B Rock & Alexander Melnikov

Transcriptie

1 zaterdag Concertzaal Inleiding door Ignace Bossuyt B Rock & Alexander Melnikov Mozart als Jeunehomme

2 Biografieën Uitvoerders en programma Alexander Melnikov (RU) ontwikkelde vanaf zijn achttiende een interesse in de historische uitvoeringspraktijk en een liefde voor het Hammerklavier. Hierin werd hij onder anderen begeleid door Andreas Staier, met wie hij onlangs een succesvol project afrondde waarbij Bachs Wohltemperierte Clavier gecombineerd werd met Shostakovich 24 Preludes en Fuga s. Melnikovs recente opname van dit laatste werk viel internationaal in de prijzen. Met zijn vaste duo-partner, Isabelle Faust, is hij aan het label Harmonia Mundi verbonden, waar onder meer de Beethoven-vioolsonates integraal verschenen. Buiten zijn drukke concertagenda als kamermusicus is Melnikov vaak als solist te horen, met orkest of in solorecitals in s werelds grote concertzalen. B Rock is ontstaan uit zin voor vernieuwing en verjonging in de wereld van de oude muziek. De vaste kern bestaat uit een twintigtal musici uit binnen- en buitenland, gespecialiseerd in de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk. In zijn programmakeuze verbindt het orkest vaste waarden uit de barokliteratuur met minder gekend repertoire. Daarnaast schenkt B Rock bijzondere aandacht aan de creatie van hedendaagse muziek op maat van de historische instru menten. Dit is het eerste deel van hun Mozart Project, dat in het seizoen ook in Brugge zal worden voortgezet. B Rock: orkest Alexander Melnikov: piano Rodolfo Richter: concertmeester Varoujan Doneyan, Elin Eriksson, Jorge Jimenez, Jivka Kaltcheva, Aira Maria Lehtipuu, David Wish, Yukie Yamaguchi: viool Luc Gysbregts, Marie Haag, Sylvestre Vergez: altviool Rebecca Rosen, Kate Haynes: cello Tom Devaere: contrabas Benoit Laurent, Stefaan Verdegem: hobo Tomasz Wesolowski: fagot Bart Aerbeydt, Gijs Laceulle, Gilbert Cami-Farras, Pierre-Antoine Tremblay: hoorn ( ) Symfonie nr. 1 in Es, KV16 (1764/5) - Allegro molto - Andante - Presto Joseph Haydn ( ) Symfonie nr. 39 in g, Hob.I:39 (1765) - Allegro assai - Andante - Menuet - Finale: Allegro di molto Symfonie nr. 16 in C, KV128 (1772) - Allegro maestoso - Andante grazioso - Allegro pauze Pianoconcerto Jeunehomme nr. 9 in Es, KV271 (1777) - Allegro - Andantino - Rondeau: Presto - Menuetto: Cantabile Presto orkestraal Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden op 1 april 2013 tijdens In de loge. Bedankt voor het vermijden van storende geluiden, ook tussen de delen. Uw applaus krijgt kleur dankzij de bloemen van Bloemblad.

