MECENAATSFONDS ING IN BELGIË Vijf jaar steun aan opleidingsprojecten voor jongeren
|
|
- Sandra van der Linden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MECENAATSFONDS ING IN BELGIË Vijf jaar steun aan opleidingsprojecten voor jongeren
2 { Inleiding Sinds haar creatie in 2005, heeft het Mecenaatsfonds ING in België haar filantropisch actiedomein gericht op jongeren die schoolmoeilijkheden ondervinden. De invalshoek hierbij is dat op deze leeftijd de school een betrouwbare getuige is van het welbevinden van de jongeren en hun ontwikkeling in onze samenleving. Door projecten te ondersteunen die toelaten aan deze jongeren om via andere wegen toch kennis en vaardigheden te verwerven, hoopt het Mecenaatsfonds ING hun herintegratie op school en hun volle participatie in de samenleving te vergemakkelijken. Het Mecenaatsfonds ING is zich bewust van de noodzaak om vroeg te reageren inzake de materie van schoolafhaking. Het Mecenaatsfonds ING richt zich dan ook zowel tot projecten die een antwoord bieden aan jongeren die zich reeds in deze situatie bevinden als tot preventie projecten. Het is ook vanuit de wil om meer preventief op te treden dat het Fonds sinds 2009 ook een specifieke projectoproep richt naar huiswerkscholen, om zo vanaf jonge leeftijd de problematiek aan te pakken en te proberen voorkomen. De grote verscheidenheid in methodieken die gehanteerd worden door verenigingen en instellingen actief in het domein, vormen een bewijs van de problemen en verwachtingen die bestaan bij de jongeren geconfronteerd met schoolafhaking. Het Mecenaatsfonds ING verleent sinds vijf jaar dan ook haar steun aan de actoren op het terrein. Op basis van de reacties van de gesteunde organisaties, kan er gezegd worden dat het vaak de steun van het Mecenaatsfonds ING is die toegelaten heeft om nieuwe projecten op te starten, een vernieuwende methode toe te passen of belangrijke investeringen te realiseren voor de omkadering van de jongeren. Deze brochure geeft een overzicht van de realisaties van de projecten in het domein van schoolafhaking. Naast de wil om met deze publicatie de impact van de toegekende steun nog te vergroten, is het de bedoeling dat deze publicatie vooral een werkdocument vormt voor professionelen actief met jongeren in schoolmoeilijkheden, waaruit ze ideeën kunnen putten uit de goede praktijken ervaren door gesteunde projecten. Deze folder bestaat ook in het Frans. Hoewel sommige delen in beide talen gemeenschappelijk zijn, toch is de inhoudelijke analyse verschillend. De eigenheden van de Nederlandstalige en de Franstalige Gemeenschap zijn bepalend voor zowel het institutionele kader als de antwoorden geboden door de actoren op het terrein inzake de materie van schoolafhakende jongeren. 2
3 { Cijfermatig overzicht. 1. Algemeen Sinds haar start in 2005 heeft het Mecenaatsfonds ING de steun die ze jaarlijks toekent aan projecten inzake jongeren van 12 tot 18 jaar die schoolmoeilijkheden ondervinden bijna verdubbeld. Sinds midden 2009 wordt het jaarbudget van ook gedeeld met een nieuwe doelgroep, namelijk naschoolse begeleiding voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. Er bestaat geen vooraf bepaalde verdeelsleutel tussen beide doelgroepen. In 2009 werd steun verleend aan jongeren tussen 12 en 18 jaar, in 2010 bedroeg dit Het saldo werd besteed aan projecten in het kader van de oproep naschoolse begeleiding. Oproep Opleidingsprojecten voor jongeren en Naschoolse begeleiding * Jaarbudget Overgedragen saldo vorig jaar Totaal budget Totaal uitgaven (projecten) Saldo * de totale uitgaven zijn inclusief uitzonderlijke kosten 3
4 Evolutie in het aantal ingediende en weerhouden dossiers tussen 2007 en 2010 Aantal ingediende dossiers Aantal afgekeurde dossiers Aantal goedgekeurde dossiers 2. Toegekende steun Het bestuurscomité beslist op basis van de kwaliteit en de potentiële slagkracht en ongeacht de geografisch ligging van het project of een project al dan niet gesteund wordt, en dit ongeacht de geografische ligging van het project. Sinds haar oprichting in 2005 werd ca steun toegekend aan Nederlandstalige projecten en ca aan Franstalige projecten. Toch is er geografisch een opvallende evolutie, namelijk het toenemend aantal gesteunde projecten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (46% in 2010 vgl. 28% in 2007 van het totaal aantal gesteunde projecten). Vandaag vertegenwoordigt Vlaanderen 25%, Wallonië ongeveer 30% van de projecten. 4
5 Aantal projecten Toegekende steun per project > > > > > Totaal aantal gesteunde projecten Een analyse van de actiedomeinen bleek weinig relevant door het feit dat veel projecten in meerdere domeinen actief zijn. Toch kan er gesteld worden dat de Nederlandstalige projecten zich vooral concentreren op werkervaring en psycho-sociale begeleiding. Aan Franstalige kant is er een grotere verscheidenheid in benadering. 3. Resultaten Het belangrijkste resultaat dat bereikt werd door deze projectoproep is de positieve impact voor de jongeren. Ongeacht het aantal jongeren dat deelneemt aan een project, gemiddeld 75% van de jongeren die deelnemen aan een gesteunde project beleven het op een heel positieve manier. Niet alleen de jongere geniet van het bereikte resultaat, maar ook zijn of haar directe omgeving (de schoolomgeving - leerkrachten en medeleerlingen -, alsook de directe familie van de jongere). 5
6 { 1. Belang van de gesteunde projecten Het Mecenaatsfonds ING geeft nieuwe kans aan leerlingen met problemen Het Mecenaatsfonds ING steunt sedert 2005 projecten die willen vermijden dat jongeren hun schoolloopbaan voortijdig en zonder diploma afbreken. Het Fonds bouwt voort op de resultaten van de projectoproep Samenwerkingsinitiatieven tegen antisociaal gedrag bij leerlingen die de Koning Boudewijnstichting eind 1999 lanceerde. Dat vertelt Nicole Vettenburg (docent UGent, Vakgroep Sociale Agogiek), die nu als onafhankelijke expert meewerkt bij de selectie van de projecten die het Mecenaatsfonds ING steunt, maar die er toen ook al bij was. Een van de belangrijkste lessen uit dit initiatief luidde dat leerlingen die hun schoolopleiding niet afmaken hun persoonlijke en maatschappelijke toekomst op het spel zetten. In de huidige kennismaatschappij bepaalt het onderwijsniveau immers in grote mate onze plaats op de maatschappelijke ladder. De maatschappij verwacht steeds meer van de school die op haar beurt steeds meer druk legt op de leerlingen. Sommige leerlingen kunnen die extra druk niet aan. Meestal hebben ze het ook al op andere manieren moeilijk op school of daarbuiten. Als het te gortig wordt en de school alle middelen heeft uitgeput zit er vaak niets anders op dan de leerlingen naar een andere school te sturen. Maar dat blijft meestal een zwaktebod. Om leerlingen met problemen terug op het goede spoor te zetten, zowel persoonlijk als maatschappelijk, blijken specifieke projecten veel effectiever. Ze dragen bij tot het gelijke kansenbeleid in het onderwijs en tot een daadwerkelijke jeugdbescherming. Dat bleek uit de KBS-projecten. Sinds 2006 beschikt de Vlaamse overheid over een Spijbelactieplan. De KBS-projecten vallen daar onder Actie 9 : Projecten op maat bij ernstige problemen. In dit kader kunnen organisaties trouwens ook meedoen aan projectoproepen van de Vlaamse overheid. Het Mecenaatsfonds ING gaat verder op de door de Koning Boudewijn Stichting ingeslagen weg. Via het steunen van projecten helpt het leerlingen met problemen vooruit en levert het input voor nieuwe beleidsinitiatieven. Na vijf jaar projectoproepen is het tijd voor een terugblik. Wat werkt bij die jongeren en wat niet?, zoals Laurent Thijs, voorzitter Netwerk Leerrecht, het kernachtig uitdrukte. De experts die betrokken zijn bij de selectie van de projecten én een schriftelijke enquête bij een 18-tal projectverantwoordelijken geven ons een beeld van de kracht van de projecten. 6
