Energie Uitvoerings Programma Berkelland energieneutraal 2030 versie d.d. 2 oktober 2015

Transcriptie

1 Energie Uitvoerings Programma Berkelland energieneutraal 2030 versie d.d. 2 oktober 2015 BenW gemeente Berkelland Auteur: C. Huijser / M. Meijer 1

2 Inhoud Leeswijzer... 3 Samenvatting Waar staan we nu? Coalitie akkoord Draagvlak en partners Noodzaak voor versnelling en opgave regionale energietransitie nota Waar hebben we het over? Proces naar vaststelling van het uitvoeringsprogramma De uitvoeringsagenda tot 2018: voor welke kansen kiezen we? Motieven en draagvlak voor besparing en duurzame opwekking De 4 uitvoeringslijnen De doelen en maatregelen in kort bestek Financering, dekking en maatschappelijk effect Financiën en dekking Wat krijgen we ervoor?: maatschappelijk effect Motieven voor de maatregelen Bijlage 1 Uitkomsten brainstormsessie Bijlage 2 Uitkomsten internetpeiling 2014 Duurzame energie Bijlage 3 Uitvoeringsagenda 2015 tot en met Bijlage 4 Nadere toelichting van de belangrijkste maatregelen Bijlage 4.1 Stimuleren van besparing en duurzame opwekking in woningen Bijlage 4.2 Stimuleren van besparing en duurzame opwekking in bedrijven Bijlage 4.3 Gemeente in de voorbeeld rol in besparen en duurzaam opwekken Bijlage 4.4 Gemeente in de participerende rol Bijlage 5 Waarom ruimtelijk faciliteren van windturbines en zonneakkers? Bijlage 6 Rijks en EU subsidies & regelingen bedrijven voor energie en duurzaam bouwen. 66 Bijlage 7 Regelingen provincie Gelderland

3 Leeswijzer In dit programma wordt ingegaan op de weg naar een energie neutraal Berkelland in 2030, en wat we daar tot en met 2018 voor gaan doen. Op de direct volgende pagina vindt u een samenvatting. In hoofdstuk 1 gaan we in op de doelen zoals die eerder in het coalitieakkoord, in de regionale energietransitie nota en in de begroting benoemd zijn. Ook staan we stil bij hoeveel geld er omgaat met het energiegebruik en waar we op dit moment staan met onze ambitie ten opzichte van We laten de autonome trend tot 2030 zien die we voor het gas- en elektriciteitsverbruik kunnen verwachten. We gaan in op het draagvlak bij raad en bevolking voor intensivering van de aanpak. Met de vele initiatieven op veel plaatsen en de aanwezigheid van actieve partners in onze gemeente op het thema energie, is er een goede basis voor de transitie. Het tempo van de ontwikkeling is in onze gemeente echter traag ten opzichte van de doelstelling. Het blijkt dat een aanmerkelijk grotere inzet nodig is om de ambitie in dus in de komende 15 jaar - waar te kunnen maken. In dit hoofdstuk onderbouwen we de noodzaak om tot een versnelling te komen in de komende periode t/m In hoofdstuk 2 gaan we in op de maatregelen zelf. Hierin gaan we in op de bespaar- en opwek -knoppen waar de gemeente aan wil of kan draaien en ook welke inspanningen we daarvoor moeten leveren. We geven aan welke activiteiten wij zelf zullen gaan uitvoeren als gemeente in deze coalitieperiode en welke impulsen we willen geven samen met onze partners, inwoners, instellingen en bedrijven. Met de voorgestelde maatregelen willen we uitbouwen van wat in de vorige periode met het energie en klimaatuitvoeringsprogramma tot ontwikkeling is gebracht. In bijbehorende bijlage 3 is de uitvoeringsagenda opgenomen en een toelichting op de belangrijkste maatregelen in bijlage 4. In hoofdstuk 3 van dit uitvoeringsprogramma gaan we in op de financiën en dekking. We gaan in op de kosten van de financiële, organisatorische en procedurele instrumenten. Met andere woorden: Wat hebber we ervoor over tot en met 2018? We besluiten met wat het aan maatschappelijk effect op kan leveren. 3

4 Samenvatting Waar staan we nu? en waarom een uitvoeringsprogramma? Het huidige gasverbruik van woningen en bedrijven bedraagt circa 50 miljoen m 3 gas per jaar en 230 miljoen kwh per jaar voor elektriciteit. Voor 2030 wordt een behoefte van circa 40 m 3 aardgas verwacht en een toenemend elektriciteitsverbruik voor woningen en bedrijven geschat tot 247 miljoen kwh per jaar. Het gasgebruik neemt momenteel met -2% per jaar af en ons elektriciteitsverbruik neemt +5% per jaar toe. Ondanks groei van zonne-energie aansluitingen en isolatiemaatregelen die inwoners in onze gemeente nemen, blijkt dat Berkelland in het huidige tempo pas energieneutraal zal zijn rond het jaar De huidige maatregelen en middelen om die te bereiken zijn gering ten opzichte van de ambitie en hebben onvoldoende effect. Willen we energieneutraal Berkelland 2030 halen, dan is een intensivering van onze inspanningen nodig met een inzet van extra financiële middelen. Voor de intensivering van onze inspanning willen we de handvaten aanreiken in bijgevoegd energie uitvoeringsprogramma Sinds 2009 bestaat de ambitie onze gemeente energie neutraal te laten worden in 2030 vanuit het akkoord van Groenlo. In de periode werd het door de raad vastgestelde energie en klimaatprogramma uitgevoerd. In november 2013 is samen met de Achterhoekse gemeenten, AGEM en ADV de intentie om in 2030 een energie neutrale Achterhoek te worden, ondertekend. Begin 2015 werd de Energietransitienota Duurzame Energie Achterhoek vastgesteld. In het coalitieakkoord is benoemd dat we een duurzame gemeente zijn met als doel energieneutraal in In de programmabegroting 2016 staat de ambitie een intensievere aanzet te leveren in de periode om 1/3 van de doelstelling te halen. In 2019 is één derde van het energieverbruik duurzaam opgewekt en/of bespaard ten opzichte van 2011 Dat wil zeggen: op jaarbasis besparen we en wekken bedrijven en bewoners 1/3 van de benodigde energie duurzaam op, van wat we in 2030 verwachten te verbruiken ten opzichte van Praktisch vertaald betekent de ambitie dat we ons inspannen eind 2018 een duurzame opwekking van circa 85 miljoen kwh/jr. aan elektriciteit en ook een besparing op aardgasverbruik te realiseren van circa 13 miljoen m3/jr. door isolatie in gebouwen, restwarmtegebruik en duurzame warmteproductie in of nabij gebouwen. (zie par.1.4 energie uitvoeringsprogramma ). Motieven en draagvlak voor de ambitie Belangrijkste motieven voor een energie uitvoeringsprogramma tot en met 2018 zijn: 1) Het uitvoeringsprogramma is nodig om voor eind 2019 een stevige versnelling te geven aan de ambitie. 2) Het huidige budget en inzet zijn onvoldoende voor de extra inspanning die nodig is; 3) Maatregelen in de gebouwde woningen en bedrijven op basis van no regret technologie (zonne-energie en isolatiemaatregelen) leveren het meeste rendement op; 4) De gemeente moet zelf het voorbeeld geven als we besparing en duurzame opwekking willen aanjagen; 5) Wat bespaard wordt in bestaande gebouwen hoeft niet duurzaam te worden opgewekt. Dit vraagt minder investering of proceduretijd voor nieuwe maatregelen voor zonne-energie, biomassa (mest en hout ) wind en restwarmte; 6) Bij onze inwoners is sprake van een toenemende investeringsbereidheid die blijkt uit: - Het gebruik van de Achterhoek bespaart regeling (1.700 woningen in 5 jaar) - Het gebruik van het SVn fonds van 2 miljoen dat medio 2013 door uw raad is ingesteld groeit sterk. Momenteel staan 101 leningen uit voor een totaal bedrag van ,=. -het aantal zonne-stroom aansluitingen is tussen 2011 en 2014 exponentieel gegroeid van 710 naar 1110, en is beduidend hoger dan andere gemeenten in Nederland. Tegelijk 4

5 leidt het huidige groeitempo tot slechts 10% van de behoefte in Zonne-energie levert voor inwoners een hoger rendement dan spaarrente; 7) Nu aansluiten bij een groeiend draagvlak en investeringsbereidheid helpt onze ambitie door inzet van: -financiële maatregelen (leningen, subsidies en lage leges voor voorlopers), -procedurele maatregelen (ruimtelijke kaders en regels) -organisatorische maatregelen (ambtelijke uren, ondersteuning met capaciteit, lobby, samenwerking met en kennis van partners zoals ADV, AGEM, platform BV Berkelland en ander regiogemeenten). Samenwerking biedt ook mogelijkheden om capaciteit voor uitvoerende werkzaamheden te delen; 8) De gemeentelijke financiële bijdrage door maatregelen aan woningen alleen, levert een geschatte multiplier met een factor 6 op, voor het bedrijfsleven (werkgelegenheid en meer inkomsten voor bouwbedrijven) en huishoudens (een lagere energierekening); 9) Verdeling van maatregelen naar een tweede tranche is nodig omdat beeld- en oordeelsvorming van betrokken uitvoerende partijen bijdraagt aan het draagvlak en de effectiviteit van de maatregelen voor woningen en bedrijven; 10) Een revolverend verbreed SVn fonds voor laagrente-leningen is ten minste budgetneutraal voor de gemeente. Het is niet waarschijnlijk dat de ambitie gehaald wordt in de komende 15 jaar door het alleen over te laten aan de markt en/óf rijks- of provinciaal stimuleringsbeleid af te wachten dan wel het afwachten van nieuwe technologische ontwikkelingen. Ons speerpunt richting (MKB) bedrijven en woningeigenaren hangt samen met het gegeven dat wij daar als gemeente wél een zekere invloed kunnen uitoefenen tegenover een geringe invloed op het energieverbruik dat samenhangt met mobiliteit of meerjarenafspraken over energiebesparing die het rijk maakt met grote bedrijven. In de Achterhoek is de laatste jaren een sterker netwerk van partners ontstaan die elk bijdragen aan een energie neutrale Achterhoek We noemen de tafel van Groenlo, POHO Rov, POHO duurzame economie en/of besturen van AGEM en stichting ADV en het Verduursaam energieloket. Naast delen van goede intenties voor het thema zijn er tegelijk ook vele opvattingen. Wat is er nodig? Duurzame opwekking Met de huidige (weliswaar exponentiële) groei van zonne-energie in onze gemeente halen we minder dan 10 % van de elektriciteitsbehoefte van circa 247 miljoen kwh/jr. in Willen we 1/3 van deze doelstelling halen met alléén zonne-energie, dan zijn 7000 daken van woningen nodig. Daarmee kan dan de voor 2018 benodigde hoeveelheid van 85 miljoen kwh elektriciteit /jr. worden opgewekt. Deze opgave kan naast panelen ook gedeeld worden met andere vormen van duurzame opwekking zoals zonneakkers, mini- of middelhoge windturbines. Dit zal vooral voor de bedrijven een forse bijdrage aan de doelstelling kunnen opleveren omdat zij nu ca. 80% van de Berkellandse elektriciteitsconsumptie voor hun rekening nemen. Besparing Worden er besparingen tot 80% gehaald in 1500 woningen (isolatie van de schil) en 1600 MKB bedrijven (isolatie en efficiency), dan kan een nodige besparing op gas worden gerealiseerd van 13 miljoen m3 aardgas op de verwachte behoefte in 2030 van circa 40 miljoen m3 gas/jr. Het gaat dan om robuuste isolatie en efficiency-maatregelen en dito eigen investering van huishoudens en bedrijven. Opgemerkt wordt dat warmte in toenemende mate, door elektrische apparatuur kan worden opgewekt. Dit kan met warmtepompen en -collectoren op efficiëntere wijze dan met aardgas. Voor de periode gaan we uit van de huidige stand der techniek. Ruimtelijke kaders voor duurzame opwekking (2 e tranche maatregel) De kansen op een haalbare ambitie worden aanmerkelijk groter als de gemeente medio 2016 in een verbeterd ruimtelijk regels kan scheppen voor duurzame opwekking met wind, zonneakkers, kleinschalige mestvergisting en/of snelgroeiende houtopstanden. Naast de benodigde financiële inzet voor ambtelijke capaciteit, subsidies en leningen vragen vooral de volgende aspecten om aandacht: 5

