Orkestmusicus een riskant beroep
|
|
- Tobias de Ridder
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting Gevaarlijk Spel Orkestmusicus een riskant beroep Zo n 80% van de klassieke musici speelt tenminste een deel van zijn leven met pijn. Gemiddeld speelt tweederde met pijn. Musici wachten lang voor ze (medische) hulp zoeken voor hun pijnklachten. Stress, onder meer veroorzaakt door werkdruk, psychosociale belasting en (podium)angst, speelt een belangrijke rol (zo niet sleutelrol) bij het ontstaan en/of verergeren van de pijnklachten, zo heeft een uitgebreid literatuuronderzoek van Marc Stotijn uitgewezen. In de aanbevelingen in zijn rapport Gevaarlijk Spel stelt hij dat er veel meer aandacht moet komen voor preventie. Preventie zou een integraal onderdeel moeten worden van de muziekopleidingen, vanaf het prille begin. Conservatoriumstudenten hebben al een heel muzikaal verleden achter zich en hebben zich verkeerde gewoonten en houdingen aangeleerd, die op het conservatorium lastig meer te corrigeren zijn. Preventie voorkomt dat later in de muziekcarrière grote kosten voor musicus en werkgever ontstaan door met het vak gerelateerde aandoeningen. Volgens dr. Christine Zaza van het Canadese netwerk voor gezondheid en kunsten vormen instrumentale musici waarschijnlijk de minst onderkende en minst van zorg voorziene beroepsgroep met veel voorkomende aandoeningen van de bovenste extremiteiten als arm, nek en schouder die er bestaat. In haar veel aangehaalde onderzoek uit 1997 over bot- /spieraandoeningen bij musici schat zij dat tussen de 39% en 47% van de musici ernstige bot-/spieraandoeningen heeft die het gevolg zijn van de uitoefening van hun beroep. Als de lichtere gevallen ook worden meegerekend, dan komt Zaza zelfs op 89%. Pas de laatste 10 jaar is er meer aandacht voor deze problematiek gekomen bij onderzoekers en die recente aandacht betekent dat er nogal wat zaken matig onderzocht zijn. De meeste onderzoeken richten zich op muziekstudenten, niet het minst omdat die relatief makkelijk benaderbaar zijn. Uitvoerend artiest zijn is voor vele musici een roeping en een passie, maar daarvoor lijken ze ook de tol de betalen. Volgens een studie uit 1971 van A.Tucker zouden musici zo n 20% eerder sterven dan gemiddeld. Ander onderzoek heeft uitgewezen dat zo n 30% met chronische pijn speelt en dat in zijn algemeenheid musici twee tot vier keer vaker last hebben van pijn dan gemiddeld; vrouwen vaker dan mannen. Ook op het terrein van de psyche laten de hoge eisen van het vak hun sporen na. Depressie, leegheid en moeheid komen twee keer vaker voor dan bij de gemiddelde bevolking. Daarbij is opmerkelijk dat vooral mannen vaker last hebben van depressies dan vrouwelijk musici. Het onevenredig grote aantal medische klachten leidt ook tot een nogal buitensporig gebruik van medicijnen en andere middelen om (vooral) de psychische belasting te verlichten. Minstens een kwart van de musici gebruikt bètablokkers om de podiumangst te overwinnen. Meer dan de helft drinkt dagelijks c.q. meerdere keren per week alcohol. Het gebruik hangt nauw samen met het vóórkomen van klachten aan het bewegingsapparaat. 1
2 De problemen doen zich niet alleen bij oudere musici voor. Zo zou uit onderzoek bij Duitse Musikhochschule uit 2004 zijn gebleken dat ook al bij conservatoriumstudenten een kwart last heeft van aandoeningen die te maken hebben met het vak van uitvoerend artiest. Instrument Niet alle instrumenten zijn even gevaarlijk en het risico blijkt ook geslachtsafhankelijk. Zo zijn de contrabas en de harp de meest riskante instrumenten voor vrouwelijke muziekstudenten, op korte aftand gevolgd door trombone en trompet. Bij mannelijke studenten komt de harp niet eens voor - waarschijnlijk omdat er relatief weinig mannelijke harpisten zijn - en staan de trombone en trompet als risico-instrumenten nagenoeg onderaan. Voor mannelijke studenten is het gevaarlijkste instrument de gitaar, op forse afstand gevolgd door de viool, volgens deze studie van Danelle Cayea en Ralph Manchester uit Ook uit andere onderzoekingen blijkt dat de harp een gevaarlijker instrument is dan de anderen als het gaat om bot-/spieraandoeningen. Uit een onderzoek onder beroepsmusici van Susan Middlestadt en Martin Fishbein uit 1989 (zie grafiek) blijkt dat strijkers het meest gekweld worden door bot-/spieraandoeningen. Vrouwelijke strijkers blijken daarbij veel gevoeliger dan mannelijke. 