Speech van Frank Elderson bij FAN Fase II Congres, 5 juli 2016

Transcriptie

1 Speech van Frank Elderson bij FAN Fase II Congres, 5 juli 2016 Hoofdkantoor PricewaterhouseCoopers Amsterdam Het onderwijs speelt een cruciale rol in het streven om duurzaamheid in het DNA van financials en accountants te krijgen. Dat was een van de boodschappen in Frank Eldersons betoog ter gelegenheid van een congres van de Financiële en Accountantsopleidingen voor de Nieuwe economie, waar hij was om de DNB-studie Tijd voor Transitie toe te lichten. Dank dat ik op deze stralende dag hierbij aanwezig mag zijn. Op een congres dat ontsproten is aan een groen brein. Het doet me deugd om te zien dat de duurzaamheidsinitiatieven, -trajecten, -processen, -communities, -netwerken en -fora, en noem maar op, als paddenstoelen uit de grond schieten. Ook de Community of Practice Financiële en Accountantsopleidingen voor de Nieuwe Economie, dat al enkele jaren bestaat, en zo niet meer mag heten als ik het goed begrijp dit is wel een al te bondige naam is zo n vooruitstrevend initiatief. Het lijkt wel, als ik zo om me heen kijk in de wereld, alsof duurzaamheid steeds meer een richtlijn, een leitmotiv, is bij alles wat wij als individuen en als organisaties doen in ons dagelijks leven. Was duurzaamheid nog niet zo lang geleden wellicht een droombeeld van idealisten, nu lijkt duurzaamheid in steeds bredere kringen langzamerhand geaccepteerd te worden als iets vanzelfsprekends. Ook bij De Nederlandsche Bank. Duurzaamheid zit namelijk in ons DNA; het DNA van DNB. Ook wel genoemd Duurzaam Nederlandsche Bank. Flauw grapje misschien, maar met een serieuze ondertoon. Het langetermijndenken zit De Nederlandsche Bank namelijk in de genen. Vanuit onze rollen als centrale bank en toezichthouder maken wij ons sinds onze oprichting nu meer dan 200 jaar geleden al sterk voor de welvaart van Nederland. Het woord duurzaam staat sinds een paar jaar zelfs in onze missie: DNB maakt zich sterk voor financiële stabiliteit en draagt daarmee bij aan duurzame welvaart in Nederland.

2 Dat duurzame staat daar niet voor niets. Het gaat immers om welvaart die op langere termijn houdbaar en stabiel is. Dus niet alleen voor de huidige generatie. Maar ook voor toekomstige generaties, vér na ons. Sinds enkele jaren is er in steeds bredere kringen hernieuwde aandacht voor duurzaamheid. Dus ook bij ons. Dat heeft ertoe geleid dat we niet alleen bij onze interne bedrijfsvoering letten op duurzaamheid, maar ook bij de uitvoering van onze kerntaken: Monetair Beleid, Betalingsverkeer en Toezicht op de financiële sector. Zo is inmiddels 60% van de katoen die wij laten produceren voor bankbiljetten fair trade en duurzaam (met 100% als streefwaarde voor 2019), en publiceren we binnenkort een onderzoek naar duurzaam beleggen bij pensioenfondsen. Maar een misschien nog wel bekender voorbeeld is onze onlangs gepubliceerde Tijd voor Transitie-studie, die ik hier op verzoek van de organisatie graag toelicht. Die studie is een eerste verkenning door DNB van de financiële en economische risico s waarmee de overgang naar een klimaatneutrale economie gepaard kan gaan. Want wat ons betreft is het sinds het Klimaatakkoord van Parijs niet langer de vraag óf er een energietransitie komt, naar hóe deze eruit komt te zien. Om de opwarming van de aarde te stoppen is de komende decennia een radicale transitie naar een CO2-neutraal energiesysteem nodig. Daar kan geen welkdenkend mens nu meer omheen. Een overgang dus binnen de geplande levensduur van huizen en kantoren die we vandaag bouwen Er is dus haast geboden. Want Nederland loopt achter in die energietransitie. Nederland is hekkensluiter in Europa, als het gaat om het opwekken van duurzame energie. En, ernstiger nog, onze CO2-uitstoot is de afgelopen jaren zelfs gestegen! Dit houdt in dat onze economie relatief sterk geraakt kan worden door de overgang naar een klimaatneutrale economie. Tenminste, als we daarbij overhaast te werk zouden gaan. Wij zien de op handen zijnde energietransitie dan ook als een van de belangrijkste langetermijnuitdagingen voor de Nederlandse economie. Om een eerste inschatting te maken van de mogelijke gevolgen, hebben we in dat onderzoek gekeken naar de uitzettingen van banken, verzekeraars en pensioenfondsen op de fossiele sector en, in bredere zin, op CO2-intensieve sectoren. We hebben daarvoor een data-uitvraag gedaan bij 11 grote banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Deze dekken