6 - het ruimtelijk faciliteren van zonnepanelen naast daken ook op gevels evenals grotere grondopstelling van zonnepanelen; - het toepassen van mini- windmolens op daken van woningen - het aanwijzen van gebieden of zones in bestemmingsplannen waar toepassing van kleinschalige mestvergisting uit mest of biomassa, middelgrote windturbines tot een ashoogte van 25 m in het buitengebied en/of op hogere bestaande gebouwen mogelijk wordt gemaakt. - agrarische grond ook ingezet kan worden voor de teelt van snelgroeiend hout als biomassa voor houtkachels - onderzoek naar koelte (parken) en voorkomen hittestress in grotere kernen op plaatsen waar veel ouderen wonen. - het aanpassen of vrijstellen van leges in de procedures voor de welstand, bestemmings planwijziging en omgevingsvergunning voor grondopstellingen van zonnepanelen, windturbines en mestvergisting Als bijdrage aan dat debat over ruimtelijk faciliteren van duurzame opwekking vestigen we de aandacht op bijlage 5 Met de voorgestelde maatregelen (zie paragraaf 2.2 en bijlage 3) en de bijbehorende volumes en aantallen beogen we de ambitie te realiseren. Financiering en dekking Voorgesteld wordt de maatregelen in twee tranches uit te voeren. 1,696 miljoen voor de 1 e tranche en 1,43 miljoen voor de 2 e tranche te dekken uit de algemene reserve. Voor de voorgestelde 1 e en 2 e tranche maatregelen van het energie uitvoeringsprogramma wordt verwacht dat in totaal 3,126 miljoen euro nodig is. De uitbreiding van de ambtelijke uitvoeringscapaciteit wordt met 1 fte verhoogd binnen de bedrijfsvoering van de afdeling ruimtelijke ontwikkeling. Naast deze 3,126 miljoen is 4,5 miljoen nodig voor een revolverend verbrede SVn fonds duurzaamheid te financieren uit eigen overtollige liquide middelen (treasury). Voorgesteld wordt de gelden nodig voor de 2 e tranche stimuleringsmaatregelen pas later beschikbaar te stellen op basis van beeld- en oordeelsvorming door raad en direct betrokkenen vanuit bedrijfsleven en wonen. Medio 2016 verwacht het college een apart voorstel voor de 2 e tranche aan te bieden aan de gemeenteraad. Maatschappelijk effect Een robuuste impuls aan duurzame opwekking en besparing, levert de navolgende maatschappelijke effecten op: 1. Werk: isolatie (ver)bouwnijverheid / aanleg van installaties voor duurzame opwekking. 2. Lagere energiekosten en toename van comfort en koopkracht. 3. Positieve ontwikkeling op de marktwaarde van de woningen. 4. Positief imago van duurzame gemeente, aantrekkelijk voor jongeren om te wonen. 5. Energie zekerheid, energie onafhankelijk en CO2 reductie. 6. Kansen voor technische & sociale Innovatie en Circulaire economie. Op grond van de getoonde de investeringsbereidheid bekend van de inwoners over de periode wordt (Achterhoek bespaart regeling) op geschat dat het effect op de lange termijn tot 2030 het financieel effect van de 1 e tranche maatregelen voor bedrijven én huishoudens circa 6,5 miljoen per jaar aan bouwvolume én lagere energierekeningen oplevert. De totale stimuleringskosten voor besparing en duurzame opwekking moeten worden gezien tegen de achtergrond van de totale jaarlijkse energierekening van circa 74 miljoen die particulieren en bedrijven betalen. Daarnaast bedraagt het investeringsniveau dat nodig is volgens de regionale transitienota voor een energieneutraal Berkelland tot 2030, 26 miljoen per jaar. 6

7 1 Waar staan we nu? Duurzaamheid is een speerpunt van het college. In dit hoofdstuk geven wij u inzicht in de acties die in 2015 zijn uitgevoerd op dit thema en waar we nu staan op de weg naar energieneutraal Coalitie akkoord Eén van de speerpunten in het Coalitie akkoord is duurzaamheid. In het akkoord is de volgende doelstelling opgenomen: Het uitvoeren van energie en klimaat ambities is gericht op een duurzame woningvoorraad We willen een duurzame gemeente zijn met als doel energieneutraal in Energiebesparende maatregelen hebben een positieve invloed op de woonlasten en de woonkwaliteit. Door het geven van het goede voorbeeld, het stimuleren van bewustwording, het geven van advies en het verstrekken van duurzaamheidsleningen en gerichte subsidies willen we hieraan bijdragen. Ook biedt het programma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur kansen om op deze doelstelling vorm en inhoud te geven. Dit kan samen met de gemeenteraad en partners die al actief zijn met dit thema in onze gemeente. We noemen AGEM, St Achterhoek duurzaam verbouwen en de gemeenten die sinds eind 2014 samenwerken in het Verduursaam energieloket. Maar ook bijvoorbeeld werkgroep duurzaamheid in de kernen Beltrum en Geesteren. Ook zullen er in de periode tot en met 2018 nieuwe partners opstaan die met eigen initiatief komen, die zij mogelijk willen delen met de gemeente en/of andere partners. 1.2 Draagvlak en partners Brainstormsessie Afgelopen 17 februari is een brainstormsessie geweest met onze raadsleden over de invulling van de ambitie Berkelland Energieneutraal in De uitkomst was dat versnelling noodzakelijk is om doelstelling te realiseren. Daarvoor is extra inzet van capaciteit noodzakelijk. Energiebesparing en zonne-energie zijn bewezen technieken en kansrijk voor Berkelland. Daar is aan toegevoegd dat gezien de grootschaligheid van ons buitengebied biomassa, zonne- en windparken kansrijk (en noodzakelijk) zijn. Op korte termijn kunnen de volgende acties in werking worden gezet: Duurzaamheidslening uitbreiden met energiebesparende maatregelen Bijeenkomsten organiseren voor bewustwording inwoners Gemeentelijke daken beschikbaar stellen voor zonne-panelen Windenergie nader uitwerken (people-planet-profit) Inzetten gemeentelijke biomassa (berm- en slootruimsel) De uitkomst van de brainstormsessie is opgenomen in bijlage 1. Internetpeiling duurzame energie Om de interesse bij onze inwoners te peilen over duurzame energie is een internet enquête uitgevoerd in februari De uitkomst is dat een grote meerderheid (=70%) van de respondenten onze doelstelling Berkelland Energieneutraal in 2030 onderschrijft. Ook willen onze inwoners eerst zelf aan het werk door energie te besparen in hun eigen woning om daarna te investeren in de opwek van duurzame energie uit zonnepanelen. De omgeving kan het best bijdragen aan onze duurzame opgave door: 7

8 Zonnepanelen op daken van grote gebouwen; Energiebesparing door isolatie van woningen en gebouwen; Inzet van biomassa voor mestvergisting en houtkachels; Gebruik maken van onze aardwarmte voor verwarming van woningen en gebouwen; De gemeente Berkelland kan door het beschikbaar stellen van financiële middelen de energietransitie een positieve impuls geven. Lokale energiecoöperaties zijn nodig om de verbinding te leggen tussen enerzijds de afnemers (inwoners en bedrijven) en anderzijds de producenten (AGEM en ADV) van duurzame energie. De uitkomst van de internetpeiling is opgenomen in bijlage 2. Samenwerking met Achterhoekse gemeenten loont De gemeente Berkelland heeft samen met de andere Achterhoekse gemeenten in de afgelopen jaren laten zien dat het bundelen van krachten leiden tot duurzame resultaten. Zo zijn de Achterhoekse Groene Energie Maatschappij (AGEM) en Achterhoek Duurzaam Verbouwen (ADV) opgericht. Jarenlang is met succes de subsidieregeling Achterhoek Bespaart uitgevoerd om de bestaande woningen verder te verduurzamen. En onze inwoners en bedrijven kunnen advies krijgen over de mogelijkheid voor energiebesparing en opwek van duurzame energie bij het Verduursaam Energieloket. Binnen de gemeente Berkelland zijn diverse duurzame projecten zoals Zondelen Berkelland, warmte uitwisseling met FrieslandCampina Domo, en een groot aantal inwoners die zonnepalen leggen op hun dak en hiervoor gebruik maken van onze duurzaamheidslening. Regionale Energietransitienota De ambitie om in 2030 energieneutraal te worden is een flinke opgave, die extra inzet vraagt van onze inwoners, bedrijven en betrokken overheden. Samenwerking met alle Achterhoekse gemeenten is noodzakelijk om de ambitie te realiseren. Om die reden is de Energietransitienota Duurzame Energie Achterhoek opgesteld. Deze nota geeft inzicht in de opgave om de ambitie Energieneutraal 2030 te realiseren. In oktober van 2014 is door acht colleges van de acht Achterhoekse gemeenten besloten om de regionale Uitvoeringsagenda van de Regio Achterhoek aan te vullen met het project Uitvoeringsagenda Achterhoek Energieneutraal Deze uitvoeringsagenda moet energiebesparende en groene energieopwekkende projecten omvatten waaruit resultaten voortvloeien. Deze agenda is noodzakelijk om de gezamenlijke ambitie, Achterhoek energieneutraal in 2030 te behalen. Uit die agenda moeten per (samenwerkende) gemeente(n) concrete projecten met bijbehorende financieringswijzen komen rollen. Juist deze agenda moet concreet gaan bijdragen aan het behalen van de doelstelling op de lange termijn. De jaarlijkse energierekening in Berkelland bedraagt rond de 74 miljoen per jaar. 8

9 1.3 Noodzaak voor versnelling en opgave regionale energietransitie nota De Achterhoekse duurzame opgave om in 2030 energieneutraal te worden is haalbaar. Om de ambitie te realiseren moeten de volgende duurzame energiebronnen gerealiseerd worden: Het plaatsen van zonnepanelen; Het oprichten van 27 windturbines van 2,5 MW; Het oprichten van 10 grote mest(co)vergisters of 5 industriële ver(co)gisters; Het oprichten van 2 middelgrote BioEnergie Centrales en vele kleine houtgestookte kachels. Om de uitvoering van bovenstaande opgave ter hand te nemen wordt aan de Achterhoekse gemeenten gevraagd welke bijdrage zij in de vorm van ruimte, capaciteit en geld voor hun rekening gaan nemen. De inzet is een energiemix van zon, wind, biomassa en natuurlijk energiebesparing. Van de huidige regionale energievraag wordt 4,1% duurzaam opgewekt. Daarmee ligt het aandeel duurzame energie in de regio Achterhoek iets lager dan het landelijke gemiddelde van 4,9%. In het LAP is berekend dat de kosten voor het realiseren van Achterhoek Energieneutraal in 2030 circa 1,8 miljard euro is. De Berkellandse bijdrage tot aan 2030 is 385 miljoen euro. Dit betekent een jaarlijkse investering in opwek van duurzame energie en energiebesparing van 26 miljoen euro. Voor de gemeente Berkelland is een ruimtelijke vertaling van het benodigde grondoppervlak gemaakt en dat komt neer op: Berkelland Totaal Oppervlakte (ha) Percentage Achterhoek (%) Biomassa (ha) Wind (ha) Zon (ha) ,4 2619,7 94,4 94,6 Om een antwoord te geven op deze opgave moeten concrete stappen worden gezet in het streven naar een energie-neutrale gemeente Berkelland en regio Achterhoek. In bijlage 1 is weergegeven met welke projecten en activiteiten de Gemeente Berkelland een bijdrage wil leveren om te zorgen dat de regio Achterhoek in 2030 energieneutraal kan worden. In deze uitvoeringsagenda is focus aangebracht, zijn keuzes gemaakt en zijn concrete projecten en activiteiten benoemd. Deze agenda heeft een dynamisch karakter. Dat betekent dat de uitvoering wordt gemonitord. Projecten of activiteiten die gerealiseerd zijn of die niet blijken te lukken, worden verwijderd van de uitvoeringsagenda. Tegelijkertijd is er ruimte voor nieuwe duurzame initiatieven die de gemeente/regio verder helpen. In deze uitvoeringsagenda ligt het accent op energiebesparing, zonne-energie, wind-energie en bio-energie. De duurzame opwek via waterkracht en aardwarmte/geothermie kan ook een bijdrage opleveren, maar is niet verder ingevuld. Het mag duidelijk zijn dat met de huidige capaciteit (ambtelijk en middelen) we onze duurzame ambitie niet halen. Er zijn versnelling en politieke keuzes nodig als het gaat om het faciliteren, stimuleren en motiveren van duurzame energieopwekkinginitiatieven door de Achterhoekse gemeenten in samenwerking met onze burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. In onderstaande tabel is voor duurzame opwek van energie en energiebesparing een (indicatieve) vertaling gemaakt van de benodigde grondoppervlak in de gemeente Berkelland om in 2030 energieneutraal te zijn. 9

10 Duurzame Opwekking en besparing van energie: Benodigde opgave voor Berkelland op basis van Energietransitienota Duurzame Energie Achterhoek (21,4% van het totaal): Realiseren in huidige collegeperiode Zonne-energie zonnepanelen zonnepanelen Windenergie 5 windturbines 2 windturbines of 30 kleine windmolens Biomassa 2 grote of 1 industriële mest(co)vergisters 0,4 bio-energiecentrale 1 grote mest(co)vergisters of 1 industriële mest(co)vergister 20 kleinschalige mest(co)vergisters 1 biomassacentrale op regionaal bedrijventerrein Energiebesparing Inzet van verduursaam energieloket in bewustwording en impuls met aanjaagsubsidies voor woningeigenaren en bedrijven Het verduurzamen van huizen die meer dan bovengemiddeld gas stoken (huizen van voor 1980 en > 2500m3/jr) Omdat besparingsmaatregelen in de bestaande gebouwde omgeving meestal geen extra ruimtelijk beslag vraagt en/of ruimtelijke procedures gemoeid is. Bovendien geldt dat alles wat bespaard wordt niet duurzaam hoeft te worden opgewekt. Hiermee is duidelijk dat besparing een belangrijke én efficiënte maatregel is om het doel energieneutraal 2030 te halen. Al de bovenstaande inzet van opwek van duurzame energie en energiebesparing is noodzakelijk om de Berkellandse doelstelling te realiseren. Als (bewust) wordt gekozen om geen opwek van 10

11 duurzame energie uit wind mogelijk te maken dan is de consequentie dat er meer zonnepanelen of biomassa installaties gerealiseerd moeten worden. 1.4 Waar hebben we het over? In deze paragraaf staan we stil bij de definitie van energieneutraal en gaan we in op de autonome trend van het Berkellandse energiegebruik. Ook beschrijven we hoeveel geld er om gaat in het energieverbruik. De betekenis van energie neutraal worden is dat er een evenwicht is tussen energie opwekking en energie verbruik op jaarbasis. Besparing levert daarin ook een grote bijdrage. Basis van de aanpak om dit te bereiken is te beginnen met besparen en opwekken van warmte en stroom. We doen dit gezien de omvang van de opgave vooral met no regret maatregelen, met bewezen technologie en dan in onderstaande volgorde. Zo min mogelijk fossiele energie inzetten kan via 2 routes: 1)verbruik beperken door besparing van warmte en stroom zonder comfortverlies én 2) duurzaam opwekken van warmte en stroom én toepassing van efficiënte techniek voor zover er nog fossiele brandstof gebruik wordt. Een no regret aanpak is gebaseerd op trias energetica : maatregelen in juiste volgorde uitvoeren, eerst de schil van de woning dan duurzame opwekking en dan efficiënte techniek. Je kunt dit ook vertalen als Wat bespaard wordt hoeft niet duurzaam te worden opgewekt met zon, biomassa (mest hout ) en wind. Het eindplaatje in 2030 zou dan zijn dat alle warmte en elektriciteit die we gebruiken duurzaam wordt opgewekt in een koolstof-arme en circulaire economie. In onze gemeente verbruiken we energie in de vorm van elektriciteit, gas om warmte en warm water mee op te wekken en bedrijven te laten draaien. Ook gebruiken we brandstoffen om met voertuigen transport te kunnen realiseren. Hieronder presenteren we enkele kengetallen van onze gemeente en presenteren we het totale energieverbruik en de verdeling over de sectoren. 11