7 2. Wat betekenen de projecten voor de doelgroep? Leerrecht waarborgen! Volgens het Ministerie van Onderwijs en Vorming waren er in het schooljaar hardnekkige spijbelaars in het secundair onderwijs. Dat is ongeveer 1 procent van de leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat de meeste jongeren graag naar school gaan, beklemtoont Nicole Vettenburg. Blijkt wel dat het niet noodzakelijk omwille van de leerstof is, maar zeker wel uit sociale overwegingen dat jongeren die uitspraak doen. Maar wat moet er gebeuren met de leerlingen die zich eenzaam voelen, gepest worden of zich om andere redenen niet goed voelen op school? De leerplicht dient immers ook hun leerrecht te garanderen. Het onderwijs moet alle jonge mensen de kans geven om hun eigen persoonlijkheid zo goed mogelijk te ontwikkelen, op basis van een brede vorming. Bij leerlingen die probleemgedrag vertonen is dat soms een zware opdracht. Dergelijke leerlingen komen volgens het Ministerie trouwens voor in alle studierichtingen: ASO, TSO, BSO, BUSO, Deeltijds Onderwijs en Syntra-opleidingen. Doorgaans gaat men er echter vanuit dat schoolmoeheid meer voorkomt bij maatschappelijk kwetsbare leerlingen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit analyses van de afwezigheidsgegevens op school. We kunnen vermoeden dat de projecten die het ING Mecenaatsfonds steunt, zich ook meer tot die groep leerlingen richt, maar de schriftelijke enquête bij de projectverantwoordelijken geeft daarover geen uitsluitsel. Wat we wel leren is dat een project gemiddeld zo n 80 leerlingen helpt (1400 leerlingen voor 18 projecten), maar er zijn veel projecten die maar enkele leerlingen begeleiden, terwijl er maar enkele zijn die er meer dan honderd bereiken. De meeste van deze jongeren (74%) zouden wel hun doel bereiken, dit wil zeggen: ze gaan terug naar school, gaan over naar een hoger jaar, starten met een vernieuwd persoonlijk traject of kiezen een andere oriëntatie. Een mooi palmares omdat het gaat om jongeren die op een bepaald moment definitief dreigen af te haken, om jongeren waarvoor de school en het CLB al alles hebben geprobeerd om het tij te keren en om jongeren die het zo bont maken in de klas dat een interventie noodzakelijk is. Een veelbetekenende vaststelling vindt Laurent Thijs: Het bewijst dat er uit deze jongeren nog iets positiefs kan komen en ook dat de schoollogica van leren niet aanslaat bij veel leerlingen. An Leus, coördinator van het vormingscentrum Arktos in Antwerpen, treedt hem daarin bij: In de volksmond heeft men het vaak over onhandelbare jongeren. Ik heb het moeilijk met die term. In mijn ervaring zijn de jongeren zeer handelbaar, enkel de (onderwijs) situaties maken het soms moeilijk. 7
8 Het verhaal van leerling I., 18 jaar, laat zien hoe dat er in de praktijk aan toe gaat en hoe snel een leerling kan bijdraaien. In 2009 neemt hij als leerling Mechaniek van het Centrum voor Deeltijds Onderwijs (CDO) in Brussel deel aan het project Buddy ondernemer aan het werk! van het Network For Training Entrepreneurship (NFTE). In een NFTE-cursus ontwikkelen leerlingen een eigen bedrijfsproject via contacten met bedrijfsmensen en NFTE-alumni. De cursus is erg praktisch en kort (60 uur). De deelnemers leren er werken met moderne bedrijfstechnieken en met een laptop. Aan het einde stellen de leerlingen hun project publiekelijk voor. Zo ook leerling I... Leerling I. is bijna 18 en schoolmoe. Om zijn diploma te halen zou hij nog 2 jaar moeten doen, maar hij denkt eraan te stoppen als hij 18 is. Hij heeft geen goed contact met zijn ouders, wel met zijn oudere zus die ook geen diploma heeft, maar wel een stabiele relatie en een man die werkt. Zij verdient wat bij in het zwart. I. is onzeker, voelt zich een mislukkeling en doet overdreven stoer als hij zwakkere medeleerlingen te hulp schiet. In zijn ogen kan de NFTE-cursus alleen maar uitdraaien op een nieuwe mislukking. Na de eerste trainingsdag bleek I. echter al duidelijk geboeid: hij droomde er al lang van om op eigen benen staan, geld te verdienen en weg te raken uit een context van werkloosheid en uitzichtloosheid. Door in de fictieve schoenen van een ondernemer te gaan staan, begreep hij dat NFTE zijn toegangspoort was om op eigen benen te staan. Na de cursus wou I. eerst werkervaring opdoen in een garage om later een eigen zaak voor auto-onderdelen te kunnen starten. Met de hulp van zijn begeleiders vond hij een halftijdse arbeidsovereenkomst waarmee hij zijn lespakket binnen het CDO kon vervolledigen. In tegenstelling tot vóór de cursus kwam hij nu elke dag op tijd en nam hij niet voortdurend rookpauzes, wat werd gewaardeerd door de oudere werknemers in de garage. Vandaag werkt hij daar nog steeds en studeert hij verder omdat hij weet dat kwalificatie belangrijk is om later een eigen zaak te beginnen. NFTE speelde in op zijn overlevermentaliteit en boekte zo succes. (Network For Training Entrepreneurship Belgium, Brussel) Ook Jean-Pierre Van Hee, projectleider Integrale jeugdhulp bij de Vlaamse overheid, vindt dat educatieve praktijken die niet echt schools zijn meer erkenning verdienen. Naar analogie van Accent op talent pleit hij voor een actie Ook geleerd buiten de lijnen : De portfolio van de leerlingen moet niet alleen een overzicht geven van wat ze geleerd hebben op school, maar ook van wat ze kunnen. Dat past in het kader van levenslang en levensbreed leren. In 2007 organiseerde het Centrum voor Deeltijds Onderwijs (CDO) zo n specifiek project rond het opbouwen van een portfolio. Via zinvolle, tewerkstellingsgerichte activiteiten werden niet-werkende leerlingen geholpen om een job te vinden. De methode heeft naar verluidt zeker bijgedragen tot een versterking van de communicatieve vaardigheden van de leerlingen bij sollicitaties. 8
9 Maar hoe mooi een project ook in elkaar zit, als de leerlingen er geen interesse voor hebben en zich vastklampen aan hun eigen leefwereld dan wordt het wel heel moeilijk. Dat ervoer het KTA Leerwerkcentrum uit Oostende toen het in 2008 een project opzette voor de begeleiding van tienermama s bij hun zwangerschap en na de geboorte van hun kind. Verschillende partners stonden beurtelings in voor de begeleiding en de activiteiten van de tieners: in de eerste plaats het Inloopteam Viertorre en vormingswerkers van het JAC/ Passe Partout, maar ook Kind en Gezin, leerlingen van het laatste jaar Kinderverzorging van het Vesaliusinstituut en Kraamzorg. In de loop van het project werd het netwerk van partners nog verder uitgebreid met VTI-CDO, het LOP (lokaal Overleg Platform), en Vorming+ om in een vervolgproject naast het openbaar onderwijs ook het vrij onderwijs te bereiken. Ondanks al deze inspanningen bleek dat schoolherstel voor deze meisjes helemaal niet vanzelfsprekend was. Uiteindelijk bleek het project succesvol voor de helft van de leerlingen. 3. Succesvolste methodieken: geïntegreerd leren en time-out In de voorbije vijf jaar steunde het ING Mecenaatsfonds in Vlaanderen vooral projecten in het domein van het geïntegreerd leren en de time-out. Blijkbaar geven deze projecten de leerlingen sneller het gevoel dat ze zinvol bezig zijn. a. Geïntegreerd lesgeven: Ruwbouwproject Een knappe illustratie hiervan is het project Leren in levensechte contexten: aannemen van ruwbouwconstructies voor non-profitorganisaties dat uitgaat van de Technische Scholen Mechelen en in 2008 werd gesteund door het Mecenaatsfonds ING. Leerlingen van de afdeling Ruwbouw van het beroepssecundair onderwijs en van het specialisatiejaar Renovatie bouwden in het kader van dit project een scoutslokaal in Boortmeerbeek. Gekoppeld aan de uitvoering van het bouwproject werd er geïntegreerd lesgegeven. De leerlingen berekenden de kostprijs van het bouwproject, stelden een planning op en bestudeerden de technische voorschriften. Zowel op uitvoerings- als het technisch niveau hebben de projectverantwoordelijken aldus een levensechte en geïntegreerde leercontext kunnen aanbieden die aansluit op het latere beroepsleven. De jongeren zelf vonden het een erg positieve ervaring. Ze leerden veel bij op professioneel vlak, maar ook qua teamspirit, sociale vaardigheden enz. De leerlingen zijn echt fier op hun werk, ze voelden zich ook betrokken bij het project en namen hun verantwoordelijkheid op. Ze vergaten soms dat ze op school zaten : sommigen bleven langer op het werk tot hun opdracht voor die dag volledig af was. De scouts waren uiteraard blij met het nieuwe lokaal en het project creëerde ook een sneeuwbaleffect: er werd al gestart met een tweede project in dezelfde lijn. Een leerling vatte het mooi samen: Het scoutsproject vond ik een goede leerwijze van de bouw, je moest niet op school muurtjes metselen die achteraf moesten worden afgebroken. De scoutslokalen blijven staan. Ik heb veel bijgeleerd. Nu zie je die lokalen staan en kunnen we zeggen: wij hebben ze vanaf de vloerplaat tot de welfsels en het dak gemetseld. (Technische Scholen Mechelen, Mechelen) 9