3 driekwart van het bank- en verzekeringswezen en meer dan de helft van hun belegd pensioenvermogen. Wat is daaruit gebleken? Ten eerste, dat de uitzettingen op producenten van fossiele brandstof groter zijn dan tot voor kort gedacht. Dit komt omdat we nu een bredere definitie hanteren, waardoor nu ook boorplatforms, pijpleidingen, en distributienetwerken worden meegewogen. Het goede nieuws is dat deze uitzettingen vooralsnog geen systeemrisico lijken te vormen Bij de uitzettingen van Banken gaat het namelijk bijna alleen om leningen, circa EUR 40 miljard (2% van balanstotaal). En het risicoprofiel daarvan is laag: de looptijden zijn kort circa de helft betreft handelsfinanciering. Verder zijn de gefinancierde projecten vooral senior en gedekt met onderpand. Dan de Verzekeraars. Die hebben een kleinere blootstelling dan banken en pensioenfondsen. Hun uitzettingen bestaan vooral uit obligaties, ter waarde van ongeveer EUR 9 miljard (1,2% van het balanstotaal). Pensioenfondsen zijn op dit punt het meest risicovol. Met circa EUR 38 miljard (5,4% van het balanstotaal), belegd in veelal aandelen en grondstoffen, is de omvang van hun uitzettingen substantieel te noemen. De uitzettingen op producenten van fossiele brandstof zijn dus weliswaar groter dan tot voor kort gedacht, maar vormen vooralsnog geen systeemrisico. Anders ligt dat voor de, veel bredere, blootstelling aan CO2-intensieve sectoren. Die vormt wél degelijk een potentieel systeemrisico De uitzettingen van met name banken op deze sectoren zijn veel hoger: circa EUR 150 miljard (7,7% van balanstotaal) versus de geraamde EUR 40 miljard (2%) op producenten van fossiele brandstof. En ook de looptijden zijn gemiddeld langer dan van de uitzettingen op fossiele brandstof. Of dit potentiële systeemrisico zich ook werkelijk gaat materialiseren is zeer onzeker. CO2-intensieve sectoren zware industrie, landbouw, transport moeten namelijk een omvangrijk aanpassingsproces doormaken. Deze sectoren zullen niet verdwijnen (fossiele energie uiteindelijk wél door de Parijsafspraken). En ook het tempo van de aanpassingen is onzeker, al kan dit snel gaan, als we kijken naar de Energiewende in Duitsland. En in dát geval, dus in het geval van een abrupte energietransitie, zou er sprake zijn van een verhoogd risico op een carbon bubble.

4 Het is dus zaak om tijdig een geloofwaardig en haalbaar pad naar een CO2-neutrale economie in te zetten. Ten eerste moet er een langetermijnvisie komen op de transitie, met heldere doelen en transitiepaden, en met een duidelijke investeringsagenda. Allemaal gericht op CO2-reductie. Daarvoor is het noodzakelijk dat er een reëel prijskaartje komt te hangen aan CO2- productie en dat het Europese systeem voor emissiehandel wordt hervormd. Maar ook het Carbon Pricing Leadership Coalition van de Wereldbank, waar diverse wereldleiders zich aan hebben verbonden, is in dit verband een belangrijk initiatief. Maar hoe moeten financiële instellingen hier nu mee omgaan? Die vraag laat zich niet eenvoudig beantwoorden. Onze studie laat bijvoorbeeld wél de uitzettingen van de sector zien, maar gaat niet in detail in op de mogelijke risico s. We kennen de blootstellingen, maar hoe meet je hoe groot de kans is op een abrupt scenario? Feit is, dat een abrupte energietransitie tot de mogelijkheden behoort, en dat het klimaaten energiebeleid voor de komende decennia een significante impact kan hebben op onze economie. Financiële instellingen doen er daarom ook goed aan om serieus na te denken over wat de risico s voor hun instellingen zijn van klimaatbeleid en klimaatverandering. Daar hoort bij dat zij transparant zijn over hun klimaatrisico s. Dit kan bijvoorbeeld door de CO2-voetafdruk van hun portefeuille in kaart te brengen, maar ook door na te gaan in hoeverre die portefeuille bestand is tegen de energietransitie. Als je als bank of pensioenfonds bijvoorbeeld bovengemiddeld in de kolenindustrie zit, dan weet je dat je extra risico loopt. Naast risicomanagement is er overigens ook een business case voor financiële instellingen. De energietransitie zal om significante investeringen vragen; iets waar de financiële sector ook van kan profiteren. Even belangrijk is dat door deze rol actief op te pakken, de sector kan laten zien dat ze haar maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Tenslotte bestaat de financiële sector om de samenleving te dienen, door als smeerolie te fungeren van de economie. Kortom, er is voldoende voor financiële instellingen om mee aan de slag te gaan. Maar hoe krijg je ze in beweging? Een instelling is in essentie natuurlijk niets meer dan de mensen die er werken. Dus als financiële instellingen serieus aandacht willen besteden aan duurzaamheid, moeten zij ervoor zorgen dat hun medewerkers, ook wel financials genoemd, duurzaamheid op hun

