JAARVERSLAG 2014 VAN ALIAS VZW

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2014 VAN ALIAS VZW Actieprogramma voor mannelijke prostitués te Brussel

2 2

3 INHOUDSOPGAVE DANKWOORD ALGEMENE VOORSTELLING VAN ALIAS CONTEXT EN PUBLIEK Mannelijke straatprostitutie in Brussel Mannelijke prostitués als doelpubliek Socio-demografisch profiel van het doelpubliek Barrières tot kwaliteitsvolle psychosociale en medische hulpverlening OVERZICHT VAN DE ACTIVITEITEN Krijtlijn 1 : Straathoekwerk in het prostitutiemilieu Krijtlijn 2 : Onthaal, laagdrempelige begeleiding en groepswerk Krijtlijn 3 informeren en sensibiliseren van hulp- en zorgverleners. Krijtlijn 4 Netwerkvorming en overleg Krijtlijn 5 socio-epidemiologische gegevensverzameling en observatie van het milieu MIDDELEN COMMUNICATIE De website van Alias en de Facebook groep Pers en media/ Sensibilisering van de politieke verantwoordelijken BIJLAGE Krijtlijn 3 Activiteiten waaraan het team van Alias heeft deelgenomen

4 DANKWOORD Het team en de Raad van Bestuur van vzw Alias willen in het bijzonder volgende personen, verenigingen en instellingen bedanken voor hun uiterst waardevolle ondersteuning en hulp. Onze vrijwilligers Het afgelopen jaar hebben Emmanuelle Curcio, Tina Hiemeleers en Aure Moens zich vrijwillig ingezet, wat toeliet om wekelijks twee avonden straathoekwerk en één onthaalpermanentie te organiseren. Bovendien namen ze deel aan de straathoekwerkvergaderingen. Onze partners Het Elisa-centrum en de dienst CETIM van het UMC Sint-Pieter, Athena Wachtdienst, Genres Pluriels, het Regenbooghuis, Merhaba, Omnya, Ex Aequo, Sensoa, Espace P..., ICAR Wallonie, CAW De Terp ) Boysproject, l'observatoire du sida et des sexualités (FUSL), Diogenes, Hobo, Ghapro, Pas Op, Le Réseau Hépatite C. Op deze organisaties en personen hebben we te allen tijde beroep kunnen doen. Onze subsidiënten Minister voor Gezondheid, Fadila LAANAN, voor de Regering van de Fédération Wallonie Bruxelles. Minister en Collegelid, bevoegd voor Gezondheid, Céline FREMAULT, Cécile JODOGNE voor het College van de Franse Gemeenschapscommissie Minister en Collegelid, bevoegd voor Sociale Actie, Rachid MADRANE, Céline FREMAULT voor het College van de Franse Gemeenschapscommissie Het RIZIV 1

5 ALGEMENE VOORSTELLING VAN ALIAS Alias is het enige Brusselse project dat zich tot mannelijke prostitués richt. Sinds de oprichting van de vzw in 2009 zet Alias in op gezondheidsbevordering door preventie, harm reduction en een brugfunctie naar de bestaande hulp- en zorgverlening. Alias vzw stelt zich tot doel om het lichamelijke en psychosociale welzijn van mannelijke prostitués, inclusief hun directe en indirecte omgeving, te verbeteren. Hierbij wordt ingezet op maatschappelijke integratie en bevordering van de algemene en seksuele gezondheid. In het bijzonder wil Alias: strijden tegen diverse kwetsbaarheidsfactoren, uitsluitingsmechanismen en andere vormen van discriminatie waar het doelpubliek mee geconfronteerd wordt; de toegang tot het bestaande medische en psychosociale hulpverleningsaanbod optimaliseren; de prevalentie en besmettingsrisico s van soa s/hiv bij mannelijke prostitués verminderen. Alias doet aan gezondheidsbevordering door de zelfredzaamheid van het doelpubliek te verhogen. Door middel van informatieoverdracht, door het aanboren van het eigen potentieel, door netwerking én door actieve participatie van het publiek, trachten we de individuele en collectieve capaciteiten te versterken. Alias ontwikkelde zijn activiteiten vanuit een globale en geïntegreerde visie op gezondheid. Deze activiteiten spelen zich af binnen de volgende vijf krijtlijnen: straathoekwerk in het prostitutiemilieu ( s avonds en s nachts) en de internetpermanentie (IP) Laagdrempelig onthaal en dito hulp- en zorgverlening, via een onthaalpermanentie (OP) en een medische permanentie (MP) in de prostitutiewijk, via een individueel begeleidingsaanbod en via groepsactiviteiten; informeren en sensibiliseren van de betrokken hulp- en zorgverleners; netwerkvorming en overleg; verzameling van socio-epidemiologische gegevens en observatie van het milieu. Sinds april 2011 bevinden de werklokalen van Alias zich in de Sint-Jacobswijk. Het team maakt dankbaar gebruik van deze geografische nabijheid aan de tippelzones om dicht bij het publiek te staan, en laagdrempelige diensten aan te bieden zoals de onthaalpermanentie, die elke woensdagnamiddag plaats heeft, en de medische permanentie, die twee maal per maand en telkens op dinsdagavond doorgaat 1. 1 Deze medische permanentie wordt gefinancierd door de Franse Gemeenschap en het Riziv. 2

