Winst met energiezuinige openbare verlichting

Transcriptie

1 Winst met energiezuinige openbare verlichting Bijna een vijfde van alle energieverbruik op de wereld gaat op aan verlichting. Dat kan veel minder, ook in Nederland. Er is veel winst te behalen bij de meer dan drie miljoen lichtpunten die onze openbare ruimte verlichten. Dat kan nu al, want de techniek is voorhanden. Deze brochure laat zien wat u als gemeente kunt doen op weg naar een slimme en efficiënte openbare verlichting. Wordt u ook een koploper bij de aanpak van de openbare verlichting? Zet dan vandaag nog de eerste stap op weg naar energiezuinige openbare verlichting. Gemeenten kunnen op de openbare verlichting anders dan bij verlichting van particulieren rechtstreeks invloed uitoefenen. Daarom kunt u als gemeente meteen aan de slag. Wanneer de openbare verlichting is uitbesteed aan een marktpartij, zoek dan contact om samen aan de slag te gaan. Voordelen Door efficiënt om te gaan met openbare verlichting is grote winst te boeken. Niet alleen in geld en voor het milieu, maar ook door meer veiligheid en minder lichthinder. Nederland is één van de meest verlichte landen ter wereld. En het energieverbruik door openbare verlichting stijgt nog steeds.

2 Waarom energiezuinige openbare verlichting? Minder energieverbruik betekent lagere exploitatielasten. De investeringen verdienen zich vaak binnen enkele jaren terug door de lagere energielasten en onderhoudskosten. Een lager energieverbruik en draagt bij aan duurzame ontwikkeling (o.a. CO 2 -reductie). Voorbeeldwerking: de overheid, die burgers en bedrijven vraagt zich in te zetten voor energiebesparing en milieu, geeft zelf het goede voorbeeld. Terugdringen van lichthinder tijdens de avond en nacht, maar met voldoende licht vanwege sociale veiligheid. Verkeersveiligheid: maatregelen als dynamische verlichting en wegmarkering kunnen zowel de verkeersveiligheid vergroten als energie besparen. De aanpak: koplopers aan de slag! Om energiezuinige openbare verlichting te stimuleren gaan koplopende gemeenten en provincies aan de slag. Zij gaan hun eigen verlichting aanpakken. Maar ze gaan ook hun collega s op weg helpen. Dit gebeurt op advies van de eind 2007 ingestelde Taskforce Verlichting dat door de Minister Cramer van VROM is overgenomen. Hoe gaat de koploperaanpak in zijn werk? Koplopende gemeente, maar ook provincies, gaan anderen enthousiast maken en betrekken bij activiteiten. Actieve gemeenten en provincies voeren een scan uit om hun mogelijke besparing in kaart te brengen. Ook stellen ze plannen van aanpak op met besparingsdoelstellingen binnen 1 tot 4 jaar. Concrete maatregelen worden vastgesteld en uitgevoerd. Vervolgens dient elke koplopergemeente drie andere gemeenten mee te krijgen om de openbare verlichting aan te pakken. Zo ontstaat een sneeuwbaleffect. Provinciale aanjaagteams gaan, in samenwerking met de koplopers, de gemeenten op verzoek ondersteunen. Die aanjaagteams worden weer ondersteund door marktpartijen en SenterNovem. -30% in 2020 Het doel is dat in 2009 al 90 gemeenten en 6 provincies een uitvoeringsplan hebben om de openbare verlichting energiezuinig te maken. In 2011 moet er ten opzichte van 2007 al 15% energie worden bespaard op de openbare verlichting. In 2020 moet 30% worden bespaard. Dat is ambitieus, maar het kan best! Meer weten? Groen licht voor energiebesparing; eindrapport Taskforce Verlichting, mei 2008 ledenbrief VNG Energiebesparing openbare verlichting over de koploperaanpak, 15 oktober 2008 Maatregelen Welke maatregelen voor de openbare verlichting kunnen we nu al nemen? Uitgangspunt daarbij is geen verlichting waar dat kan, en anders licht dimmen en energiezuinige verlichting toepassen. In de zogenoemde Pluk & Play-lijst (zie pagina 5) staan concrete maatregelen genoemd. Samengevat gaat het om: verlichting weghalen verlichting vervangen verlichting dimmen