10 b. De Mobiele werkplaats Geïntegreerd leren kan ook via een Mobiele Werkplaats. Arktos, een centrum dat op verschillende plaatsen in Vlaanderen vormingsprojecten voor jongeren met moeilijkheden opzet en sociaal begeleidt, startte in 2009 met een Mobiele werkplaats voor dergelijke jongeren. Via het aanleren van technische vaardigheden wou het centrum een aantal van hen opnieuw op het juiste spoor te zetten. De werkplaats biedt plaats aan gereedschappen en machines om laagdrempelige opdrachten uit te voeren die in het interesseveld liggen van de betrokken jongeren en nauw aansluiten bij hun opleiding: lasopdrachten, houtbewerking, schilderopdrachten, decoratie enz. In een eerste fase werden de jongeren geactiveerd en gemotiveerd bij het uitdenken en bouwen van de mobiele werkplaats. Deze fase werd afgerond met een toonmoment. De jongeren leidden de uitgenodigde partners en hun ouders rond in de Mobiele Werkplaats, die ze hadden omgedoopt tot Onze Koe, en gaven aan wat hun eigen bijdrage was: een afsluitende succeservaring! In een latere fase werd ook het huisje van een bejaarde man opgeknapt alsook een noodwoning van het OCMW van Beerse. Dat is een van de partners, naast het OCMW en de Stad Turnhout, vormen alle CDO s en CLB s uit de regio allemaal potentiële opdrachtgevers. De middelen van het Mecenaatsfonds ING werden vooral gebruikt voor de aanschaf van het materieel voor de werfwagen. Het project zal echter ook in de toekomst extra financiële middelen nodig hebben omdat de werkingsmiddelen niet volstaan om de kosten te dekken. De Mobiele Werkplaats toont alvast aan dat een nietschoolse aanpak wonderen kan doen zonder dat het doel van de schoolloopbaan in het gedrang komt. c. Time-out en psychosociale begeleiding: Zorgboerderij Op een zorgboerderij ligt de klemtoon helemaal op een alternatieve psychosociale begeleiding en het herstel van het zelfvertrouwen. De kracht van een zorgboerderij kan worden samengevat in vier punten: (1) buiten bezig zijn met fysieke activiteiten i.p.v. praten over, waardoor de energie van de jongeren op een positieve manier kan worden aangewend, (2) de leerlingen worden ernstig genomen: contact met de zorgboer/in op voet van gelijkheid en weg van de structuur van de klasgroep, (3) contact met dieren: is gemakkelijker dan met mensen en biedt kansen om opnieuw vertrouwen op te bouwen met mensen, (4) de kracht van het gewone leven: de zorgboer en zijn vrouw zijn geen professionele hulpverleners, ze aanvaarden de jongere zoals hij is. In 2009 steunde het Mecenaatsfonds ING een zorgboerderijproject van het Steunpunt Welzijn Groene Zorg Oost-Vlaanderen, uit Aalst. Het richtte zich tot 31 Buso-leerlingen die hun schoolopleiding definitief wilden afbreken: 18 jongeren kwamen door het project tot andere gedachten, 7 leerlingen gingen niet terug naar school, en over de overige 7 beschikt de projectverantwoordelijke over geen informatie. Het falen heeft meestal te maken met vier redenen: een ernstige psychiatrische problematiek, time-out na een schorsing (dus niet preventief), ouders staan er niet achter, time-out onvoldoende voorbereid. 10
11 Net als in andere time-outprojecten biedt een zorgboerderij aan leerlingen, die een grondig verstoorde relatie met de school hebben, de mogelijkheid om hun leertijd voor een afgebakende periode buiten de school door te brengen. Het is de bedoeling om de leerling weer terug op school te krijgen. Zowel de leerling als de school krijgen een adempauze. Als het goed is, bloeit de jongere open en komt hij tijdens een time-out volledig tot rust. Doorgaans is dat het geval bij meer dan de helft van de leerlingen met problemen. De experts beklemtonen dan ook dat schoolmoeheid bij velen een tijdelijk fenomeen is: Wie op 16 jaar wil afhaken en dankzij een time-out toch heeft doorgezet, is op 18 jaar vaak des te gelukkiger met het behaalde diploma. Een BUSO-leerling van 14 jaar heeft ADHD en een hechtingsstoornis. De ouders zijn gescheiden, de jongere zit op internaat. Op school zette de leerling de klas op stelten en genomen tuchtmaatregelen hielpen niet. Hierop besloot de school hem een voltijdse time-out op te leggen, weg van de school. Uit gesprekken met de jongere bleek dat hij op maandag geen medicatie innam en daardoor veel drukker was. Hij voelde zich niet goed in de leefgroep en voelde zich niet aanvaard door bepaalde leerkrachten Zijn klasgenoten zetten hem aan tot grensoverschrijdend gedrag. De jongere was echter wel gemotiveerd om metser te worden. Door middel van het natuurproject werd hem geleerd om rustig te worden via mindfulness. Na verloop van tijd was een deeltijdse herintrede in de klas mogelijk, startend met vakken waar het goed liep. Via terugkoppeling naar time-out werd het proces geëvalueerd. Ook klasgesprekken vonden plaats tussen time-outbegeleider en leerlingenbegeleider in verband met de verantwoordelijkheden tegenover de jongere, alsook een herstelgesprek met een leerkracht waarmee het minder goed liep. Voortaan zouden de ADHD-medicijnen ingenomen worden op school zodat dit niet vergeten werd. Er kwamen ook gesprekken met het internaat: hoe hij zich voelde in de leefgroep. Na afloop van de wachttijd meldde hij zich aan in de kinderpsychiatrie voor verder onderzoek om hem te begeleiden. Nadien kwam dan de voltijdse herinstap op school. Nu volgt de jongere het tweede jaar Bouwkunde. Hij heeft soms nog moeilijke momenten, maar hij heeft ermee leren omgaan. Schooluitval werd voorkomen. (Maatwerk, Secundaire scholen Sint-Ferdinand, Lummen) d. De ervaringen inzake Service d Accrochage Scolaire in de Franstalige Gemeenschap Ook in de Franstalige Gemeenschap is een gelijkaardig concept van time-out in volle expansie onder de noemer van Service d Acchrochage Scolaire (SAS/Dienst voor Schoolherstel). In Bergen probeert SAS jongeren af te helpen van hun schoolmoeheid via een verrijkende ervaring in de natuur. De projectjongeren werkten in 2009 samen met de beheerscomités van de natuurgebieden in de Hainevallei. De actieve participatie van de jongeren aan dit verantwoord project van openbaar nut bevorderde hun schoolherstel. Het schoolgedeelte werd eveneens benaderd via een informaticaworkshop en een fotoworkshop waar de jongeren didactische informatieborden voor de natuurgebieden maakten. Met de medewerking van de natuurvereniging Natagora droegen ze ook bij aan een beheersplan voor de algemene bescherming van de natuurgebieden in de vallei en tot het gedeeltelijk toegankelijk maken van het natuurgebied van Marionville voor minder mobiele personen. Het project bood de jongeren een projectdynamiek aan waarin ze als actor actief concrete werkzaamheden uitvoeren. De verworven vaardigheden zijn nuttig om hun schoolloopbaan terug op de sporen te zetten. 11
12 4. Aanpak op maat: natuurprojecten In het algemeen proberen de projecten die worden gesteund door het Mecenaatsfonds ING zoveel mogelijk in te spelen op de noden van hun doelgroep. Meestal wordt er daarom gewerkt rond vier vaardigheden: existentiële competenties, sociale vaardigheden, technische kennis en vaardigheden, schoolvakken. De klemtonen verschillen sterk. Ook de pedagogische benadering is zeer gevarieerd. Naast werkervaring, psychosociale begeleiding en schoolherstel, wordt ook gewerkt via educatie voor duurzame ontwikkeling en projectwerking, praktijklessen met zinvolle opdrachten, zelfstandig ondernemen, leren leren, de impact van zorgboerderijen, de werking van inloopteams, mindfulness, integrale aanpak, ervaringsleren. Veel conclusies kunnen hier niet worden uitgetrokken, tenzij misschien dat de aanpak vaak zo verscheiden is dat enkel het label op maat erbij past. Bij het overlopen van de projecten valt het wel op dat niet alle projecten mikken op schoolherstel. Vaak vinden projectverantwoordelijken hun project volledig geslaagd als de leerlingen na afloop starten met een vernieuwd persoonlijk traject of kiezen voor een andere oriëntatie. Soms hebben jongeren niet alleen een afkoelingsperiode nodig buiten de school, maar is terug naar school gaan niet echt een optie. Vaak kiest men hiervoor natuurprojecten. Een voorbeeld: Sint-Ferdinand, een school voor buitengewoon onderwijs (BUSO), begeleidde op drie jaar tijd 31 leerlingen via natuurprojecten. Drie van hen haakten af wegens fysieke agressie naar begeleiders, druggebruik, ongeïnteresseerde ouders, een ernstige psychiatrische problematiek. Het gaat om jongeren die vastlopen op school en reeds op een wachtlijst staan voor deeltijds onderwijs of externe, intensieve residentiële kinder- en jeugdpsychiatrie. Omwille van de lange wachtlijsten worden deze jongeren soms bedreigd met schoolval: ze blijven thuis omdat ze de schoolse druk niet aankunnen of ze dreigen geschorst te worden en vinden moeizaam een nieuwe school. Door met deze jongeren de natuur in te trekken en groenwerken uit te voeren, wordt de wachtperiode op een zinvolle manier overbrugd: de jongeren blijven dichtbij de school, maar zijn rustiger. Ze worden ook beter voorbereid om in te stappen in de externe hulpverlening of in een nieuwe setting waarvoor ze aangemeld zijn. De jongeren zien hun toekomst met minder angst tegemoet. Ook hun directe omgeving kan meer tot rust komen: de ouders kunnen opgelucht ademhalen, medeleerlingen en leerkrachten genieten van een rustiger sfeer in klas. De hulpverleningspartners komen tot een betere samenwerking en afstemming omtrent het traject van de jongeren. De pedagogische benadering beklemtoont drie zaken: mindfulness/autoritatief werken vanuit binding; praten over problemen terwijl er gewerkt wordt in de natuur, stimuleren van binding met de school vanuit de jongere en vanuit de school. 12 Steeds vaker gewaagt men in dit verband ook van time-outprojecten, maar de experts zijn daar niet gelukkig mee. An Leus: Al sinds de start in 1998 mikt time-out op projecten die met een bepaalde methodiek werken rond bepaalde doelstellingen: een jongere kortstondig uit het lesgebeuren halen om met hem te werken aan persoonlijke doelstellingen om definitieve schooluitval te voorkomen en met als doel om in dezelfde richting, klas en school terug te stromen. Bea Vandewiele, een gedetacheerde leerkracht, sluit zich hierbij aan: Het concept time-out moet naar mijn mening zorgvuldig bewaakt worden: een reïntegratie in het onderwijs moet de doelstelling blijven.