6 CONTEXT EN PUBLIEK Mannelijke straatprostitutie in Brussel Mannenprostitutie ligt voor de doorsnee burger ver van zijn bed. «Bestaat dat ook?» Vaak is vrouwenprostitutie de enige referentie en verwondert men zich erover nooit mannen te hebben zien tippelen op straat, achter het venster, in een bordeel of een bar in de bekende prostitutiebuurten. Anderen hebben dan weer het beeld voor ogen van de gigolo die rijpere vrouwen verleidt, of van de playboy die loopt te pronken in het (homo) uitgangsleven. Maar de realiteit die de straathoekwerkers van Alias sinds april 2010 twee maal per week s avonds en s nachts onder ogen zien, is van een andere orde. En hoewel er ontegensprekelijk raakpunten bestaan tussen verschillende groepen die een prostitutieactiviteit uitoefenen (vrouw, man, transgender, travestie), zijn het vooral de onderlinge verschillen die de noodzaak voor een specifieke aanpak in de verf zetten. In Brussel speelt mannelijke homoprostitutie, waarbij mannen seks hebben met andere mannen, zich zowel af op publieke plaatsen als in privézaken binnen het commerciële holebi-milieu. Deze prostitutievorm vinden we hoofdzakelijk: in het stadscentrum, binnen de homowijk ; op andere plaatsen binnen de hoofdstad (cinema s, sauna s, parken) ; in de ruime omgeving van het Noordstation: in deze omgeving, gekenmerkt door vrouwenprostitutie, zijn ook mannelijke travestieten en transseksuelen actief 2 ; Op internet via seksuele datingsites, waarop escorts actief zijn. Door een aantal sociale evoluties en stadsontwikkelingen is mannelijke straatprostitutie minder zichtbaar dan vroeger. Na meer dan vier jaar regelmatige observatie van de tippelzones kunnen we stellen dat prostitués meer en meer opgaan tussen de andere gebruikers van publieke ruimtes en van bekende (seksuele) ontmoetingsplaatsen binnen de gay scene. De mengelmoes van diverse personen die deze plaatsen bezoekt, maakt het voor een ongeoefend oog nog moeilijker om deze bijna onzichtbare, uiterst discrete vorm van prostitutie op te merken, en de prostitués te herkennen. 2 Een deel van dit publiek wordt bereikt door de Brusselse antenne van Espace P tijdens het straathoekwerk met vrouwelijke prostituées. 3

7 Context en publiek Alias volgt de actualiteit betreffende prostitutie in Brussel en meer in het algemeen België op de voet. Dankzij de steun van de prostitués zelf en de signalen van onze partners werden er het voorbije jaar een aantal nieuwe werkterreinen ontgonnen (bars, parken). Verder zijn de straathoekwerkers, op vraag van een persoon die prostitueert als travestiet in de Martelaars en Begijnhof Diksmuide wijken van Brussel, sinds september sporadisch aanwezig ind deze wijk om contact te leggen met de travestieten en transseksuelen die er zich s nachts prostitueren. Bovendien ging er nog steeds de nodige aandacht naar de werkterreinen die nu al meer dan vier jaar bezocht worden. Ondanks de bereidwilligheid van het team om een blijvend antwood te bieden aan de vraag van de prostitués die hun activiteiten uitoefenen in de wijk Begijnhof-Diksmuide om daar eveneens straathoekwerk te doen, heeft het team, omwille van te weinig middelen beslist dit niet te blijven doen. Sinds juni 2013 heeft Alias een internetpermanentie opgestart op seksuele datingsites. Via deze weg kan informatie worden gegeven over de mogelijkheid tot anonieme en gratis testing op soa s en hiv/aids, en ingezet worden op preventie en harm reduction aangaande prostitutie, seksuele gezondheid en verslaving. Laten we evenwel duidelijk stellen dat internetprostitutie de straatprostitutie en haar klanten niet zomaar heeft doen verdwijnen. Het is moeilijk, zo niet onmogelijk om de juiste omvang van het fenomeen prostitutie binnen de Brusselse regio in cijfers te omschrijven. De laatste studie over prostitutie in het Brussels Gewest is van 2014 waarin het de cijfers herbruikt van Hierin wordt gewag gemaakt van tussen de 4000 en 5000 prosituté(e)s in het Brussels Gewest, waarvan één derde tot één vijfde mannen zou zijn. Sindsdien bechikken we over geen enkele degelijke studie, op basis waarvan we ons een volledig beeld zouden kunnen vormen van mannelijke homoprostitutie te Brussel. We kunnen ons enkel baseren op de observaties van organisaties op het terrein. Zo dienen de gegevens in dit rapport dan ook geïnterpreteerd te worden : als observaties van de werkers van Alias vzw. Mannelijke prostitués als doelpubliek Mannelijke prostitués vormen een heterogene, mobiele, moeilijk kwantificeerbare en dus slecht gekende groep. Hun profiel kan verschillen naargelang de diverse steden (Brussel, Luik, Namen) en de tippelzones (straat, bars, parken, parkings, internet, enz.) waar ze hun activiteit uitoefenen. Dus bestaat hét typeprofiel van de mannelijke prostitué gewoonweg niet. Een degelijke schatting van hun aantal of een exhaustieve beschrijving van hun kenmerken zijn niet zomaar voorhanden. 3 Prostitutie : Brussel in beeld Bouwstenen voor een integraal prostitutiebeleid, Seinpost Adviesbureau BV-Erasmus Hogeschool Brussel m.m.v. Katholieke Universiteit Leuven, Arnhem, juni