3 Verlichting weghalen Allereerst is het belangrijk te bekijken of verlichting wel echt nodig is. Wat kunt u doen? Verlichting weghalen of een bepaalde tijdsperiode uitschakelen (ook bijvoorbeeld reclameborden, stads- en gebouwenverfraaiing, vanaf uur s nachts) Minder lantaarnpalen in Drenthe De provincie Drenthe gaat de komende drie jaar 30% van de lantaarnpalen langs de provinciale wegen weghalen. Doel is om het energieverbruik en de lichthinder terug te dringen. Met deze opruimactie wil de provincie Drenthe een voorbeeld geven aan andere wegbeheerders om bewuster om te gaan met energie. Uit een bewonersenquête blijkt dat er draagvlak is, mits de verkeersveiligheid niet in het geding is. Onderzoek heeft aangetoond, dat er geen gevolgen zijn voor de verkeersveiligheid op wegen met vrijliggende fietspaden. Bijvoorbeeld reflecterende markering toepassen. Franse balises in Heerenveen Waarom verlichting gebruiken als reflecterend materiaal hetzelfde effect kan hebben? Een enthousiaste ambtenaar van de gemeente Heerenveen was op zoek naar een markering voor een kruispunt en ontdekte op vakantie in Frankrijk de balise. De gemeente Heerenveen heeft een aantal van deze palen geïmporteerd en gebruikt ze nu als wegmarkering buiten de bebouwde kom. Afhankelijk van de situatie zijn deze palen te gebruiken in plaats van extra verlichting. Verlichting vervangen Wanneer verlichting weghalen niet mogelijk is, dan is het belangrijk om lampen met een hoog ener-

4 gieverbruik te vervangen en bij nieuwe verlichting te letten op het energieverbruik. Bijvoorbeeld: Vervang hogedruk-kwiklampen door energie-efficiënte en dimbare lampen (type SON/CPO: hogedruk natrium/cosmowhite, of PLL: fluorescentielamp). Dit levert maar liefst 40-50% energiebesparing op. Vervang oude TL-D/E/M/S installaties door dimbare elektronische PLL oplossingen. Daarmee bespaart u 20-30% energie. Vervanging geel licht (SON watt) door energie-efficiënt gedimd witlicht (CPO watt). Dit scheelt 30-40%. Bijkomend voordeel is dat met dit licht een betere camerabewaking mogelijk is, bijvoorbeeld in uitgaanscentra van steden. Verder is bij vervanging belangrijk: Gebruik bij vervanging lange levensduur lampen (minder afval) Gebruik lichthindervrije armaturen of habitatvriendelijke verlichting om de natuur niet onnodig te verstoren. Voorbeeld Lunetten: een slimme actie In de Utrechtse wijk Lunetten waren de SON armaturen aan het einde van hun levensduur; vervanging werd noodzakelijk. De roep om meer sociale veiligheid werd ook hier gehoord. Het binnenwerk van een bestaand armatuur is aangepast voor een PLL lamp zonder het uiterlijk te veranderen. De afgelopen jaren zijn alle 900 armaturen met de SON 50W lamp vervangen door nieuwe armaturen met de PLL 24 W lamp. De energiebesparing bedraagt kwh per jaar. Daarnaast is er minder onderhoud nodig, doordat de levensduur van de nieuwe lampen ruim 1½ keer groter is dan de bestaande lamp. Bovendien is de nieuwe lamp goedkoper, een extra besparing van circa per jaar. Energiezuinig in Halderberge Nieuwe straatlantaarns die het milieu minder belasten, terwijl de veiligheid en het sociale veiligheidsgevoel toenemen. Kan dat echt? De gemeente Halderberge deed het met nieuwe straatlantaarns die al deze voordelen combineren. Door de witte lichtkleur van de lamp (Cosmopolis, CPO) verbetert de zichtbaarheid van voorwerpen en mensen. De combinatie van de pendelarmatuur en het type lichtmast is een landelijke primeur. Wethouder Jan Brans is er blij mee: Door het plaatsen van deze lampen vermindert het energieverbruik met 22 procent op SON-verlichting en nog veel meer in vergelijking met HPL-lampen. Het is een milieuvriendelijk produkt dat de invloed op het milieu en de CO 2 -emissie minimaliseert. In de nabije toekomst zal LED-verlichting waarschijnlijk een nog grotere besparing opleveren, ook op onderhoudskosten. Op dit moment experimenteren daarom meer dan dertig gemeenten in ons land met LED-verlichting. Verlichting dimmen Ook met het dimmen van verlichting is veel winst te halen: Gebruik elektronische en dimbare voorschakelapparaten met dimunit. Afhankelijk van de wensen kan met deze apparatuur meer of minder en korter of langer gedimd worden. Zo is maatwerk mogelijk en belichting die past bij de eisen die de openbare ruimte stelt. De energiebesparing bedraagt 20-50%.