13 5. Structurele inbedding en evaluatie van projecten a. Geen eenmalige projecten Het Mecenaatsfonds ING steunt aan de ene kant geen eenmalige projecten, maar aan de andere kant loopt de steun in de regel niet langer dan een jaar. Is dat geen contradictie? Toch niet, zeggen de onafhankelijke experts: Het gaat meestal om kleine projecten die al ingebed zijn in de structurele werking van een organisatie, maar ze hebben extra financiële input nodig om op eigen kracht verder te kunnen. Zo ontving het Jongerencentrum CIDAR in euro om een tijdschrift (Radick) te publiceren en multimediale projecten uit te voeren. 66 jongeren werkten mee aan het project. De steun van het Fonds werd gebruikt om het lokaal operationeel en gezellig te maken en om materiaal aan te kopen. Bea Vandewiele: De infrastructuur mooier maken en de werkervaring die de leerlingen opdeden, zaten niet in de reguliere financiering. Dankzij de steun van het Mecenaatsfonds ING kreeg het project de kans om iets nieuws uit te proberen en om zijn voorbestaan te verzekeren. In afwachting van structurele inbedding organiseert vzw Green al sedert 2004 geregeld Mission 21. Green geeft maatschappelijk kwetsbare jongeren daarbij de kans om zelf een vormingstraject op te zetten over duurzame ontwikkeling. Alle jongeren die deelnamen aan Mission 21 in 2004 en in 2006 maakten hun middelbare school af en behaalden hun diploma! Mission 21 draagt bij aan de sociale en emotionele omstandigheden. Hun welbevinden neemt toe en ook hun maatschappelijke betrokkenheid wordt aangewakkerd. Ze leren duurzaam leven. In de toekomst wil Green de specifieke werking voor kwetsbare jongeren structureel integreren in haar gewone werking. In 2008 leverde het project een spectaculaire case op: D. is geplaatst in een jeugdinstelling en is ongelukkig op school. Hij doorliep het hele traject en nam daarnaast als enige BSO-leerling deel aan het Schelde Jongerenparlement. D. koos vervolgens samen met Green een andere school, richting Bouwkunde en werkte daar een project rond duurzame straatverlichting uit. (vzw Green, Elsene) Vanuit de bijzondere jeugdzorg wordt het structurele element echter gerelativeerd. Jean- Pierre Van Hee, projectleider Integrale Jeugdhulp bij de Vlaamse overheid, vindt de structurele component niet noodzakelijk: Zien dat probleemjongeren die het op school echt niet meer zien zitten, enthousiast zijn over artistieke projecten is op zich al belangrijk. Op dat moment is de projectsteun dus al goed besteed. 13
14 b. Leerlingen en partners betrekken bij de evaluatie Voor Van Hee is er naast het proces dat jongeren doormaken tijdens een project nog een tweede criterium erg belangrijk: elk project moet gekoppeld zijn aan een vorm van evaluatie en zelfreflectie. Ook de jongeren zelf moeten daarbij betrokken zijn: Kan deze aanpak dienen voor volgende keer. Hoe? Waarom maken we een film? Dat past in een professionele aanpak. Dan kan er ook adequaat bijgestuurd worden. En voor de leerlingen betekent het tevens zowel tijdens als na het project een erkenning van hun prestaties. In Schone Mensen - Lichtjes in de ogen (2009) van het CLW Trefpunt, een filmproject om leerlingen succeservaringen te laten opdoen, mondden de evaluatiesessies met de leerlingen geregeld uit in diepgaande gesprekken. De jongeren zelf hechtten ook veel belang aan het schriftelijk evaluatieverslag dat ze meekregen na afloop. Koppel daaraan het feit dat de opkomst heel hoog zat ondanks tal van hardnekkige spijbelaars die deel uitmaakten van de groep. Resultaat: 48 van 56 de deelnemers rondden het project succesvol af. Conclusie van het CLW Trefpunt: een goede groepsdynamiek is een ideaal oefenterrein voor sociale vaardigheden. Als er verschillende partners baat hebben bij een project, weegt het eindresultaat nog zwaarder door. Dat bleek duidelijk bij een buddyproject (2009) in Dendermonde waarbij studenten uit het hoger onderwijs leerlingen in de eerste graad van het secundair onderwijs begeleidden bij hun huiswerk. Drie partijen hadden baat bij deze huiswerkschool : (1) de 27 leerlingen uit 3 verschillende scholen, die extra ondersteuning hebben gekregen bij hun taken en lessen (op het vlak van studiemethode, verantwoordelijkheden nemen, leren leren en op het vlak van timemanagement); (2) de leerkrachten van het secundair onderwijs hebben extra ondersteuning gekregen bij hun pedagogische en motiverende opdracht inzake leerlingen met problemen; (3) de studenten hebben als toekomstige leerkracht kennis gemaakt met diversiteit in het onderwijs. Zij hebben ervaringen opgedaan met betrekking tot leerzorg in het onderwijs. Het is voor hen een toegevoegde waarde aan hun opleiding tot leerkracht en het is een verrijking voor hen als persoon. De experts beklemtonen ook dat de evaluatie van de projecten erg belangrijk is voor het formuleren van beleidsaanbevelingen. Ook na vijf jaar werking van het Mecenaatsfonds blijft dit aspect erg belangrijk. An Leus: Naar mijn ervaring gaapt er een steeds grotere kloof tussen wat het beleid denkt, doet en betaalt, en wat er nodig is voor de meest kwetsbare jongeren. Wat de fondsen dan opvangen met hun projectsteun. Onder meer rond een breed uitvalpreventieactieplan moet er blijvend worden teruggekoppeld en beïnvloed. 6. Algemeen besluit Dit korte overzicht geeft een beeld van de problematiek van jongeren die het op een bepaald moment niet meer zien zitten op school én van de antwoorden die Vlaanderen daar met de steun van het Mecenaatsfonds ING tracht op te geven. Er zijn nog tal van andere projecten zoals opleiding via sport, informatica, individuele psychosociale begeleiding en zovele andere initiatieven die de verscheidenheid en de zinvolheid van het Fonds illustreren. Maar hoe moet het nu verder? Kan het Mecenaatsfonds ING het verschil maken door te blijven voort werken op het elan dat gedurende vijf jaar werd opgebouwd of moeten er nieuwe experimenten worden opgezet? 14
15 In het algemeen vinden de experts dat de bestaande lijn moet worden doorgetrokken: een tijdelijk alternatief bieden aan jongeren die het op school en vaak ook daarbuiten niet meer zien zitten. Als de pedagogische middelen op het niveau van de school uitgeput zijn, kan de meerwaarde van het Mecenaatsfonds ING het grootst zijn. Zoiets is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan. In de praktijk moet het Mecenaatsfonds ING bij de selectie van de projecten voortdurend op zoek gaan naar het juiste evenwicht tussen preventie, genezen en opnieuw instappen in de schoolloopbaan, en het moet keuzes maken tussen projecten van ervaren spelers en die van kleine verenigingen op het terrein, tussen de goeddraaiende, klassieke projecten en meer gedurfde, vernieuwende, maar ook meer risicovolle initiatieven. Het belangrijkste is dat jongeren met moeilijkheden terug op het juiste spoor geraken. Nog twee andere selectiecriteria zijn belangrijk: de participatiegraad van de jongeren en een invalshoek die eerder gericht is op de jongere dan op het klassieke schoolprogramma. Niemand twijfelt eraan dat jongeren maar kunnen slagen als ze beschikken over een aantal basisvaardigheden: zelfvertrouwen, uitdrukkingsvermogen, respect voor de ander, begrip en respect voor de richtlijnen en, maar bovenal, de zin om te leren. Volgens de experts is een steunbedrag dat kan oplopen tot euro in overstemming met de opdracht van het Mecenaatsfonds ING. Nicole Vettenburg beklemtoont dat projectaanvragers dat bedrag doorgaans positief waarderen. De lonen van projectmedewerkers kunnen daarmee uiteraard niet worden betaald, maar er is niemand die dat