8 Context en publiek Mannenprostitutie als fenomeen baadt in een clandestiene sfeer : een deel van het publiek is niet in orde met zijn verblijfsstatuut, en de prostitutie-activiteit zelf en de aard van de seksuele contacten worden al te vaak als taboe-onderwerpen beschouwd. Sommige prostitués beperken zich tot een klein aantal klanten, als welkome aanvulling op occasioneel werk (seizoensarbeid, bouw, enz.). Voor anderen is prostitutie een overlevingsstrategie: een mogelijkheid om tegemoet te komen aan basisbehoeften zoals onderdak of voeding. Voor de meesten betekent prostitutie snel geld als dringend antwoord op een crisissituatie. Velen hebben het moeilijk om op lange termijn aan de toekomst te denken. Deze overlevingsstrategieën verklaren ten dele de moeilijkheden die de prostitués ondervinden wanneer ze zich wenden tot het bestaande hulp- en zorgverleningsaanbod. Uit ervaring stellen talloze terreinorganisaties dat dit doelpubliek niet bereikt wordt door de klassieke zorg- en hulpverlening, of die nu algemeen of doelgroepgericht werkt. Als gevolg van hun levenswijze, het verboden karakter van prostitutie, stigmatisering rond zowel prostitutie, homoseksuele contacten én veelal hun verblijfsstatuut, maken mannelijke prostitués vrijwel geen gebruik van deze diensten. Nog moeilijker is het voor hen om er hun prostitutie ter sprake te brengen. Alleen een specifiek hulpverleningsaanbod kan dit gemarginaliseerde publiek bereiken, om binnen een sfeer van vertrouwen en vertrouwelijkheid succesvol een begeleiding op te starten waarin niet veroordeeld wordt. Het publiek waar Alias zich in de eerste plaats op richt prostitueert zich in Brussel, hoofdzakelijk in de openbare ruimte (straat, parken) en in privé-gelegenheden (bars, café s, sauna s, seks cinema s). Alias richt zich tot die mannen die verschillende kwetsbaarheden cumuleren, zoals: flagrante onwetendheid over infectierisico s en bescherming tegen hiv en andere soa s; laag zelfbeeld; geestelijke gezondheidsproblemen; allerhande verslavingen; extreme armoede; clandestiniteit, enz. Weinigen kennen hun sociale en medische rechten, of weten tot wie ze zich kunnen richten. De verklaringen voor de kwetsbaarheid van dit publiek zijn heel divers, of ze nu van gedragsmatige, sociale, omgevings- of institutionele aard zijn. Doch welke de afkomst of het levensparcours van de prostitué ook is, de dagelijkse realiteit van deze hele doelgroep wordt gekenmerkt door meervoudige discriminatie, stigmatisering en seksuele taboes (op homoseksualiteit in het bijzonder) 4. 4 DIELEMAN M., Jeunes prostitué-es et réponses sociales. Etat des lieux et recommandations, Bruxelles, Communauté française de Belgique, 2006 ; MONHEIM M., «Destins de l homosexualité masculine maghrébine : entre unions imposées, prostitution et mort sociale?», Agenda interculturel, janvier-février 2006, pp Zie ook de rubriek «Getuigenissen» op de website van Alias: 5

9 Context en publiek Socio-demografisch profiel van het doelpubliek De gegevens hieronder werden verzameld op basis van de contacten tussen straathoekwerkers en mannelijke prostitués in Onder contact verstaan we zowel een verbale uitwisseling tijdens een straathoekwerkavond, als een gesprek binnen het kader van een langdurige individuele begeleiding, of een aanwezigheid op de onthaal- of de medische permanentie. Het aanzienlijke aantal onbekende gegevens verklaart zich door de methodiek van het straathoekwerk, waarbij eerst ingezet wordt op het creëren van contact en een vertrouwensrelatie. Hierbij wordt ervoor gekozen om niet meteen bij de eerste contacten een complete vragenlijst af te werken, om alle gegevens van de betrokken personen te weten te komen. Het valt ook op te merken dat de socio-demografische gegevens voor 2014 in vergelijking met vorige jaren een beperkter, ouder publiek betreffen. De ploeg heeft minder straathoekwerk kunnen uitvoeren in 2014 en is bijgevolg minder in contact gekomen met de nieuwe mensen in het prostitutiemilieu, die in het algemeen jonger zijn. Deze vermindering in het straathoekwerk kent twee oorzaken: de ploeg heeft zich enerzijds toegelegd op het opstellen van het collectieve gemeenschapsproject, en anderzijds had zij teveel werk met de individuele begeleiding. Een medewerker van Alias die op vrijwillige basis werkte is gedurende 5 maanden aangenomen om de bestaande ploeg te versterken om het collectieve project tot een goed einde te brengen. De ploeg is dus tijdelijk versterkt, maar heeft zes maanden zonder vrijwilligers gedraaid en daardoor is ze er niet in geslaagd om elke avond straathoekwerk te verrichten. 6