5 Dynamische verlichting rondweg Houten De vernieuwde rondweg van Houten heeft dynamische verlichting: bij veel verkeer brandt er meer licht, bij weinig verkeer minder. Het tijdstip en het weer spelen mee: s nachts staat de verlichting op een laag pitje; bij slecht weer op een iets hoger niveau. Dynamische verlichting in Apeldoorn Apeldoorn wil plaatselijk de hoeveelheid licht aanpassen aan de verkeersintensiteit. Bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits en op koopavonden. Het dynamisch dimsysteem Licht op Maat dimt het licht automatisch en flexibel op basis van de verkeersintensiteit. Dat beperkt de lichthinder en spaart energie en levert energiebesparing op. De Nationale Praktijk Richtlijn voor openbare verlichting (NPRnorm ) geeft daar overigens de ruimte voor. Ook wordt elektronische voorschakelapparatuur (E-VSA) geplaatst bij de huidige dimbare verlichting, die conventioneel geschakeld is, waardoor voorkomende storingen tot het verleden behoren. Het dimmen met een E-VSA scheelt fors in het energieverbruik, maar geeft dezelfde lichtopbrengst. Verder gaan de lampen ook nog eens 40 tot 60 procent langer mee. Dat scheelt flink in de onderhoudskosten. In totaal leveren de investeringen een energiebesparing op van bijna kwh. Dat komt overeen met ruim 170 ton CO 2 -besparing per jaar en een jaarlijkse kostenbesparing op energie van zo n euro. Meer weten? de zogenoemde Pluk&Play lijst met concrete maatregelen is te vinden op de website (kies duurzame overheid en vervolgens: producten ) website projectbureau Energiebesparing GWW:

6 Plannen en hulpmiddelen bij de aanschaf van verlichting Technisch zijn er dus voldoende mogelijkheden, maar hoe begin je nu? De eerste stap is het maken van een plan van aanpak, op basis van een berekening (scan) van de hoeveelheid energie die bespaard kan worden. In het plan komt te staan wat de ambitie van de gemeente is en hoe en wanneer die gerealiseerd moet worden. Erg belangrijk is het, om vanaf het begin af aan alle relevante partijen te betrekken: van wethouders tot operationeel beheerder en van energieleverancier en lichttechnisch adviseur tot bewoners. Twee hulpmiddelen bij de aanschaf van verlichting zijn duurzaam inkopen en het energielabel. Duurzaam inkopen Overheden kunnen bij het inkopen duidelijk maken welke duurzaamheidseisen ze stellen aan openbare verlichting. SenterNovem ontwikkelt daarvoor op dit moment duurzaamheidcriteria. Ook op het gebied van openbare verlichting. Energielabel SenterNovem heeft een label laten ontwikkelen waarmee gemeenten de energieprestatie van bestaande of toekomstige openbare verlichtingsinstallaties kunnen kwalificeren. Doel van het labelen is het helder en eenduidig vastleggen van de energieprestatie per installatie. Met behulp van het label kunnen gemeenten en ontwerpers de energieprestatie van hun huidige of toekomstige installaties onderbrengen in een bepaalde zuinigheidsklasse (A-G). Het ontwikkelde label is behulpzaam bij het vaststellen van beleidsambities en duurzaam inkopen. Meer weten? De criteria voor duurzaam inkopen van openbare straatverlichting worden begin 2009 definitief vastgesteld, zie de website Energie labeling openbare verlichting, Een adviesnotitie. Amersfoort, 15 oktober 2008 Kosten en baten Waarom is openbare verlichting nu vaak nog niet energiezuinig? Deels komt dit, omdat er door technische innovaties nu veel efficiënter verlicht kan worden dan vroeger. Maar er zijn ook belemmeringen om nu op de gemeentelijke begroting geld vrij te maken en te investeren in openbare verlichting. In Tilburg heeft het college van B&W daarom besloten dat investeringen waarvan de meerkosten binnen 10 jaar worden terugverdiend, moeten worden uitgevoerd. Daarnaast heeft de Gemeenteraad eind 2007 besloten om een roterend fonds op te richten. De baten van investeringen in gebouwen en installaties van de gemeente, worden daarin teruggestort. Op dit moment inventariseert het Ministerie van VROM mogelijke alternatieve financieringsconstructies.