12 Woningen: particuliere woningen en 6790 huurwoningen Bedrijven: vestigingen Voertuigen: ( personenauto s en bedrijfsmotorvoertuigen) Gemeente zelf: 7600 lantaarnpalen voor openbare verlichting, drukriool verkeersregelinstallaties, 36 gebouwen en gemeentelijk wagenpark Totaal energiegebruik Berkelland elektriciteit en warmte (gas) in Tera joules (bron: klimaatmonitor databank RWS Ministerie van infrastructuur) Totaal energiegebruik Berkelland naar 4 hoofdsectoren (bronnen: databank RWS Ministerie van infrastructuur en www. lokale energie etalage) Het totale jaarverbruik in Berkelland van ca Terajoules komt overeen met 722,2 miljoen kwh/jr. Oftewel ons totale energieverbruik (wonen, bedrijven mobiliteit en landbouw) is volgens de rijks data vergelijkbaar met dat van huishoudens. De eenheid TJ is beter te begrijpen als we vergelijken met de maat van een gemiddeld Berkellands huishouden met een verbruikt kwh aan elektriciteit per jaar. Dit 12

13 komt overeenkomt met 0,013 TJ samen met het gemiddeld gasverbruik van ca m3 ( 0,070 Terajoule voor gemiddeld Berkellands huishouden) is dit 0,083 Terajoules per huishouden. In Berkelland bepalen woningen, diensten en maatschappelijk vastgoed bijna 60% van het energieverbruik. Rekening houdend met de karakteristiek van onze plattelandsgemeente kan de gemeente invloed uitoefenen op besparing en duurzame opwekking binnen de gemeentegrenzen. Die invloed is groot als het gaat om de sectoren: gebouwde omgeving en bedrijven ( handel diensten en industrie) en de landbouw. Gezien de omvang van verkeer en vervoer én het gering regulerend vermogen van onze gemeente op dit verbruik, vormt dit geen speerpunt in dit uitvoeringsprogramma. De bijdrage aan de ambitie is gering. Hier speelt vooral (fiscale) wetgeving en beleid van Werkgevers, rijk, provincie en EU een rol. Dit sluit niet uit dat de gemeente vanuit de voorbeeldrol de stimulering van fietsgebruik en (elektrische) voertuigkeuze, besparende brandstoffen en rijafstanden kan toepassen. Onderstaande tabellen geven bij benadering aan welke bedragen jaarlijks omgezet worden met het energieverbruik en welke trend het autonome energieverbruik heeft in Berkelland. Met name bedrijven gebruiken ca. 5x zoveel elektriciteit ten opzichte van huishoudens. 13

14 1.5 Proces naar vaststelling van het uitvoeringsprogramma 2018 Strategisch overleg met college Afgelopen 28 april heeft een strategisch overleg met het college plaatsgevonden. De doelstelling was om duidelijkheid te krijgen van het college over de uitgangspunten van de uitvoeringsagenda. Met het college zijn de volgende vragen besproken: Kansen en mogelijkheden om de Energietransitie te versnellen? Hoe hard en aan welke bespaar en opwek -knoppen draaien wij? Welke verbindingen versterken we? Wat hebben er voor over tot en met 2018? De volgende afspraken zijn gemaakt: Met het huidige tempo van besparing en opwekking nemen we onze ambitie Energie Neutraal 2030 niet serieus en is een versnelling logisch; In deze collegeperiode wordt één derde van de ambitie Energie Neutraal 2030 gehaald; De focus ligt op energiebesparing in woningen en bedrijven en opwek van duurzame energie uit zon. We doen dat met no regret maatregelen en bewezen technologie ; Uitbreiden ambtelijke capaciteit en budget is noodzakelijk. Dit betekent dat de capaciteit voor duurzaamheid wordt opgeschroefd van 20 uur per week naar 60 uur. Deze wordt besteedt aan communicatie activiteiten met benoemde doelgroepen, activiteiten met partners evenals eigen onderzoeken voor vragen die voortvloeien uit de doelstelling; Specifieke keuzes ten aanzien het ruimtelijke faciliteren van duurzame opwekking door bijv. wind wordt in het besluitvormingsproces met de raad en aantal betrokken uitvoerende partijen uit onze gemeente besproken; 14

15 2 De uitvoeringsagenda tot 2018: voor welke kansen kiezen we? In dit hoofdstuk onderbouwen we de belangrijkste kansen die in deze periode tot een resultaat kunnen leiden. Kortom welke maatregelen kunnen in de periode tot en met 2018 direct bijdragen aan 1/3 van de doelstelling van een energieneutraal Berkelland in Motieven en draagvlak voor besparing en duurzame opwekking Motieven voor warmte en energie BESPARING: Alles wat bespaard wordt hoeft niet duurzaam te worden opgewekt Besparing heeft niet tot nauwelijks ruimtelijke impact Energie renovatie draagt bij aan vitale woningen en bedrijven in Het vormt een impuls voor de kwaliteit van de bestaande woning-voorraad én sluit ook aan bij langer thuis wonen als gemeentelijk doel voor kernenfoto s en regionale woonagenda Meer comfort en gezonder binnenklimaat in gebouwen Lagere energie-lasten voor inwoners, bedrijven en instellingen Energie renovatie aan woningen bedrijfsgebouwen en maatschappelijk onroerend goed levert werk op voor o.a. bouwers en installateurs Motieven voor DUURZAME OPWEKKING : Levert werk op voor met name installateurs Draagt bij aan energie onafhankelijkheid Nieuwe inkomsten bron voor (agrarische) bedrijven Innovatiemogelijkheden voor bio based /circulaire economie Prijzen energie op de wereldmarkt fluctueren de komende 2 generaties waarin de mix van fossiel en duurzame energie meer gaan concurreren. Draagvlak voor de ambitie Er blijkt een groeiend draagvlak en investeringsbereidheid bij de inwoners om intensiever aan stimulering te werken en daarin te investeren. Dit blijkt uit de sterk groeiende aantallen SNv duurzaamheidsleningen, sneller opraken van de Achterhoek bespaart subsidies ten opzichte van andere Achterhoekgemeenten én de sterke toename van het aantal aansluitingen met zonne-energie t.o.v. andere gemeenten in Nederland. Het draagvlak blijkt ook uit de internetpeiling begin 2015 (zie bijlage 1 van het energie uitvoeringsprogramma ) en de brainstormsessie met de raad in voorjaar 2015 waarbij ook actieve partijen zoals de coöperatie Berkelland Energie en de werkgroep Beltrum duurzaam van de Raad van Overleg Beltrum. Zie voor een samenvatting bijlage 2 van het energie uitvoeringsprogramma ). Inmiddels zijn ook in Geesteren en Gelselaar inwonersgroepen gestart met initiatieven. Ook zien steeds meer bedrijven nut en noodzaak voor besparing en duurzame opwekking van energie in. Dit blijkt onder meer uit de bouw- en installatiebedrijven die zich aansluiten bij stichting Achterhoek duurzaam verbouwen en het platform BV Berkelland dat het thema duurzaamheid en innovatie nadrukkelijker op de agenda heeft. Zo start binnenkort een pilot op bedrijfsterrein Ruurlo waaraan 30 bedrijven deelnemen. Zij gaan energiescans doen en synergievoordelen in samenwerking zoeken. Op grond van het draagvlak lijkt de tijd rijp voor een volgende stap en versnelling van de ambitie. In de periode tot en met 2018 zoeken we nadrukkelijker de aansluiting met het netwerk (partners, inwoners, instellingen en bedrijven) dat al bestaat, en stimuleren we nieuwe netwerken en verbindingen die bijdragen aan besparen en opwekken. Er is voldoende draagvlak bij de inwoners om vanuit de gemeente intensiever aan stimulering te werken en daarin te investeren. Dit blijkt uit een toenemende investeringsbereidheid bij woningeigenaren uit de afgelopen periode: 15

16 Het exponentieel toenemende aantallen SNv duurzaamheidsleningen (van medio 2013 t/m sept 2015 zijn 101 uitstaande leningen (waarvan 3 voor agrariërs) voor een bedrag van in totaal circa ; 7 leningen werden afgewezen. Het sneller leegraken van het aantal verleende Achterhoek bespaart subsidies ten opzichte van andere Achterhoekgemeenten. In de periode 2009 t/m 2014 zijn er met deze regeling 1700 woningen verbeterd (de subsidie bedroeg 500 per woning met een isolatie maatregel van gemiddeld 2.500) Exponentiele toename van het aantal aansluitingen met zonne-energie t.o.v. andere gemeenten in Nederland (van 710 in 2011 naar 1110 aansluitingen eind 2014). Draagvlak blijkt ook uit de internetpeiling begin 2015 (zie bijlage 1) en de brainstormsessie met de raad in voorjaar 2015 waarbij ook actieve partijen zoals de coöperatie Berkelland Energie en de werkgroep Beltrum duurzaam van de Raad van Overleg Beltrum. Zie voor een samenvatting bijlage 2. Groei van aantal uitstaande SVn duurzaamheidsleningen Groei van aantal zonne-energie sinds Eind september 2015 bedraagt het totaal aansluitingen sinds aantal aanvragen De 4 uitvoeringslijnen In de periodetot en met 2018 willen we een versnellende impuls geven aan de uitvoering van no regret maatregelen en bewezen technologie die leidt tot besparen en duurzaam opwekken. We richten ons op de woningen en de bedrijven omdat we daar, gezien de omvang van de verbruiken, het snelst resultaat kunnen halen (zie ook par 1.4). Ingrijpen op besparing in de bestaande bebouwde omgeving vraagt geen nieuw ruimtegebruik met bijbehorende investeringen en proceduretijd. Naast woningbezitters en bedrijven vervullen we als gemeente zelf ook twee rollen: als voorbeeld en als aanjager. Daarbij sluiten we aan initiatieven en samenwerkingsverbanden die er al zijn in en om Berkelland en de Achterhoek. In de periode tot en met 2018 staan we op de schouders van wat er al is en bouwen dit verder uit.. Overigens sluiten we met no regret en bewezen technologie sociale- of technische innovaties die zich in de periode in Berkelland voordoen niet uit. Alleen zal op (bijvoorbeeld blauwe 16

17 energie, pyrolyse) daar niet het accent op liggen óf veel middelen aan besteed worden, omdat ze niet direct bijdragen aan de doelstelling in de periode tot en met In die periode kan besluitvorming voorbereid worden mits zij een bijdrage van betekenis opleveren aan de doelstelling in de volgende periode De doelstelling tot en met 2018 willen we bereiken met 4 uitvoeringslijnen : Stimuleren van besparing (warmte, gas en elektriciteit) én duurzame opwekking (zonne-energie, biomassa en wind) in woningen Stimuleren van besparing (warmte, gas en elektriciteit) én duurzame opwekking (zonne-energie, biomassa en wind) in bedrijven Gemeentelijke voorbeeldrol Gemeentelijke aanjaag rol (overheidsparticipatie) De uitvoeringslijnen zijn ook gepresenteerd in acties en omschreven in de uitvoeringsagenda, opgenomen in bijlage De doelen en maatregelen in kort bestek In bijlage 3 zijn de maatregelen nader uitgewerkt naar doel, partners, beoogd resultaat en planning en financiering. De doelen en maatregelen 2015 t/m 2018 uit het energie uitvoeringsprogramma in kort bestek: energierenovaties van woningen voor 1980 Uitbreiden duurzaamheids- en stimuleringsregeling SVn met energiebesparende maatregelen Voortzetten Achterhoek bespaart door beschikbaar stellen budget voor het treffen van energiebesparende maatregelen aan woningen Regeling voor asbestsanering bij dakisolatie nieuwe zonne-energie aansluitingen Door inzet duurzaamheids- en stimuleringsregeling SVn Strategische gronden en daken (particulieren en bedrijven) beschikbaar stellen voor zonpv 2 nieuwe biomassa installaties en restwarmte inzet: Uitbreiden duurzaamheids- en stimuleringsregeling SVn met hout gestookte kachels. Opzetten lokaal duurzame opwekking door een afzetstructuur van gemeente eigen biomassa van snoeihout en maaisel te organiseren (bijv. i.s.m. gemeente Bronckhorst, AGEM of lokale bewonersgroepen). Warmtevraag onderzoeken (restwarmte bijv. Friesland Campina gebruiken woonwijk en/of bedrijven). Stimuleren kleinschalige mestvergisting (bedrijfsniveau voorbeeld Prinsen in Haarlo). Aangepaste regelgeving en ruimtelijke kader 17

18 Opstellen structuurvisie voor (mini-)windturbines, zonneakkers, kleinschalige mestvergisting en verbouw van snelgroeiend hout (die samen de energiebehoefte tot 7000 huishoudens kan dekken). Gemeentelijke participatierol Faciliteren en aanjagen buurt en wijkinitiatieven samen met partners als Verduursaam energieloket. Drie duurzame participatie energie wedstrijden organiseren in wijken, kleine kernen of dorpen. Communicatie uitingen op internet en in Berkelbericht. Ondersteunen van lokale burgerinitiatieven en Verduursaam Energieloket. Onderzoek naar financieringsmogelijkheden zon, wind en biomassa. SVn regeling voor energiebesparing & duurzame opwekking. Regeling energiescan bedrijven met investeringsraming en fiscaal advies (1.600 bedrijven). Regeling voor asbestsanering bij dakisolatie. Regeling Achterhoek bespaart doorzetten tot en met Gemeente geeft het goede voorbeeld Extra investeringsimpuls openbare verlichtingsarmaturen met LED en dimmers. Bij vervanging investeren van drievoertuigen elektrische rijden voor bijvoorbeeld dienstreizen. Onderzoek naar energiemaatregelen gemeentelijke gebouwen en grond. In bijlage 3 van het energie uitvoeringsprogramma is de volledige uitvoeringsagenda tot en met 2018 opgenomen In bijlage 4 zijn de belangrijkste maatregelen nader toegelicht in tekstkaders. In die tekstkaders is met oranje aangegeven wat om nadere opinie of besluitvorming vraagt. 18

