om te worden gehoord krachtens artikel 3 en het recht op specifieke behandeling op grond van artikel 2 lid 2, dient het hoorrecht op specifieke wijze aan de jonge slachtoffers toe te komen. Gezien het feit dat de mogelijkheid ontbreekt om de jonge slachtoffers zelf het spreekrecht te laten uitoefenen, vloeit uit het bovenstaande voort dat de raadsman het spreekrecht namens de slachtoffers kan uitoefenen voor zover zij hier zelf niet toe in staat zijn. In het arrest van de Hoge Raad d.d. 6 maart 2012 stelt de Hoge Raad zonder nadere motivering 3 dat de wet waarin ouders het spreekrecht niet expliciet toekwam zou stroken met voornoemd kaderbesluit. Mijn cliënten en ik zijn van mening dat de Hoge Raad dit verkeerd heeft gezien. Blijkens de concept Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel tot uitbreiding van de kring van spreekrechtgerechtigden, is de wetgever dat met ons eens en dient het spreekrecht te worden uitgebreid om, in lijn met het kaderbesluit, daadwerkelijk een reële en passende rol in het ruimen voor het slachtoffer en waarborgen te bieden voor de mogelijkheid om tijdens de procedure te worden gehoord, zoals het besluit voorschrijft. Dit standpunt wordt gedeeld door belangrijke actoren binnen de maatschappij op het gebied van slachtofferexpertise. Uit de MvT blijkt het volgende: In het overgrote deel van de adviezen wordt steun uitgesproken voor de voorgenomen uitbreiding. Slachtofferhulp Nederland ondersteunt het wetsvoorstel van harte. Het OM constateert dat de voorgestelde uitbreiding tegemoet komt aan de wensen die in de praktijk leven 4 en begroet het wetsvoorstel met instemming. Ook de Rvdr, NVvR en het Schadefonds geweldsmisdrijven zijn positief en constructief.(..) 5 Zoals eerder door mij aangevoerd deelt ook Defence for Children International het standpunt dat ouders zouden moeten kunnen spreken namens hun minderjarige kinderen en dat zij dit bovendien ook door hun advocaat moeten kunnen laten uitoefenen indien zij daar de voorkeur aangegeven. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (hierna: IVRK) waarborgt de rechten die specifiek aan kinderen toekomen. Gezien de holistische werking van het verdrag hangen alle artikelen met elkaar samen, naast 1 Artikel 34 Vedrag betreffende de Europese Unie. 2 HvJ Pupino, 16 juni 2005, C-105/03. 3 Hetgeen veelal duidt op verdeeldheid binnen de Hoge Raad 4 Onderstreping raadsman 5 Pagina 5 Memorie van Toelichting bij Wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter uitbreiding van het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces

5 het specifieke artikel moet men ook het geheel van rechten in ogenschouw nemen. 6 Het belang van het kind, zoals weergeven in artikel 3 IVRK, dient te allen tijde voorop te staan indien er beslissingen worden genomen die betrekking hebben op de minderjarige. Artikel 12 IVRK waarborgt de mening van kinderen door kinderen het recht te geven hun mening vrijelijk te uiten in zaken die het kind betreffen in overeenstemming met de leeftijd en rijpheid van het kind. De verdragsstaten moeten ervoor zorg dragen dat het kind het effectieve recht heeft haar/zijn mening te uiten in alle zaken die het kind betreffen. Dit