'Koper' heeft het minst last van bot- /spieraandoeningen, maar scoort weer hoog bij andere aandoeningen. Over het geheel bekeken ontlopen de instrumentgroepen elkaar weinig, dat wil zeggen dat rond driekwart van de musici ernstige medische problemen kent/kende, zo blijkt uit dit onderzoek. Zoals gesteld heeft ook de psychische belasting die musici bij de uitvoering van hun beroep voelen grote gevolgen. Als het niet over instrumentgerelateerde aandoeningen gaat, dan is depressie voor musici het grote gezondheidsprobleem gevolgd door problemen met het gehoor, vóór bot-/spieraandoeningen en neurologische klachten, zo komt naar voren uit een onderzoek onder tien grotere Amerikaanse orkesten uit De psychosociale klachten worden veroorzaakt door de spagaat waarin een uitvoerend musicus zich bevindt. Uit allerlei onderzoek blijkt dat musici zeer gedreven zijn en hun vak hartstochtelijk zijn toegedaan, maar in hun werksituatie worden ze vaak in een strak stramien geperst. Die botsing tussen ambitie en motivatie aan de ene kant en anderzijds de ontevredenheid over de werkomgeving, mede veroorzaakt door de geringe eigen 'bewegingsruimte', veroorzaakt werkstress. De stress leidt niet alleen tot psychische klachten, maar kan ook de fysieke klachten versterken of zelfs veroorzaken. Bij het veroorzaken van werkstress speelt de dirigent een belangrijke rol. Uit internationaal onderzoek uit 1997 blijkt dat bot-/spieraandoeningen vaker veroorzaakt worden door spanningen die ontstaan door toedoen van incompetente en arrogante dirigenten, inadequate of slecht georganiseerde repetities en ongelijkwaardige lessenaardeling dan door de fysieke belasting van het spelen zelf. In de stress top-10 van dr. Ian James, gepresenteerd op een congres in York in 1997, staat de dirigent op 1 en 2, problemen met het eigen instrument op 3, slecht georganiseerde repetities op 6 en onvoldoende salaris op 10. 2
3 Gedrevenheid De gedrevenheid die musici kenmerkt lijkt ook (een deel van) de verklaring te zijn voor de opmerkelijke desinteresse die ze in het algemeen aan de dag leggen voor het probleem van de vakgerelateerde blessures. Musici denken vaak ook dat die fysieke en psychische problemen onlosmakelijk verbonden zijn met het musicus zijn. Een onderzoek onder muziek-, sport-, psychologie- en medische studenten wees uit dat de muziekstudenten het meest gemotiveerd waren, maar dat ze ook het meest last hadden van vakgerelateerde aandoeningen. Voorlichting over de resultaten van dit soort onderzoek is nauwelijks aan ze besteed als ze geen blessures hebben. Uit het eerder genoemde onderzoek bij tien Amerikaanse orkesten kwam ook naar voren dat musici met problemen de oplossing niet zoeken bij medisch specialisten maar gewoon bij de algemene eerstelijnszorg. Zo n uitkomst is overigens wel afhankelijk van het zorgsysteem in het land. Mogelijk dat die situatie in Nederland anders ligt. Het rapport stelt dat preventie een belangrijke rol kan spelen bij het terugdringen van het gevaarlijke spel. Er zal meer aandacht voor het probleem moeten komen in de hele muziekbranche en de aanpalende sectoren, inclusief de medische. Nu is er nog geen opleiding in het specialisme muziekgeneeskunde in Nederland. Die zou wel moeten worden aangeboden, aldus het rapport. Preventie zal ook in de hele opleiding een vaste plaats moeten krijgen: van de muziekschool tot en met het conservatorium. De preventie-inspanningen zullen daar ook het meest effectief zijn, niet alleen omdat jong goed geleerd oud goed gedaan is, maar ook omdat is gebleken dat orkestmusici niet bepaald dol zijn op het volgen van preventiecursussen. Er zal, gezien de ernst van de situatie, vervolgens ook in de beroepspraktijk veel meer aandacht moeten komen voor (en ook erkenning van) het probleem van vakgerelateerde aandoeningen. Er zal structureler en consistenter dan tot nu toe gebeurt moeten worden gewerkt aan de verbetering va de arbeidsomstandigheden en aan het onderzoek naar blessure-oorzaken. Daarbij zal ook specialistische hulp van buiten moeten worden ingeroepen zoals die van ergonomen en arbodeskundigen. In dit verband wijst het rapport op het Britse Handvest Gezond Orkest, waarin een aantal zaken is vastgelegd die er op gericht zijn het aantal werkgerelateerde aandoeningen, en de gevolgen daarvan, sterk terug te dringen. Dat zou onder meer kunnen door