19 3 Financering, dekking en maatschappelijk effect 3.1 Financiën en dekking Voor de doelstelling 1/3 van energieneutraal 2030 zijn voor de periode t/m 2018 onderstaande benodigde financiële inspanningen van de gemeente nodig. In bijlage 3 zijn de maatregelen nader uitgewerkt naar doel, partners, beoogd resultaat en planning. De gemeentelijke financiële inspanning voor stimulering van besparing en duurzame opwekking moeten gezien worden tegen de achtergrond van: 1)de totale energierekening van circa 74 miljoen per jaar die particulieren, huurders en bedrijven nu betalen. 2) het investeringsniveau dat volgens de regionale transitienota voor een energieneutraal Berkelland tot 2030 nodig is bedraagt circa 26 miljoen per jaar, ook op te brengen door particulieren, huurders en bedrijven. In onderstaande tabel zijn alle door gemeente te financieren 1 e en 2 e tranche maatregelen weergegeven. Thema Financiële maatregelen Energie neutraal t/m 2018 (NB 2 e tranche maatregelen zijn in schraag en in groen weergegeven) Eenmalig budget met dekking algemene middelen t/m 2018 Dekking uit schatkist bankieren Struct u-reel Opm. Besparing Particuliere woningen stimuleren Besparing en Duurzame opwekking stimuleren bij particuliere woningen en bedrijven Besparing stimuleren bij particuliere woningen Achterhoek bespaart subsidie voor het treffen van isolerende maatregelen van particuliere woningen voorzetten in 2016, 2017 en 2018 voor woningen Duurzaamheidslening van SVn uitbreiden: Naast duurzame opwekking bij particuliere woningen ook beschikbaar stellen voor aanpak van woningisolatie. Duurzaamheidslening van SVn voor agrariërs ook beschikbaar te stellen voor het MKB. Tegemoetkoming van 20% op asbest- onderzoek en verwijdering bij dakisolatie voor woningen met WOZ waarde tot en bouwjaar van voor Er volgt een nieuwe verordening. Per jaar beschikbaar stellen. Regionaal volgen welke kansen het Gelders Energieakkoord van provincie Gelderland biedt. Er volgt een nieuwe verordening wordt opgesteld. In tranches van 1,5 miljoen per jaar. Revolverend tot Er volgt een nieuwe verordening. Beoogd resultaat is dat per jaar 500 woningen worden gesaneerd. Onze bijdrage is ,- per jaar. Aanpak totaal aantal woningen is dan ,-. Besparing en Duurzame opwekking stimuleren bij particuliere woningen en bedrijven Frontoffice voor inwoners en bedrijven Verduursaam energieloket samen met AGEM, ADV en de Achterhoekse gemeenten dekking voor jaren Bedrag is ,- per jaar. Bijdrage kan veranderen in overleg met ADV, AGEM en de Achterhoekse gemeenten 19

20 Duurzame opwekking en besparing stimuleren bij bedrijven Gemeente-lijke voorbeeld- rol Gemeentelijke aanjaag Rol naar particulieren woningen en en bedrijven (overheidsparticipatie) Subsidie energiescan bedrijven met investeringsraming en fiscaal advies Extra investeringsimpuls vervanging van 690 openbare verlichtingspunten Extra investeringskosten elektrisch rijden 3 kleine personenauto s voor dienstreizen (bijvoorbeeld aan serviceteams van Buitendienst en BOA's) Onderzoek energiemaatregelen ca. 35 gemeentelijke gebouwen (zoals energieneutraal maken van de gemeentewerf, sporthallen etc. ) Bestedingen voor onderzoek, wervingsacties, communicatie uitingen, wijk en buurt bijeenkomsten, en faciliteren aanjagen wijk buurt initiatieven Capaciteit voor Energieprogramma van 20 naar 60 uur voor uitvoering van subsidieafhandeling en interne en externe communicatie-taken. En coördinatie/begeleiden van ruimtelijk faciliteren duurzame opwekking Bewustwording energieverbruik in Berkellandse straten/wijken door Energiebattle Er volgt een nieuwe verordening. Uitvoering in samenwerking met ODA en Platform Berkelland. Ieder jaar uit algemene reserve stukje vrij laten vallen. Gaat om kapitaalslast met afschrijving over 25 jaar óf investeringslijst 2017 Kredietvoorstel aan de raad voor investering in E Neutraal Gemeentehuis volgt eind 2015 op basis van studie ADV, Wassink en Stork x ,- per jaar 1 fte Afhandeling subsidie aanvraag onderbrengen bij Verduursaam Energieloket x ,- per jaar Totaal , ,- 20

21 3.2 Wat krijgen we ervoor?: maatschappelijk effect Met de voorgestelde omvang van de stimuleringsmaatregelen beogen we 85 miljoen kwh per jaar duurzaam op te wekken en een gasbesparing van 13 miljoen m 3 per jaar te realiseren voor eind We willen samen met bedrijven en inwoners en betrokken partners invulling geven aan onze ambitie om in 2030 energieneutraal te worden. Een robuuste impuls aan duurzame opwekking en besparing, levert de navolgende maatschappelijke effecten op: Werk: isolatie (ver)bouwnijverheid / aanleg van installaties voor duurzame opwekking. Lagere energiekosten en toename van comfort en koopkracht. Positieve ontwikkeling op de marktwaarde van de woningen. Positief imago van duurzame gemeente, aantrekkelijk voor jongeren om te wonen. Energie zekerheid, energie onafhankelijk en CO2 reductie. Kansen voor technische & sociale Innovatie en Circulaire economie. Óf de voorgestelde stimuleringsmaatregelen ten aanzien van de woningen en bedrijven ook werkelijk leiden tot de beoogde duurzame opwekking van 85 miljoen kwh/jr. en gasbesparing van 13 miljoen m 3 per jaar is een aanname en kan niet exact becijferd worden. Overheidsparticipatie vraagt van ons dat bedrijven en woningeigenaren zelfstandig, in vrijheid en naar vermogen zullen besluiten al dan niet te investeren in besparen en/of duurzaam opwekken. Die vrijheid willen we ook daar nadrukkelijk houden waar die hoort. Om het draagvlak voor de 2 e tranche maatregelen te versterken willen we vier maatregelen aan de raad en direct betrokken partijen voorleggen vóórdat deze worden vastgesteld. Ondanks de relatief korte periode tot eind 2018, wordt daarmee het draagvlak voor de ambitie versterkt. Naast voornoemde maatschappelijke effecten kan voor de maatregelen aan woningen wel de navolgende schatting worden gegeven van het effect op de lange termijn tot Als in koop woningeigenaren (60% van het bestand) in woningen van vóór 1980 in Berkelland tot per woning investeren in de schil. Dan levert dit een totaal bouwvolume voor bouwnijverheid en installatie bandbreedte miljoen. Dit is tot 2030 een geschat investeringsvolume van 2,5-6,9 miljoen per jaar dat voor 50% materiaal en 50% aan arbeid besteed /verdiend wordt. Aan de kant van de bewoner levert de investering een besparing van ( %) van hun warmteverbruik 400 tot 1.000/jr per woning. Daaraan wordt vanaf ca. het 9e jaar verdiend en kan de woning naar label A. Dit is tot 2030 een geschat besparingsvolume voor inwoners van 4 tot 11 miljoen per jaar. De geschatte opgetelde baten voor bouw installatie branche én de inwoners komt ( uitgaande van de onderkant van de schattingen) op 6,5 miljoen/jaar. De huiseigenaren investeren hiervoor t/m ,25 miljoen (aan de onderkant van de schatting). De gasbesparing door alléén isolatiemaatregelen van woningen, bedraagt naar schatting 0,9 tot 2,9 miljoen m3 gas/jaar. Omdat ook een effect te verwachten is van de toepassing van restwarmtegebruik of warmteopwekking met duurzame elektrische apparatuur zal meer gas bespaard gaan worden. Schatting van dit effect is moeilijk te geven vanwege technologische- en vooral prijsontwikkeling van bijv. warmtepompen. Een prijsontwikkeling zoals bij zonnepanelen die de laatste 5 jaar circa de helft in prijs zijn verlaagd is niet uitgesloten. 21

22 Het effect zal waarschijnlijk hoger zijn als ook de investeringen in woningen en bedrijven worden meegerekend door duurzame opwekking met bijv. zonne-energie en de energie efficiency in bedrijven. Ander nog niet meegerekend effect is het stijgen van de marktwaarde van woningen door hogere energielabel-klasse bij verkoop. Dit bedraagt volgens recent nationale bronnen een bandbreedte voor gelabelde woningen gemiddeld ruim euro. Een label-a woning levert ruim 5000 euro meer op dan gemiddeld, en een label-g woning euro minder. De doorlooptijd van woningen met een label A of B is significant korter dan woningen met de slechte labels F of G. Bron : onderzocht door het TIAS VastgoedLAB van de TIAS School for Business en Society in Tilburg. Onderzoeksleider Prof. dr. Dirk Brounen doet hiervan ieder kwartaal verslag. De beoogde bedrijven kunnen - als ze daadwerkelijk tot investeren in duurzame opwekking overgaan - een bijdrage van 500 krijgen voor de kosten van een energiescan. De eigen bijdrage van bedrijven aan deze scan bedraagt 1.000,=. Wij subsidiëren niet in de bedrijfsinvesteringen zelf, maar vervullen daarin een aanjaagfunctie. Samen met bewustwording bedraagt de gemeentelijke bijdrage ruim 1 miljoen. In tegenstelling tot woningen zijn geen ervaringscijfers bekend op grond waarop we een schatting kunnen baseren. Worden er besparingen tot 80% gehaald in 1500 woningen (isolatie van de schil) en 1600 MKB bedrijven (isolatie en efficiency) en inzet van restwarmte dan kan een nodige besparing op gas worden gerealiseerd tot 13 miljoen m3 gas op de verwachte warmtebehoefte in 2030 van circa 40 miljoen m3 gas/jr. Het gaat dan om robuuste isolatie en efficiency-maatregelen en dito eigen investering van huishoudens en bedrijven. Opgemerkt wordt dat warmte in toenemende mate en efficiënter dan aardgas, met elektrische apparatuur (warmtepompen) en collectoren) kan worden opgewekt. 3.3 Motieven voor de maatregelen 1) Het uitvoeringsprogramma is nodig om voor eind 2019 een stevige versnelling te geven aan de ambitie. 2) Het huidige budget en inzet zijn onvoldoende voor de extra inspanning die nodig is; 3) Maatregelen in de gebouwde woningen en bedrijven op basis van no regret technologie (zonne-energie en isolatiemaatregelen) leveren het meeste rendement op; 4) De gemeente moet zelf het voorbeeld geven als we besparing en duurzame opwekking willen aanjagen; 5) Wat bespaard wordt in bestaande gebouwen hoeft niet duurzaam te worden opgewekt. Dit vraagt minder investering of proceduretijd voor nieuwe maatregelen voor zonne-energie, biomassa (mest en hout ) wind en restwarmte; 6) Bij onze inwoners is sprake van een toenemende investeringsbereidheid die blijkt uit: - Het gebruik van de Achterhoek bespaart regeling (1.700 woningen in 5 jaar) - Het gebruik van het SVn fonds van 2 miljoen dat medio 2013 door uw raad is ingesteld groeit sterk. Momenteel staan 101 leningen uit voor een totaal bedrag van ,-. -het aantal zonne-stroom aansluitingen is tussen 2011 en 2014 exponentieel gegroeid van 710 naar 1110, en is beduidend hoger dan andere gemeenten in Nederland. Tegelijk leidt het huidige groeitempo tot slecht 10% van de behoefte in Zonne-energie levert voor inwoners een hoger rendement dan spaarrente; 7) Nu aansluiten bij een groeiend draagvlak en investeringsbereidheid helpt onze ambitie door inzet van: -financiële maatregelen (leningen, subsidies en lage leges voor voorlopers), -procedurele maatregelen (ruimtelijke kaders en regels) -organisatorische maatregelen (ambtelijke uren, ondersteuning met capaciteit, lobby, samenwerking met en kennis van partners zoals ADV, AGEM, platform BV Berkelland en ander regiogemeenten). Samenwerking biedt ook mogelijkheden capaciteit voor uitvoerende werkzaamheden te delen; 22

23 8) De gemeentelijke financiële bijdrage door maatregelen aan woningen alleen, levert een geschatte multiplier met een factor 6 op, voor het bedrijfsleven (werkgelegenheid en meer inkomsten voor bouwbedrijven) en huishoudens (een lagere energierekening); 9) Verdeling van maatregelen naar een tweede tranche is nodig omdat beeld- en oordeelsvorming van betrokken uitvoerende partijen bijdraagt aan het draagvlak en de effectiviteit van de maatregelen voor woningen en bedrijven; 10) Een revolverend verbrede SVn fonds voor laagrentende leningen is ten minste budgetneutraal voor de gemeente. 23

