Ontwikkeling financiële positie 65-plussers

Transcriptie

1 Ontwikkeling financiële positie 65-plussers Quick scan op basis van statistieken en paneldata datum 20 januari 2015 auteur(s) Boukje Cuelenaere Joris Mulder versie V4.0 classificatie

2 CentERdata, Tilburg, 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Ontwikkeling financiële positie 65-plussers Huishoudens 65-plussers Financiële positie 65-plussers Ervaren financiële situatie Gezondheid en financiële positie Gezondheid 65-plussers Relatie gezondheid en financiële situatie Conclusies en mogelijkheden vervolgonderzoek Quick scan financiële positie 65-plussres Conclusies Mogelijkheden voor vervolgonderzoek...17 Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 1/17

4 1 Inleiding Voor het wetenschappelijk bureau van de politieke partij 50PLUS is het van belang goed zicht te hebben op de ontwikkelingen in de koopkracht van 65-plussers. In september 2014 heeft het NIBUD de koopkracht van 65-plussers in verschillende situaties modelmatig doorgerekend. Na september 2014 is nog een reeks van maatregelen aangekondigd die de financiële positie van 65-plussers raken. De groep 65-plussers is een gevarieerde groep waarbinnen de financiële positie ook sterk varieert. Niet alle maatregelen raken elke 65-plusser. Belangrijke determinanten van de financiële positie zijn onder meer de gezondheidssituatie, het daarmee samenhangende voorzieningengebruik en de leeftijdsklasse. Het wetenschappelijk bureau 50PLUS heeft CentERdata gevraagd een kort onderzoek uit te voeren naar de financiële positie van 65- plussers. In dit onderzoek staan de volgende vragen centraal: 1. Wat is de financiële positie van 65-plussers, onderscheiden naar verschillende leeftijdsklassen en gezondheidssituaties? 2. Welke ontwikkeling heeft de afgelopen jaren feitelijk plaatsgevonden in de financiële positie van 65-plussers? 3. Op welke wijze kan het beste meer gedetailleerd zicht verkregen worden op de financiële situatie van met name de ouderen die te maken hebben met een opeenstapeling van maatregelen en bezuinigingen? CentERdata beschikt over een representatief panel voor de Nederlandse bevolking (LISS panel) waarin vanaf 2008 jaarlijks gegevens zijn verzameld over onder meer gezondheid, inkomenspositie en bezit. Om de onderzoeksvragen van het wetenschappelijk bureau 50PLUS te beantwoorden zijn analyses van data uit het LISS panel gecombineerd met een quick scan van de beschikbare cijfers en literatuur. De groep 65-plussers is een grote groep die onderling sterk verschilt en die minstens twee generaties beslaat. Om recht te doen aan deze variatie maken wij voor een aantal analyses onderscheid tussen de groep van 65 tot en met 74 jaar en de 75-plussers. In hoofdstuk 2 gaan wij eerst in op het aantal 65-plus huishoudens. Vervolgens bespreken wij de financiële positie van 65-plussers, waarbij eerst een aantal harde indicatoren besproken worden om vervolgens in te gaan op de ervaren financiële situatie. Hoofdstuk 3 beschrijft de relatie tussen gezondheid en de financiële situatie en tot slot geeft hoofdstuk 4 de conclusies en een suggestie voor vervolgonderzoek. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 2/17