3 Een intense liefdesverklaring: Mozart, Haydn en hun symfonieën & concerti Londen 1764: de 8 jarige Wolfgang Amadeus Mozart, op rondreis in Europa met zijn vader Leopold en zijn zuster Nannerl, schrijft een symfonie (KV16), zijn eerste bescheiden bijdrage tot het nog jonge genre van de orkestmuziek. Na een krachtig unisono (forte) voor het volledige ensemble volgen als contrast enkele maten rustig voortschrijdende akkoorden (piano). De herhaling van deze inzet loopt uit op een nieuwe dynamische tegenstelling forte-piano, met tremoli in de altviolen en trommelende bassen als harmonisch fundament. Dit zijn enkele basisingrediënten van de vroege symfonie, ontleend aan de Italiaanse operaouverture. De typische orkestrale inleiding van de opera was een driedelige sinfonia in de opeenvolging snel-langzaam-snel, gekenmerkt door snel wisselende contrasten, vaak kortademige melodieën en een standaardbezetting van strijkers, twee hoorns en twee hobo s. Centraal staat de strijkersgroep. De blazers zorgen vooral voor harmonische vulling en een supplementair coloriet. Vanaf het midden van de 18e eeuw maakte de operaouverture zich los van haar oorspronkelijke functie als inleiding op een theaterstuk en werd ze een zelfstandig orkestwerk, om te voldoen aan de noden van nieuw repertoire voor de steeds toenemende vraag naar openbare concerten. Tot de pioniers van het openbare concertleven behoorden de Duitsers Carl Friedrich Abel en Johann Christian Bach, Johann Sebastians jongste zoon, die tussen 1765 en 1781 in Londen de befaamde Bach- Abel-concerten organiseerden. Abel en Bach waren dan ook Mozarts modellen voor zijn eerste symfonieën. Op het op theatrale effecten berekende eerste deel volgt een meer lyrische langzame beweging, die in Mozarts eersteling ondanks de extreme eenvoud al een onweerstaanbare charme uitstraalt. Even conventioneel, maar daarom niet minder aanstekelijk, is de briljante finale (presto), een opzwepende gigue in 3/8. Tijdens de latere reizen naar Italië, Mannheim en Wenen deed Mozart nieuwe, wisselende indrukken op, die zijn orkestrale schrijfwijze ten goede kwamen, zoals de toevoeging van het menuet als derde deel, een verdieping van het harmonisch spectrum, een grotere adem in de melodische vinding en een toenemende aandacht voor de zelfstandigheid van de diverse partijen. In 1772 componeerde hij in zijn thuishaven Salzburg zes symfonieën, met als eerste KV128 (nr. 16), nog driedelig en qua bezetting nog steeds met strijkers, twee hoorns en twee hobo s. Typisch is tevens nog het forte-pianocontrast van de inzet. Minder gebruikelijk is de drieledige maat voor het eerste deel (3/4). Opvallend is vooral de toenemende dialoog binnen de strijkersgroep en de harmonische finesses in het middengedeelte van de eerste beweging, wat leidt tot een sterkere emotionele impact op de luisteraar. In het middendeel (andante grazioso), alleen voor strijkers, krijgt het contrapunt een prominente plaats door canonische inzetten: elke partij draagt zelfstandig bij tot het muzikale verhaal. De finale is een wervelend allegro in 6/8, waarin de sfeer van de opera buffa doorklinkt. Het eerder luchtige karakter van deze symfonie contrasteert fel met de Symfonie nr. 39 van Joseph Haydn. Haydn componeerde die in 1765, een jaar na Mozarts eerste oefening in het symfonische genre. In 1761 was hij aangesteld tot vicekapelmeester van de adellijke familie Esterházy, die beschikte over een relatief klein, maar professioneel ensemble waarmee Haydn naar hartenlust kon experimenteren. Naast negen strijkers beschikte Haydn over twee hobo s, twee hoorns, een fagot en occasioneel een traverso. In de Symfonie nr. 39 zijn als blazers naast de hobo s vier hoorns voorzien in plaats van twee. Opmerkelijk is vooral dat Haydn met deze symfonie een tendens inzet naar een steeds verdere dramatisering van het genre. Dit blijkt al uit de keuze van de tonaliteit: een donkere mineurtoonaard, toen nog zeldzaam in de symfonie. De inzet baadt onmiddellijk in een enigszins sombere sfeer: niet onmiddellijk een forte-uitbarsting, maar een aarzelend thema met aan het slot een opvallende pauze, die als dramatisch accent geregeld terugkeert. Typisch voor Haydn is de logica van het muzikale betoog: de eerste beweging wordt volledig gedomineerd door het aanvangsthema, een structuurprocedé dat bij de vroege Mozart ondenkbaar is. Fascinerend is de manier waarop Haydn uit dit eenvoudig melodisch en ritmisch gegeven een verhaal opbouwt dat de luisteraar geen moment loslaat. Nog indrukwekkender is de finale, één grandioze brok drama, die geen moment verslapt. Het langzame tweede deel, alleen voor de strijkers, zorgt voor enige verlichting, maar ook hier ontbreken de sterkere emotionele accenten niet. Al vroeg stapte Haydn over naar het klassieke patroon van de vierdelige symfonie, met toevoeging van een menuet, een dans die vooral in Wenen erg populair was. Als derde deel stond het menuet vaak in voor een ontspannende toets tussen de lyrische tweede beweging en de vaak fulminante finale. In deze mineursymfonie sluit het menuet echter meer aan bij de duistere sfeer van de hoekdelen, al zorgt het middendeel (het trio, met opvallende solistische blazers) voor enig optimisme. In dit werk boort Haydn meesterlijk de diepste affectieve lagen aan, waardoor de symfonie met één klap werd gepromoveerd tot het glansstuk van de instrumentale muziek in de tweede helft van de 18e eeuw. Meer dan Haydn is de naam Mozart verbonden met het tweede klassieke genre van de orkestmuziek: het klavierconcerto. Van de 23 originele concerti die Mozart schreef, ontstonden er zes in Salzburg tussen 1773 en 1779, de meeste componeerde Mozart echter in Wenen. Daar programmeerde hij ze op zijn intekenconcerten met hemzelf als solist Het bekendste vroege concerto is ongetwijfeld het concerto KV271 (januari 1777), bekend als Jeunehomme (een verkeerde lezing van de pianiste voor wie het was bedoeld, Victoire Jenamy, de dochter van de beroemde choreograaf Jean George Noverre). Dit werk wordt vooral geciteerd omwille van een opmerkelijke en in zijn klavierconcerti unieke ingreep: na twee maten wordt de gebruikelijke orkestinleiding onderbroken door de solist, die tweemaal een motief voorstelt. Het werk stelt aan de uitvoerder hoge technische eisen, vooral in de duizelingwekkende finale. Het middendeel, het eerste in de concerti in een mineurtoonaard, vergt daarentegen een intens expressief spel. De charme van de vroege middendelen maakt hier plaats voor een dramatisch stuk, met sterke reminiscenties aan de opera. Ignace Bossuyt