24 Bijlage 1 Uitkomsten brainstormsessie 24

25 25

26 26

27 Bijlage 2 Uitkomsten internetpeiling 2014 Duurzame energie De respons was meer dan 82%. Door het grote aantal personen dat deelnam, is sprake van een statistisch betrouwbaar en nauwkeurig onderzoek. Van de 728 panelleden - die we hebben uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek - hebben uiteindelijk 602 respondenten gereageerd. Een grote meerderheid (=70%) van de respondenten onderschrijft onze doelstelling: Berkelland Energieneutraal in Onze inwoners willen eerst zelf aan het werk door energie te besparen in hun eigen woning en daarna te investeren in de opwek van duurzame energie uit zonnepanelen. De omgeving kan het best bijdragen aan onze duurzame opgave door: Zonnepanelen op daken van grote gebouwen; Energiebesparing door isolatie van woningen en gebouwen; Inzet van biomassa voor mestvergisting en houtkachels; Gebruik maken van onze aardwarmte voor verwarming van woningen en gebouwen; De gemeente Berkelland kan door het beschikbaar stellen van financiële middelen de energietransitie een positieve impuls geven. Lokale energiecoöperaties zijn nodig om de verbinding te leggen tussen enerzijds de afnemers (inwoners en bedrijven) en anderzijds de producenten (AGEM en ADV) van duurzame energie. 27

28 28

29 29

30 Bijlage 3 Uitvoeringsagenda 2015 tot en met

31 Bijlage 3: Uitvoeringsagenda 2015 tot en met 2018 naar een energie neutrale gemeente Berkelland in 2030 [financiële maatregelen zijn met rood aangegeven ] Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat Opdrachtgever /-nemer Partners Planning Financiering en dekking 1.1 Stimuleren besparing van warmte, gas of elektriciteit in woningen Lopende Gemeente Achterhoek bespaart subsidie Particuliere woningeigenare n treffen energiebesparen de maatregelen met meer energietechnisc h uptodate woningbestand Subsidie beschikbaar gesteld met behulp van provinciale middelen, zodat bij 600 woningen isolerende maatregelen zijn getroffen. -Provincie, -verduursaam Energieloket, -ADV, -AGEM, -bouw-, isolatie installatiebedrij ven,-glaszetters In uitvoering tussen medio en 2015 uitgeput Provincie: ,- Gemeente: 8.000,-(uren/jr) Particuliere woningeigenar en: ,- Stand van zaken Raadsbesluit 28 oktober 2014 over subsidieverorde ning Achterhoek bespaart 2014/ Subsidieverord ening Achterhoek bespaart van GS overnemen voor Berkelland 2016 t/m 2018 (Na 2015 stelt GS zich niet langer garant) Idem Directe stimulans (ook niet leners) om isolerende maatregelen bij 3x 500 particuliere woningen van voor 1980 Gemeente uitvoering zo mogelijk bij verduursaam Energieloket verduursaam Energieloket, -ADV, -AGEM, -bouw-, isolatie installatiebedrij ven,-glaszetters In uitvoering vanaf 2016 Gemeente: 3x per jaar in totaal Investerings voorstel met dekking uit algemene middelden Eind 2015 college en raadsbesluit met verordening gereed. Eind 2017 en 2018 besluiten college en raad tot 2 e en 3 e tranche 31

32 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat 1.3 Lopende Svn Duurzaamheid s en stimuleringsle ning Energiebesparin g en opwekken van duurzame energie bij particuliere woningeigenare n en agrarische bedrijven stimuleren door de mogelijkheid te bieden om geld te lenen tegen een lager rentepercentage. Revolverend middelen zijn beschikbaar gesteld. Opdrachtgever /-nemer Gemeente Partners Planning Financiering en dekking -SvN -verduursaam Energieloket Gereed Gemeente: inleg ,- (voorstel) uit schatkistbanker en Stand van zaken Raadsbesluit 2 april Svn uitbreiding duurzaamheids lening particulieren en agrariers uitbreiden met isolatiemaatre gelen en ook voor 1600 MKB naast duurzame opwekkingstech nologie ook isolerende energiebesparin gs maatregelen honoreren binnen de regeling. Naast agrarisch ook open stellen Revolverend middelen beschikbaar stellen. Geschat 1500 woningen en 500 bedrijven hier gebruik van maken Gemeente -SVn -uitvoering zo mogelijk bij verduursaam Energieloket Eind 2015 In 2016,2017 en 2018 jaarlijks nieuw inleg beschikbaar stellen van 1,5 miljoen (3 tranches) totaal 4,5 miljoen revolverend tot 2028 Eind 2015 college en raadsbesluit met verordening gereed. Eind 2017 en 2018 besluiten college en raad tot 2 e en 3 e tranche 32

33 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat bedrijven beschikbaar maken 1.5 Tegemoetkomi ng asbestverwijde ring bij dakisolatie 1.6 Frontoffice voor inwoners en bedrijven voor MKB bedrijven (tot 250 werknermers of <300m2 bedrijfsoppervla k werknemers. Wegnemen belemmering door asbestaanpak bij aanzienlijke energiebesparin g door dakisolatie. Voor woningen van de goedkope en lage middenklasse woningen van voor Centrale plek voor alle informatie Beschikbaar stellen van tegemoetkomi ing van 20% van de kosten ( 420,-)van asbestonderzo ek en sanering in geval dakisolatie plaatsvind met een Rc waarde van minimaal 2,5 Een fysiek en digitaal loket is Opdrachtgever /-nemer Gemeente Gemeente en 7 regiogemeenten Partners Planning Financiering en dekking Prowonen- StADV- Verduursaam enrgieloket -AGEM -ADV -VNG schatkistbankie ren op overtollige lopende middelen voor 100% van de looptijd ,=/jaar t/m ev x als andere 8hoek Stand van zaken In eerste tranche met een plafond van 500 woningen per jaar. Totale aanpak van 5500 woningen bedraagt (11 jaar bij een plafond van 500 woningen/jaar) In juni 2015 is het verduursaam 33

34 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat door AGEM ADV en Achterhoek gemeenten Achterhoek initiatief advies over energiebesparin g en duurzame energie opwekking voor inwoners en bedrijven. Begeleid i.s.m. patrtners als gemeente wijkinitiatieven Verminderen woonlasten middels energiebesparin g. operationeel. En levert continuiteit m vraaggericht maatwerk. Relevant voor inwoners en bedrijven die de weg zoeken van advies t./m uitvoering Huurders en woningeigena ren hebben naast een slimme meter ook een energiedisplay. Opdrachtgever /-nemer - Gemeente en Huurdersvereni gingen Partners Planning Financiering en dekking (ondersteuning sbudget t/m 2016) -Gemeente -Provincie -AGEM -RVO -Ministerie BZK - Woningcorpor gemeenten dat ook bijdragen. Momenteel is eenmalig door VNG beschikbaar voor hele 8erhoek: , ,-/jaar ( ) Er is nog geen dekking voor beschikbaar vanuit achterhoekse gemeenten. Stand van zaken Energieloket gelanceerd. Bestuur van stichting ADV beraad zich op rol voortzetting na medio 2016 met AGEM en Verduursaam energieloket. Mogelijk ook uit gelders E akkoord? 2015 ev - Er is een projectgroep ingesteld vanuit de betrokken partijen die het voorbereid 34

35 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat Opdrachtgever /-nemer Partners Planning Financiering en dekking aties -Liander -verduursaam Energieloket Stand van zaken 1.8 Concepten/aan pakken doorontwikkel en inzake benaderen woningeigenar en en buurten en hoe bewoners activeren voor energiebespari ng en opwek duurzame energie Ondersteuning bieden bij verduurzamen woningvoorraad en stimuleren van aandacht en interesse zodat inwoners meer tot energierenovati e en/of duurzame opwekking overgaan Bijdrage aan besparing in 1500 woningen en opwekking met 7000 zonnedaken concepten staan en zijn uitgerold. Gemeente en verduursaam Energieloket -Gemeente -ADV -AGEM - Bouwbedrijven -Installateurs - CooperatieBer kelland energie 2015 ev Concepten moeten zichzelf terugverdienen ADV voert i.s.m. Prowonen in Neede, Eibergen Borculo Noord, acties uit. Ook Geesteren, Beltrum lopen initiatieven. Mogelijke concepten kunnen zijn: -Nul op de meter -Energiesprong -Energieneutrale huizen -Esco s Gemeente eigen voorbeeldrol 35

36 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat 2.1 Tijdelijk intensiveren van LED en dimmer toepassing in meest energie inefficiënte deel van het openbare verlichtings bestand (totaal 7600 lichtpunten) 2.2 Elektrische rijden Energiebesparin g is eind 2018 en.1/3 van de 1 miljoen Kwh/jr in 2013 te besparen door de 3120 meest inefficiënte lichtpunten (Tl en PLL armaturen te vervangen en met dimmer uit te rusten. Daarmee wordt 60 kwh bespaart per armatuur Mobiliteit verduurzamen Gedurende 3 jaar de vervangingsin vestering opvoeren van 200 naar 430 zuinigere a 550/st en minder onderhoudsge voelige LED lichtpunten per jaar. Eind 2018 zijn lichtpunten vervangen t.o.v elektrische auto s voor gemeentelijke dienstreizen BOA s, serviceteams buitendienst. Opdrachtgever /-nemer Gemeente afd. gemeentewerke n die vervangingspro gramma uit 2013 nu uitvoert Partners Planning Financiering en dekking -Ziut -Liander -Bedrijven 2016 t/m ,= /jr t/m 2018 per jaar toevoegen aan budget en openbare verlichting te dekken jaarlijks uit algemene middelen vrij laten vallen Gemeente -Bedrijven 2016 Gemeente: ,- (extra investering voor 3 EV auto s). toe te voegen aan budget faza Stand van zaken Vervangingspro gramma 2013 wordt uitgevoerd momenteel zijn er 400 vervangen cf. lichtplan ten opziche van 2013 met evaluatie in 2016 De gemeente heeft nog geen elektrische auto s. wel zijn 3 autos van BOA aan vervanging toe 36

37 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat 2.3 Onderzoek energie neutraal maatregelen Verduurzamen ca. 35 gemeentelijke gebouwen eerst gemeentekanto or en werf E neutraal maken en scholen stimuleren elektrisch neutraal te worden Energieneutraal gemeentekantoo r en werf in 2030 door Energiebesparin g en voeding met duurzame opgewekte energie. Investeringsop gave duidelijk eind 2015 en kredietvoorste l aan de raad tot Planning om overige gemeentelijke gebouwen energieneutraa l maken. Opdrachtgever /-nemer Gemeente Partners Planning Financiering en dekking -ADV -Stork en Wassink voor gemeente kantoor in Bedrijven voor overige gemeentegebo uwen -scholen en gebouwgebruik ers/beheerdes kredietvoo rstel aan de raad voor gemeentek antoor in 2015 en voor de werf in Onderzoek voor gemeente gebouwen volgt in 2017 en 2018 Gemeente: voor gemeentekanto or volgt eind 2015 Kredietvoorstel aan raad voor langjarig beschikbaar stellen tot 2030 zelf doen van investering en afschrijving. Dekking uit algemene middelen. Voor de werf en circa 35 gemeentelijke gebouwen die we niet afstoten volgen in 2016 t/m 2018 onderzoeken en kredietvoorstell en. Stand van zaken Onderzoek naar gemeentekantoo r loopt i.s.m. gebouwbeheer, ADV, Stork en Wassink 37

38 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat Opdrachtgever /-nemer Partners Planning Financiering en dekking Onderzoekskos ten ,= Stand van zaken Stimuleren besparing van warmte, gas of duurzame opwekking elektriciteit in bedrijven Bedrijven ODA -Gemeente motiveren om -Provincie energie te -Bedrijven besparen. 3.1 Energiebespari ng bedrijven Vorming van lokale bedrijfscollect ieven op het gebied van energiebespari ng (inrichten energieplatfor m) Provincie: ,- (provincie breed) VNG: ,- (alle omgevingsdien sten) Er is een projectplan opgesteld door de 7 omgevingsdiens ten van Gelderland en ingediend bij het VNG voor toekenning ondersteuningsb udget. 3.2 Subsidie onafh.energiescan bedrijven mét investeringsra ming en fiscaal advies Stimuleren van investering in energie beparing en duurzame opwekking met 500 per bedrijf. 270 a 500 E scans per jaar, waarvan 30% tot investering overgaat. Focus eerst op de relevante kern van de bedrijven in Gemeente met onderzoek naar mogelijkheid uitvoering van de regeling bij St. ADV -St ADV -Bedrijvenplatform B land - ODA Gemeente: in totaal over 3 jaar. Elke 2 jaar te evalueren. Investeringsvo orstel dekking uit algemene middelen Medio 2016 college en raadsbesluit met verordening gereed. Op basis van interesse kan besloten worden jaarschijven te vergroten of te 38

39 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat B land 3.3 Monitoring (o.a. energieverbrui ken bebouwde omgeving en opgewekte duurzame energie) Inzicht te krijgen in de mate van het behalen van de beleidsdoelstelli ng om in 2030 energieneutraal te zijn. Referentiejaar is Meetbare gegevens op het gebied van energie en klimaat zijn beschikbaar. Opdrachtgever /-nemer Gemeente Partners Planning Financiering en dekking -AGEM -ADV - Klimaatmonito r/cbs/energie in beeld Gemeente: 8.000,-(uren/jr) Gemeente: 1.000,-/jaar Stand van zaken verkleinen. Er is een landelijke klimaatmonitor en deze wordt vertaald naar de regio Achterhoek. Daarnaast worden specifieke energieprojecten gemonitord. 3.4 Duurzaamheid stoer Burgers en bedrijven stimuleren om duurzaamheidsinitiatieven te starten. Duurzaamheid s-initiatieven Gemeente -St. ADV - Bedrijvenplatf orm B land -Bedrijven -Burgers 2016 Gemeente: 2.000,- uren Wordt in 2016 gehouden. 39

40 Nr Project Doel Actie / Beoogd resultaat Opdrachtgever /-nemer Partners Planning Financiering en dekking Stand van zaken Gemeentelijk rol overheidsparticipatie 4.1 Bestedingen voor onderzoek, wervingsacties, communicatie uitingen, wijk en buurt bijeenkomsten, en faciliteren aanjagen wijk buurt initiatieven 4.2 Capaciteit voor Energieprogram ma van 20 naar 60 uur voor uitvoering van subsidieafhandeli ng en interne en externe communicatietak en 4.3 Bewustwording energieverbruik in Berkellandse straten/wijken x ,- per jaar 1 fte Afhandeling subsidie aanvraag onderbrengen bij Verduursaam Energieloket x ,- per jaar 40