5 2 Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 2.1 Huishoudens 65-plussers Nederland telde in 2010 bijna 7,4 miljoen huishoudens waarvan 23 procent met een huishoudhoofd van 65 jaar of ouder (1,7 miljoen huishoudens). In de leeftijdscategorie 65 tot 75 jaar vormen tweepersoonshuishoudens de grootste groep met 58%. Na 75 jaar draait dit om en is het grootste deel eenpersoonshuishouden, namelijk 60%. Tabel 2.1 Aantal huishoudens in Nederland en 65-plus, 2010 (x 1.000) Leeftijdscategorie Totaal aantal Waarvan 1p hh (abs) Waarvan 1p hh (%) Waarvan 2p hh Waarvan 2p hh (%) hh (abs) 65 t/m % % 75 en ouder % % Totaal huishoudens % % Bron: CBS Tabel 2.2 geeft de informatie over de 65-plus huishoudens in het representatieve LISS panel waar in deze quick scan gebruik van wordt gemaakt. Het blijkt dat 75-plussers in het LISS-panel vaker dan gemiddeld in Nederland deel uit maken van een tweepersoonshuishouden. Tabel 2.2 Aantal huishoudens in het LISS panel (januari 2014) Leeftijdscategorie Totaal aantal Waarvan 1p hh (abs) Waarvan 1p hh (%) Waarvan 2p hh Waarvan 2p hh (%) hh (abs) 65 t/m % % 75 en ouder % % Totaal huishoudens % % 2.2 Financiële positie 65-plussers In deze quick scan gaat het om het in beeld brengen van de financiële positie van 65- plussers en het aangeven waar eventuele knelpunten aanwezig zijn. Om dit beeld te schetsen kijken we allereerst naar het bruto persoonlijk inkomen per jaar volgens de CBS-gegevens. Het gemiddeld persoonlijk inkomen ligt bij 65-plussers in de jaren 2008, 2011 en 2014 rond de 60% van het gemiddeld persoonlijk inkomen in de totale Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 3/17

6 bevolking. Binnen de 65-plussers heeft de jongste groep, de jarigen, het hoogste inkomen zoals tabel 2.3 laat zien. Na 70 jaar daalt het gemiddeld persoonlijk inkomen licht. Alleen bij de oudste groep, de 85-plussers ligt het inkomen weer iets hoger dan in de leeftijdsgroepen daarvoor. Inkomensontwikkeling stagneert Als we kijken naar de ontwikkeling van het persoonlijk inkomen dan zien we dat de totale bevolking in de periodes en te maken had met een stijging van rond de 6%. Bij de 65-plussers lag dit percentage in de eerste periode hoger, namelijk 10,6% tussen 2007 en 2013, maar in de periode tussen 2010 en 2013 ligt het juist lager, namelijk 4,8%. Het betreft hier de jongste groep van jaar en de groep tussen 75 en 80 jaar die de minste stijging in persoonlijk inkomen hebben. Tabel 2.3 Ontwikkeling gemiddeld persoonlijk inkomen naar leeftijdscategorie, en , in euro bruto per jaar jr 70-75jr 75-80jr 80-85jr 85plus 65plus, totaal totale bevolking ,6 18,7 17,8 18,6 19,1 18,9 32, ,2 20,7 19,5 19,3 20,3 20,9 34, ,4 22,5 20,1 20,3 21,4 21,9 36,2 Stijging in % ,5% 10,7% 9,6% 3,8% 6,3% 10,6% 6,2% ,8% 8,7% 3,1% 5,2% 5,4% 4,8% 5,9% Bron: CBS Deze cijfers laten zien dat het inkomen van 65-plussers in de periode 2008 tot 2014 weliswaar gestegen is, maar dat deze stijging de laatste drie jaar stagneert en achterblijft bij de gemiddelde stijging in de totale bevolking. Verder zien we dat binnen de groep 65-plussers de jongste groep het hoogste inkomen heeft, maar dat het niet zo is dat het gemiddeld inkomen lager is naarmate men ouder is. De CBS cijfers laten zien dat het absolute inkomen in de leeftijdscategorieën boven de 70 jaar nagenoeg gelijk blijft. Tabel 2.4 laat de netto huishoudinkomens van de panelleden per maand in categorieën zien. Tabel 2.4 Aandeel huishoudens naar categorie netto huishoudinkomen en leeftijdscategorie 2008, 2011 en Minder dan t/m t/m 2600 Meer dan 2600 Totaal jr 7,0% 35,0% 27,7% 30,2% 100% 75 plus 7,1% 48,9% 21,3% 22,7% 100% jr 6,6% 21,4% 33,2% 38,8% 100% 75 plus 9,5% 29,2% 26,8% 34,6% 100% jr 6% 21,3% 34,4% 38,2% 100% 75 plus 5,8% 32,2% 28,1% 34,9% 100% Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 4/17