7 De terugverdientijd van nieuwe apparatuur kan overigens kort zijn. Kosten en baten van slimme verlichting bij Knooppunt Hoogeveen De juiste verlichting op de juiste plek en tijd kan zich snel terugverdienen. Rijkswaterstaat vernieuwde de verlichting op de snelwegen van Knooppunt Hoogeveen. Kabelnet, verdeelkasten, armaturen, voorschakelapparatuur, aansluitkastjes en de mastbekabeling zijn vervangen door duurzame onderdelen. Door de openbare verlichting uit te rusten met dimbare elektronische voorschakelapparatuur en SON-lampen wordt op energie- en onderhoudskosten bespaard. De besparing op energie- en onderhoudskosten is circa per jaar, de terugverdientijd bedraagt 4,4 jaar ( Een andere belemmering kan zijn, dat de gemeente niet de beheerder is. In dat geval is het belangrijk om met de beheerder in gesprek te komen. Met name over de lusten en lasten van investeringen in energiezuinige verlichting. Subsidies kunnen dan een steun in de rug zijn. Provincie Utrecht: subsidie voor gemeenten De provincie Utrecht besloot een subsidieregeling in het leven te roepen voor concrete uitvoeringsprojecten. Om de regeling aantrekkelijk te maken voor zowel koploper - als pelotongemeenten, zijn er twee categorieën onderscheiden (innovatieve en bewezen projecten). Er was veel belangstelling bij gemeenten: het beschikbare bedrag werd ruim twee keer overtekend. Enkele resultaten van het project: drie gemeenten passen de LED technologie toe; één gemeente gaat dynamisch dimmen op fietspaden; dertien gemeenten creëren de mogelijkheid voor de toepassing LED technologie en besparen op korte termijn 23% energie per TLD-armatuur; negen gemeenten gaan ervaring opdoen met dimmen in de nachtelijke uren langs verkeerswegen. Het project levert een besparing op, vergelijkbaar met het stroomgebruik van 260 huishoudens. Daarnaast is de CO 2 -uitstoot per jaar circa 500 ton CO 2 minder. Kennis Zonder kennis van zaken kun je niet aan de slag met openbare verlichting. Hoe kom je aan die kennis? Een goede ingang zijn de volgende websites: op deze website zijn onder duurzame overheid diverse publicaties te vinden. het projectbureau Energiebesparing GWW-sector bij SenterNovem: voor ondermeer voorbeeldprojecten, nieuwsbrieven en rekenmodellen. Op de website is ook het Kennisnetwerk Energieschakels GWW te vinden, met 80 leden en de openbare verlichting als onderwerp. biedt een platform voor de uitwisseling van (technische) kennis over openbare verlichting. Het InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV) wisselt technische en beleidsmatige kennis uit.

8 website van de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde. een nieuw initiatief, gericht op het bevorderen van klimaatdeskundigheid van gemeenten door kennisoverdracht tussen gemeenteambtenaren. Regionale Klimaatadviseurs SenterNovem: telefoonnummer centraal Informatiepunt: Tenslotte U ziet het: er is veel winst te behalen met slimme, duurzame openbare verlichting. Neemt u een vervolgstap om concrete resultaten te gaan boeken? Sluit u aan als koploper en neem contact op met het Informatiecentrum van de VNG, telefoon Of meldt u zich aan via: duurzameoverheden@vng.nl Als elke overheid zijn openbare verlichting moderniseert, dan is er een flinke stap gezet op weg naar een prettige en veilige leefomgeving én naar een schone toekomst! Doet u ook mee? Colofon Uitgave: SenterNovem/VNG Samenstelling en tekst: SPPS (Bart van Geleuken en Ernst Menten), januari 2009 Foto s: Hans Pattist Druk: Drukkerij Excelsior, Den Haag Bronvermelding Voor de tekst van deze brochure is vooral dankbaar gebruik gemaakt van diverse websites, die in de tekst staan vermeld. Zie verder ondermeer de brochure Gericht verlicht, Stichting Natuur en Milieu en de Provinciale Milieufederaties, maart De meeste voorbeelden zijn afkomstig van de website /01-007