41 door Energiebattle Stimuleren duurzame opwekking zonne-energie 5.1 Daken gemeentelijke gebouwen en/of gronden beschikbaar te stellen voor energieopwek king Burgers/ energiecoorpera tie de mogelijk te geven om te investeren in zonne-energie op de 35 gebouwen of huurders stimuleren te investeren. Minimaal 5 daken/gronde n zijn ingezet. gebouw bijv. gebouwen in Eibergen Beltrum, Geesteren Gelselaar Terreinen in komranden - RWZI s Neede, 5.2 Lagere leges omgevingsver gunning voor zonne-energie opwek projecten Rendement verhogen voor realisatie drempel verlagen 5.3 Zon op het Erf Invulling te geven aan Borculo Legesverorde ning aanpassen Verdienmodel / rendement is gunstige gemaakt zonnepanelen/ Gemeente Gemeente t.a.v. welstand,beste mmingsplan afwijking en omgevingsvergu nning voor grondopstelling panelen >50M2 buiten bouwvlak Provincie/geme ente -Inwoners Energiecoorper aties Berkelland Energie -AGEM - Initiatiefnemer s zonneprojecten -Stoppende agrariërs (ca ev Derden: ,- 8,5 ha aan gronden en 35 daken gemeentelijke gebouwen beschikbaar stellen aan derden voor opwekking Uren gemeente Voor de legesverordenin g 2016 wordt een voorstel uitgewerkt richting de gemeenteraad tot 2019 Provincie: ,- Er is een verkenning 41

42 energieneutrale gemeente/regio, voorkomen verrommeling, asbestprobleem aanpakken. zonneboerderi j. M.n. bij 35 bedrijfs beëindigingen tot e fase : 7 stuks ( zonnepanelen) tot 2019) -AGEM Vanaf 2019 tot 2030 ( ,- /locatie, max 50 stuks) Nog geen toezegging (1 e fase) Sluitende business-case opgesteld. 2 de fase : 90 stuks ( zonnepanelen) Verwachting: 750 zonneboerderi jen in de regio Achterhoek tot Totaal 3 miljoen zonnepanelen. 5.5 Burgerinitiatie ven aanjagen Faciliteren Minimaal 5 burgerinitiatie Gemeente -Burgers -AGEM 2015 ev Gemeente: 2.500,-/jaar Er lopen nu 4 burgerinitiatieve 42

43 en stimuleren 5.6 Burgers en bedrijven stimuleren om zonnepanelen te gaan plaatsen op eigen dak Meer zonnepanelen laten plaatsen. ven op het gebied van duurzaamheid zijn actief daken met opbrengst van elk 3500 Kwh komen erbij in de zonnepanelen in de periode 2015 tm 2018 zijn geplaatst op daken. Burgers/bedrijv en -Gemeente -AGEM -installateurs -verduursaam Energieloket provincie Zontatlas jaarlijks publicatie gemeente Burgers/bedrijv en: ,- n gestart (Energie Marke Haarlose Veld en Berkelland Energie, werkgroep RvO Bletrum, Geesters belang) Inzet en zonnepanelenact ie van de AGEM. Stimuleren duurzame opwekking met windenergie Ruimtelijk Minimaal 30 kader nader kleine Invulling geven windmolens aan de zijn gemeentelijke geïnstalleerd. duurzame opgave. 5.6 Kleine windmolens Derden -Gemeente 2015 Derden: ,- (schatting 1.500,- /windmolen) Pilot in Middelhoge of hoge Voor medio 2016 nader 6 windturbines Derden -Gemeente -Burgers 2020 en verder Derden: ,- Afhankelijk van politiek 43

44 Windturbines verkennen. Mogelijk onder bepaalde omstandigheden, bv. van onderop, buurt betrekken, ten goede aan gemeenschap. Stimuleren duurzame opwekking uit biomassa In principe (planogische) medewerking verlenen aan initiatieven. 5.8 Grootschalige mest(co) vergister van 2,5 MW. -AGEM (schatting /wind turbine) Realisatie van minimaal 2 grootschalige mest(co)vergi sters of 1 industriële mest(co)vergi ster. Gemeente -Bedrijven -AGEM -Provincie 2015 en verder Derden: ,- draagvlak In Berkelland is 1 grootschalige mest(co)vergiste r aanwezig, te weten Groot Zevert Vergisting in Beltrum 5.9 Kleinschalige mest(co)vergis ter bij agrarische bedrijven Kansen vergroten dat agrarische bedrijven dit gaan realiseren. 20 kleinschalige mest(co)vergi sters in werking. Agrarische bedrijven -Gemeente -AGEM 2015 ev Derden: ,- (schatting ,- /mestvergister) In Berkelland 1 mestvergister in gebruik bij een agrarisch bedrijf 5.10 Plaatsen houtgestookte cv-installatie Meer inzet (gemeentelijk) groenafval als biobrandstof. Minimaal 3 houtgestookte cv-installatie. Gemeente -Samen Stoken op Streekhout -AGEM -VALA 2015 ev Gemeente: 5.000,- uren uren gemeente Voor zover bekend zijn er enkele houtgestookte CV-installaties 44

45 in werking bij bedrijven GFT-afval huishoudens wordt vergist en vervolgens gecomposteerd Nuttige toepassing voor opwek duurzame energie. Biogas produceren. Gemeente -Burgers -Bedrijven (eindverwerker Het GFT-afval van huishoudens wordt vergist bij de composteerinsta llatie Bijlage 4 Nadere toelichting van de belangrijkste maatregelen Bijlage 4.1 Stimuleren van besparing en duurzame opwekking in woningen 45

46 Tegemoetkoming bij besparings en duurzame energie opwekking in woningen Er wordt een revolverend Svn fonds ingesteld van 4,5 miljoen. Dit wordt in de periode tot en met 2018 in 3 tranches beschikbaar gesteld. Daarmee kunnen laag rentende leningen voor energierenovatie voor 1500 woningen verstrekt. Daartoe zal de bestaande Svn duurzaamheidslenings regeling herzien worden en worden verbreed. Dit betekent dat naast duurzame energieopwekking ook isolatie aan de schil van particuliere woningen onder de regeling zal vallen. We verwachten dat de bijdrage aan de doelstelling haalbaar is omdat. -er succes ervaringen en samenwerking bestaat met de wjikaanpak methode van het Verduursaam Energieloket (ADV, AGEM en Gemeenten) -er een financiële aanjaageffect ontstaat die wezenlijke besparing en/of duurzame opwekking aan de bestaande woningen oplevert, omdat ook stapeling met de subsidie voor asbestverwijdering bij dakisolatie en de achterhoek bespaart regeling is toegestaan - het aantal leningsaanvragen met de bestaande Svn duurzaamheidslening al toeneemt. Wellicht ook afname van woningmarkt- en financiële crisis. - er interesse en draagvlak blijkt uit de ervaring met de 1700 woningen die in de jaren met achterhoek bespaart zijn aangepakt Benodigd budget Het gaat in totaal om een stimulans voor 1/3 van de particuliere woningen in Berkelland die voor 1980 zijn gebouwd. Binnen die groep richten we ons samen met partners (als Verduursaam energieloket, AGEM ADV) op 1070 woningen in 17 wijkgebieden in Berkelland die bovengemiddeld stoken ( m3 gas/jr). Uitgaande van een energierenovatie van de woningschil a 6.000,= per woning waarvan 50% met eigen kapitaal gefinancierd wordt. De Achterhoek bespaart regeling heeft geleerd dat inwoners een budget van 3.000,= zelf kunnen opbrengen. Daarnaast zijn ervaringen met de duurzaamheidslening dat mensen gemiddeld 7.500,= lenen. Uitgangspunt is te starten met een leenfaciliteit die 1000 a 1500 woning eigenaren. Bij een bedrag van 3.000,= per woning revolverende ter beschikking stellen is er een behoefte van 4,5 miljoen. Dekking Door dit in Svn fonds onder te brengen en overtollig tegoeden of middelen revolverend uit te lenen levert de gemeente meer op. Ondanks ervaringen met Svn duurzaamheidsregeling regeling en moet uit de praktijk blijken hoe goed of slecht er gebruik van wordt gemaakt is het verstandig niet het hele bedrag ineens te stallen en de raad op basis van de voortgang te vragen per 2016 jaarlijks 1,5 miljoen in 3 tranches aan de Svn over te maken. Onderbouwing: Zetten we in tot 2019 (1/3 periode van 15 jaar tot 2030) op 1/3 deel van van de woningvoorraad <1980 vraagt totale investering van milj tot 2019 (2/3 van de koopwoningen <1980 nodig dit is 8-20 miljoen op te brengen investeringsvolume. Als het doel is tot 80% besparing + label A in 2500 koopwoningen tot 2019 is 20 miljoen nodig. Voorstel is te beginnen met de woningeigenaren in concentratiegebieden. Voor 50% revolverend te financieren in 10jaar uit een verbreed Svn Fonds van 10 miljoen voor dit doel. Alternatief is financieren voor in ieder geval de ondergrens met een besparing tot 30% dan is de grote van het fonds 4,5 miljoen. Dekken uit de inzet overtollige liquide middelen (Treasury) momenteel geen rendement via Svn en inwoners wél. Schatting van het maatschappelijk effect op lange termijn 46

47 1070 woningen in de concentratiegebieden met meest energie lekkende woningen met een bouwjaar van voor 1980 zijn al in kaart gebracht (ADV, kernenfoto s). Er is een begin: 1700 particulieren investeerden al met Achterhoek Bespaart subsidie in de periode 2009 t/m De kunst is nu door samenwerking waarbij de markt meer de uitdaging aangaat om maatwerk pakketten supermarkt te ontwikkelen die meer geënt is op de vraag en minder op de oude aanbodgerichte werkwijze. Denk hierbij bijvoorbeeld aan nul op meter woningen. Onderbouwing : 1) Het verleiden van woningeigenaren in concentratiegebieden van 10 tot 30% van de woningeigenaren met woningen van voor 1980 is haalbaar op grond van de ervaringen en cijfers met het achterhoek bespaart project : in 5 jaar tijd hebben 1700 eigenaren deze subsidie regeling gebruikt. 2) zonder het uitdagen van bouwnijverheid- en installatie bedrijven via ADV, IKB en platform Berkelland BV tot aanbieden van maatwerk/pakketten lukt het niet. Er is handgeld nodig om de technische en sociale innovatie opgave te stimuleren. Samenwerking met en door ADV +AGEM leden in het Verduursaam energie loket is nodig. Ook om concrete vraaggerichte maatwerkpakketten te ontwikkelen voor bewoners in samenwerking met bouw en installatie bedrijven die zich aansluiten bij initiatieven van ADV, IKB, Prowonen, BE en Platform BV en bewoners of wijken zelf. Het verduursaam energieloket speelt daarin de rol om aan de doelstelling voor 2018 bij te dragen. 47

48 Tegemoetkoming asbestsanering bij dakisolatie en/of plaatsing zonnepanelen (kosten) Problematiek en situaties die we als tegenkomen in de praktijk Energie-renovatie of isolatie van een dak én/of het plaatsen van zonnepanelen wordt in de praktijk belemmerd in geval er sprake is van asbestdakbeschot. Daarmee wordt een besparingskans gemist van 20 tot 35% en brengt het niet verwijderen van asbest het huis van de inwoner in een minder goede verkooppositie. Zonder maatregelen of stimulering kan een toenemend aantal daken ontstaan waarop zonnepanelen worden geplaatst en geïsoleerd worden waarbij gespijkerd-niet-hecht-gebonden-asbest blijft zitten. Dakrenovatie waarbij op het gehele dak asbestsanering van toepassing is, omdat het oppervlak >35 m2 asbest gespijkerd is, zal door een erkend bedrijf moet gebeuren. Het zelf verwijderen brengt grote gezondheidsrisico s met zich mee omdat breuk niet te vermijden is dan het niet-hecht-gebonden -asbest (vezels) vrijkomen. Mandeligheid van een doorlopend asbesthoudend dak wordt niet aangepakt door de coöperatie als de particuliere buurwoning niet ook meedoet. Soms moet doordat de asbest inventarisatie verplicht over de hele woning gaat ook bij sanering nog meer dan alleen het dak aan asbest worden verwijderd (kan in uiterste gevallen ook gaan om aftimmering van hele plafonds) Dakrenovatie waarbij alleen asbest wordt weggehaald en vervangen wordt door bijv. masonite heeft een kostprijs van tot (Neede wijk de Berg). Het deel asbestsanering bedraagt 2.100,-. Dakrenovatie waarbij asbest en met asbest besmet bestaand (vezelig) isolatiemateriaal moet worden verwijderd en nieuw isolatie-materiaal wordt teruggeplaatst kost in totaal tot (Winterswijk wijk de Hazelder). Er is sprake van relatief Hoge kosten maar ook door mandelige dakdelen met de buren waarbij het asbest doorloopt, leidt ertoe dat in de praktijk van dakisolatie wordt afgezien en daarmee ook een significantie comfort verbetering en besparingskans voor woonlast van de bewoners achterwege blijft. Een gezamenlijke aanpak van een doorlopend asbesthoudend dak van huur en kooprijwoning of 2/1 kap kan schaalvoordelen bieden en dan hoeft niet gezaagd te worden. Prowonen bezit ongeveer sociale huur woningen van voor 1980 waarvan een deel al asbest-gesaneerd is Overwegingen bij een financiële tegemoetkoming Wie komt in aanmerking, hoeveel?: Het aantal particuliere woningeigenaren met asbesthoudende daken van woningen in de WOZ waarde tot ,- en alleen voor woningen gebouwd van voor asbestverbod van 1993 (De praktijk van voor 1991 omdat de meeste bouwers toen al anticipeerden op de aanstaande wetgeving), wordt in Berkelland geschat op circa