klemt des te meer nu op grond van artikel 12 jo artikel 40 IVRK het kind recht heeft om gehoord te worden in elke juridische procedure die op het kind van toepassing is. 7 De rechter hierbij de zich ontwikkelende vermogens van het kind in acht te nemen op grond van artikel 5 IVRK. Indien het kind zelf niet in staat is om zijn mening ex. artikel 12 te verkondigen, dan kan deze door tussenkomst van een vertegenwoordiger worden verkondigd. Uit bovenstaande bepalingen volgt dan ook dat in deze zaak zowel de ouders als de advocaat van (de ouders van) het kind, namens het kind het spreekrecht kunnen uitoefenen. Het kind heeft immers het recht om gehoord te worden in elke juridische procedure die op het kind van toepassing is. Gelet op de rechtstreekse werking van artikel 12 IVRK 8 en het gegeven dat de verdachte Roberts M. bewust heeft gekozen voor slachtoffers die vanwege hun zeer jeugdige leeftijd niet in staat waren hun mening te formuleren en verkondigen, dienen de ouders en de advocaat door middel van vertegenwoordiging, de mening van de minderjarige kenbaar te kunnen maken aan verdachte(n) en aan uw Rechtbank. Dit is tevens in lijn met artikel 3 IVRK, nu de belangen van het kind door de advocaat worden behartigd. EVRM Het recht op een eerlijk proces en een daadwerkelijk en effectieve rechtsingang wordt gewaarborgd door artikel 6 jo artikel 13 EVRM. De benadeelde van een strafbaar feit moet zich volgens artikel 6 lid 1 en artikel 13 EVRM kunnen wenden tot een rechterlijke instantie om schadevergoeding te kunnen vorderen. Daar uit jurisprudentie van het Europese Hof 9 blijkt dat het IVRK van belang is voor de interpretatie van het EVRM, moeten deze artikelen moeten in samenhang worden gezien met artikel 12 IVRK. Dit klemt des te meer nu er geen leeftijdsgrens aan het EVRM is gebonden. Het recht op hoor en wederhoor is een van de vereisten voor het recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6 EVRM. 10 Indien er afbreuk wordt gedaan aan het recht op hoor en wederhoor, door het uitoefenen van het spreekrecht door de advocaat niet toe te staan, heeft te gelden dat deze kinderen hun recht op een effectieve toegang tot de Rechter als verankerd in artikel 6 jo 13 EVRM, de facto wordt ontnomen. Daar de kinderen, gezien hun jeugdige leeftijd, niet in staat zijn om het recht van hoor en wederhoor toe te passen, spreekt het voor zich dat de advocaat van de kinderen deze rechten voor hen dient te kunnen uitoefenen. Dit is ook in lijn met hetgeen hierboven is gesteld met betrekking tot het recht om gehoord te worden ex. artikel 12 IVRK. De advocaat van de minderjarigen dient het recht op en hoor en wederhoor effectief te kunnen toepassen door gebruik te maken van het spreekrecht. 6 S. Meuwese, M. Blaak, M. Kaandorp, Handboek internationaal jeugdrecht, Ars Auqui Libri: Nijmegen p. 5 7 S. Meuwese, M. Blaak, M. Kaandorp, Handboek internationaal jeugdrecht, Ars Auqui Libri: Nijmegen p Kamerstukken II Onder andere: EHRM Maslov tegen Oostenrijk, arrest van 23 juni 2008 r.o. 82, nr /06, EHRM La Fargue tegen Roemenië, arrest van 13 juli 2006, nr /02 r.o EHRM Helle tegen Finland, arrest van 19 december 1997, Recueil/Reports, 1997-VIII, 2911.