verwacht van het Mecenaatsfonds ING. De experts zijn wel van mening dat het Ministerie van Onderwijs meer kan en zou moeten doen voor kwetsbare jongeren die dreigen af te haken op school. Het beleid zou bijvoorbeeld kunnen zorgen voor een betere financiële verankering van de bestaande projecten. Maar veel illusies maken ze zich niet, want op dit ogenblik ziet het er in Vlaanderen qua subsidiëring helemaal niet goed uit op dit vlak. Hoewel alle secundaire scholen sinds vorig jaar een beroep kunnen doen op time-outprojecten als een vorm van hulpverlening, loopt het immers toch mis. Vorig jaar subsidieerde het Ministerie van Onderwijs 182 lange en 654 korte timeoutprojecten. Probleem: er waren 398 lange en 924 korte time-outprojecten aangevraagd. Tweede probleem: naast de reguliere time-outprojecten die in aanmerking komen voor overheidssteun zijn er nog altijd alternatieve projecten die een gebrek hebben aan financieringsbronnen. En ondertussen blijft de niet-gekwalificeerde uitstroom maar stijgen! Scholen blijven dus aangewezen op creatieve oplossingen en steun zoals die van het Mecenaatsfonds ING. Dank aan de personen die bijgedragen hebben tot de realisatie van deze brochure De experten die deel uit maken van de selectie jury en die zich bereid getoond hebben om deze brochure te realiseren zijn: An Leus (Stedelijk Vormingscentrum Arktos Antwerpen Stad), Laurent Thijs (Netwerk leerrecht), Jean-Pierre Van Hee (Integrale Jeugdhulp), Bea Vandewiele (Germaniste, lerares) en Nicole Vettenburg (UGent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen). We danken hen van harte voor hun medewerking, alsook alle projectverantwoordelijken van wie we de projectverslagen konden inkijken. 15
16 Ideeënbus Hierbij voegen we nog enkele denkpistes die de verenigingen/instellingen gesteund door het Mecenaatsfonds ING met succes hebben gevolgd in hun acties gericht op de jongeren die ze begeleiden. Aarzel niet om hieruit inspiratie te putten! 1. Zo vroeg mogelijk reageren bij kinderen die schoolmoeilijkheden ondervinden laat toe om die kinderen, die juist nood hebben aan bepaalde pedagogische begeleiding of nood hebben aan een omkadering door een passende vertrouwenspersoon, terug op het goede spoor te zetten. 2. Preventie kan ook helpen om kinderen in moeilijkheden en hun ouders die vaak even verloren zijn te oriënteren naar gespecialiseerde diensten voor problemen los van de school, dit alvorens de situatie verergert. 3. Door de band te behouden met de school, laten de projecten aan de jongeren de mogelijkheid om het vertrouwen in hun schoolloopbaan te herwinnen. De school heeft voor de jongeren van deze leeftijdscategorie een belangrijke plaats in hun sociaal leven en blijft de belangrijkste plaats om te leren. 4. De verenigingen en instellingen hebben een uiterst belangrijke overgangsrol: ze laten toe om een dialoog te verzekeren tussen de school en de familie, maar tegelijk blijven ze buitenstaander ten opzichte van deze twee partijen met wie de jongere zich in een conflictsituatie bevindt. 5. De verdere ontwikkeling van de sociale vaardigheden kan een niet-verwaarloosbare impact hebben op het gedrag in de klas en erbuiten. Het leren respect tonen voor anderen en het ontwikkelen van zelfrespect en zelfstandigheid hebben een positieve invloed die voelbaar is in het dagdagelijkse leven van de jongere en zijn omgeving. 6. Geen angst hebben om schoolvakken en techniek te benaderen via creativiteit, sport en plezier. Voor jongeren die helemaal geen aansluiting meer vinden bij de school, is enkel nog de zin om te leren belangrijk. Om dit terug te stimuleren moet er soms naar de minder conventionele methodes gegrepen worden. 7. Het letterlijk of figuurlijk verlaten van de schoolomgeving waar de jongere gefaald heeft en het voorstellen van een positief model kan de jongere helpen om zich te investeren in een concreet en meer herwaarderend project (organiseren van een eindejaarsconcert, opnemen van een video, een sociaal project, ). Het zal de jongere helpen om opnieuw in een positieve spiraal te treden. 8. Een project moet gekoppeld worden aan een vorm van evaluatie en zelfreflectie. Op deze manier kunnen projecten eventueel bijgestuurd worden maar voor de leerling zelf betekent het op de eerste plaats een erkenning van zijn prestatie zowel tijdens als na het project. Brederodestraat Brussel Tel.: Fax: BANK VAN DE POST IBAN: BIC: BPOTBEB1 Copyright foto s: Outward Bound België VZW, AISPIX, Monkey Business, Yuriy Zhuravov, Vlavetal, Schola ULB, Andresr, Tyler Olson, David Stuart, Photobank.ch, Lee Prince, CDBSO-VTI Dendermonde, AFS - Joke Dujardin
EVALUATIEDOCUMENT SAMENWERKING ONDERWIJS - ZORGBOERDERIJEN
EVALUATIEDOCUMENT SAMENWERKING ONDERWIJS - ZORGBOERDERIJEN Inleiding SGZ krijgt jaar na jaar een groeiend aantal aanvragen voor een zorgboerderij vanuit de sector Onderwijs (bijlage 1). Deze sterke groei
Nadere informatieBreek taboe omtrent kansarme
ITINERA INSTITUTE FLASH Breek taboe omtrent kansarme versus kansrijke diploma s 03 07 2013 MENSEN WELVAART BESCHERMING De Europese leiders hebben een actieplan tegen jeugdwerkloosheid aangekondigd. Uiteraard
Nadere informatieonline! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. Iedereen
Iedereen online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. 96 Telenet Jaarverslag 2012 Duurzaamheid Telenet Foundation Telenet Foundation
Nadere informatieJeugddelinquentie & gesloten publieke opvang
Jeugddelinquentie & gesloten publieke opvang WORKSHOP ONDERWIJS EN TEWERKSTELLING 02/05/2017 4 Topics Wie zijn onze leerlingen? Wat willen we rond onderwijs of tewerkstelling bereiken? Hoe pakken we dit
Nadere informatieA0326 A0327 A0328 Acties binnen de vereniging SPOOR FOBVBP01
A0326 A0327 A0328 Acties binnen de vereniging SPOOR FOBVBP01 VOORAF: de vereniging SPOOR De vereniging SPOOR staat voor Samenwerking rond Preventie in het kader van Opvoeding en Onderwijs Regio Brugge
Nadere informatieNaam van de schoolexterne interventie: Lange Time Out Halle, Groep Intro
Naam van de schoolexterne : Lange Time Out Halle, Groep Intro 1. Inhoud vd schoolexterne Algemeen kader 1 : Ontstaansgeschiedenis 2 Visie Belangrijke uitgangspunten Doelstelling(en) Doelgroep(en) 3 Duur
Nadere informatieGBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1
GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 Hoofdstuk 9. Pesten Pesten, wij willen er SAMEN iets aan doen! Inleiding In onze school zijn we reeds verschillende jaren
Nadere informatieEEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS
EEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS Een school met talentuitdagend onderwijs Een basisschool kiezen is moeilijk. Er is zoveel om op te letten. Is de school wat zij lijkt? Van buiten kan een schoolgebouw
Nadere informatiewww.besafe.be Lokeren SOVA-project
www.besafe.be Lokeren SOVA-project Lokeren SOVA-project: Sociale vaardigheidstraining voor leerkrachten en leerlingen secundair onderwijs FOD Binnenlandse Zaken Algemene Directie Veiligheid en Preventie
Nadere informatieNaam van de schoolexterne interventie: ipot Groep INTRO Brussel
Naam van de schoolexterne : ipot Groep INTRO Brussel 1. Inhoud vd schoolexterne Algemeen kader 1 : Ontstaansgeschiedenis 2 Visie Belangrijke uitgangspunten Doelstelling(en) Doelgroep(en) 3 Duur van het
Nadere informatieTIME OUT PROJECTEN. Samen. Aan Toekomst. Werken VZW ELEGAST
TIME OUT PROJECTEN Samen Werken Aan Toekomst Wat is SWAT? SWAT staat voor Samen Werken Aan Toekomst. Het is een intensief begeleidingstraject voor jongeren die dreigen uit te vallen binnen het onderwijs.
