VO najaar st century skills: - Wat zijn het? - Hoe veranderen ze het onderwijs? - Hoe nu verder?

Transcriptie

1 VO najaar st century skills: - Wat zijn het? - Hoe veranderen ze het onderwijs? - Hoe nu verder?

2 Inhoud 2 Column Frans Schouwenburg 3 Vaardig de 21e eeuw in 4 Geen optie, maar een noodzaak 6 In de praktijk 9 Education is the most powerful weapon to change the world 10 Hop, aan de slag! 11 Het idealisme behouden ` 12 Dé 21st century skills? 14 Hoe nu verder? 16 Nieuws Column In mijn eerste jaren bij Kennisnet schreef ik fanatiek in aantekeningenboekjes. Nu heb ik mijn laptop en ipad in mijn tas. Nog altijd heb ik mijn vulpennen bij me. Maar alles gaat digitaal. Mijn pen heb ik al in geen drie maanden gebruikt. De s worden steeds korter en stiekem vind ik Twitter een zegening. Het is een sport om zó kernachtig te zijn dat een bericht vol betekenis toch in 140 tekens past. Is het erg? Is de kwaliteit van communiceren minder geworden? Ik weet het niet. We kunnen er niet omheen. De ontwikkelingen gaan alsmaar sneller. Daarom wil ik u vragen of u tijdens uw les aandacht besteedt aan het maken van een goed profiel of als aanvulling van een cv aangezien de meeste grote bedrijven tegenwoordig hun personeelswerving beginnen via sites als LinkedIn en Facebook? Heel veel mensen zijn gericht op het verwerven van nieuw werk via internet en de sociale media. Die ontwikkeling negeren, daar bewijst u uw leerlingen alleen maar een slechte dienst mee. Je bent je profiel, of je het leuk vindt of niet. Maak juist gebruik van de mogelijkheden van sociale media en internet. Wees degene die het ankerpunt is in de school als het gaat om expertise op het gebied van modern communiceren! Het geheim is dat het helemaal niet om expertises gaat die u niet heeft. op. Het lijkt wel of ze allemaal uit de eindtermen van het onderwijs zijn gejat. Dit gaat allemaal over úw vak!! Mijn oproep is daarom: docenten richt u op en ga uw collega s en leerlingen voor als gids in deze verwarrende tijden. Willen ze straks een baan? Werk dan tijdens de uren Nederlands aan het meest doeltreffende profiel ooit. Leer ze kritisch kijken naar alle Google-resultaten en hoe ze met een doeltreffende analyse de beste zoekresultaten kunnen gebruiken. Leer ze hoe ze een vraag kunnen uitzetten via Twitter. Het zal u verbazen hoe snel en hoe behulpzaam de twittergemeenschap reageert. Ook voor uzelf trouwens. Om kort te gaan, beste collega: Claim gewoon die 21ste eeuwse vaardigheden. Met een frisse kijk op deze zaken en wellicht een herschikking van uw programma, met het betrekken van uw leerlingen die uw precies vertellen welke mogelijkheden er zijn en met een open blik op de ontwikkelingen rondom taal en communicatie bent u de persoon in de school die de komende jaren ict-geletterdheid in Nederland naar een hoog niveau tilt. Over die vaardigheden van de 21ste eeuw gaat deze indruk. Komt u meedoen? Wij kunnen met elkaar geschiedenis schrijven, weliswaar zonder die mooie vulpen, maar Als u goed kijkt naar de op pagina 12 en 13 van deze indruk besproken 21st century skills dan valt er iets Frans Schouwenburg Sectormanager vo 2 - vo najaar 2011

3 Vaardig de 21ste eeuw in Onder invloed van technologie is de manier waarop we samen leven en werken veranderd. Waar we vroeger leerden dat de belangrijkste productiefactoren grond, arbeid en kapitaal waren, draait onze economie nu op kennis, relaties en creativiteit. Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden? Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden? Organisaties als Partnership for 21st century skills (P21), OECD en Assessment and Teaching of 21st century skills (ATCS) hebben de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar de vaardigheden die we nodig hebben in de 21ste eeuw. Hoewel elk onderzoek zijn eigen accenten heeft, zijn de onderzoekers het er in het algemeen over eens dat samenwerken, communicatie, ict-geletterdheid, creativiteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen en sociale- en culturele vaardigheden belangrijker worden. Vergelijk dit met wat en hoe nu op school wordt geleerd en je kunt concluderen dat we onze kinderen niet goed voorbereiden op de maatschappij waarin ze terechtkomen. Wil Nederland mee blijven doen in de wereldeconomie dan moet daar verandering in komen. Hoog tijd dus om aandacht te besteden aan 21st century skills in het Nederlandse onderwijs. Maar hoe? Een mooi voorbeeld is het project 21 learners of the 21st century van Kennisnet. In het project staan 21 jongeren centraal. Jongeren die nu naar school gaan, maar merken dat ze niet het onderwijs krijgen dat ze nodig hebben. Binnen het project gaan ze in gesprek met docenten, schoolleiders, het bedrijfsleven en beleidsmakers. Met dit project wil Kennisnet ook u aanzetten tot actie. Om na te denken over de vaardigheden die van belang zijn in de 21ste eeuw, en welke rol het onderwijs speelt bij het aanleren daarvan. Waarom een project waarbij jongeren centraal staan? Omdat vernieuwing in de 21ste eeuw niet over maar met mensen gaat. Wat opvalt, is dat de 21 learners een goed beeld hebben van de veranderingen in de maatschappij. Bovendien kunnen zij die goed vertalen naar duidelijke verwachtingen die ze van het onderwijs hebben. Ze komen dan ook niet met geijkte uitspraken als minder huiswerk en meer vakantie, maar vragen juist om meer discipline en vaardigheden om informatie te kunnen beoordelen en te leren plannen. Hierover gaan ze binnen het project in gesprek met onder andere docenten, schoolleiders, werkgevers en beleidsmakers. Want al deze partijen zijn nodig bij de implementatie van 21st century skills in het onderwijs. Met deze samenwerking is volgens mij de eerste stap in de transitie van het onderwijs naar de 21ste eeuw ingezet. Stephanie Ottenheijm Programmamanager Innovatie Leeswijzer Wat zijn nu eigenlijk de 21st century skills? Wereldwijd lopen verschillende onderzoeken hiernaar. We zetten ze voor u op een rijtje. Ook in Nederland gebeurt al het een en ander, zij het nog mondjesmaat. We schetsen een aantal aansprekende praktijkvoorbeelden. Vervolgens slaan we een brug naar de toekomst. Wat zijn volgens de 21 learners, docenten en werkgevers dé vaardigheden die jongeren (nu en vooral) straks moeten bezitten? Om de discussie op scherp te zetten, presenteren we afsluitend een voorlopige definitie van de 21st century skills. Inderdaad, een voorlópige definitie, want ook u draagt bij aan een dynamische invulling hiervan. vo najaar

4 Geen optie, maar een noodzaak In veel landen om ons heen wordt er volop gewerkt aan de 21st century skills. Vooral de Verenigde Staten, Schotland, Singapore en Finland timmeren naar eigen zeggen flink aan de weg om kinderen voor te bereiden op de eisen van een nieuwe eeuw. Maar wat doen ze daar dan precies? En wat kunnen wij daarvan leren? Andere landen doen weliswaar al veel, maar er valt nog niet zo heel erg veel van te leren. Er is volgens Alfons ten Brummelhuis, Hoofd Onderzoek bij Kennisnet, haast geen land ter wereld te noemen dat geen beleid ontwikkelt om 21st century skills te bevorderen. Het is vergelijkbaar met aandacht vragen voor gezonde voeding; er is niemand die het níet wil. Momenteel gaat 21st century skills vooral over bewustwording en is het thema volgens hem slechts een ideaal, een soort ideologisch mantra. Want eigenlijk weten we niet precies over welke digitale vaardigheden jongeren nu al beschikken, laat staan dat we zicht hebben op de vaardigheden die jongeren nodig hebben voor de 21ste eeuw. Voordat we speculeren over de vaardigheden die in het onderwijs meer aandacht