10 Context en publiek Origine Figuur 1 : herkomst van de gecontacteerde personen (N=170) 5 2% 3% 4% 9% 6% 9% 34% Oost- Europa Noord- Afrika Sub- Sahariaans Afrika Latijns Amerika Belgïe Onbekende 34% Anders West- Europa Zoals in 2013 zijn prostitués met Oost-Europese (34%) en Noord-Afrikaanse (34%) roots het sterkst vertegenwoordigd. Jaar na jaar merken we dezelfde tendens wat betreft deze beide groepen en hun samenstelling. Wat betreft de Oost-Europese groep betreft het hoofdzakelijk personen die uit Bulgarije en Roemenië afkomstig zijn. De Bulgaren noemen zich vaak eerst Turks-Bulgaren. Wanneer er na een tijd voldoende vertrouwen is opgebouwd met de werkers van Alias, onthullen ze vaak hun Roma-achtergrond. Zo spelen etnische conflicten ook buiten Bulgarije nog steeds een rol. Sinds de openstelling van de grenzen met Bulgarije en Roemenië, is er vrij verkeer van personen tussen deze relatief nieuwe lidstaten en de rest van de Europese Unie. En ondanks het feit dat sinds januari 2014 ook de Europese arbeidsmarkt volledig ontsloten werd voor beide landen, betekent dit niet dat Roemenen en Bulgaren plots makkelijk een job vinden in ons land. Dikwijls komen ze hun geluk in België beproeven na een aantal omzwervingen in buurlanden. Ze zijn op zoek naar betere leefomstandigheden dan in hun thuisland, maar beheersen onvoldoende de nieuwe landstalen en beschikken zelden over het opleidingsniveau om een kans te maken op de arbeidsmarkt. Geconfronteerd met hun uiterst beperkte toegang tot de Belgische arbeidsmarkt, belanden ze uit economische noodzaak in de prostitutie. 5 N = 170 betreft het totaal aantal personen die tussen januari en december 2014 met Alias in contact waren 7

11 Context en publiek Voor een aantal personen met Noord-Afrikaanse roots is prostitutie niet altijd enkel en alleen een gevolg van extreme armoede. Het betreft vaak nieuwkomers zonder papieren die hun thuisland ontvluchtten omwille van het homofobe klimaat en verstoten werden door hun gemeenschap en familie. In de Belgische homo-prostitutiemilieu kunnen ze hun homoseksualiteit vrijer beleven dan ooit mogelijk was in hun thuisland. Wanneer men zich dan ook nog in een moeilijke financiële situatie bevindt, wordt de stap naar regelmatige prostitutie kleiner. Het huidig aantal contacten met mannelijke prostitués uit Subsahariaans Afrika (6%) is iets kleiner dan vorig jaar (8%). Maar er bevinden zich wel degelijk meer prostitués uit Subsahariaans Afrika op de tippelzones ; het team van Alias is er nog niet in geslaagd om meer contacten met deze groep uit te bouwen. Niet tegenstaand is er een duidelijke daling van de bevolking uit Zuid Amerika die 10% bedroeg in 2013 en 3% bedraagt in Deze groep wordt hoofdzakelijk doorverwezen door partnerorgannisaties (Boysproject en Genres Pluriels), of via mond aan mond reclame. De contacten varieren van jaar tot jaar en mits het team niet de mogelijkheid heeft om meer te investeren in de wijken waar deze doelgroep zich bevind is Alias grotendeels afhankelijk van deze doorverwijzingen. De personen die zich aangemeld hebben in 2013 hadden daarenboven zeer specifieke vragen in verband met toegang tot de gezondheidszorg en/of de regularisatie van hun verblijfsstatuut. Als deze vragen beantwoord waren habben ze de nood niet om nog bij Alias langs te komen. Het aantal personen van Belgische origine (9%) is een beetje gestegen in verhouding tot vorig jaar (6%). Zoals beschreven in het begin van dit hoofdstuk heeft het team dit jaar minder contact gemaakt nieuwe mensen, de oude waaronder de meeste belgen zich bevinden zijn regelmatig blijven komen naar Alias. We merken eveneens een lichte toename van de bevolking afkomstig uit West Europa die van 2% in 2013 naar 3% gaat in

12 Context en publiek Leeftijden Figuur 2 : Geschatte leeftijden van de gecontacteerde personen (N=170) 30% 27% 25% 20% 17% 21% 15% 10% 5% 2% 9% 6% 6% 12% 0% Het publiek van Alias vzw is «jong», een vaststelling die elk jaar opvalt. Dit jaar is 55% van het publiek onder de 30 jaar, wat een vermindering van 16% betekent tegenover vorig jaar ; 11% is minder dan 20 jaar, een vermindering van 9% in We kunnen echter merken dat de leeftijdsgroep jaar de meest vertegenwoordigd blijft. De jonge leeftijd van mannelijke prostitués heeft te maken met het feit, dat het vanaf een bepaalde leeftijd moeilijk wordt om nog mee te kunnen draaien in de mannelijke prostitutie. De vraag naar socio-professionele inschakeling dringt zich dan steeds meer op. De 12% van de leeftijden die als onbekend worden weergegeven, betreffen personen wiens leeftijd niet unaniem gelijk geschat werd door de teamleden. 9