het treffen van maatregelen tegen geluidsbelasting door, bijvoorbeeld, zo iets simpels als roulatie en het gebruik van een decibelmeter, het verbeteren van stoelen en lessenaars, het instellen van een pauzeschema en dergelijke. Ook zouden musici geregeld medisch gekeurd moeten worden. De informatieverstrekking aan de musici laat nog ernstig te wensen over en het zou bevorderlijk voor de preventie zijn die te verbeteren, ook al blijkt dat musici in de praktijk niet erg hard lopen om preventiecursussen te volgen. Daarom ook pleit het rapport om er al in een zo vroeg mogelijk stadium in de opleiding aandacht aan te besteden. Die hele operatie zal moeten worden ingebed in een beter overleg tussen musici, orkestleiding en gespecialiseerde zorg. Dat is voor verbetering vatbaar. 3
4 Cultuuromslag Dat alles zal niet zonder meer gebeuren, omdat, zoals hiervoor geschetst, het probleem jarenlang wat onder het tapijt is geschoven. Dat geldt ook musici die vaak te lang met pijn blijven doorspelen. Er zal, stelt Gevaarlijk Spel, een cultuuromslag moeten plaatsvinden alvorens de koe daadwerkelijk en effectief bij de horens gevat kan worden. De voedingsbodem voor die cultuuromslag is gedegen voorlichting voor alle partijen. Een deel van dat voorlichtingsoffensief bestaat uit het (beter) beschikbaar maken van informatie. Het rapport bevat een schat aan gegevens over werkgerelateerde aandoeningen. Een kennisbank waarin deze informatie toegankelijk wordt gemaakt zou een eerste stap in de goede richting naar betere voorlichting over gevaarlijk spel zijn, aldus het rapport. Samenvatting door Arno Schrauwers. ~~~~~~~~~~~~~~ Top-10 stressfactoren musici (dr. Ian James, York 1997) 1. Dirigenten die het zelfvertrouwen van musici ondermijnen 2. slechte dirigenten 3. problemen met het eigen instrument 4. een solo spelen 5. onleesbare partijen 6. slecht georganiseerde repetities 7. niet capabele collega aan de lessenaar 8. medische problemen gerelateerd aan het werk 9. een fout maken tijdens een concert 10. onvoldoende salaris 4
5 Problemen bij instrumentgroepen De grafiek geeft de resultaten van ernstige medische problemen bij musici; per instrumentgroep en geslacht. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Algemeen Strijkers Hout Koper Andere Manlijk Vrouwlijk Bot-/spieraandoeningen Overige aandoeningen Totaal Andere: Toetsinstrumenten, harp, pauken en slagwerk. Uit: Prevalence of severe musculoskeletal problems among male and female symphony orchestra string players. Susan E. Middlestadt, Martin Fishbein, Med Probl Perform Art, March 1989 (ICSOM Survey) 5
Jong geleerd, oud gedaan! Preventieve zorg voor studiegerelateerde gezondheidsproblemen bij studenten in opleiding voor musicus
1 Jong geleerd, oud gedaan! Preventieve zorg voor studiegerelateerde gezondheidsproblemen bij studenten in opleiding voor musicus dr. Teake Pal, Anita Mulder, dr. Paul Kuijer Nederlands Centrum voor Beroepsziekten
Nadere informatieEen computer met internet, geluidsapparatuur en een beamer, groot scherm of digibord.
VOORBEREIDEND LESMATERIAAL BIJ PIETER ROELF JEUGDCONCERT NOOTTOCHT Les 1 Het symfonieorkest Groep 6/7/8 Doelstelling Benodigd materiaal Ruimte en opstelling Organisatorische voorbereiding Aan het einde
Nadere informatie6 Meervoudige problematiek bij werknemers
6 Meervoudige problematiek bij werknemers Maroesjka Versantvoort (SCP) en Lando Koppes (TNO) 6.1 Inleiding Werknemers met meervoudige problematiek staan centraal in dit hoofdstuk. Uitgangspunt is de definitie
Nadere informatieErgonomie in de Voedingsindustrie Optimalisatie mens-werk relatie Ergoscan
Ergonomie in de Voedingsindustrie Optimalisatie mens-werk relatie Ergoscan Marc De Greef Werkbaarheid: belastende arbeidsomstandigheden Algemene vaststelling: de werkbaarheidsgraad in de voedingsindustrie
Nadere informatieHogeschool van Amsterdam. Beeldschermwerk? Voorkom RSI!
Hogeschool van Amsterdam Beeldschermwerk? Voorkom RSI! RSI, dat krijg ik toch niet, dat krijgen anderen... Iedereen die dagelijks langer dan 2 uur ononderbroken op de computer werkt loopt het risico om
Nadere informatiePreventie van werkdruk in de bouwsector. Werknemer
Preventie van werkdruk in de bouwsector Werknemer Inhoud Wat is werkdruk/stress? Welke factoren bevorderen stress op het werk? Hoe herken ik stress-symptomen bij mezelf? Signalen van een te hoge werkdruk