7 Hier zien we dat het percentage mensen in de laagste inkomenscategorie licht daalt tussen 2008 en Het percentage 65-plussers met een netto huishoudinkomen van of meer stijgt duidelijk van 30% naar 38% voor de 65 tot 75-jarigen en van 23% naar 35% voor de 75-plussers. Deze stijging heeft echter geheel tussen 2008 en 2011 plaats gevonden. Na 2011 zien we geen stijging meer van de percentages in de hoogste inkomensgroepen. Toekomstige ontwikkeling volgens CPB Het CPB heeft ten behoeve van de IBO rapportage Inkomen en vermogen van ouderen: analyse en beleidsopties uit 2013 de toekomstige inkomenspositie van AOW ers in kaart gebracht. 1 Daartoe heeft het CPB een aantal scenario s ontwikkeld waarin rekening is gehouden met toekomstige ontwikkelingen die meer of minder positief uitvallen, bijvoorbeeld op het terrein van de indexering van de pensioenen en de ontwikkeling van de huizenprijzen. De centrale conclusie van het CPB is dat de inkomenspositie van AOW ers in 2025 niet sterk verandert ten opzichte van Daarbij wordt wel een verschil geconstateerd tussen de ontwikkeling van het besteedbaar inkomen van alleenstaande AOW ers en paren. De stijging van het inkomen van paren is iets hoger dan van alleenstaanden. De stijging in het besteedbaar inkomen van AOW ers is vergelijkbaar met de groep jarigen die door het CPB als referentiegroep zijn gebruikt. De resultaten van deze analyses van het CPB geven ook inzicht in de verhouding tussen de inkomenspositie van AOW ers en niet- AOW ers. Daarbij heeft het CPB zowel naar het bruto huishoudinkomen als naar het besteedbaar inkomen gekeken. 2 Deze vergelijking laat zien dat in 2010 een alleenstaande een gemiddeld besteedbaar inkomen heeft dat op 80% van het besteedbaar inkomen van een niet-aow er ligt en dat dit voor paren 70% is. In het middenscenario voor 2025 zijn deze percentages echter lager: een alleenstaande AOW er heeft dan 65% van het besteedbaar inkomen vaan een niet-aow er en voor paren is dit dan 63%. Dus hoewel de inkomenspositie van AOW niet veel verandert in de periode verandert de relatieve inkomenspositie wel. De AOW ers krijgen in alle drie scenario s (positief, midden en negatief) te maken met minder stijging van het besteedbaar inkomen dan de jongere niet-aow ers. Het CPB geeft aan dat dit onder meer te maken heeft met de effecten van nieuw beleid zoals de beperking van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting, de Wet Uniformering Loonbegrip, de beperkte indexering van de tweede belastingschijf en de beperking van de huurtoeslag, zorgtoeslag en het kindgebonden budget. Verder hebben alleen werkenden profijt hebben van de geplande verhoging van de arbeidskorting. 1 De toekomstige inkomenspositie van AOW ers: drie scenario s voor 2025, CPB Achtergronddocument, augustus Het CPB heeft het besteedbaar inkomen is gedefinieerd als het bruto loon + inkomen uit vermogen (rente/dividend) + AOW + pensioenuitkering (2e/3e pijler) + MKOB + uitkering (bijstand/ww etc.) - betaalde hypotheekrente + inkomsten eigen woning - belasting - pensioenpremie werknemer - nominale zvw premie - eigen betalingen + zorgtoeslag + kinderbijslag + huurtoeslag + kindgebondenbudget + wtos. Hierbij is de MKOB de Koopkrachttegemoetkoming Oudere Belastingplichtigen, die per 1 januari 2015 vervangen wordt door inkomensondersteuning AOW. De CPB-analyses zijn in 2013 uitgevoerd en gingen uit van huidige en voorgenomen beleid op dat moment. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 5/17