13 Context en publiek Inkomen Figuur 3 : Officieel inkomen van de gecontacteerde personen (N=170) 3% 8% 8% 36% Zonder Onbekend 11% Werk OCMW Werkloosheid 35% Ziekteverzekering Een groot deel van ons publiek heeft een beperkt of zelfs helemaal geen vast inkomen. 36% heeft geen enkele officiële bron van inkomsten. Dit is 6% minder dan in 2013 (42%). Dit jaar is de som van de vervangingsinkomens (OCMW, werkloosheid, ziekteverzekering) 19%, wat 3% meer is dan vorig jaar (16%). Van diegenen die in orde zijn met hun papieren, stapelen een aantal prostitués een reeks administratieve verwikkelingen op omwille van hun zwerfgedrag», wat hun toegang tot financiële hulp vanwege het OCMW of tot het bestaande socio-professioneel integratienetwerk aanzienlijk belemmert. Bovendien worden een aantal onder hen geconfronteerd met een belangrijke schuldenberg. Voor hen wordt prostitutie zodoende een noodzakelijke bron van inkomsten. De redenen voor prostitutie variëren in functie van ieders persoonlijkheid en parcours. De ene prostitueert zich op regelmatige basis, de andere zeer sporadisch of binnen een precieze context. Prostitutie kan gecombineerd worden met andere activiteiten (bv. studies). Het kan de enige bron van inkomsten zijn, of één van de vele (naast een vervangingsinkomen, seizoensarbeid, enz.). 10

14 Context en publiek Verblijfsstatuut Figuur 4 : Verblijfsstatuut van de gecontacteerde personen (N=170) 2% Verblijfsverkunning 29% 27% 42% Onbekend verblijsstatuut Ontwetting verblijfsstatuut Kwetsbaar verblijfsstatuut Bijna de helft (42%) van de ontmoete prostitués beschikt over een volwaardig wettig verblijfsstatuut in België. Dit is een vermeerdering van 12% in verhouding tot vorig jaar : toen beschikten 30% van de gecontacteerde personen over een volwaardig verblijfsstatuut in België. De groep zonder verblijfstatuut (29%) bestaat zowel uit onderdanen uit de nieuwe lidstaten van de Europese Unie die langer dan 3 maanden in het land verblijven zonder werk en officiëel inkomen, als uit niet-europeanen, die voornamelijk uit Noord-Afrika afkomstig zijn. Deze laatsten zijn vaak reeds meerdere jaren in België zonder ooit een regularisatie-aanvraag ingediend te hebben, of zijn toch in België gebleven na een mislukte procedure. 2% van de personen hebben een voorlopig verblijfsstatuut : ze wachten meer bepaald op het resultaat van een regularisatie-aanvraag op basis van humanitaire en/of medische gronden. Deze wachttijd neemt soms meerdere jaren in beslag. Voor de personen die niet beschikken over een wettig verblijfsstatuut in België (33%) hoort de angst om opgepakt en uitgewezen te worden bij de dagdagelijkse realiteit, net als socio-economische uitsluiting. Binnen deze context wordt zwartwerk een alternatief. Net zoals seizoensarbeid in de landbouwsector, wordt prostitutie een mogelijk antwoord op armoede. Bij deze groep is onzekerheid over de toekomst de regel, gevoed door een moeilijk te begrijpen vreemdelingenwetgeving. Sommigen zouden wel papieren kunnen bekomen mits een aangepaste en langdurige sociale en administratieve ondersteuning. Voor sommigen is prostitutie in het kader van een langdurige relatie of huwelijk, met andere woorden een relatie in ruil voor papieren ( sugardaddy, schijnhuwelijk) een alternatief. 11