Nadere informatiehoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen
Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,
Nadere informatieBedrijfsGezondheidsIndex 2006
BedrijfsGezondheidsIndex 2006 Op het werk zijn mannen vitaler dan vrouwen Mannen zijn vitaler en beter inzetbaar dan vrouwen. Dit komt mede doordat mannen beter omgaan met stress. Dit blijkt uit de jaarlijkse
Nadere informatieAfdeling Psychiatrie PATIENTENINFORMATIE. De muziekpoli LUMC 1
De muziekpoli LUMC Afdeling Psychiatrie PATIENTENINFORMATIE De muziekpoli LUMC 1 Bij podiumkunstenaars ligt de lat vaak hoog en is de druk om te presteren groot. Het blijkt dat psychische klachten bij
Nadere informatieSTRESS- & BURN-OUT PREVENTIE
STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE Stress en burn-out: voedingsbodem voor verzuim 4 Stress in cijfers: een harde realiteit 6 Onze aanpak 8 STAP 1 / Scan 10 STAP 2 / Advies 11 STAP 3 / Actie 12 Uitbreiding naar
Nadere informatieAan de slag bij het orkest
Aan de slag bij het orkest Een introductie van het symfonieorkest Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest
Nadere informatieCHAPTER. Samenvatting
CHAPTER 9 Samenvatting CHAPTER 9 Klachten aan pols en hand komen veel voor; bij 9 tot 12.5% van de Nederlandse volwassenen. Niet alle mensen bezoeken de huisarts voor pols- of handklachten. De huisarts
Nadere informatieMULTIDICIPLINAIR SPREEKUUR VOOR MUSICI IN HET AMC 20-06-2008 ROB NOLET
MULTIDICIPLINAIR SPREEKUUR VOOR MUSICI IN HET AMC 20-06-2008 ROB NOLET -NOLET FYSIOTHERAPEUTEN 1979 -HANDENCENTRUM AMSTERDAM ANTWERPEN 2002 1986 USA MEER MUSICI DAN SPORTERS .BRANDFONDBRENNER.HOCHBERG.SATALOFF.ALTENMÜLLER.WYNN
Nadere informatieRSI. Informatie voor werknemers en werkgevers
RSI Informatie voor werknemers en werkgevers RSI RSI (Repetitive Strain Injury) is de veelgebruikte verzamelnaam voor klachten aan nek, bovenrug, schouders, armen, polsen en handen. Deze klachten komen
Nadere informatieSTRESS- & BURN-OUT PREVENTIE
STRESS- & BURN-OUT PREVENTIE Stress en burn-out: voedingsbodem voor verzuim 4 Stress in cijfers: een harde realiteit 6 Onze aanpak 8 STAP 1 / Scan 10 STAP 2 / Advies 11 STAP 3 / Actie 12 Uitbreiding naar
Nadere informatieGezondheidsklachten bij conservatorium studenten
Gezondheidsklachten bij conservatorium studenten de aanzet tot langdurig monitoren Suze Steemers, MSc Codarts Rotterdam/Erasmus MC 30-09-2017 aanleiding zware fysieke/mentale eisen relatief weinig studies
Nadere informatieOVERZICHT VAKKENPAKKET PER GROEP
OVERZICHT VAKKENPAKKET PER GROEP In onderstaande pagina s vindt u een overzicht van de studieonderdelen / examenvakken die nodig zijn als u de studie volgt met als doel het behalen van het vakdiploma Docerend
Nadere informatieKANS door beeldschermwerk
Voorkomen is beter dan genezen KANS door beeldschermwerk Erasmus Universiteit Rotterdam Risicofactoren Wat kun je er aan doen? Verschillende factoren spelen een rol bij de kans op het ontwikkelen van klachten.
Nadere informatieInventarisatie behoeften van
Inventarisatie behoeften van werkenden met een chronisch ziekte overzicht behoeften In dit deel van het onderzoek brengen we de behoefte aan praktische ondersteuning in kaart van werkenden met een chronische
Nadere informatieWebsite Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland
Website Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Repetitiebezoek groep 7-8 en VO Onderbouw.
Nadere informatiePsychische Gezondheid Statushouders
Psychische Gezondheid Statushouders Wat weten we en wat kunnen we doen? Symposium Gezondheid Statushouders 14 juni 2018 Evert Bloemen, arts, Pharos e.bloemen@pharos.nl 14 juni 2018 Wat weten we? Nieuwe
Nadere informatieArbo- en Milieudienst
Arbo- en Milieudienst KANS B.Groenenberg, bedrijfsarts 19 november 2013 1 KANS - Wat is KANS? - Welke factoren kunnen KANS veroorzaken? - Wat kan de medewerker doen bij KANS? - Wat kan de PAM doen bij
Nadere informatieHieronder staat aangegeven wie er aan het onderzoek hebben meegedaan. Faculteit:95 Sophia:28 Overig (DDHK,Nieuw Hoboken, Woudestein): 41
Beste (oud)deelnemer van het RSI-onderzoek, In deze rapportage willen we u op de hoogte brengen van de resultaten van het RSI-onderzoek. Hieronder vindt u informatie over de gegevens die wij verzameld
Nadere informatieInformatie. Maak kennis, maak muziek! Onderwijsprogramma. voor GROEP 5 van het basisonderwijs Gemeente. Woudrichem BROCHURE. www.cultuurpuntaltena.