8 2.3 Ervaren financiële situatie In de panelstudie is gevraagd hoe men de eigen financiële situatie ervaart. Daarbij gaat het zowel om de tevredenheid met de financiële situatie als om de eigen beschrijving en duiding van de financiële situatie en naar een aantal indicatoren. Tevredenheid met financiële situatie neemt af In lijn met de stagnerende ontwikkeling van de inkomens zien we de tevredenheid met de financiële situatie afnemen. Gevraagd naar de tevredenheid met de financiële situatie op een schaal van 0 tot 10 zien we dat dit tussen 2011 en 2014 licht afneemt. In alle jaren zien we dat de 75-plussers iets tevredener zijn over hun financiële situatie dan degenen tussen de 65 en 75 jaar. Tabel 2.5 Ontwikkeling gemiddelde tevredenheid met financiële situatie op schaal van 0 tot 10, Leeftijdscategorie t/m 74 7,24 7,25 6,92 75 en ouder 7,6 7,42 7,15 De stagnatie van de stijging van het inkomen gaat samen met een lichte afname van de tevredenheid over de eigen financiële situatie. De volgende figuur met de verdeling van de tevredenheidsscores maakt duidelijk dat de meeste mensen hun situatie een 6, 7 of 8 geven. Figuur 2.1 Verdeling tevredenheidscores 65-plussers Tevreden met financiële situatie aantal personen Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 6/17

9 Hoewel 65-plussers gemiddeld tevreden zijn met hun financiële situatie, is het relevant om een beter beeld te krijgen van de groep die juist niet tevreden is en daartegenover van de groep die zeer tevreden is. Hiervoor zijn degenen met score 0 tot en met 5 bij elkaar genomen als de niet-tevreden groep en degene met score 9 of 10 als de zeer tevreden groep. 3 We schetsen hier een kort profiel van de groep 65-plussers die niet tevreden is met de financiële situatie en de groep die zeer tevreden is. Figuur 2.2 Relatie tussen netto maandinkomen en tevredenheid, 2014 Inkomen en financiële tevredenheid 70,0% 60,0% 58,9% 50,0% 40,0% 36,7% 30,0% 20,0% 18,6% 25,1% 19,6% 13,7% 22,3% 10,0% 0,0% 5,1% Niet tevreden Zeer tevreden Netto maandinkomen huishouden minder dan 1150 euro euro euro 2600 euro of meer Figuur 2.2 laat het voor de hand liggende verband zien tussen de hoogte van het inkomen en de tevredenheid met de financiële situatie: van degenen die niet tevreden zijn heeft 19% een inkomen in de laagste categorie en bij degenen die zeer tevreden zijn is dat slechts 5%. Omgekeerd heeft van degenen die zeer tevreden zijn 59% een inkomen in de hoogste categorie en is dat bij degenen die niet tevreden zijn 20%. Wat betreft de tevredenheid naar leeftijd zien we in figuur 2.3 dat de niet-tevredenen vaker jonger zijn en dat de groep die zeer tevreden is juist vaker uit de 75-plussers bestaat. 3 In de verdeling hebben het gemiddelde, de modus en de mediaan de waarde 7. Om de uitersten op de schaal met elkaar te vergelijken zijn bij het hercoderen daarom deze score, de score voorgaand aan en opvolgend aan 7 bewust weggelaten om twee in grootte vergelijkbare groepen te creëren. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 7/17

10 Figuur 2.3 Relatie tussen leeftijd en financiële tevredenheid, 2014 Leeftijdscategorie en financiële tevredenheid 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 77,9% 65,9% 40,0% 34,1% 30,0% 20,0% 22,1% 10,0% 0,0% Niet tevreden 65 t/m 74 jaar 75 jaar en ouder Zeer tevreden Verder zien we in de figuren 2.4 en 2.5 dat degenen die niet tevreden zijn vaker gescheiden zijn en vaker een eenpersoonshuishouden voeren. Figuur 2.4 Relatie tussen burgerlijke staat en financiële tevredenheid, 2014 Burgerlijke staat en financiële tevredenheid 70,0% 60,0% 59,4% 50,0% 48,6% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 21,7% 23,6% 6,0% 9,4% 20,6% 10,6% 0,0% Niet tevreden Zeer tevreden Gehuwd Gescheiden Weduwe of weduwnaar Nooit getrouwd Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 8/17