5 netvlies en, vervolgens, in hun DNA krijgen én houden. Dit betekent dat duurzaamheid breder moet gaan leven binnen een instelling dan alleen op de duurzaamheidsafdeling, dus ook bij de mensen die aan de knoppen zitten. Van kredietverlening, van beleggingen, van risicomanagement. En niet in de laatste plaats de leden van de directie. Vooral die, want naar hen wordt door de rest van de medewerkers gekeken. Met andere woorden: zoals altijd, is ook hierbij thetone-at-the-top van grote invloed. Dit is een transitie die DNB zelf ook pas sinds de laatste jaren aan het doormaken is. Het spreekt voor zich dat in dit bewustwordingsproces ook accountants, zowel interne als externe, een belangrijke rol te spelen hebben. Zeker nu ook de samenleving steeds hogere verwachtingen heeft van de controlerend accountant. Dit slaat ook neer in regelgeving. Zo zullen accountants met ingang van 2016 het bestuursverslag van ondernemingen kritischer moeten beoordelen op mogelijke strijdigheid met de informatie die zij bij hun controle hebben verkregen. Dit gaat verder dan alleen de financiële informatie. Ten onrechte een te positief beeld neerzetten over duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zou hiermee ook moeten worden voorkomen. En dit betekent dat de accountant, als vertrouwenspersoon in het maatschappelijke verkeer, ook kennis moet hebben van duurzaamheid. Dit alles betekent simpelweg dat u en al uw collega s onmisbaar zijn, willen we dat de onderwerpen van vandaag een integraal onderdeel gaan uitmaken van het handelen van financiële instellingen. Maar dit beseft u natuurlijk allang. Anders zaten we hier niet met zijn allen. Er is echter nog wel een weg te gaan. En daar kan onderwijs een rol in spelen. Sterker nog, de rol van het onderwijs is, zoals altijd, cruciaal. Voor accountants zien we overigens al vooruitgang. Ik zie in de sector namelijk specialisten in MVO-verslaggeving en Integrated Reporting. En als ik kijk naar de eindtermen voor de accountantsopleiding die gelden vanaf 2016, lees ik dat de beginnende beroepsbeoefenaar in staat moet zijn om de ondernemingsstrategie te beoordelen op realiteitswaarde, rekening houdend met zaken als maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheid. Ziet er goed uit, klinkt uiterst zinnig! Voor nieuwe accountants zit het dus wel snor. Maar voor al die duizenden accountants die lang geleden uit de collegebanken zijn gekomen, geef ik de beroepsorganisatie in overweging om van duurzaamheid een nietvrijblijvend thema te maken in het kader van permanente educatie.

6 Ook voor de opleiding van financials is meer aandacht voor duurzaamheid en de maatschappelijke rol van financiële instellingen een vereiste geworden. Binnen de economische opleidingen moet duurzame groei en ontwikkeling een belangrijke plaats gaan innemen. En binnen financiële opleidingen moet meer aandacht komen voor bijvoorbeeld de financiële gevolgen van ecologische risico s. Gelukkig zit de sector ook niet stil. Zo zijn al meerdere financiële instellingen bezig met het in kaart brengen van de CO2-voetafdruk van hun financiële activa. Een aantal heeft aangekondigd hun CO2-voetafdruk te verminderen, en sommigen hebben zich zelfs voorgenomen geheel CO2-neutraal te worden. En zo zijn er al hogescholen en universiteiten waar dit onderwerp als vak op het curriculum prijkt. Ook uw initiatief loopt al enkele jaren. Daarnaast zitten op initiatief van DNB sinds kort zelfs alle pensioenfondsen, banken, en verzekeraars, in de vorm van hun koepelorganisaties met elkaar aan tafel om het structureel over duurzaamheid te hebben. We hopen dat dit cross-sectorale Platform voor Duurzame Financiering kan zorgen voor onderlinge informatiedeling over de vele bestaande duurzaamheidsinitiatieven binnen de financiële sector. En we hopen dat bepaalde cruciale onderwerpen cross-sectoraal kunnen worden opgepakt om zo meer impact te hebben. Ook onderwijs zal een rol spelen binnen dat platform en, waar mogelijk, ook aansluiten op uw initiatief. Dames en heren, die energietransitie, die komt er. En die zal aanpassingen in de hele samenleving vereisen, waaronder de financiële sector. Velen van u hier zijn zich daarvan bewust en velen van u willen zich daarvoor hardmaken. Laten we die passie en energie koesteren, en doorgeven aan anderen. Aan de huidige generatie financials en accountants, en aan de volgende. In dit alles zal onderwijs een cruciale rol spelen.