nodig hebben, is het belangrijk dat we in kaart brengen welke (digitale) vaardigheden jongeren op dit moment al dan niet beheersen. Slagroom op de taart Opvattingen over 21st century skills zijn dikwijls gebaseerd op aannames over technologische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen. Een van de weinige zekerheden is dat leerlingen moeten kunnen omgaan met informatie in een samenleving die overspoeld wordt met toepassingen van ict. Onderwijs bereidt voor op functioneren in die samenleving. Aandacht voor ict in het onderwijs is dus geen optie maar een noodzaak. Elke leerling zal volgens Ten Brummelhuis moeten beschikken over een set aan digitale vaardigheden. Daarbij moeten we ons wel blijven realiseren dat de basis die leerlingen voor hun schoolloopbaan en verdere leven nodig hebben uit meer bestaat dan ict. De digitale vaardigheden van 21st century skills zijn de slagroom op de onderwijstaart. De finishing touch op een onderwijscurriculum met een stevige basis van lezen, schrijven en wiskunde. Aandacht voor digitale vaardigheden gaat niet ten koste van leerinhouden, maar zijn er onlosmakelijk mee verbonden. Door alle buitenlandse plannen op het gebied van 21st century learning loopt volgens Ten Brummelhuis een rode lijn: ict. Het kunnen omgaan met internettechnologie zien alle landen als essentieel. Hij vindt dat niet meer dan logisch. Ict vervult wereldwijd een sleutelrol om toegang te krijgen tot informatie. Daarvoor moeten leerlingen op internet kunnen zoeken, vinden en selecteren. Maar ict is ook het gereedschap om kennis te produceren en met elkaar te delen. Daar moet het onderwijs wat mee. Twintig landen Maar wat dan precies? En hoe? Dat is volgens Ten Brummelhuis nooit echt goed onderzocht. Hij verwacht dat een onderzoek van de International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) aanknopingspunten zal bieden. In twintig landen worden kinderen getest op hun kennis en vaardigheden met de computer en het internet. Nederland doet ook mee. Ten Brummelhuis is projectleider. Leerlingen doen praktische opdrachten waarbij ze informatie moeten zoeken, maar ook resultaten op internet met anderen gaan delen. Het onderzoek staat in de startblokken. De eerste scholen zijn uitgenodigd om de toetsen bij leerlingen af te nemen. Dat moet uitwijzen welke opdrachten werkbaar zijn voor het onderzoek. Voorlopig ben ik positief als het gaat om de ict-kennis en -kunde van Nederlandse kinderen. Ook wij in Nederland hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in ict-infrastructuur. Leerlingen hebben veel technische vaardigheden in het bedienen van ict. Nu moet duidelijk worden in hoeverre zich dat uitbetaalt in betere onderwijsprestaties en vaardigheden die leerlingen later nodig hebben. Over de hele wereld is 21st century readiness dus een prominent thema. Ook Europees Commissaris Neelie Kroes, belast met de portefeuille Digitale agenda, onderschrijft het belang. Starters op de arbeidsmarkt moeten kennis hebben van de laatste ict-ontwikkelingen. Het gaat om cruciale zaken en niet zomaar om nice to have -kennis. De bereidheid is er dus volop. Nu nog de slag maken naar de onderwijspraktijk. 4 - vo najaar 2011

5 Singapore Het Ministery of Education (MOE) van Singapore ontwikkelt beleid to better prepare our students to thrive in a fast-changing and highly-connected World. De overheid van het Aziatische land wil vooral de creativiteit, de innovativiteit en het cultureel inlevingsvermogen van jongeren verbeteren. Dat moet ondermeer leiden tot a self-directed learner who questions, reflects, perseveres and takes responsibility for his own learning. Om dat te bereiken, komen er speciale centra voor kunst, cultuur en sport. Daarnaast krijgt iedere school twee zogenoemde PAL (Programme for Active Learning) -ruimtes. Hier