Maak kennis, maak muziek! Onderwijsprogramma www.cultuurpuntaltena.nl Informatie voor van het basisonderwijs Gemeente Woudrichem 019500_BIBLIOTHEEK_ALTENA_brochure_CPA_MuziekWijzer_Altena_A5.indd 16-17
Nadere informatieVTV-2014: themarapport gezondheid en maatschappelijke participatie. Maartje Harbers Nancy Hoeymans
VTV-2014: themarapport gezondheid en maatschappelijke participatie Maartje Harbers Nancy Hoeymans 1 Themarapport gezondheid en participatie Doelen 1. In kaart brengen participatiegraad van mensen met gezondheidsproblemen
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieBranchedata fysieke belasting. Cijfers per sector over arbeidsrisico nummer 2 in Nederland
data fysieke belasting Cijfers per sector over arbeidsrisico nummer 2 in Nederland Februari 2017 Voorwoord handig om te benchmarken De stratenmaker met knieklachten, de vrachtwagenchauffeur en verpleegkundige
Nadere informatieINFORMATIE RSI. Wat is RSI? 1.1 OORZAKEN
INFORMATIE RSI Wat is RSI? RSI of Repetitive Strain Injury is een verzamelnaam voor een omvattende groep klachten van pijn aan nek-schouders, armen-ellebogen en polsen-handen-vingers. Ze worden ook wel
Nadere informatieInformatie voor de patiënt. Musici & Revalidatie. Laat zien wat je kunt
Informatie voor de patiënt Musici & Revalidatie Laat zien wat je kunt Musici & Revalidatie U bespeelt een muziekinstrument uit liefhebberij of beroepsmatig, en ondervindt op de één of andere manier beperkingen
Nadere informatieZwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche
Zwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche Dr Karen Nieuwenhuijsen Dr Paul Kuijer Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Programma
Nadere informatieMEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG
MEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG Medinello is een nieuw ZBC, een zelfstandig behandelcentrum, voor poliklinische revalidatie in Amersfoort. Een multidisciplinair team behandelt hier cliënten met
Nadere informatieen psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/
Moe! Studies naar hulpzoekend gedrag laten zien dat het besluit om een arts te bezoeken doorgaans het resultaat is van een complex proces. Niet alleen gezondheidsgerelateerde, maar ook sociale, culturele
Nadere informatiePoliklinische revalidatie programma s
Poliklinische revalidatie programma s Mensen met chronische pijnklachten van het bewegingsapparaat (rug, nek, schouder, knie) kunnen revalideren met behulp van gespecialiseerde revalidatieprogramma s.
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik
Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse samenvatting
Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,
Nadere informatieDe arbeidsdeskundige en PSA. Patrick Ox - arbeidsdeskundige
De arbeidsdeskundige en PSA Patrick Ox - arbeidsdeskundige Expereans: even voorstellen Expertisecentrum voor verzuim-, re-integratievraagstukken en Arboconcepten Nieuwe Stijl. Onafhankelijk, landelijk,
Nadere informatiePRODUCT VAN Jaarverslag 2017
PRODUCT VAN Jaarverslag 2017 Vroegdiagnostiek en preventie: we moeten er eerder bij zijn! &NIPED is ontstaan vanuit een bevlogenheid om Nederland gezonder te maken. Onze samenleving zal gezonder worden
Nadere informatieMultidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Zuyderland Revalidatie
Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek lage rugpijn screeningsteam (MARS) bij. Binnen dit team wordt samen met u bekeken
Nadere informatieWorkshop van Stress naar Vitaliteit
Workshop van Stress naar Vitaliteit Het Leven Stressachtig? Het leven lijkt vol ongemakken te zitten. We worden wakker met het gevoel dat we nauwelijks hebben geslapen. We ontbijten gehaast en volgen tegelijk
Nadere informatieEen effectiviteitsanalyse van de
Verzuimende werknemers Een effectiviteitsanalyse van de verzuimbegeleiding door Top-Care Onderzoek naar de effectiviteit van de verzuimspecifieke aanpak van Top-Care Esther Hilbers 1 In deze rapportage
Nadere informatieWatskeburt: lasten verlicht?
Watskeburt: lasten verlicht? dr Paul Kuijer Eur.Erg. voor Arbeid en Gezondheid Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam voor Arbeid en Gezondheid Afdeling Arbeid en Gezondheid, Academisch
Nadere informatiePsychische diversiteit op het werk en de rol van de werkgever: een literatuur onderzoek OPENHEID OVER PSYCHISCHE GEZONDHEID WERKT
Psychische diversiteit op het werk en de rol van de werkgever: een literatuur onderzoek OPENHEID OVER PSYCHISCHE GEZONDHEID WERKT 2 MANAGEMENT- SAMENVATTING Aanleiding literatuuronderzoek Stichting Samen
Nadere informatieJeugdopleiding Kon. Harmonie van Horst
Jeugdopleiding Kon. Harmonie van Horst Het leren bespelen van een muziekinstrument is goed voor de ontwikkeling van kinderen. Zie ook de website www.muziekmaaktslim.nl : Muziek maken is leuk en bovendien
Nadere informatieArbeidsrevalidatie. Huizen en Almere
Arbeidsrevalidatie Huizen en Almere Arbeidstraining bij De Trappenberg is voor werknemers met chronische pijnklachten aan het houdings- en bewegingsapparaat zonder duidelijke oorzaak, al dan niet gecombineerd
Nadere informatieOp zoek naar muziek Een introductie van de instrumenten van het symfonieorkest Groep 5-6 Docentenhandleiding
Op zoek naar muziek Een introductie van de instrumenten van het symfonieorkest Groep 5-6 Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest
Nadere informatieGezond Inburgeren. Elize Smal 6 september 2018, Amsterdam
Gezond Inburgeren Elize Smal 6 september 2018, Amsterdam Programma 1. Kennismaking 2. De gezondheid van vluchtelingen 3. Wat is je rol? 4. Module gezond inburgeren 1. Kennismaking Vraag: Wie ben je, wat
Nadere informatiePDS in relatie tot anderen
PDS in relatie tot anderen 1 " Het is moeilijk om aan mensen die geen PDS hebben, duidelijk te maken hoe het is om met PDS te moeten leven. " 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom
Nadere informatieAnders leren omgaan met ziekte en pijn. Mindfulness-training voor patiënten
Anders leren omgaan met ziekte en pijn Mindfulness-training voor patiënten Soms wordt iemands leven overheerst door problemen die een ernstige of chronische ziekte met zich mee kan brengen. U kunt bijvoorbeeld
Nadere informatieSeksuele gezondheid in Nederland 2017
Seksuele gezondheid in Nederland 2017 Samenvatting Seksuele gezondheid in Nederland 2017 is een grootschalig representatief onderzoek naar de seksuele gezondheid van volwassenen van 18 tot 80 jaar in Nederland.