Nadere informatieJeugdhulp: groot bereik, divers en versterkt eigen krachten
06/06/2016 Jeugdhulp: groot bereik, divers en versterkt eigen krachten Vandaag is het eerste intersectorale jaarverslag 2015 van de jeugdhulp voorgesteld, in aanwezigheid van Jo Vandeurzen, Vlaams minister
Nadere informatieBuiten Gewone Buurt. Voor bewoners die zich engageren voor hun buurt of dorp. Projectoproep
Buiten Gewone Buurt Voor bewoners die zich engageren voor hun buurt of dorp Dien een dossier in vóór 12/10/2009 Projectoproep Wil u, samen met andere buurt- of dorpsbewoners, het initiatief nemen om het
Nadere informatieProgramma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf
Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf
Nadere informatieTIME OUT PROJECTEN KORTE TIME OUT VZW ELEGAST
TIME OUT PROJECTEN Wat is een Korte Time Out? Een Korte Time Out is een begeleidingstraject dat probleemsituaties binnen de schoolse context aanpakt en zo tracht te voorkomen dat jongeren uitvallen binnen
Nadere informatieVLOR Studiedag spijbelen 23 oktober 2015
VLOR Studiedag spijbelen 23 oktober 2015 Programma 1. Voorstelling CDO Kortrijk: 2. Preventie schooluitval / aanpak spijbelproblematiek 2. Spijbelactieplan 4. Partnerschappen spijbelbeleid Persoonlijk
Nadere informatieHogescholen en Universiteiten met een open blik Editie 2012
Hogescholen en Universiteiten met een open blik Editie 2012 Om elkaar te begrijpen, moet je elkaar kennen. Vanuit die gedachte organiseert het Prins Filipfonds een project dat uitwisseling en samenwerking
Nadere informatieNaam van het dagbestedingsinitiatief: vzw Beestigonderwijs
Naam van het dagbestedingsinitiatief: vzw Beestigonderwijs 1) Inhoud van de dagbesteding Algemeen kader: Ontstaansgeschiedenis 1 2011 Doelstelling(en) Visie Het onderwijs van de 21ste eeuw moet duurzaam
Nadere informatieInclusief onderwijs Maak het vanzelfsprekend!
1 Projectoproep Inclusief onderwijs Maak het vanzelfsprekend! Deelnemingsformulier 2015 Hart voor Handicap streeft naar een warme en inclusieve samenleving. Een samenleving waar iedereen van tel is. Een
Nadere informatieKlas-in-zicht Wat? Hoe gaan we tewerk? Aan de slag en verder?
Klas-in-zicht Wat? Een negatieve groepsdynamiek, leerlingen die niet met elkaar overeenkomen, een vertroebelde relatie tussen leerlingen en leerkrachten, moeilijk les kunnen geven door storend gedrag zijn
Nadere informatiegoede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep
10 goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep InTact Zelfhulp Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem, ongeacht welke verslaving en voor naasten
Nadere informatieWelkom op de informatie-avond!
Welkom op de informatie-avond! Programma: Presentatie over de uitslag van de tevredenheidsonderzoeken, de verbeterplannen en de resultaten van vorig schooljaar. Interactief met elkaar van gedachten wisselen
Nadere informatie> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES II Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (namiddag)
> VERSLAG MAATSCHAPPELIJKE STAGES II Inspraakdag Vlaams Parlement Vrijdag 18 maart 2011 (namiddag) Aanwezig: 18 leerlingen Vertegenwoordiging: Vrij Technisch Instituut Leuven, Sint-Theresia-instituut Kortrijk,
Nadere informatieCongres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014
Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014 Nieuwe ontwikkelingen en impulsen op sociaal, cultureel,
Nadere informatie- het deblokkeren van de situatie, om de band tussen jongeren en onderwijs te herstellen/ vrijwaren.
Naam van de schoolexterne interventie: Arktos KTO 1. Inhoud vd schoolexterne interventie Algemeen kader 1 : Ontstaansgeschiedenis 2 Visie Belangrijke uitgangspunten Arktos werkt op een projectmatige manier
Nadere informatieNaam van het dagbestedingsinitiatief: Atlas (alternatieve time out lagere school)
Naam van het dagbestedingsinitiatief: Atlas (alternatieve time out lagere school) 1) Inhoud van de dagbesteding Algemeen kader: Ontstaansgeschiedenis 1 Ontstaan vanuit de dagbegeleidingswerking van OBC
Nadere informatieDe Onthaalouderacademie: onthaalouders sterker maken
1 De Onthaalouderacademie Wat is de Onthaalouderacademie? De Onthaalouderacademie: onthaalouders sterker maken De sector van de kinderopvang is in beweging. Er worden heel wat initiatieven genomen om de
Nadere informatieUniversiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad
Brochure Opleidingsinstituut Dageraad Universiteit Informatie Je zult je wel afvragen wie zoiets bedenkt en wie zo iets op de kaart wil zetten. Ik kan daar kort en krachtig over zijn: kijk op www.ruudvanlent.nl
Nadere informatieBezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieeen initiatief van GSIW Actiegroep Leren-Werken
Word Wijs!? een initiatief van GSIW Actiegroep Leren-Werken promotor: de Stap - Studieadviespunt Gent duur project: 1/10/2012 tot 30/9/2013, verlengd met 1 schooljaar 1/10/2013 tot 30/9/2014 1,2 fulltime
Nadere informatieBELVUE MUSEUM. Jongeren eerst!