11 Figuur 2.5 Relatie tussen huishoudsamenstelling en financiële tevredenheid, 2014 Tevredenheid eenpersoons en tweepersoons huishoudens 70,0% 64,4% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 42,1% 51,4% 33,3% 20,0% 10,0% 0,0% Niet tevreden Zeer tevreden 1 persoon 2 personen Vaker precies rondgekomen Naast de tevredenheid is ook gevraagd naar de omschrijving van de financiële situatie van het huishouden. Hieruit blijkt ook dat deze in de periode 2008 tot en met 2014 licht achteruit is gegaan. Figuur 2.6 laat zien dat de kleine groep die schulden maakt iets groter is geworden en dat men iets vaker het spaargeld aanspreekt. Het grootste deel van de huishoudens van 65-plussers heeft het iets minder ruim gekregen: zij komen vaker precies rond en houden minder vaak geld over. Aan de andere kant van het spectrum is er de kleine groep die veel geld overhoudt ook licht gegroeid. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 9/17

12 Figuur 2.6 Hoe zou men op dit moment de financiële situatie van het huishouden beschrijven, 65-plussers, 2014, percentages, waarbij: 1 = er worden schulden gemaakt 2 = de spaarmiddelen worden enigszins aangesproken 3 = er wordt precies rondgekomen 4 = er wordt een beetje geld overgehouden 5 = er wordt veel geld overgehouden Uit het gehele beeld dat tot nu toe is geschetst blijkt dat de groep 65-plussers die het financieel moeilijk heeft, klein is maar is toegenomen. Ook wanneer we kijken naar enkele indicatoren die duiden op moeizaam rondkomen, dan zien we in tabel 2.6 dat de groep 65-plussers die daarmee te maken heeft duidelijk is gestegen. Tabel 2.6 Moeilijk rondkomen: heeft uw huishouden te maken met.., 65-plussers (%) moeite om de eindjes aan elkaar te knopen 5,5 7,5 9,2 kapotte spullen niet snel kunnen vervangen 7,5 8,3 10,7 geld moeten lenen voor noodzakelijke uitgaven 2,5 0,6 1,5 achterstand met betalen huur/hypotheek of gas/water/licht 0,4 0,4 0,8 schuldeisers/deurwaarder aan de deur gehad afgelopen maand 0,3 0,1 0,4 financiële steun gehad van vrienden of familie in de afgelopen maand 0,7 0,6 1,0 Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 10/17

13 De groep die aangeeft moeite te hebben om de eindjes aan elkaar te knopen is tussen 2008 en 2014 sterk gestegen. Bijna alle indicatoren die wijzen op moeizaam rondkomen komen in 2014 bij meer 65-plussers voor dan in de jaren daarvoor. De verslechtering van de financiële situatie tussen 2011 en 2014 is hier duidelijk zichtbaar. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 11/17