Nadere informatieTutorial B4: Basisinterpretatieschema VAR-2 bij probleemanalyse. Dr. A.A. Vendrig. Voor meer info:
Tutorial B4: Basisinterpretatieschema VAR-2 bij probleemanalyse Dr. A.A. Vendrig. Voor meer info: www.var-2.nl Onderwerpen van deze tutorial: Vragen die het interpretatieschema sturen Basisinterpretratieschema
Nadere informatieRESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG
Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit
Nadere informatieEen adembenemend vooruitzicht:
Palliatieve fase: Een adembenemend vooruitzicht: positief aanwenden van lichamelijke mogelijkheden inhoud Voorstellen Fasering Richtlijn oncologische revalidatie Wat is normaal? Zorg voor de zorgers Een
Nadere informatieBrochure voor de werkgever
Brochure voor de werkgever WG Inhoud Inleiding...3 1. Evaluatie...4 2. Individueel advies... 5 3. Doorverwijzing... 6 4. Groepsrapport... 6 5. Praktisch...7 2 Computers zijn niet meer weg te denken uit
Nadere informatieTinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken
Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid Universitair Medisch Centrum Groningen Tinnitus en arbeid Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid
Nadere informatieInvesteren in Sterk naar Werk. Ziek en mondig in de 1 e lijn
Investeren in Sterk naar Werk. Ziek en mondig in de 1 e lijn Kerst Zwart, projectleider SnW en directeur Welder 14 april 2010, Zorgverzekeraars Nederland 1 Doel Sterk naar Werk Vergroten (arbeids)participatie
Nadere informatieHeilooër Harmonie-orkest Caecilia. Beleidsplan 2012 2015
Heilooër Harmonie-orkest Caecilia Beleidsplan 2012 2015 Versie 2014 V Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Doelstelling van de vereniging 3 2. Bestuur en organisatie 4 2.1 Bestuur 4 2.2 Commissies 4 3. Beleid
Nadere informatieVoortgangsrapportage 4 Stoplichten: Resultaten 2012 Bureau Studentenartsen juni 2013
Voortgangsrapportage 4 Stoplichten: Resultaten 2012 Bureau Studentenartsen juni 2013 1. Studentengezondheidstest blijft actueel De Studentengezondheidstest is in het leven geroepen om studenten gezondheids-
Nadere informatieMuziekvereniging. Kunst Na Arbeid. Malletband. Vrij en Blij. Hierden. Informatiegids
Muziekvereniging Kunst Na Arbeid Malletband Vrij en Blij Hierden Informatiegids Voorwoord Kunst Muziek maken is mooi en geeft je veel plezier. Helaas is het niet voor iedereen weggelegd om er je beroep
Nadere informatiePsychosomatiek Eikenboom
specialistische geestelijke gezondheidszorg informatie voor patiënten en verwijzers Psychosomatiek Eikenboom Er zijn mensen, die jarenlang tobben met lichamelijke klachten waarvoor artsen geen afdoende
Nadere informatieDe beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig
Nadere informatieSamenwerking tussen de (sport)-bedrijfsarts en de curatieve arts bij de KL.
Samenwerking tussen de (sport)-bedrijfsarts en de curatieve arts bij de KL. Door Wessel Zimmermann Geregistreerd sportarts, bedrijfsarts i.o. GZHC Ermelo, februari 2003 Inhoud van deze presentatie: 1.