15 Context en publiek Barrières tot kwaliteitsvolle psychosociale en medische hulpverlening Een aanzienlijk deel van het publiek leeft in grote armoede, en heeft het moeilijk door een breuk met het sociale netwerk of familie door eenzaamheid, armoede, soms dak- en thuisloosheid. De afwezigheid van inkomsten en de moeilijkheden om aan te sluiten bij de reguliere arbeidsmarkt zijn veelal te verklaren door een zwak studieniveau, een gebrek aan opleiding en diploma s, gebrekkige kennis van de officiële landstalen en soms zelfs analfabetisme. Ook het administratief verblijfsstatuut als migrant speelt een niet verwaarloosbare rol bij de toegang tot gezondheidszorg. Mannelijke prostitués hebben vaak geen kennis over het bestaande zorg- en hulpverleningsaanbod omdat ze geen toegang hebben tot de juiste informatie, of omdat ze niet weten hoe ze ernaar op zoek kunnen gaan. Meer structurele factoren verklaren eveneens de kloof tussen het publiek en de bestaande diensten: de onverenigbaarheid tussen de nachtelijke levensstijl en de kantooruren van de zorg- en hulpverlening, en de verzadiging van een aantal diensten (onthaalhuizen, geestelijke gezondheidszorg, enz.). De overlevingsstrategieën van een deel van de mannelijke prostitués diepen de kloof met de hulp- en zorgverleningsstructuren nog verder uit: overleven in het hier en nu en in de onmiddellijke dringendheid, kwijtraken van tijdsbesef en moeilijkheden om de toekomst te plannen, moeilijk omgaan met de instellingscultuur van bepaalde structuren (consultaties op afspraak, voorafgaande intake gesprekken om de hulpvraag te analyseren, specifieke interne werkingsregels van een aantal hulpverleningsinstellingen, enz.). Hier komt vaak nog discriminatie bovenop van bevoegde diensten en instellingen, alsook diverse vormen van geïnternaliseerde discriminatie, gerelateerd aan de prostitutieactiviteit an sich, homoseksualiteit of een onwettig verblijfsstatuut. Net daarom heeft de doelgroep nood aan toeleiding naar een externe sociale dienst, een eerste afspraak met een vertrouwensarts of een referentiecentrum. Alias streeft ernaar dat de personen hun gezondheid zelf ter harte nemen zodat ze zelf naar hun tweede afspraak gaan, hoewel het team beschikbaar blijft wanneer een langdurigere begeleiding wordt gevraagd. De aanwezigheid van de straathoekwerker is geruststellend: hij of zij ondersteunt de persoon en doet beroep op diens mogelijkheden, kent zijn persoonlijke achtergrond en situatie, en kan hem indien nodig bijstaan tijdens een contact met een andere hulpverlener. Nadien kan de straathoekwerker steeds de tijd nemen om na te gaan of alles goed begrepen werd. Alleen een doelgroepgericht aanbod kan dit gemarginaliseerde publiek bereiken, om binnen een sfeer van vertrouwelijkheid en vertrouwen succesvol een begeleiding op te starten waarin niet veroordeeld wordt. 12

16 OVERZICHT VAN DE ACTIVITEITEN Aan de basis van de activiteiten van Alias ligt een globale en geïntegreerde aanpak van gezondheid, door middel van proactief en doelgroepgericht straathoekwerk, psychosociale en medische begeleiding, preventie, harm reduction en de bevordering van de gezondheid, bevordering van de toegang tot kwalitatieve medische zorgverlening en administratieve ondersteuning. Deze activiteiten vatten zich samen in de volgende vijf krijtlijnen: straathoekwerk in het prostitutiemilieu; onthaal, laagdrempelige psychosociale en medische begeleiding en groepswerk; informeren en sensibiliseren van de betrokken hulp- en zorgverleners; netwerkvorming en overleg; socio-epidemiologische gegevensverzameling en observatie van het milieu. Krijtlijn 1 : Straathoekwerk in het prostitutiemilieu 1.1 Kader en doelstellingen Het straathoekwerk is zowel een activiteit als een methode, aangezien het publiek door de regelmatige aanwezigheid van een team van 2 personen in het prostitutiemilieu de kans krijgt een relatie aan te gaan, te onderhouden en uit te diepen met de straathoekwerkers, de organisatie en haar missie leert kennen, vragen kan stellen en samen na kan denken over mogelijke oplossingen. 1.2 Methodologie van het straathoekwerk van Alias Elke maand gaan er zes straathoekwerkbeurten door op donderdag en vrijdag nachts. Door een gebrek aan personeel kan het straathoekwerk op donderdag niet doorgaan in de weken voorbehouden aan de medische permanentie, die op dinsdagavond gepland is. Tijdens het straathoekwerk wordt steeds in duo op de tippelzones gewerkt. In duo werken bevordert de kwaliteit van de contacten met het publiek en van de observaties van het prostitutiemilieu. Het is een hulpmiddel om te vermijden dat er soms te sterk gefocust wordt op één werker en om steun te verlenen bij confrontaties. Gedurende deze nachtelijke straathoekwerkbeurten kan er, in geval van nood, telefonisch beroep gedaan worden op een lid van de Raad van Bestuur. Binnen de vorm van straathoekwerk waar Alias voor staat, wordt een vertrouwensband opgebouwd met respect voor en op het ritme van de persoon. Observatie van het doelpubliek en discretie zijn basisbegrippen. Ons team kiest er voor om zich aan de rand van die plekken op te houden waar effectief seksuele handelingen plaatsvinden, en zich niet door expliciete kenmerken of symbolen kenbaar te maken als werknemer van Alias. 13