BELVUE MUSEUM Jongeren eerst! HET BELvue Beheerd door de Koning Boudewijnstichting Geopend in 2005 als centrum voor democratie en geschiedenis Belangrijkste doelgroep: jongeren 2 Democratische waarden
Nadere informatieMechelen PrOS-project
www.besafe.be Mechelen PrOS-project Mechelen PrOS-project FOD Binnenlandse Zaken Algemene Directie Veiligheid en Preventie Directie Lokale Integrale Veiligheid 2014 Mechelen PrOS-project I. Projectbeschrijving
Nadere informatieKinderen met een handicap op de schoolbanken
Kinderen met een handicap op de schoolbanken Ouders van een kind met een handicap moeten vaak een moeilijke weg bewandelen met veel hindernissen en omwegen om voor hun kind de geschikte onderwijsvorm of
Nadere informatieType basisaanbod Voor kinderen met een lichte mentale beperking of een ernstige leerstoornis
Type basisaanbod Voor kinderen met een lichte mentale beperking of een ernstige leerstoornis Type basisaanbod Kleuter- en lager onderwijs op maat Type 1 voor leerlingen met een licht mentale beperking
Nadere informatieUw ervaringen na 1 jaar M-decreet
Uw ervaringen na 1 jaar M-decreet Heeft u leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften door de invoering van het M-decreet in uw klas of school? Is uw rol als ondersteuner gewijzigd omwille van de invoering
Nadere informatieOver thuis, buurt, kinderopvang, kleuteronderwijs en transitie
Over thuis, buurt, kinderopvang, kleuteronderwijs en transitie Welke uitdagingen liggen er? De kwaliteit van de overgang tussen thuis, kinderopvang en kleuterschool is cruciaal voor jonge kinderen. Onderzoek
Nadere informatieRotterdam Rijnmond. Zorg voor jongeren en hun gezin. Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor jongeren BEGELEID WONEN INDIVIDUELE BEGELEIDING
BEGELEID WONEN INDIVIDUELE BEGELEIDING GEZINS- BEGELEIDING DAGBESTEDING Rotterdam Rijnmond Zorg voor jongeren en hun gezin Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor jongeren Wie zijn wij? Stichting Prokino
Nadere informatieZOEK BIJ ONS TE VER! START JE HET NIET STEM SPORT. Latijn MODERNE MIDDELBAAR STEM. Maatschappij en welzijn TECHNIEKEN WETENSCHAPPEN
Latijn Maatschappij en welzijn MODERNE STEM TECHNIEKEN SPORT ZOEK HET NIET TE VER! START JE MIDDELBAAR BIJ ONS STEM WETENSCHAPPEN Beste ouder, beste zesdeklasser Straks wordt de stap gezet naar de middelbare
Nadere informatieVeel gestelde vragen over de U-Talent Academie
Veel gestelde vragen over de U-Talent Academie Veel leerlingen die overwegen om deel te nemen aan de U-Talent Academie hebben vragen over het programma, de selectie, de zwaarte van het programma. In dit
Nadere informatieSamenwerking. Betrokkenheid
De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school
Nadere informatieFORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015
JE HOGERE STUDIES ONDERBREKEN OM DE 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L TIJD TE NEMEN VOOR EEN HERORIËNTERING EN EEN HERONTDEKKING
Nadere informatieCompetentieprofiel educatief medewerker buitenschoolse kinderopvang Ravot
Competentieprofiel educatief medewerker buitenschoolse kinderopvang Ravot 1. Functie Functienaam Afdeling Dienst Functionele loopbaan Educatief medewerker Sociale zaken Buitenschoolse kinderopvang Ravot
Nadere informatieLIEVERWIJS. kindercoaching & training. kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling. Een rups kan altijd nog een vlinder worden
LIEVERWIJS kindercoaching & training kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling Een rups kan altijd nog een vlinder worden Kindercoaching Van Rups naar Vlinder Voor kinderen in de
Nadere informatieNaam van de schoolexterne interventie: Radick
Naam van de schoolexterne : Radick 1. Inhoud vd schoolexterne Algemeen kader 1 : Ontstaansgeschiedenis 2 Ontstaan in 1987, in het kader van dagopvang residentiële jongeren O.O.O.C. Later geïntegreerd in
Nadere informatieIntroductie 1. Waarvoor hebben de studenten een mentor nodig? 2. Wie kan mentor worden? Iemand die:
Mentor informatie Introductie Het Mentoringprogramma is voor studenten die een begeleidingsvraag hebben. Deze begeleidingsvraag kan zeer divers van aard zijn en heeft te maken met schoolse-, persoonlijke
Nadere informatieTEVREDENHEIDSONDERZOEK
verslag van het TEVREDENHEIDSONDERZOEK afgenomen in NOVEMBER 2014 Inleiding Eén keer in de twee jaar wordt er een tevredenheidsonderzoek gehouden. Ouders, leerlingen van groep 5, 6, 7 en 8 en personeelsleden
Nadere informatieVlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.8 - Mei 2008-179-
Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.8 - Mei 2008-179- VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN FRANK VANDENBROUCKE VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN WERK, ONDERWIJS
Nadere informatieNaam van de schoolexterne interventie: Multi-Media Club
Naam van de : Multi-Media Club 1. Inhoud vd Algemeen kader 1 : Ontstaansgeschiedenis 2 Schooljaar 2008-2009, als parallel met Radick, het tijdschrift. Visie Met multimedia-technieken eigen producties ontwikkelen
Nadere informatieDe Budget Ster: omgaan met je schulden
De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE
Nadere informatieVerhaal van verandering
Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere
Nadere informatiewww.middenschoolbeernem.be Beste ouder, beste zesdeklasser Straks wordt de stap gezet naar de middelbare school. Een belangrijke stap. Je staat niet alleen voor de keuze van een studierichting, maar ook
Nadere informatiePedagogisch ondersteuningsaanbod op maat voor 20 kleuterscholen in 2012-2013
PROJECTOPROEP Hoe omgaan met kinderarmoede op school? Toerusten van leerkrachten in het kleuteronderwijs om beter steun te verlenen aan kansarme kinderen Diego Cervo Pedagogisch ondersteuningsaanbod op
Nadere informatieInfo-avond Secundair Onderwijs
Info-avond Secundair Onderwijs CLB-Kempen www.clb-kempen.be Naar de grote school Nieuw onderwijssysteem Andere manier van lesgeven Grotere studiebelasting Noodzaak om zich te organiseren verband planningsvaardigheden
Nadere informatieWorkshop: Hoe maak ik mijn project strategischer? Resultaten van 4 werkgroepen (op 6) monitoring 6 november 2014
Workshop: Hoe maak ik mijn project strategischer? Resultaten van 4 werkgroepen (op 6) monitoring 6 november 2014 1. Waarom is dit project nodig? ( ) Groep: Duurzaamheid - Bewustmaking - Vaardigheden -
Nadere informatieVisienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin
Visienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin a. Situering Jonge kinderen (0-6 jaar) groeien op in diverse contexten: thuis, eventueel in de kinderopvang, en in de kleuterschool.
Nadere informatieIntact. goede redenen om een zelfhulpgroep te bezoeken
10 goede redenen om een zelfhulpgroep te bezoeken Intact Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem en hun naasten, ongeacht welke verslaving. De eerste stap
Nadere informatieDeel 1 Opvoedingsproject
Deel 1 Opvoedingsproject 1 Beste ouders, Welkom aan onze school. U kiest onze school voor het onderwijs en de opvoeding van uw kind. Wij zijn blij en dankbaar voor het vertrouwen in onze school. De directie
Nadere informatieKiezen na de basisschool
Kiezen na de basisschool WATHOE LEREN KIEZEN Wat gebeurt er in de klas? Het werkboekje WATHOE leren kiezen WATHOE het secundair onderwijs Hoe ziet het secundair onderwijs eruit? Wat kan ik er leren? Het
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieCompetenties De Fontein
Competenties De Fontein We werken met de volgende 4 competenties: 1. Verantwoordelijkheid 2. Samenwerken 3. Organisatie en planning, zelfstandigheid 4. Motivatie - In klas 1 wordt gewerkt aan de volgende
Nadere informatieVerslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen
Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Doelgroep Methodiek Thema s 11 ouders van jongeren in secundaire scholen (2014) Waarderende benadering Ouderbetrokkenheid- Communicatie Ondersteuning
Nadere informatieProjectoproep Overkop Huizen voor Jongeren Infosessie 17/1/2017
Huisstijl Projectoproep Overkop Huizen voor Jongeren Infosessie 17/1/2017 Medialaan wil de mediakracht ter beschikking stellen van het publiek om jongeren te helpen de weg te vinden naar hulp. Hoe zal
Nadere informatieDe ontplooiing en integratie van kwetsbare kinderen en jongeren via een bredere toegang tot buitenschoolse, sportieve en culturele activiteiten
Projectoproep van het BNP Paribas Fortis Foundation Fonds, beheerd door de Koning Boudewijnstichting De ontplooiing en integratie van kwetsbare kinderen en jongeren via een bredere toegang tot buitenschoolse,
Nadere informatiestudiebeurs Voorwaarden voor het secundair onderwijs
studie beurs Studeren kost geld: cursussen, een kot, inschrijvingsgeld,. Een studiebeurs kan helpen. Velen laten die kans liggen. Misschien is het voor jou toch de moeite om een aanvraag in te dienen.
Nadere informatieWelke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement?
Welke vaardigheden hebben een invloed op het al dan niet succesvol zijn van het outplacement? Definitie outplacement Outplacement is een geheel van begeleidende diensten en adviezen die in opdracht van
Nadere informatieVraag nr. 403 van 8 maart 2013 van MARIJKE DILLEN
VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN PASCAL SMET VLAAMS MINISTER VAN ONDERWIJS, JEUGD, GELIJKE KANSEN EN BRUSSEL Vraag nr. 403 van 8 maart 2013 van MARIJKE DILLEN Resolutie kinderarmoede Onderwijs en
Nadere informatiePrioriteiten jongeren in armoede, Verkiezingen 2014 Videoboodschap: De shit waar je in zit
Prioriteiten jongeren in armoede, Verkiezingen 2014 Videoboodschap: De shit waar je in zit Sinds 2011 komt een groep jongeren in armoede op regelmatige basis samen. Om elkaar te leren kennen, om naar elkaar
Nadere informatieSchoolConnect. Een vriendschap tussen jullie school en een school in Ethiopië!