Nadere informatieInleiding Het bezoek Achtergrondinformatie voor de leerkracht: Het Symfonieorkest
Musici op school Colofon Koorenhuis, Den Haag samenstelling: Coby Wisse met dank aan Petra Wolters, educatief medewerker Residentie Orkest vormgeving: Birgit Speulman September 2006 Nadruk verboden Niets
Nadere informatieAdem- en Ontspannings-therapie (AOT)
Medische psychologie Adem- en Ontspannings-therapie (AOT) Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Uw klinisch psycholoog heeft voorgesteld om u te verwijzen
Nadere informatieInformatiebrochure. Muziek - Woord - Dans - Initiatie
Informatiebrochure Muziek - Woord - Dans - Initiatie Welkom In het Stedelijk Conservatorium van Mechelen kan je al je podiumtalenten ten volle ontwikkelen. We bieden kunstonderwijs op hoog niveau, maar
Nadere informatieJaargang 2014 / nieuwsbrief 19 / januari en februari 2014 INHOUD:
Jaargang 2014 / nieuwsbrief 19 / januari en februari 2014 INHOUD: Is uw RI&E compleet? 1 op de 3 gevallen ziekteverzuim door werkstress Duurzaam inzetbaar met nieuwe Loopbaanspiegel 'Preventiemedewerker
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19103 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pisanti, Renato Title: Beyond the job demand control (-support) model : explaining
Nadere informatiePatienten informatieavond artrose
Patienten informatieavond artrose Agenda 19.30 19.35 Algemeen welkom 19.35 19.50 Artrose 19.50 20.05 Fysiotherapie 20.05 20.20 Diëtetiek 20.20 20.40 Pauze 20.40 21.00 Totale knieprothese 21.00 21.20 Totale
Nadere informatieCOMPUTERWERK. Multidisciplinaire Richtlijn NVAB. Dr. Erwin. M. Speklé, Eur.Erg. Voorzitter Human Factors NL
COMPUTERWERK Multidisciplinaire Richtlijn NVAB Dr. Erwin. M. Speklé, Eur.Erg. Voorzitter Human Factors NL PROGRAMMA Begripsbepaling computerwerk Uitgangspunten en doel Inhoud richtlijn Behandeling vragen
Nadere informatieOnderzoek Arbeidsongeschiktheid. In opdracht van Loyalis. juni 2013
Onderzoek Arbeidsongeschiktheid In opdracht van Loyalis juni 2013 Inleiding» Veldwerkperiode: 27 maart - 4 april 2013.» Doelgroep: werkende Nederlanders» Omdat er specifiek uitspraken gedaan wilden worden
Nadere informatie1 e GRAAD (6 en 7 jaar)
1 e GRAAD (6 en 7 jaar) DANSINITIATIE 1.1 Initiatie Dansinitiatie 1.2 Initiatie Dansinitiatie DOMEINOVERSCHRIJDENDE INITIATIE 1.1 Initiatie Domeinoverschrijdende initiatie 1.2 Initiatie Domeinoverschrijdende
Nadere informatiePesten: een probleem voor werknemer en werkgever
Pesten: een probleem voor werknemer en werkgever Een benchmarkstudie naar de relatie met jobtevredenheid, verzuim en verloopintenties Een jaar geleden, op 1 juli 2002, is de Wet op Welzijn op het Werk
Nadere informatieREIMSREISJE. Lesmateriaal
REIMSREISJE Lesmateriaal LES 1 OPDRACHT 1: WAT IS...? Bekijk het filmpje Opera, wat is dat? Hierin zie je wie en wat er allemaal nodig is om een opera te maken. Wat is een opera eigenlijk? A Een voorstelling
Nadere informatieMETROPOLE ORKEST IN DE KLAS
V1.1-2/5/2014 DOCENTENHANDLEIDING METROPOLE ORKEST IN DE KLAS Op maandag 12 mei gaat het Metropole Orkest een deel van hun repetitie voor het concert Games in Concert live uitzenden (streamen) voor scholieren.
Nadere informatieGeestelijke gezondheid
In dit onderdeel wordt ingegaan op de geestelijke gezondheid van ouderen. De onderwerpen die worden aangesneden zijn psychische stoornissen en eenzaamheid. Volgens gegevens uit de Rapportage 2001 van het
Nadere informatieJonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten
Jonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten Irene Houtman & Ernest de Vroome (TNO) In het kort: Onderzoek naar de ontwikkeling van burn-outklachten en verzuim door psychosociale
Nadere informatieZorg voor de mantelzorger
Zorg voor de mantelzorger Het geven van zorg aan je naasten is een taak van ons allen. Dat verwacht de overheid ook van ons. Maar voor zorgmedewerkers is mantelzorg verlenen een extra gezondheidsrisico.
Nadere informatieIBOYATRAINING 4 TOPMANAGERS
IBOYATRAINING 4 TOPMANAGERS 1 Effectief bewegen Word snel fitter en ontwikkel een sterk functioneel lichaam door middel van 1 op 1 training waarmee je alle zakelijke uitdagingen aankan en blessures herstelt
Nadere informatiePsychische diversiteit op het werk en de rol van de werkgever
Psychische diversiteit op het werk en de rol van de werkgever Literatuurstudie in opdracht van Samen Sterk Zonder Stigma Door Aukje Smit Probleemschets OESO 2014 Ongeveer 20% van de beroepsbevolking heeft
Nadere informatiePijnvoorlichting. Anesthesiologie / Pijnbestrijding Revalidatiegeneeskunde Klinische Psychologie IJsselland Ziekenhuis
Pijnvoorlichting Anesthesiologie / Pijnbestrijding Revalidatiegeneeskunde Klinische Psychologie IJsselland Ziekenhuis Heeft u al lang pijnklachten? Heeft de behandeling bij u niet of niet voldoende geholpen?
Nadere informatieKonferentie Nederlandse Religieuzen. Alles voor betere zorg
Konferentie Nederlandse Religieuzen Alles voor betere zorg Werkstress is het meest voorkomende arbeidsrisico Werknemers ervaren in hun werkomgeving verschillende arbeidsrisico s......waarbij werkstress
Nadere informatieHoofdpijn Blijf er niet mee lopen. Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli
Hoofdpijn Blijf er niet mee lopen Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli Inhoud Cijfers Wat gebeurt er in het ziekenhuis? Typen hoofdpijn Spanningshoofdpijn
Nadere informatieWorkshop Pijnmanagement? Eerst beter bewegen, dan pas minder pijn. Congres Het venijn van pijn; een veelzijdige benadering. Drachten 2 februari 2012
Congres Het venijn van pijn; een veelzijdige benadering Drachten 2 februari 2012 Missie: integrale en evidence-based diagnostiek en probleemanalyse op reïntegratie gerichte behandeling cliënten met klachten
Nadere informatieNaam project Omschrijving Duur Locatie Prijs. Blazen, strijken, trommelen en zingen!