6 Op grond van het EHRM heeft dus te gelden dat indien ouders door uw Rechtbank niet in de gelegenheid worden gesteld om hun kinderen te vertegenwoordigen, de advocaat van de kinderen op grond van bovenstaande artikelen in ieder geval in de gelegenheid moet worden gesteld om dit te doen en dus het woord moet kunnen voeren namens zijn cliënten ter zitting. Motie Gerkens 2009, anticiperen op nieuwe wetgeving Uit de u inmiddels bekende motie Gerkens blijkt dat dit in democratische zin een breed gedragen standpunt is. Ik dien nog een correctie toe te voegen aan de cijfers die ik in mijn verweer van afgelopen vrijdag 9 maart noemde ten aanzien van het aantal stemmen voor deze motie. Bekend was dat in 2009 alleen de PVV tegen de motie gestemd heeft. Die partij was destijds niet met 20, maar met 9 zetels vertegenwoordigd. Dit maakt dat er dus niet met 20, maar slechts met 9 stemmen tegen de motie gestemd werd. Ik wijs u erop dat het usance binnen de rechtspraak is om rekening te houden met moties. Deze vertegenwoordigen immers de wil van de wetgever. Ik verwijs u hiervoor onder meer naar rechtspraak, waarin, niettegenstaande de wettelijke bepalingen, rekening werd gehouden met de mogelijke uitkomst van een motie. 11 Het wetsvoorstel van staatssecretaris Teeven is op 16 februari 2012 bij de Tweede kamer ingediend en ligt op 22 maart a.s. in de Tweede Kamer voor. Het is een feit van algemene bekendheid dat een ruime meerderheid, zo niet volstrekte meerderheid, voor zal stemmen. Ik wijs er daarbij op dat zelfs justitiewoordvoerder Helder van de PVV, de enige partij die tegen was, afgelopen zondagochtend op nationale televisie heeft gezegd dat zij haar fractie positief over dit wetsvoorstel zal adviseren. In dat wetsvoorstel krijgen niet alleen ouders spreekrecht maar mogen ook advocaten het spreekrecht namens slachtoffers die daartoe niet in staat zijn het recht hen te vertegenwoordigen. Secundaire victimisatie Tot slot wijs ik u nog op hetgeen Hoogleraar victimologie Van Dijk op 10 maart 2012 in Trouw verwoordde over de eventuele gevolgen van het afpakken van het aan ouders reeds door u Rechtbank toegekende spreekrecht. Ik citeer uit het artikel: Omdat het spreekrecht in de zedenzaak nog afgepakt kan worden, vreest Van Dijk voor wat in wetenschappelijke kring 'secundaire victimisatie' heet. Van Dijk: "Als gedupeerde is je bestaan al geschokt door wat de dader je heeft aangedaan. Dat kan traumatiserend werken. Als organen als de rechterlijke macht je dan ook nog hardvochtig behandelen, kan er een extra trauma bijkomen. Iemand voelt zich dan voor de tweede keer vernederd, en nu door de instantie die hij nog vertrouwde. Second rape noemen de Amerikanen dat fenomeen 12 Een en ander klemt te meer nu ouders zich reeds weken hebben voorbereid op de spreekrechtverklaringen en dit voor velen van hen een emotioneel proces is geweest. Een ouder zei mij: Als het spreekrecht mij wordt ontnomen, voel ik mij dubbel gepakt. 11 O.a. LJN: AZ4360, Rechtbank 's-gravenhage, zittingsplaats Zwolle, , AZ7346, Rechtbank 's-gravenhage, zittingsplaats Haarlem & AZ7332, Rechtbank 's-gravenhage, zittingsplaats Amsterdam Trouw, 10 maart 2012 pag 1

7 Het is om al deze redenen, alsmede om de redenen als genoemd in mijn pleidooi van 25 november 2011 en het verweer van 9 maart 2012, dat ik u Edelachtbaar college verzoek het reeds aan ouders toegekende spreekrecht in stand te laten en daarenboven ook hun raadsman het recht toe te kennen namens hun spreekrecht uit te oefenen. Dat is volgens mijn cliënten niet alleen uw juridische, maar ook uw morele plicht. Zoals u het zelf al verwoordde in uw uitspraak van 15 december 2011: De rechtbank is echter van oordeel dat de aard en de omvang van de strafzaak zo buitengewoon zijn, alsmede de mogelijke impact op de direct betrokkenen, dat het ervoor mag worden gehouden dat de wetgever, destijds bij de totstandkoming van de wet, deze niet in al hun aspecten voor ogen heeft gehad. Dit betekent dat voor een juiste interpretatie mede de achterliggende gedachte om tot een regeling te komen van belang is.