kunnen leerlingen sporten, muziek maken of andere creatieve activiteiten ondernemen. Ook wordt er in het lespakket meer tijd gereserveerd voor lichamelijke opvoeding. Finland Het onderwijs van Finland staat wereldwijd hoog aangeschreven. Finland bekleedt al jarenlang een toppositie in de mondiale onderwijsranglijsten zoals PISA. Future School of Finland moet het onderwijs verder verbeteren en klaar maken voor de toekomst. Het is een consortium van bedrijven, instanties en wetenschappelijke instituten. De Finnen besteden specifieke aandacht aan het welzijn en de motivatie van leerlingen. In Finland hebben leerkrachten veel vrijheid bij het maken van het lespakket. Dit project moedigt ze aan die te benutten en hun lessen zo divers mogelijk in te vullen en daarbij gebruik te maken van innovatieve hulpmiddelen en ict-technologieën. Verenigde Staten In de Verenigde Staten werkt het Partnership for 21st century skills (P21) aan het verbeteren van de zogenoemde 4C s: Critical thinking and problem solving, Communication, Collaboration en Creativity and innovation. De organisatie is een groot samenwerkingsverband van Amerikaanse multinationals zoals Microsoft, CISCO en Walt Disney en publieke instellingen. P21 ondersteunt scholen met toolkits en oefent daarnaast druk uit op de overheid om het middelbare onderwijs 21st century-proof te maken. Schotland Curriculum for Excellence moet Schotse kinderen in de leeftijd van 3 tot 18 klaarstomen voor de eisen van de 21e eeuw. Graham Donaldson, Chief inspector Her Majesty s Inspectorate of Education (HMIE, Schotse onderwijsinspectie) zegt over de noodzaak voor de veranderingen: It is clear that the future will require a population with the confidence and skills to meet the challenges posed by fast and far-reaching change. Schotland wil het onderwijs vooral degelijker en flexibeler maken en de schooluitval verminderen. vo najaar

6 In de praktijk Ook in Nederland wordt er, op bescheiden schaal, geëxperimenteerd met de mogelijkheden van ict in het onderwijs. De belangrijkste voorbeelden zetten we hier voor u op een rijtje. De relatie met 21st century skills wordt (nog) nauwelijks gelegd. Begrijpelijk, we staan immers pas aan het begin van het project. Dat neemt niet weg dat onderstaande praktijkvoorbeelden inspireren en een weg naar de toekomst tonen. Flipping the classroom Leerlingen die de lesstof buiten het klaslokaal en thuis zelfstandig bestuderen en vervolgens de les benutten om de stof uit te diepen. Unic in Utrecht experimenteert hiermee. Bij flipping the classroom draaien de rollen letterlijk om. Jelmer Evers, docent geschiedenis, is enthousiast over deze aanpak. Er wordt een beroep gedaan op mijn creativiteit. In plaats van de informatie over leerlingen uit te strooien, maak ik nu echt lesstof. Dat houdt mij als docent scherp. Ik haal er mijn beroepstrots uit. Dit past helemaal bij mij. Evers neemt van tevoren filmpjes op of plaatst op internet prezi-presentaties die de leerlingen zelfstandig kunnen bestuderen. Op school zijn er uren ingeroosterd waarin de leerlingen er vragen over kunnen stellen of er klassikaal mee aan de slag gaan. De leerlingen varen er over het algemeen wel bij, merkt Evers. Ze worden aangesproken op hun zelfstandigheid, kritisch denkvermogen en flexibiliteit. De meesten vinden het prettig. We geven het leerproces samen vorm en zij komen met suggesties. Ik merk dat deze generatie jongeren erg onderzoekend is en een behoorlijke zelfreflectie heeft. Kunnen de leerlingen die zelfstandigheid wel aan? Evers: Soms heeft een leerling wat extra hulp nodig. Geen probleem, dan schroeven we voor hem of haar die zelfstandigheid gewoon een tandje terug. De docent is van mening dat als je het onderwijs interessant wilt maken voor meer mensen, dit dé manier is. Het maakt