14 3 Gezondheid en financiële positie 3.1 Gezondheid 65-plussers Het ligt voor de hand dat met het stijgen van de leeftijd de gezondheid achteruit gaat. Toch is het niet zo dat het merendeel van de 65-plussers de eigen gezondheid als slecht ervaart. In de literatuur wordt hiervoor wel als verklaring gegeven dat ouderen vinden dat achteruitgang van de gezondheid bij de leeftijd hoort en dat zij vergeleken met leeftijdgenoten zich vaak nog gezond voelen. Figuur 3.1 laat zien dat 62% van de jarigen en ook nog 58% van de 75-plussers de eigen gezondheid als goed ervaart. In beide leeftijdscategorieën is er ook een groep (van respectievelijk 16 en 13%) die de gezondheid als zeer goed of zelfs uitstekend ervaart. Maar er is ook een groep die de gezondheid als matig of slecht ervaart. Dit is het geval voor 22% van de jarigen en 29% van de 75-plussers. Figuur 3.1 Gezondheid naar leeftijdscategorie, 2014 Leeftijd * gerapporteerde gezondheid 2014 (N = 1267) 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% slecht matig goed zeer goed uitstekend 65 t/m 74 1,7% 20,2% 62,2% 13,8% 2,1% 75 en ouder 1,5% 27,5% 58,4% 10,6% 2,0% 65 t/m en ouder Naast de zelfgerapporteerde ervaren gezondheid is de aanwezigheid van een chronische aandoening een belangrijke indicator voor de gezondheidstoestand. Figuur 3.2 laat zien dat 44% van de 65 tot 74-jarigen een chronische aandoening heeft en dat dit voor 49% van de 75-plussers het geval is. Deze aandoeningen brengen zorgkosten met zich mee en beïnvloeden daarmee de financiële situatie. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 12/17

15 Figuur 3.2 Aanwezigheid chronische ziekte, aandoening of handicap naar leeftijdscategorie, 2014 Chronische ziekte, aandoening of handicap ,0% 56,3% 50,0% 43,7% 48,6% 51,4% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Ja Nee 65 t/m en ouder 3.2 Relatie gezondheid en financiële situatie De relatie tussen gezondheid en financiële situatie is tweeledig. Enerzijds brengen een chronische aandoening of een anderszins slechte gezondheid kosten met zich mee. Deze kosten worden niet allemaal gedekt door de zorgverzekering. Ieder(in), de koepelorganisatie van mensen met een lichamelijke handicap, verstandelijke beperking of chronische ziekte stelt op hun website duidelijk dat leven met een handicap of chronische ziekte extra kosten met zich meebrengt. Het gaat daarbij om meerkosten voor zorg, vervoer, hulpmiddelen, aanpassingen en voorzieningen. 4 Anderzijds is het zo dat gezondheid en opleidingsniveau sterk samenhangen en er daarmee ook een sterk verband is tussen gezondheid en inkomen. Het RIVM meldt op de website nationaalkompas.nl dat laagopgeleiden zich in alle leeftijdscategorieën ongezonder voelen. 5 Van de gehele bevolking van 25 jaar en ouder rapporteert 32% van degenen met ten hoogste een lbo, mavo of vmbo opleiding een matige of (zeer) slechte gezondheid, terwijl dit percentage bij hbo en universitair opgeleiden slechts 13% is. Gezondheid kan de individuele financiële situatie sterk beïnvloeden. Een groot deel van de maatregelen die de financiële positie van 65-plussers beïnvloeden betreffen het terrein van gezondheid en zorg. 4 en 5 Bron: Savelkoul M (RIVM), Verweij A (RIVM). Ervaren gezondheid: Sociaaleconomische verschillen naar geslacht en leeftijd. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\Functioneren en kwaliteit van leven\ervaren gezondheid, 22 november Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 13/17

16 In figuur 3.3 is de relatie tussen netto maandinkomen en gezondheid voor de 65-plussers weergegeven. In alle inkomensgroepen zien we dat ongeveer 60% van de 65-plussers de eigen gezondheid goed noemt. Degenen met een laag inkomen (tot 1800) noemen hun gezondheid echter vaker slecht, terwijl we bij degenen met een hoger inkomen juist zien dat zij hun gezondheid vaker zeer goed noemen. Het verband tussen inkomen en gezondheid is sterker geworden tussen 2008 en 2011 (niet in figuur) en is in 2011 en 2014 significant. 6 Figuur 3.3 Netto maandinkomen naar ervaren gezondheid, 65-plussers, 2014 Netto maandinkomen huishouden en Gezondheid ,0% 60,0% 64,5% 59,9% 61,5% 61,7% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 31,8% 29,0% 23,9% 19,7% 18,6% 14,6% 10,0% 6,5% 8,4% 0,0% niet goed goed zeer goed Hoe zou u uw gezondheid noemen? 1150 of minder 1151 t/m t/m of meer Ook de ervaren financiële situatie laat dezelfde samenhang zien: van degenen die hun gezondheid als niet goed ervaren, is 74% ook niet tevreden met hun financiële situatie. Bij de groep die de gezondheid als zeer goed ervaart is juist 80% tevreden over de financiële situatie (figuur 3.4). 6 Dit verschil is significant: χ2 (6) = , p < Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 14/17