49 - In geval van dakisolatie wordt als eis opgenomen dat asbest inventarisatie onderzoek volgens SCA 540 heeft plaatsgevonden en verwijdering plaatsvindt door een ander bedrijf erkent volgens SCA 530. De dakisolatiewaarde moet minimaal voldoen aan een Rc waarde van 2,5. Deze Rc waarde verschilt daarmee niet van de eis voor de Achterhoek bespaart regeling. - Een bedrag van 20% van de kosten van de asbestsanering en onderzoek wordt als redelijk bedrag beschouwd en is op grond van huidige marktprijs bepaald op 420. De 20% wordt gemotiveerd o.b.v. ervaring die de gemeente heeft met de investeringsbereidheid en draagkracht met de Achterhoek bespaart regeling in Berkelland - Uitgaande van 5500 woningen wordt een subsidieplafond gesteld van 2,3 miljoen waarbij verwacht wordt dat 200 à 500 inwoners per jaar hier gebruik van zullen gaan maken. Dit kan worden gedekt uit algemene middelen ( ,= per jaar). Deel van bestemmingsreserve herstructurering van 7 miljoen (raadsbesluit van 22 januari 2013 agendapunt 14) te bestemmen voor één van de 8 opgaves: waarbij onder punt 3 VI van het besluit: Het uitvoeren van energie en klimaat ambities gericht op een duurzame woningvoorraad. Gedoeld wordt op een bijdrage aan Energie neutrale gemeente te zijn in 2030 waarbij energie besparende maatregelen een positieve invloed moeten hebben op de woonlasten en de woonkwaliteit. - De gemeenteraad van Winterswijk heeft in november 2013 een verordening ingesteld voor een subsidieregeling isoleren zonder asbest. 49

50 Bijlage 4.2 Stimuleren van besparing en duurzame opwekking in bedrijven Regeling Energiescan voor 1600 MKB bedrijven. We richten ons hierbij in eerste instantie op de kern van MKB bedrijven van de in totaal bedrijven in Berkelland (landbouw bedrijven, zakelijke en financiële dienstverlening, handel en bouwnijverheid). Met name het stroomverbruik (80% van huidige verbruik) in landbouw, dienstverlening, handel bouwnijverheid en industrie is relevant. De gemeente zal uitvoering van een onafhankelijke energiescan advies stimuleren. Wil hier echt een prikkel tot investering van uit kunnen gaan dan zal de scan vergezeld moeten gaan van investeringsramingen en advies met mogelijke fiscale voordelen. Dit brengt ondernemers dichter bij het punt daadwerkelijk een investeringsbeslissing te nemen dan alleen met een technisch advies. De gemeente zal dit stimuleren met bestaande partners (stichting ADV en platform BV Berkelland) én een verordening waarin we 500,- bijdragen aan de kosten van een scan a 1.500,-. Uitvoering van de regeling zou mogelijk kunnen plaatsvinden via het bestaande Verduurzaam Energieloket. Het nog op te richten Ondernemersloket dat het team Economische zaken voorbereidt kan bijdragen aan de promotie van de regeling. Voordat een raadsbesluit wordt genomen wordt het standpunt gevraagd van het platform BV Berkeland voor de haalbaarheid van de verwachte aantallen en het bedrag per scan. Op die wijze isl oordeelsvorming mogelijk zijn van het gemeentebestuur. Bij deze zachte-dwang-aanpak zal het gerichte handhavingsprogramma dat de ODA uitvoert als stok achter de deur fungeren: Vanuit de Wet Milieubeheer bestaat er de investeringsverplichting om up to date bedrijfsapparatuur in te zetten die in 5 jaar terugverdiend kan worden. We verwachten dat 30% van de bedrijven één of meer investeringen n.a.v. de scan en ODA-aanpak ook daadwerkelijk uitvoert. De provincie Overijssel hanteert voor soortgelijke subsidie als voldaan wordt aan de Europese definitie van MKB onderneming (o.a. de eis van minder dan 250 werknemers). Voor bedrijven bestaan naast investeren ook veel andere besparingsmogelijkheden. Verlichting Verwarming Productkoeling Perslucht Koeling & ventilatie De verordening die voor deze subsidie wordt opgesteld heeft een plafond van 1600 bedrijven en wordt verbonden aan het resultaat, dat wil zeggen dat bedrijven de subsidie pas krijgen uitgekeerd nadat een rekening voor uitvoering van één of meer van de geadviseerde maatregelen 50

51 is uitgevoerd door een erkende aannemer of installateur. Naast de fiscale voordelen op investeringen wordt overwogen MKB bedrijven gebruik te laten maken van de nieuw op te stellen verordening voor een SVn lening voor agrariërs voor zover het gaat om opwekkingsmiddelen voor duurzame energie. Het platform Berkelland is recentelijk een pilot gestart met ondernemers op het industrieterrein in Ruurlo om voor duurzaamheid en innovatie tot samenwerking te komen. Deze pilot betreft ook energiescans voor een 30 tal individuele bedrijven. Na de scan wordt gekeken of er mogelijkheden zijn tot samenwerking die voordelen opleveren. 51

52 Bijlage 4.3 Gemeente in de voorbeeld rol in besparen en duurzaam opwekken Gemeentelijke voorbeeld rol: Openbare verlichting Momenteel zijn conform het in 2013 afgesproken vervangingsprogramma de laatste 2 jaar ca. 400 van de in totaal lantaarnpalen vervangen door LED verlichting. Ons bestand bestaat medio 2015 nog uit oudste en meest energieslurpendetl- en PLL armaturen. Met het lopende vervangingsprogramma gaat volgens Gemeentewerken het verbruik per jaar met circa Kwh omlaag (per lichtpunt kan ca.60% bespaard worden). Het totaal verbruik in referentiejaar 2013 was 1 miljoen Kwh per jaar. Sinds 2013 zal met het huidige vervangingstempo tot eind 2019 ca Kwh bespaart worden. Willen we eenzelfde inspanning plegen als we voor de bedrijven en particuliere woningen aanhouden, dat wil zeggen het verbruik tot 1/3 terugbrengen eind 2018, dan zal het tempo van de vervangingsinvestering door openbare LED verlichting geïntensiveerd moeten worden. Het besparings- en vervangingsprogramma zal dan niet moeten uitgaan van een besparing met Kwh/jr door vervanging van 200 lichtpunten/jr maar van Kwh besparing over 7 jaar. Dit wil zeggen Kwh besparing per jaar door 430 lichtpunten per jaar te vervangen. Daarvoor is tot en met 2018 een per jaar een extra vervangingsbudget nodig voor 230 lichtpunten/per jaar. Daarmee zal ook een groot deel van ons openbare verlichtingsbestand in 2018 vervangen zijn. Dit vraagt extra budget van per jaar t/m Hierdoor zal er sneller ruimte komen in het onderhoudsbudget door besparing op energie en onderhoud. Koelte-maatregelen met bomen, parken, daken en zwemmogelijkheden Klimaatextremen in de zin van meer extreme droogte, hitte in combinatie met vergrijzende bevolking vraagt om voldoende koelte. In stedelijk gebied kan de temperatuur s nachts tot 10 C hoger zijn. Bomen verdampen water en dempen daarmee hitte. Bovendien helpen bomen door schaduwwerking op gebouwen voor minder opwarming van de massa. Recent is aangetoond dat 1 grote volwassen boom een capaciteit van 10 airco s kan hebben. Daarnaast vangen de bomen fijn stof op. Koelte die van nature aanwezig is in de vorm van bomen of wordt ontworpen en uitgevoerd in de openbare ruimte draagt bij aan het besparen van elektriciteit voor airco s, ijskasten en ventilatoren. Parken zijn vaak koeler en verkoelen ook de omgeving. Groene gevels en groene daken verkoelen zowel het gebouw als hun omgeving. Bij een hittegolf is koelte relevant rondom bijvoorbeeld ouderencentra In groenbeheerplannen maar ook in overleg met inwoners (buurten en wijken) kan samen met gemeente(werken) worden gezocht naar mogelijkheden om actief koelgroen-zones te ontwikkelen. De gemeente begint met eigen onderzoek waar dit veel effect heeft en waar vraag /behoefte is aan koelte bijv. wijken met veel ouderen of nabij ouderencentra. Met het Waterschap Rijn en IJssel zou in groene zones van de stedelijke omgeving ook meer naar zwem-mogelijkheden kunnen worden gezocht of worden verbeterd. 52

53 Bijlage 4.4 Gemeente in de participerende rol Overheidsparticipatie functie van de gemeente 1 Fte capaciteit voor dit uitvoeringsprogramma E.N van 20 naar 60 uur per week -opstellen en wijzigen subsidieverordeningen -uitvoeren en behandelen van 3 subsidieregelingen (Achterhoek bespaard, Regeling dakisolatie en asbestverwijdering, Regeling bedrijven energiecscan met investeringsraming en fiscaal advies) en Svn duurzaamheidsleningen Uitvoering communicatie-, verbindings- onderzoeks- en faciliteer rol - Informatiebijeenkomsten, communicatie en participatie die bijdraagt aan aandacht en interesse wekken met handelingsperspectief voor inwoners en bedrijven op weg naar actie en beslissingen - Lokale burgerinitiatieven ondersteunen waarin groepsgewijs (wijk, buurt of buren) met besparing in gebouwde omgeving en/of zonne-energie wordt bijdragen aan de doelstelling. Maar ook initiatieven van derden met bijv. restwarmte-projecten bij grote industrie en/of water-turbines in de Berkel sluiten we niet uit. -schoolbesturen in Berkelland stimuleren elektrisch energieneutraal te worden aan de hand van voorbeeld St. Jorisschool Borculo i.s.m. slimopgewekt. - Verbindingen tot stand te brengen met partners (AGEM, buur- en regio gemeenten en ADV) maar ook de coöperatie Berkelland Energie die bijdragen aan de doelstelling Ontwikkeling bestemmingsplan: verbeelding en regels voor zonnepanelen in grondopstellingen en zonneakkers, kleine en middelgrote windmolens, kleinschalige vergisting. - Vrijstelling van leges voor bestemmingslan wijziging, omgevingsvergunning en welstandstoets bij grondopstellingen zonne-energie -Monitoring energieverbruik opwekking en besparing -Uitvoeren samen met en taakafstemming met partners binnen en buiten de gemeente (AGEM, ADV, Verduursaam Energieloket, buurgemeenten, ODA, Regio, ISDOA) Subsidie advies / Bijdragen aan VerduursaamEnergieloket en het one stop shop doorleiden van initiatiefnemers -Onderzoek en investeringsvoorstellen voor verduurzamen eigen gebouwen en middelen. Te beginnen met investeringsplaatje voor het energieneutraal maken van het eigen gemeentekantoor met een huidig verbruik van ca Kwh en 5000m3 gas -Zichtbaar inhoud geven aan eigen voorbeeldrol door interne samenwerking over de afdelingen: duurzaam inkopen en mobiliteit openbare verlichting, eigen biomassa - Mobiliseren kennisuitwisseling mestvergisting en zonne-energie met buurgemeente Vreden en bedrijven uit Duitsland 53

54 -Ontsluiten up to date houden informatie: website, Berkelbericht met seizoensgebonden informatie voor burgers en bedrijven met kracht van de herhaling, zonatlas, het geven van publiciteit aan goede voorbeelden en de communicatie ondersteunen van partners die projecten in onze gemeente ontplooien die bijdragen aan de doelstelling Ruimtelijke regels en gemeentelijke grond en gebouwen voor duurzame opwekking en besparing Medio 2016 is gemeentelijk standpunt en visie nodig op aanpassing van de RO regelgeving waarmee ruimtegebruik voor duurzame opwekking meer wordt gefaciliteerd dan nu procedurele wegbereiding die nodig is heeft betrekking op: 1) grondopstellingen voor zonnepanelen tot 100 m2 legesvrijstelling bij omgevingsvergunning, welstandtoets en bestemmingsplanwijziging (of korting) gelijk aan daken die nu vergunningsvrij, zijn eventueel ook bij mini-windmolens op daken 2) zonneakkers en mini- en middelhoge windturbines en (kleinschalige) biovergistingsinstallaties door bijvoorbeeld aanwijzen van hogere gebouwen. Zowel in bestemmingsplannen van de kernen als gebieden in het nieuwe ontwerp bestemmingsplan buitengebied 3) gemeentelijke gebouwen en braakliggende (bouw)grond inzetten voor opwekking in buurten, wijken als daar van onderop animo voor is (bijv. vm.rwzi s Neede en Borculo). De gemeente bezit 36 gebouwen waarvan 27 gebouwen waar gas en/of elektriciteit wordt gebruikt door de gemeente zelf. 11 gebouwen worden als sporthal of gymzaal verhuurd. Daarnaast bezit de gemeente 8,5 ha grond waarop geen nieuwbouw meer te verwachten is en desgewenst exploitabel gemaakt kan worden voor duurzame opwekking voor aangrenzende wijken of bedrijven. 4) mogelijkheid voor de verbouw van snelgroeiend houtsoorten op akker- en weidegrond voor het duurzaam stoken op streekhout. 5) legesverordening aanpassen die duurzame energie-winning-initiatieven ontzien door bijvoorbeeld korting of eerste x aantal installatie legesvrij houden bij bestemmingsplanwijziging, omgevingsvergunning en welstandstoets. Ontwikkelen van het project Zon op erf (asbest in agrarische gebouwen). De doelstelling van de AGEM is zo snel mogelijk over te gaan op duurzame energie en daarmee ook werkgelegenheid in de regio te houden. Dit om in 2030 energie neutraal te kunnen zijn. AGEM ontwikkelt grotere projecten die aanzienlijk aan de doelstelling bijdragen in plaats van vele kleine. Voorgestelde bijdrage is nu dat in het geval van stoppende agrariërs, zij ca zonnepanelen kwijt kunnen op het erf (uitgaande van 1 hectare). De woning kan blijven staan maar het grootse deel van het erf ga je met zonnepanelen volleggen, goed landschappelijk ingepast. Bij een investeringssom voor de Achterhoek van 800 miljoen euro kan daarmee de helft van het Achterhoekse energiegebruik duurzaam opgewekt worden. Het project heeft 3 maatschappelijke doelen: gezondheid, leefbaarheid en toerisme. Ook zal dit de waarde van het vastgoed van de mensen die er al wonen ten goede komen. AGEM wil met de, Provincie en Achterhoekse gemeenten (duurzaamheid coördinatoren en Plato) expertise bundelen en een stoppende agrariër financieringsarrangementen aanbieden. De rol van de gemeenten is, naast het project faciliteren door de AGEM vooral ook een kwestie van RObeleid. We staan daarbij voor dat met name agrarische gebouwen en daken nabij de kernen ook een bijdrage kunnen leveren met duurzame opwekking met bijv. zonne-energie, snelgroeiende houtteelt en/of mestvergisting. 54