4 Inspirerende virtuozes Dat zangeressen een belangrijke rol speelden in Mozarts leven is bekend. Ook zijn vrouw Constanze was een muzikante. Mozart koesterde echter ook voor verschillende klaviervirtuozes, al of niet zijn leerlingen, grote bewondering en componeerde voor een aantal van hen zelfs een concerto. De meeste van deze destijds algemeen bewonderde en bejubelde vrouwen zijn nu verworden tot hoogstens een voetnoot in de zich nog steeds uitdijende biografie van de meester van Salzburg. Jammer, want hun invloed op menige compositie was vermoedelijk veel groter dan doorgaans wordt aangenomen. Zo was Mlle Jeunehomme, voor wie hij het concerto KV271 schreef Concerto per il Clavicembalo des Sgr. Caval. Amadeo Wolfgango Mozart nel Gianaio 1777, zoals de autograaf vermeldt een beroemde Franse klaviervirtuoze. Zij heette eigenlijk Victoire Jenamy (Mozart schreef haar naam als Jenomy ) en was de dochter van de beroemde balletmeester van de Parijse Opéra, Jean Georges Noverre ( ). Eind 1776 trad ze op in Salzburg in het kader van een Europese tournee, en daar raakte Mozart zo verrukt van haar spel dat hij al begin 1777 een concerto voor haar componeerde. Voor zijn eerste Weense leerlinge, Marie Karoline Rumbeke, gravin de Thiennes ( ), componeerde hij enkele klaviervariaties, waaronder vermoedelijk KV352 op de mars uit Grétry s opera Les mariages samnites. De Fantasia en Sonate in c, KV475 en 457 schreef hij voor zijn leerlinge Maria Theresia von Trattner ( ), de dochter van de wiskundige J.A. von Nagel. In 1776 (of 77) huwde zij de Weense uitgever en drukker Johann Thomas von Trattner. Het koppel bleef levenslang bevriend met Mozart. Of Maximiliana Valentina Walburga Willmann ( ), die in 1787 soliste was in een klavierconcerto van Mozart (mogelijk KV305) ook bij hem studeerde, is niet met zekerheid geweten. Feit is wel dat haar familie een belangrijke rol speelde in het leven van Beethoven, maar dat is een andere geschiedenis Johan Huys Ook voor de zeer begaafde blinde musicienne Maria Theresia von Paradis ( ), die klavier studeerde bij Leopold Kozeluch en compositie bij Salieri en Vogler, schreef Mozart een klavierconcerto (vermoedelijk KV456). Een leerlinge van hem met wie hij meerdere concerten speelde en voor wie hij twee klavierconcerti schreef (KV449 en 453) was Barbara Ployer, de dochter van de ambassadeur van de Salzburger aartsbisschof in Wenen. De Sonate in D, KV448 componeerde hij voor zijn leerlinge Josepha Barbara Auernhammer ( ).

5 In de kijker Leif Ove Andsnes Özgür Albayrak do / / Concertzaal Leif Ove Andsnes / Beethoven, Chopin & Liszt De Noorse pianist Leif Ove Andsnes weet het publiek steevast te overtuigen met zijn transparante en intelligente pianospel. In zijn recital plaatst hij twee minder bekende, maar uiterst belangrijke sonates van Beethoven naast werken van Bartók, Chopin en Liszt. Sandrine Piau Sandrine Expilly vr / / Concertzaal Anima Eterna Brugge & Sandrine Piau / Mozart-avond Een 18e-eeuwse concertavond bestond vaak uit een wonderlijke mix van symfoniefragmenten, spectaculaire concerti en aria s uit de populairste opera s van het moment. Jos van Immerseel brengt iets van die sfeer terug dankzij stersopraan Sandrine Piau in Mozarts geliefde concertaria s en Yoko Kaneko in diens Concerto in Es voor twee piano s. Concertgebouw Servies Gezellig tafelen voor of na een voorstelling met een verrassing op vertoon van het concertticket. Alle info over de deelnemende horecazaken op Grensoverschrijdend netwerk voor klassieke en hedendaags klassieke muziek interparking onder 't zand: 1300 parkeerplaatsen eerste rang Coverbeeld: Alexander Melnikov Marco Borggreve / V.U. Katrien Van Eeckhoutte, t Zand 34, 8000 Brugge