17 Figuur 3.4 Financiële tevredenheid naar ervaren gezondheid, 65-plussers, 2014 Gezondheid en tevredenheid met financiële situatie 90,0% 80,0% 70,0% 73,8% 79,5% 60,0% 50,0% 40,0% 52,6% 47,4% 30,0% 20,0% 10,0% 26,3% 20,5% 0,0% niet goed goed zeer goed Niet tevreden Zeer tevreden Figuur 3.4 kan als het ware ook omgekeerd worden. Dan zien we dat van degenen die niet tevreden zijn met hun financiële situatie 40% hun gezondheid als slecht ervaart en slechts 6% de gezondheid als zeer goed ervaart. Van degenen die wel tevreden zijn met hun financiële situatie, ervaart slechts 16% hun gezondheid als slecht en juist 27% ervaart de eigen gezondheid als zeer goed. Zowel in het panel als in de nationale statistieken is het lastig om een beeld te krijgen van de kosten die een slechte gezondheid voor het betrokken individu met zich meebrengen. Wel is duidelijk dat een slechte gezondheid samenhangt met een slechte financiële situatie. De maatregelen die gericht zijn op de bezuinigingen op de (langdurige) zorg raken daarom de 65-plussers met een slechte gezondheid sterk. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 15/17

18 4 Conclusies en mogelijkheden vervolgonderzoek 4.1 Quick scan financiële positie 65-plussres In opdracht van het Wetenschappelijk bureau 50Plus is in de periode van 10 december 2014 tot 9 januari 2015 een quick scan opgesteld over de ontwikkeling van de financiële positie van ouderen. Directe aanleiding vormden de maatregelen die na Prinsjesdag 2014 door het kabinet zijn aangekondigd die ook de koopkracht van ouderen raken. De zorgen over de negatieve koopkrachtontwikkeling van ouderen staan in contrast met recente onderzoeken waaruit blijkt dat de financiële positie van 65-plussers beter is dan ooit tevoren. Voor deze quick scan zijn de volgende vragen geformuleerd. 1. Welke ontwikkeling heeft de afgelopen jaren feitelijk plaatsgevonden in de financiële positie van 65-plussers? 2. Wat is de financiële positie van 65-plussers, onderscheiden naar verschillende leeftijdsklassen en gezondheidssituaties? 3. Op welke wijze kan het beste meer gedetailleerd zicht verkregen worden op de financiële situatie van met name de ouderen die te maken hebben met een opeenstapeling van maatregelen en bezuinigingen? Voor deze quick scan is gebruikt gemaakt van gegevens die sinds 2008 in het LISS panel verzameld zijn. Hiermee heeft ook een goede verkenning plaatsgevonden van de mogelijkheden die deze paneldata bieden. In aanvulling op de paneldata zijn statistieken van CBS en RIVM geraadpleegd evenals een aantal relevante websites zoals die van het Nibud en Ieder(in). 4.2 Conclusies De inkomens van 65-plussers hebben zich tussen 2008 en 2011 positief ontwikkeld en zijn ook sterker gestegen dan in de jongere leeftijdsgroep. Na 2011 is deze ontwikkeling afgevlakt en ook veel minder geweest dan bij groep jonger dan 65 jaar. In de doorrekening van het CPB van de toekomstige ontwikkeling van de inkomenspositie van 65-plussers is een groot aantal maatregelen die in 2013 bekend waren meegenomen. Hieruit blijkt dat ook in de toekomst de ontwikkeling van de inkomens van 65-plussers achterblijft bij die van de gehele bevolking. Alleenstaande AOW ers blijven in deze scenario s sterker achter dan paren. In lijn met de inkomenspositie zien we dat het grootste deel van de 65-plussers tevreden is met de eigen financiële situatie. Een groep van ongeveer 17 procent is niet tevreden en heeft daar ook alle reden voor. Dit zijn degenen met het laagste inkomen en de slechtste gezondheid. Verder zijn degenen die niet tevreden zijn vaker gescheiden en wonen zij vaker alleen. De groep alleenstaande 65-plussers heeft een financieel minder sterke positie dan degenen die samenwonen. De conclusie dat een kleine maar Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 16/17