55 In 2011 is door Alterra bepaald dat er in Berkelland 844 agrarische bedrijven zijn met bijna ha aan areaal. 14 % van het aantal is akkeren/of tuinbouwer en 78% is melk- of vleesveehouder. Voor de Achterhoek wordt tot 2030 een afname van het aantal bedrijven met ca.45 % verwacht. Voor Berkelland kan dit betekenen dat tot 2018 circa 75 bedrijven stoppen. Verwacht kan worden dat op circa de helft van die bedrijven asbest voorkomt. Verwacht kan worden dat zonder gerichte aanpak het landschap kan gaan verrommelen. Dit project biedt kansen dat te voorkomen en vraagt van de gemeente om qua RO regelgeving tot aanpassing te komen voor belemmerende regels om buiten het bouwblok (erf is niet gelijk aan bouwblok) grondopstellingen met zonnepanelen aan te leggen. Berkelland zou vóór medio 2016 aangepaste leges, welstandsafspraken en ontwerpbestemmingsregels buitengebied gereed moeten hebben die Zon op erf faciliteren. Tussentijds volgen we de discussie van het project met de AGEM en provincie. 55

56 Communicatie Een belangrijk uitgangspunt voor communicatie rondom duurzaamheid is de wens om te komen tot vergaande participatie van burgers en bedrijven, initiatieven van de grond te krijgen en bewustwording. We willen nog meer samenwerking zoeken met belangrijke partners. Energietransitie is een proces dat niet de overheid alleen op zich kan nemen. Dit moeten we gezamenlijk met andere partijen oppakken. De gemeente moet van haar kant duurzame initiatieven en projecten ruimte geven en ondersteunen door partijen aan elkaar te koppelen, informatie te verstrekken en belemmeringen weg te nemen. Om initiatieven op het gebied van duurzaamheid te stimuleren en te informeren over de projecten, acties en plannen is het plan om in 2016 een duurzaamheidstour door Berkelland te maken. Met het VerduurSaam Energieloket kunnen burgers informatie krijgen over energiebesparing en duurzame energieopwekking. Tevens wordt met het VerduurSaam Energieloket de inwoners en bedrijven ondersteuning geboden in energiebesparing en energieopwekking. Om dit enige continuïteit te geven is ook financiering na 2016 nodig. De middelen die de VNG aan de regiogemeenten in haar samenwerking met de ADV en AGEM ter beschikking heeft gesteld en Achterhoek duurzaam verbouwen zijn zeker gesteld tot eind Uit de samenwerking van gemeenten, ADV en AGEM in het initiatief van de werkgroep duurzaamheid van de raad van Overleg Beltrum blijkt dat de organisaties complementair zijn in hun effect. Er is in iets meer als een half jaar een substantieel aantal woningen collectief geïsoleerd en/of van zonnepanelen voorzien. Continuïteit en financiering Verduursaam Energieloket 2017 en 2018 Wil er sprake zijn van enige continuïteit en capaciteit in de frontoffice voor bedrijven en/of inwoners en de communicatie voor bijvoorbeeld wijkaanpak dan blijkt uit de ervaring van Achterhoek Duurzaam Verbouwen dat voor een voldoende toegerust Verduursaam Energieloket circa per gemeente per jaar nodig is. Op die manier kan aandacht en interesse omgezet worden in beslissingen en acties waarmee inwoners en bedrijven daadwerkelijk investeren in besparing en het opwekken van duurzame energie. Met het bestuur van de ADV en AGEM kunnen de gemeenten de samenwerking onder de Verduursaam Energieloket verder verdiepen. Voor de periode is daarvoor is Co-financiering nodig van de andere Achterhoek gemeenten. De provincie Gelderland kan daarvoor ook aangesproken worden bij haar nadere uitwerking van het Gelders Energieakkoord. Bestuurlijk en ambtelijk kan daarvoor met lobby en advisering inspanning gedaan worden. 56

57 Duurzame participatie energie: Organiseren van een Loenense energiewedstrijd Samen met Verduursaam energieloket en cooperatie Berkelland energie wordt wedstrijdje tussen dorpen en buurten georganiseerd. Een wedstrijdje in duurzaamheid. O.a. de fractie GroenLinks denkt dat dorpen en buurten wel te porren zijn om met goede ideeën te komen voor een duurzaam dorp of een duurzame wijk. Het beste idee wint en krijgt startkapitaal geld om het uit te voeren. De eenmalige subsidie van Euro 4x ,- zal een langdurig proces op gang brengen. De investeringen moeten leiden tot een dalend energieverbruik en daarmee naar verwachting ook dalende energiekosten. De gedachte is dat deelnemers jaarlijks aan het Fonds bijdragen, zodat opnieuw meer huishoudens en bedrijven duurzaam gemaakt kunnen worden. De bijdrage aan het Fonds is gelijk aan de EU subsidie die u bij oplevering ontvangt. Het voordeel voor u is dat u slechts 50%+BTW hoeft te betalen bij oplevering. Op deze manier kunnen bewoners andere bewoners opnieuw financieren! Al 45 huishoudens/bedrijven hebben ingetekend op onze intentielijst voor deelname. 57

58 Bijlage 5 Waarom ruimtelijk faciliteren van windturbines en zonneakkers? In deze paragraaf beogen we een bijdrage te leveren aan het debat over het ruimtelijk faciliteren van windturbines en zonneakkers. Gaat bij de totale particuliere en zakelijke elektriciteitsvraag om miljoen kwh in Waarvan 80% bedrijven. Onderstaande figuur geeft de autonome groei van zonne-energie aan en wat er nodig is. 58

59 Aangegeven is al dat zonnepanelen op daken een speerpunt zijn voor de opwekking van voldoende elektriciteit. Met de huidige exponentiële groei schatten we in dat we met zonne-energie <10 % van de behoefte halen in Van 240 milj kwh. willen we 1/3 van de doelstelling halen. Met zon alleen zijn 7000 daken nodig om in miljoen kwh/jr te kunnen opwekken. Niet onbelangrijke reden hiervoor is dat tot 2020 salderen van de huishoudelijk gebruikte opgewekte stroom, ondersteund door het rijk, na 2020 is dat onzeker. Dus is er reden particulieren en bedrijven nu stimuleren te investeren en meters te maken omdat het zich nu nog terugverdiend. Dat maakt ook dat het toepassen van zonne-akkers of -erven van stoppende agrarische bedrijven en ook voor andere bedrijven en instellingen en kantoren interessant is. Bedrijven nemen in Berkelland 80% van het stroomverbruik in onze gemeente voor hun rekening. Door de geschikte daken (Zonatlas) volledig te beleggen kan 187 miljoen kwh/jr opgewekt worden (incl. staldaken). Daarin investeren kost 350 miljoen en levert per jaar 42 miljoen aan stroom-opbrengst. Er zijn er panelen nodig (uitgaande van een aansluiting die nu 3870 kwh/jr = dit is gemiddeld per aansluiting 17 zonnepanelen à 225 kwh/jr/paneel). Het is niet reëel te verwachten dat er aansluitingen op daken bij komen tot en met De resterend 85 kwh/jr die er in tot en met 2018 bij zou dan moeten komen uit bijvoorbeeld zonneakkers en ook wind als dat met ruimtelijke regels mogelijk wordt gemaakt. We kunnen stellen daken alléén niet genoeg naar als wél als 1e doel tot en met 2018 op weg naar E neutraal Tussentijds 5.1 Zon en wind vullen elkaar aan..wind is complementair voor de nacht en de winter Zonder voldoende en betaalbare opslag-mogelijkheden van stroom is windenergie een uitkomst voor de vraag s nachts en s winters. Zie onderstaande grafieken. 59

60 Zoals het Fraunhofer instituut (TNO van Duitsland) onderzocht in de grafiek rechts boven over de 1e helft van 2012: Duidelijk is dat waar wind afneemt van januari tot mei, zon in die periode juist toeneemt. Maar dat zou in een maand toevallig kunnen uitvlakken. Daarom is de Fraunhofer grafiek ook van belang. In deze grafiek zie je dat niet alleen op maand-niveau wind en zon elkaar complementeren, maar op elk moment in tijd (stipjes lijken mij kwartierwaarden). Dus als er meer zonne-energie geproduceerd wordt, neemt windproductie af en vice versa. Op elk moment! Dus ook duurzame stroom uit bijvoorbeeld mini-windturbines tot ashoogte van 25 m en/of turbines op hoge gebouwen als kantoren of industrie, agrarische stallen? Voor Bedelaarsdijk 4 Ruurlo is een afwijking bestemmingsplan met bezwaar afgehandeld met een ashoogte van ca. 4 meter. Wind en zonneakkers moeten grootschaliger ingezet kunnen worden temeer omdat er mogelijk deels grond onttrokken gaat worden aan de landbouw omdat 40 a 50% van de bedrijven binnen nu en 15 jaar stopt. Tabel 3. Verdeling aantal bedrijven en landbouwareaal per hoofdbedrijfstype in gemeente Berkelland aantal bedrijven Areaal (ha.) Gem. ha/bedrijf Melkveehouderij Overige graasdierhouderij Intensieve Veehouderij

61 Akkerbouw Akkerbouw/veeteelt Tuinbouw/ blijvende teelt Totaal Foto: mini windmolen op bedrijfsgebouw in langs de A1, kan en mag dat ook op bedrijfsgebouwen? Is dat wezenlijk anders dan de oude TV antennes of schotelantennes? en opbrengst van de miniwindmolen 61

62 Windmolen tussen Wittersum en Harlingen masten Mogelijk ook een beeld van welstand langs de Berkel? Een beeld van cluster windturbines in combinatie met hoogspannings nabij Chartres in Frankrijk 62

63 5.2 Zonneakkers Volgens de landbouwuniversiteit (Wur) levert 1 ha. zonnestroom meer op dan een akkerbouwgewas als mais. 1 ha levert 0,5 miljoen KWh/ha/jr oftewel het verbruik van 150 huishoudens. De beeldvorming: Met 0,5 miljoen kwh/ha/jr zou dan 154 Ha aan zonneakkers nodig zijn. Dit is 0,6 % van ons oppervlak ( ha.) aan landbouwgrond of 200 voetbalvelden of in elke grote kern van Berkelland 50 voetbalvelden. Dit benodigde ruimtebeslag zou ook samen met windturbines verminderd of verdeeld kunnen worden. Wijzen we voor de nodige opwekking van 85 milj kwh /jr in 2019 de 150 nodige ha aan? LTO Noord wenst dat er ruimtelijk kader worden geschapen voor bestemmingsplan-wijziging en/of het aanwijzen van gebieden. Wat is mogelijk in of nabij de randen van wijken voor 2019? De gemeente kan een impuls geven met 13,5 ha ongebruikte grond beschikbaar te stellen voor ontwikkelaars. Bijv. 8,5 ha in (Lintveldseweg Eib, Olland Zuid in Rietmolen, Kronenkamp Neede) De technologische toepassingsmogelijkheden met zonnepanelen nemen ook toe. Er zullen vragen op de gemeente afkomen om ook op gebouwgevels te bekleden met zonnepanelen omdat Oost en West geïnstalleerde panelen tegenwoordig een rendabele opbrengst leveren. In omgevingsvergunning-verlening en welstand zullen regels ontwikkeld worden waarbij overlast door schittering en landschappelijke/stedelijke inpassing getoetst wordt. 5.3 Windturbines De opgave om de toenemende stroombehoefte ook duurzaam op te wekken kan ook opgevangen door de inzet van mini- of middelgrote windturbines. Gemeenten zijn bevoegd gezag voor turbines met een ashoogte kleiner dan 25 meter. Momenteel vraagt de markt al om ruimtelijke mogelijkheden ( bijv. Dusseldorp Kerkdijk, Pelgrum Hekweg voor grootschalig wind+ inwoners die gemeentelijke bomen willen kappen voor hun zonnepanelen, ontwikkelaars LTO Noord willen investeren in zonakkers). Alleen de gemeente kan dat in BP voorwaarden bepalen en toestaan. Dit kan de markt niet alleen. Ook out of the box denken: kijk eens naar investeren in wind elders in de Flevopolder en gemeente Vreden in Duitsland? Het uitsluitend inzetten op zonnepanelen is om meer verschillende redenen niet raadzaam en daarom is het goed wind als reëele optie te erkennen en te verkennen. 63

64 Wat kunnen windmolens opleveren? En hoe ziet het er uit? Windvisie van de provinicie In het verleden heeft de discussie t.a.v. windturbines zich in onze gemeente voornamelijk toegespitst op grote windmolens. Daarin is de provincie bevoegd gezag. De gevraagde bijdrage van windenergie vanuit het rijk in de regio door provincie voor de regio Achterhoek is inmiddels belegd met de realisatie van grote windmolens bij Aalten en Oude IJsselstreek. In een memo aan het college van 12 mei 2014 is ingegaan op windmolens met een ashoogte <25 m in het kader van de Omgevingsvisie Gelderland: Overig Provinciaal windbeleid Naast het aanwijzen van (nieuwe) locaties voor windenergie, legt de windvisie ook algemeen windbeleid voor de hele provincie vast dat aanvullend is op het beleid in de omgevingsvisie ten aanzien van: Borgen van draagvlak: Veranderingen, zoals realisatie van windturbines, stuiten vaak op weerstand. Het is daarom belangrijk dat de partijen die op de een of andere wijze passief of actief zijn betrokken bij het project ook kunnen participeren. Voor alle locaties van windturbines stelt 64