Blazen, strijken, trommelen en zingen! We horen van veel scholen dat ze muziek erg belangrijk vinden en hun leerlingen graag met echte instrumenten in aanraking willen brengen. In dit project kan dat!
Nadere informatieHoge werktevredenheid geen garantie voor doorwerken tot pensioen
Hoge werktevredenheid geen garantie voor doorwerken tot pensioen 11 Meeste werknemers tevreden met het werk Acht op de tien werknemers (zeer) tevreden met hun werk Vrouwen vaker tevreden dan mannen Werknemers
Nadere informatieNVAB-richtlijn blijkt effectief
NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies
Nadere informatieAlice in Wonderland.
Groep: 5/6 Thema: Alice in Wonderland Inhoud: Deze les is gemaakt ter voorbereiding van de voorstelling door Philharmonie Zuidnederland i.s.m. theatergezelschap Het Laagland. De gebruikte filmfragmenten
Nadere informatieArbeidsrevalidatie bij klachten aan houding- en bewegingsapparaat. Informatie voor de verwijzer
Arbeidsrevalidatie bij klachten aan houding- en bewegingsapparaat Informatie voor de verwijzer Arbeidsrevalidatie bij De Trappenberg is voor werknemers met chronische pijnklachten aan het houdings- en
Nadere informatieMuziek is als geluiden heel mooi door elkaar gaan (Amira, 5 jaar)
Muziek is als geluiden heel mooi door elkaar gaan (Amira, 5 jaar) Onderzoek naar muziekonderwijs dat aansluit bij het beeld van het competente kind Presentatie: Melissa Bremmer en Annemieke Huisingh Lectoraat
Nadere informatieSamenvatting en beschouwing
Dit rapport is een uitgave van het NIVEL in 2004. De gegevens mogen met bronvermelding (MW van der Linden, GP Westert, DH de Bakker, FG Schellevis. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen
Nadere informatieComponeren in de klas Een project van philharmonie zuidnederland voor de groepen 7/8 van het basisonderwijs en het Voortgezet onderwijs
Componeren in de klas Een project van philharmonie zuidnederland voor de groepen 7/8 van het basisonderwijs en het Voortgezet onderwijs pagina 2 van 19 Inhoud Voorwoord 3 Lesactiviteit 1: Introductie op
Nadere informatieBurn-out: een uitslaande brand?
Burn-out: een uitslaande brand? Maar liefst 84 % van de Limburgers kent iemand die een burn-out had. Dit blijkt uit een grootschalige bevraging die ACV Limburg in november en december van het voorbije
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatie& JEUGDMUZIEKATELIER OOSTKAMP BEELDENDE KUNST MUZIEK WOORDKUNST-DRAMA INFO LESSEN CON SERVA TORIUM ACADEMIE BRUGGE DKO
& JEUGDATELIER WOORDKUNST-DRAMA INFO LESSEN 2019-2020 CON SERVA TORIUM ACADEMIE WOORDKUNST - DRAMA Ontdek de vele mogelijkheden van de Kunstacademie Oostkamp. De Stedelijke Academie Brugge en het Stedelijk
Nadere informatiePoliklinische revalidatie programma s
Poliklinische revalidatie programma s Mensen met chronische pijn van het bewegingsapparaat (rug, nek, schouder, knie) kunnen revalideren met behulp van gespecialiseerde revalidatieprogramma s. Er is meer
Nadere informatieHet Symfonie orkest. Lessuggestie bovenbouw: Lesdoelen: Lesopbouw:
Lessuggestie bovenbouw: Het Symfonie orkest Lesdoelen: Kinderen maken kennis met klassieke muziek. Ze weten welke instrumenten er in een symfonieorkest te vinden zijn. De kinderen kunnen de verschillende
Nadere informatieRapport Complicaties bij Zwangeren
Rapport Complicaties bij Zwangeren Barneveld november 2015 januari 2017 Karin Boone den Besten, verloskundige Jacqueline Kempen Nijhof, geregistreerd bekkenoefentherapeut + Alina Kooistra, geregistreerd
Nadere informatieArbocatalogus Grafimedia
Arbocatalogus Grafimedia Van werkdruk naar werkplezier Presentatie voor gebruik in eigen bedrijf Arbocatalogus Grafimedia Van Werkdruk naar Werkplezier Presentatie voor gebruik in het eigen bedrijf Deze
Nadere informatieAchtergrond. Visie op arbeidsverzuim
Deze visienota richt zich specifiek op preventie van arbeidsverzuim. Deze visie is door te vertalen naar terugkeer vanuit arbeidsverzuim en op instroom, doorstroom en uitstroom vraagstukken. Deze doorvertaling
Nadere informatieOnderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel
Onderzoek Stress 5 Juni 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 20 mei tot en met 5 juni 2014 in samenwerking met 7Days, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 949 scholier en
Nadere informatiePDS B e l a n g e n v e r e n
r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen
Nadere informatie