van het docentschap een creatief beroep waarin je constant nieuwe prikkels krijgt. Minder les geven, meer les maken. Slimmerkunde Ik merkte dat kinderen veel van computers en internet weten, maar die kennis niet kunnen toepassen om slimmer te leren. Op een video van uitgeverij Malmberg is Tjeu Severijns aan het woord. De oud-schooldirecteur ontwikkelde samen met de uitgeverij een nieuwe onderwijsmethode: Slimmerkunde. Hiermee leren kinderen om zelfstandig oplossingen te zoeken, kritisch te denken en duidelijk te communiceren. Kortom, om slimmer te leren. Binnen de onderwijsmethode komen verschillende thema s aan bod: informatie, huiswerk, bronnen, planning, presentaties, gamen, blogs en veilig internetten. Elk thema wordt vanuit een praktische en een inhoudelijke kant belicht. Severijns: Leerlingen krijgen bijvoorbeeld de opdracht uit te zoeken hoe waardevol bepaalde informatie is. We leren ze om scherp te kijken naar de afzenders. Waar komt de informatie vandaan? Ook zachte vaardigheden komen aan bod. Met verschillende opdrachten leren jongeren samenwerken, overtuigen, onderhandelen en communiceren. De lesmethode is door zijn modulaire opzet breed inzetbaar. Scholen kunnen het materiaal gebruiken voor begeleid zelfstandig leren, als project of als onderdeel van e-learning (ICT-VOET). Ook is Slimmerkunde geschikt om in te zetten bij lesuitval en voor thema-avonden (voor ouders en leerlingen). Severijns: We hebben het pakket bovendien zo opgesteld dat het de scholen helpt om te voldoen aan de ict-eindtermen. Comprendo? Het Corlaer College in Nijkerk heeft een missie: jongeren een breder blikveld geven. We willen leerlingen niet alleen op cognitief gebied laten groeien, maar juist ook hun competenties verbeteren. Wanneer ze de school verlaten, moeten ze klaar zijn voor de 21ste eeuw, stelt Ronald Schaefer. Zijn school besteedt daarom bovengemiddeld veel aandacht aan skills als communicatie, zelfreflectie, kritisch denken en het werken in teams. Het Corlaer College schakelt hiervoor verschillende coaches in die de leerlingen helpen om hun persoonlijke vaardigheden te verbeteren. Ook maken ze gebruik van het programma Comprendo, een soort assessmentprogramma dat de voortgang bijhoudt. Schaefer: De leerling en de coach kunnen pas verder met een nieuwe vaardigheid als ze het er beide over eens zijn dat de vaardigheid voldoende is behandeld en geoefend. De scholengemeenschap heeft nóg een bijzonder project in de aanbieding: Expeditie Corlaer. Leerlingen gaan gedurende anderhalf jaar in teams aan de slag om samen een oplossing te vinden voor een maatschappelijk probleem. Ze gaan hierbij ook daadwerkelijk naar Gambia toe om een school te bouwen of naar Canada om de wetlands te beschermen. Tijdens het project passen veel docenten hun 6 - vo najaar 2011

7 vo najaar

8 lessen hierop aan. Ze werken intensief samen. Dat werkt prima. We merken dat leerlingen meer maatschappelijk betrokken raken. Als school vinden wij dat belangrijk. leeromgeving, we verbeteren ons onderwijs en we leren leerlingen hun weg te vinden in een maatschappij die bol staat van de ict. Goeroes en whizzkids Iedereen heeft zijn eigen beeldspraak om de mogelijkheden van ict te illustreren. Herman Rigter, directeur ict bij de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT), scoort met die van hem hoog op de schaal van originaliteit. Ict is de ideale manier om de flipperkast in het hoofd van een leerling te activeren. Een mooi beeld inderdaad, maar daar blijft het niet bij. In bijna alle lessen vormt ict een belangrijk onderdeel. Zo heeft binnen de VSAT op een tweetal scholen elke leerling zijn eigen laptop. Ook draaien er op een aantal locaties pilots met ipads en maakt de VSAT als geheel gebruik van cloud computing. Ook bijzonder: de leerlingen geven de docenten