17 Er gaat soms de nodige tijd over voor een gesprek mogelijk wordt. Vandaar dat een regelmatige aanwezigheid van kapitaal belang is voor ons werk. Na elke avond straathoekwerk wordt er een verslag opgesteld. Voor ons team is dit een belangrijk moment. Het laat toe stil te staan bij de avond, waarnemingen en indrukken over de contacten uit te wisselen en zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens te registreren. 1.3 Activiteiten Straathoekwerk in het prostitutiemilieu wil bovenal een professionele vertrouwensrelatie uitbouwen door te luisteren en te ondersteunen, zodoende contact te onderhouden met de reeds ontmoete personen en contact leggen met nieuwelingen in het milieu. Aansluitend aan dit basisidee, gaat er bovendien de nodige aandacht naar: preventie en harm reduction op tippelzones (gratis uitdelen van condooms, glijmiddel, preventiemateriaal m.b.t. soa s en hiv); sensibiliseren over testing op soa s en hiv, hepatitis-b vaccinatie en de anonieme en gratis medische permanentie in de eigen lokalen; het begeleiden en/of oriënteren van de doelgroep op psychosociaal en medisch vlak; het prospecteren van nieuwe, nog onbekende tippelzones. De tippelzones die het team bezoekt zijn zowel bars, bepaalde straten als parken van onze hoofdstad. Hoewel het team sinds september 2012 begonnen was met het prospecteren van een aantal homosauna s, is dit deelproject uitgesteld : door een gebrek aan subsidies kon het contract van een straathoekwerker niet langer verlengd worden. De opstart van de medische permanentie in juni 2012 betekent zeker en vast een meerwaarde voor het straathoekwerk. Nu beschikken de straathoekwerkers immers over een concreet aanbod van anonieme en gratis testing, een bijkomende toegangspoort om seksuele gezondheid en vroegtijdige opsporing van soa s en hiv bespreekbaar te maken. In 2014 heeft het team 30 avonden straathoekwerk verricht in het Brusselse homoprostitutiemilieu. Dat staat voor meer dan 180 uren straathoekwerk op de tippelzones. De werkterreinen bezocht tijdens deze 30 beurten nachtelijk straathoekwerk: Bars : 105 keer, park : 26 keer en straat : 38 keer. In totaal :! 159 geregistreerde observaties (maandelijks gemiddelde van 13 personen)! 174 aangeknoopte contacten (gemiddeld 15 contacten per maand).! Dit totaal aantal contacten staat in verhouding tot 170 verschillende personen waarvan 64 nieuwe mensen in

18 Met «observatie» doelen we hier op een persoon, geobserveerd in de tippelzones die het team bezoekt, waarvan de houding een prostitutie-activiteit doet vermoeden, en waarmee tot op dat welbepaalde moment nog geen contact is gelegd. Onder contact valt iedereen waarmee de straathoekwerkers een gesprek hebben gehad tijdens het straathoekwerk. Zoals reeds vermeld in het voorgaande hoofdstuk heeft het team van Alias de straathoekweravonden moeten verminderen in 2014 wat blijkt uit de cijfers, het aantal observaties en contacten is daardoor gevoelig gedaald in Dit bewijst nogmaals de noodzaak van het straathoekwerk en de noodzaak om genoeg aanwezig te zijn op de plaatsen waar de nieuwe prostitués zich bevinden. Het blijft een werk van lange adem waarbij men de nodige tijd moet nemen om een vertrouwens relatie op te bouwen met het publiek. Als Alias hierin niet blijft investeren heeft dit een nefaste inpact op de gehele werking van de vereniging. De Brusselse homobars worden nog steeds bezocht door het team. Hier ligt het meer voor de hand om contact te leggen met de doelgroep dan in de parken, er is meer nabijheid, het is makkelijker om een gesprek aan te knopen. In vergelijking met 2010, toen Alias begon met professioneel straathoekwerk, is er jaar na jaar een daling van het aantal ontmoetingen met het doelpubliek op straat. De straten en pleinen die in 2010 nog bekend stonden als dé tippelzones voor mannelijke prostitutie, lijken nu door het doelpubliek quasi verlaten. Toch zijn de prostitués die er vroeger actief waren niet verdwenen : sommigen zijn nog steeds actief en in contact met het team van Alias. 1.4 Straathoekwerk en preventie Via proactief straathoekwerk in de tippelzones heeft Alias de mogelijkheid om preventiemateriaal uit te delen (condooms en glijmiddel). De sociale werkers van Alias hebben in 2014 meer dan 3500 pakketjes condooms en glijmiddel uitgedeeld. Dit aanbod wordt over het algemeen goed onthaald door het doelpubliek, zelfs gewaardeerd en gevraagd. Toch wordt het door sommige mannen geweigerd. Als redenen geven ze aan (bijna) nooit condooms en/of glijmiddel te gebruiken, nog over afdoende voorraad te beschikken of geen homoseksuele contacten te hebben. Op basis van dit laatste argument wordt soms enkel het glijmiddel geweigerd, wat vaak als een attribuut voor anale penetratie wordt beschouwd en waar een taboe op rust. Daarom worden condooms en glijmiddel samen in één zakje uitgedeeld, met een visitekaartje van de vereniging ingesloten. Anderen vrezen dan weer gecontroleerd te worden door de politie: het bezit van condooms zou hen als prostitué kunnen ontmaskeren. Deze vrees lijkt niet helemaal ongegrond: bij politiecontroles, vooral in de parken, wordt dikwijls gevraagd naar het waarom van het condoombezit. 15