SchoolConnect Een vriendschap tussen jullie school en een school in Ethiopië! SchoolConnect SchoolConnect is een programma van stichting Joni. Het is een samenwerkingsverband tussen scholen in Nederland
Nadere informatiewww.besafe.be Bergen Project Welzijn op school
www.besafe.be Bergen Project Welzijn op school Bergen Project Welzijn op school FOD Binnenlandse Zaken Algemene Directie Veiligheid en Preventie Directie Lokale Integrale Veiligheid 2014 Bergen Project
Nadere informatieOntwerp van decreet ( ) Nr juni 2012 ( ) stuk ingediend op
stuk ingediend op 1589 (2011-2012) Nr. 7 27 juni 2012 (2011-2012) Ontwerp van decreet houdende de ondersteuning en stimulering van het lokaal jeugdbeleid en de bepaling van het provinciaal jeugdbeleid
Nadere informatieLeren. w e rken. Perfect te combineren
Leren & w e rken Perfect te combineren Alles over leertijd en deeltijds leren & werken Leren Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen tel. 02 227 63 93 www.syntravlaanderen.be Alles
Nadere informatieLeren. w e rken. Perfect te combineren
Leren & w e rken Perfect te combineren Alles over leertijd en deeltijds leren & werken Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen tel. 02 227 63 93 www.syntravlaanderen.be Alles over leertijd
Nadere informatieHet zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente.
1. Het zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente. 2. De overheid moet niet achter de voordeur van mensen willen treden. Dat is privégebied en de eigen
Nadere informatieCompetenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject
Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Deze lijst is het onderzoekresultaat van een PWO-traject binnen de lerarenopleidingen van de KAHO Sint-Lieven,
Nadere informatie17 OKTOBER 2019 YOUCA ACTION DAY MAAK VAN JE LEERLINGEN ACTIEVE WERELDBURGERS SCHOOLBROCHURE 2019 YOUCA.BE
YOUCA ACTION DAY MAAK VAN JE LEERLINGEN ACTIEVE WERELDBURGERS SCHOOLBROCHURE 2019 YOUCA.BE VU: Victor Van Driessche, YOUCA vzw, Mundo-J, Nijverheidsstraat 10, 1000 Brussel. 17 OKTOBER 2019 VRT + 15.000
Nadere informatieOPEN SPACE TECHNIEK: 6 WERKGROEPEN. WEERGAVE VAN DE FLAPPEN
OPEN SPACE TECHNIEK: 6 WERKGROEPEN. WEERGAVE VAN DE FLAPPEN Hoe wordt de participatie, de inbreng van leerlingen zelf vorm gegeven? Vraag van het Stimuleringsfonds Brede School Antwerpen Basis: - Verkiezing
Nadere informatieKlanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS
2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming
Nadere informatieOp Stapel juli Onderwijsorganisatie en -personeel Huis van het GO! Willebroekkaai Brussel
Op Stapel 2016-12 7 juli 2016 07-07-2016 Onderwijsorganisatie en -personeel Huis van het GO! Willebroekkaai 36 1000 Brussel In de rubriek Op Stapel geven de collega s van de afdeling Onderwijsorganisatie
Nadere informatieFAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training
Nadere informatieEen mooie toekomst voor ieder kind
Een mooie toekomst voor ieder kind www.altra.nl Sanne Pronk Esme van der Ley Doelgroep School2Care Externaliserende gedragsproblemen Grensoverschrijdend / risicovol gedrag Geen acceptatie van gezag Ontbrekende
Nadere informatiePublicatie In april 2005 publiceerde de Stichting P&V het boek Beter samen? Jongeren voor een toegankelijk jeugdwerk.
Introductie De Stichting P&V draagt jeugdwerk een warm hart toe. Een gevarieerd jeugdwerklandschap in Vlaanderen, Brussel en Wallonië staat borg voor een hele waaier aan werkvormen waar kinderen en jongeren
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieDeel 1: Pedagogisch project Vrije Basisschool Lenteland
1 ONZE SCHOOL en de SCHOLENGROEP ARKORUM Het katholiek basisonderwijs brengt al vele jaren een aanbod van kwalitatief onderwijs en opvoeding aan kleuters en leerlingen in de regio Roeselare- Ardooie. In
Nadere informatieHoger onderwijs, lager onderwijs, schoolloopbaan, schoolse vertraging, secundair onderwijs, universitair onderwijs, watervalsysteem, zittenblijven
1. Referentie Referentie Duqué, H. (1998). Zittenblijven en schoolse vertraging in het Vlaams onderwijs. Een kwantitatieve analyse 1996-1997. Onuitgegeven onderzoeksrapport, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,
Nadere informatieProfilering derde graad
Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige
Nadere informatieWerken aan zorg binnen duurzaam onderwijs. Kris Van den Branden
Werken aan zorg binnen duurzaam onderwijs Kris Van den Branden ENERGIE ENERGIE Leren Ontwikkeling Demotivatie Frustratie Spijbelgedrag Ongekwalificeerde uitstroom ENERGIE leren Leren Ontwikkeling demotivatie
Nadere informatiePedagogisch Project van het Stedelijk Onderwijs
Pedagogisch Project van het Stedelijk Onderwijs (1) Het Stedelijk Onderwijs is de dynamische ontmoetingsplaats van alle leernetwerken ingericht door de Stad Antwerpen. (2) Het Stedelijk Onderwijs voldoet
Nadere informatie18 OKTOBER 2018 YOUCA ACTION DAY MAAK VAN JE LEERLINGEN ACTIEVE WERELDBURGERS SCHOOLBROCHURE 2018 YOUCA.BE
YOUCA ACTION DAY 18 OKTOBER 2018 MAAK VAN JE LEERLINGEN ACTIEVE WERELDBURGERS SCHOOLBROCHURE 2018 YOUCA.BE VU: Ine Schockaert, YOUCA vzw, Mundo-J, Nijverheidsstraat 10, 1000 Brussel. HET CONCEPT Op 18
Nadere informatieBeginsituatie. Aanpak
Ouderparticipatie op school Meedoen kun je leren! Februari Juli 2012 Beginsituatie De aanleiding voor SBO School A 1 om met het project Ouderparticipatie op school Meedoen kun je leren!, aandacht te besteden
Nadere informatieVoorwaarden voor het secundair onderwijs
studie beurs Koken kost geld. En studeren ook. Een studiebeurs kan helpen. Velen laten die kans liggen. Misschien is het toch de moeite om een aanvraag in te dienen. De reglementering voor het hoger onderwijs
Nadere informatieLEERRECHT Overlegplatform Leerrecht & een actieplan voor Mechelen. Commissie Samenleving
LEERRECHT Overlegplatform Leerrecht & een actieplan voor Mechelen Commissie Samenleving 13/09/2016 1. Inleiding/aanleiding 2. Opstart Overlegplatform Leerrecht 2.1. Actieplan 2.2. Overlegplatform Leerrecht
Nadere informatieResultaten Bevraging. Pesten op school
Resultaten Bevraging Pesten op school Een initiatief van de drie ouderkoepels (KOOGO, GO! Ouders en VCOV) in het kader van de Vlaamse Week tegen Pesten Samen tegen pesten: wie doet er mee? De cijfers Wanneer
Nadere informatieVerdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Artikel 24 - Onderwijs. Schriftelijke communicatie
Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap Artikel 24 - Onderwijs Schriftelijke communicatie Het Belgian Disability Forum (BDF) is een vzw die thans 18 lidorganisaties telt en meer dan 250.000
Nadere informatieinschrijving gratis onderwijs Onderwijs problemen kleuterschool schoolplicht schoolagenda buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen
problemen schoolagenda gratis onderwijs schoolplicht inschrijving kleuterschool buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen Onderwijs In België zijn kinderen verplicht naar school te gaan van 6 tot 18
Nadere informatieJuridische medewerker
28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...
Nadere informatieReglement met betrekking tot het subsidiëren van projecten ter bevordering van een goede studiekeuze in het secundair onderwijs
directie Onderwijs & Vorming Reglement met betrekking tot het subsidiëren van projecten ter bevordering van een goede studiekeuze in het secundair onderwijs Artikel 1 Definities Voor de toepassing van
Nadere informatieVragenlijst Klastitularis - Eerste leerjaar A of B (schooljaar 2009-2010): overzicht items per schaal Schaal (Dimensie) Items Itemnummer Bron item
Vragenlijst Klastitularis - Eerste leerjaar A of B (schooljaar 2009-2010): overzicht items per schaal Schaal (Dimensie) Items Itemnummer Bron item Integratie - Populariteit (sociale ontwikkeling) heeft
Nadere informatieAntwerpen School aan de beurt
www.besafe.be Antwerpen School aan de beurt Antwerpen - School aan de beurt 1 Antwerpen School aan de beurt FOD Binnenlandse Zaken Algemene Directie Veiligheid en Preventie Directie Lokale Integrale Veiligheid
Nadere informatieSAMEN STA JE STERK S U P P O R T F R Y S L Â N B E L E I D S P L A N 2 0 1 5-2 0 1 7
SAMEN STA JE STERK SUPPORT FRYSLÂN BELEIDSPLAN 2015-2017 INLEIDING Maatjesproject Support Fryslân startte in 2001 als onderdeel van Solidair Fryslân. Per 1 januari 2014 is Support Fryslân een zelfstandige
Nadere informatieAan de slag met de Werk Ster!
Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt
Nadere informatie