19 substantiële groep 65-plussers het financieel zwaar heeft, wordt bevestigd door het feit dat in 2014 ruim 9 procent het moeilijk vindt om de eindjes aan elkaar te knopen. Dit is een stijging met 67 procent ten opzichte van De algemene verbetering van de inkomenspositie van ouderen in de laatste decennia komt voort uit de verbeterde pensioenopbouw in de tweede pijler. Degenen die nu tot de groep 65-plussers toetreden hebben daardoor een betere inkomenssituatie dan degenen in de groep 65-plussers die overlijden, zoals de IBO-rapportage uit 2013 stelt. Desondanks is er een groep van naar schatting tussen de 10 en 15 procent van de 65- plussers die het financieel zwaar heeft. Daarbij speelt de gezondheidssituatie een grote rol. In het kader van deze quick scan lieten wij zien dat inkomen en gezondheid met elkaar samenhangen. Hoewel bekend is dat een slechte gezondheid ook meer uitgaven met zich meebrengt, was het niet mogelijk deze uitgaven verder te concretiseren. Hierdoor is het ook niet goed mogelijk de exacte effecten van de verschillende nieuwe maatregelen te analyseren, juist omdat deze voor een groot deel betrekking hebben op de kosten die 65-plussers maken voor gezondheidszorg, langdurige zorg en overige kosten die verband houden met een beperking. 4.3 Mogelijkheden voor vervolgonderzoek Om een goed beeld te krijgen van de ontwikkeling van de koopkracht van 65-plussers en in het bijzonder van het effect van nieuwe maatregelen, is het nodig om beter zicht te krijgen op de uitgaven in verband met gezondheid. De cumulatie van effecten vindt plaats bij die 65-plussers met zodanige gezondheidsbeperkingen dat zij daarvoor kosten moeten maken. Een deel van deze kosten, zoals de eigen bijdrage voor de langdurige zorg (voorheen AWBZ) is modelmatig door te rekenen. Een deel van de uitgaven, namelijk de directe en indirecte kosten in verband met de beperking, waaronder de kosten voor mobiliteit, hulpmiddelen en voorzieningen zijn niet modelmatig te berekenen en ook niet terug te vinden in de nationale statistieken. Om hier beter zicht op te krijgen is onderzoek bij de betrokken 65-plussers zelf nodig. Het is goed mogelijk om de panelleden van 65 jaar en ouder een vragenlijst voor te leggen waarin wij verschillende kostenposten uitvragen. Deze kostenposten kunnen direct betrekking hebben op de terreinen waar de huidige beleidsmaatregelen nu aan raken, zoals de huishoudelijke zorg en andere langdurige zorg. Maar deze kunnen ook verbonden zijn met die levensterreinen die meer indirect door maatregelen geraakt worden, zoals vervoer en de mogelijkheid voor recreatie en ontspanning. Om de effecten op langere termijn te onderzoeken zou een dergelijke vragenlijst na een jaar herhaald kunnen worden. Idealiter zou begin 2015 de eerste vragenlijst afgenomen worden waarin naar de situatie voor 1 januari 2015 gevraagd kan worden en vindt na een half jaar of een jaar een tweede meting plaats. Voor een verdere uitwerking van dit voorstel overleggen wij graag met de opdrachtgever. Ontwikkeling financiële positie 65-plussers 17/17