19 Het uitdelen van preventiemateriaal biedt de gelegenheid om te praten over (algemene, seksuele, geestelijke) gezondheid, seksualiteit en de risico s op infectie (hiv en andere soa s). Via deze toeganspoort kan het publiek ook geïnformeerd en voor een test uitgenodigd worden. Mannelijk prostitués zijn in het algemeen erg geïnteresseerd in deze informatie. Aan de hand van hun vragen kunnen de straathoekwerkers hun kennis verder uitdiepen, samen op zoek gaan naar handvaten en harm reduction strategieën op maat. Om bij te blijven in de nieuwe ontwikkelingen betreffende preventie en harm reduction met betrekking tot soa s/hiv en druggebruik, volgde het team van Alias in 2013 een door het Sint-Pietersziekenhuis georganiseerde vorming over de laatste ontwikkelingen met betrekking tot hiv en aids. 1.5 Gespreksonderwerpen tijdens het straathoekwerk Figuur 5 : Gespreksonderwerpen tijdens het straathoekwerk ( N=422) 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 14% 10% 9% 9% 8% 6% 6% 6% 5% 5% 5% 5% 4% 4% 2% 2% 2% De inhoud van de gesprekken verschilt sterk naargelang de vertrouwensband die wordt opgebouwd. Dit gebeurt langzaam, en vooral door goed te luisteren. Figuur 5 leert ons dat seksuele gezondheid, harm reduction op dit vlak en vragen naar testing het meest ter sprake komen. Sinds de opstart van de medische permanentie in juni 2012, zijn thema s als seksuele gezondheid, testing en seropositiviteit makkelijker bespreekbaar geworden. Dit nieuwe aanbod heeft immers plaats in de lokalen van de organisatie, waardoor het publiek zich kan verwachten aan een test in een vertrouwde omgeving en in aanwezigheid van vertrouwde werkers, waarmee ze in gesprek kunnen gaan over «prostitutie, seksualiteit en risicogedrag». Driemaandelijks vergezellen de dokters een werker tijdens een straathoekwerkbeurt. Hierdoor kunnen de dokters zich een beter beeld vormen van de tippelzones, en kunnen de prostitués de dokters onmoeten waarmee onze vereniging samenwerkt. 16

20 Zo kan er een eerste contact met een zorgverlener gelegd worden, en kunnen de prostitués gerichte vragen stellen over hun seksuele gezondheid. Eens er genoeg vertrouwen is opgebouwd, gaat het tijdens het straathoekwerk vaak over familie, partners en naaste vrienden. Mannelijke prostitués geven vaak aan dat ze zich geïsoleerd voelen van hun naasten door hun prostitutie en/of hun homoseksualiteit en kunnen alleen terecht bij Alias om het over deze specifieke thema s te hebben. Sommige prostitués hebben totaal geen contact meer met hun familie. Anderen zijn dan weer verplicht om de rol van «familiehoofd» op zich nemen, en zijn gebonden aan een resem familiale verplichtingen (zorgen voor voedsel en huisvesting voor de ouders, de broers en zussen, de kinderen,..). Deze totale zorg voor de familie zorgt voor enorme druk en stress, en door hun prostitutie leiden ze een dubbel leven. Vragen over werk of opleiding zijn eveneens belangrijk voor de doelgroep. Een meerderheid van het doelpubliek heeft geen toegang tot de arbeidsmarkt, kan geen beroep doen op arbeidsbureaus of heeft geen toegang tot opleidingsinstellingen. Sommigen onder hen, voor wie prostitutie de enige en levensnoodzakelijke bron van inkomsten is, delen hun verlangen met de straathoekwerkers om ook eens iets anders te kunnen doen. In het algemeen vertellen de personen die goed gekend zijn aan het team welke stappen ze gezet hebben om werk te zoeken (bv. administratie). Het is niet makkelijk voor de doelgroep om de eigen prostitutie-activiteit onder woorden te brengen tijdens het straathoekwerk. Via indirecte boodschappen wordt er naar verwezen, vaak zonder de dingen bij naam te noemen. Zo verklaren ze hun aanwezigheid op de tippelzones bijvoorbeeld als volgt : «ik maak een wandelingetje door de wijk». Maar zowel de persoon in kwestie als de straathoekwerkers weten maar al te goed wat hun regelmatige aanwezigheid op de tippelzones betekent. Het onderwerp prostitutie an sich, en hoe het er momenteel in het milieu aan toegaat, komt heel wat makkelijker op tafel. Dan gaat het bijvoorbeeld over het feit dat «sommige tippelzones steeds minder in trek zijn», dat bepaalde jongeren de prijzen doen dalen»,.. Het doelpubliek is een onschatbare bron aan informatie voor de straathoekwerkers, bijvoorbeeld over nieuwe tippelzones en evoluties in het Brusselse prostitutiemilieu. Wanneer de vertrouwensband vergroot merken we dat veel mensen van de doelgroep het belangrijk vinden om hun verhaal te kunnen doen en de weg (parcour) die ze afgelegd hebben (soms letterlijk) te duiden. Tijdens het straathoekwerk werkt het team in het algemeen met de onderwerpen die aangebracht worden door het publiek zelf. De straathoekwerker kan bepaalde onderwerpen verder uitdiepen en ter sprake proberen brengen. Aan nieuwe personen wordt het sociaal doel van de vereniging duidelijk uitgelegd. Op straat is het niet evident om een gesprek met iemand aan te gaan over zijn prostitutie-activiteit, wanneer de persoon in kwestie dit onderwerp niet ter sprake brengt. Dit is evenwel later mogelijk, binnen het kader van een individuele begeleiding. 17