les. Dat moet je letterlijk opvatten, verklaart Rigter. Veel leerlingen weten meer van computers en ict dan de docenten. Daar maken wij gebruik van. We moedigen de leerlingen aan om hun kennis te delen, met andere leerlingen én met docenten. Zijn er ergens computerproblemen dan duiken de grootste goeroes daar meteen op. Zo leren docenten dagelijks van de 21ste-eeuwse whizzkids en omgekeerd ontwikkelen de leerlingen belangrijke vaardigheden als zelfstandigheid en samenwerken. De leerlingen krijgen dus veel vrijheid. Zo bepalen ze zelf wat ze op hun laptop zetten. Maar loopt er eentje vast, dan wordt die zonder pardon leeggemaakt. Met onze aanpak bereiken we drie doelen: we creëren een uitdagende Docenten delen kennis Drie initiatieven waarbij docenten met elkaar samenwerken en kennis delen: 1. Edublogger: een idee van docent speciaal onderwijs Kaj Rietberg. De gedachte is dat docenten op weblogs hun kennis en ideeën met elkaar delen. Rietberg: Zo kunnen we samen van het onderwijs een open plek maken, een plek waar iedereen leert. edublogger.nl 2. Marktplaats mbo: een kennisplatform voor docenten en managers in het mbo-onderwijs. Hier delen ze inspirerende praktijkvoorbeelden en content met elkaar. marktplaatsmbo.nl 3. Vakcommunities: een site die een overzicht biedt van een aantal specifieke gemeenschappen voor het voortgezet onderwijs. Hier kunnen docenten en specialisten vragen stellen, discussiëren en lesmateriaal uitwisselen. vakcommunitys.kennisnet.nl 8 - vo najaar 2011

9 Education is the most powerful weapon to change the world Wat meteen opvalt als je de profielen van de 21 learners leest, is de hoge mate van sociale betrokkenheid. De jongeren zetten zich in om mensen in hun omgeving te helpen. Neem nu de 22-jarige Edo. Hij is mede-oprichter van een website waar je online en gratis examens kunt oefenen. Bijna (!) jongeren schreven zich tot nu toe in bij studyflow.nl. Ook de 20-jarige Defano voelt zich betrokken bij het onderwijs, getuige zijn veelzeggende tweet: Education is the most powerful weapon which you can use to change the world. De jongeren die deelnemen aan het project 21st century skills zijn niet alleen betrokken, ze zijn vooral ook ondernemend. Bijna allemaal hebben ze een blog waarop ze discussiëren over van alles en nog wat. Een groot deel heeft daar zelfs een bedrijf(je) aan gekoppeld. De 14-jarige Freek maakt tegen betaling websites en alles daaromheen. Wilma (16) zit bij de Digiraad, een groep jongeren die praat over onderwerpen als de betrouwbaarheid van informatie op het internet. Respect en ondersteuning Praten, dat kunnen en willen ze allemaal. De learners hebben een mening over het onderwijs en hoe dat kan inspelen op de toekomst. Via social media en door Kennisnet georganiseerde bijeenkomsten denken ze actief mee over de skills van straks. En over de rol van docenten. De verhouding docent-leerling is volgens enkele jongeren aan revisie toe. Floor: Stel je eens kwetsbaar op als leraar en vraag aan je leerlingen om je iets te leren. Je krijgt er gegarandeerd een leerling voor terug die zich gewaardeerd voelt en meer betrokken zal zijn. De 21 learners vinden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun succes. Daarbij zijn ze afhankelijk van anderen, dat beseffen ze maar al te goed. Van de docent, van andere leerlingen. Lief zijn op internet, is een veelgehoord geluid. Als je je slecht gedraagt heeft dat een negatief effect. Ze willen rekening houden met hun omgeving, maar willen daar wel iets voor terug: respect en ondersteuning. Isarah (17): Ik vind dat de docent zijn vak moet promoten en leerlingen moet aanmoedigen, zodat het leren een stuk interessanter en leuker wordt. Overload Een andere belangrijke taak voor docenten is volgens de 22-jarige Niels: leren filteren. Jongeren worden overvoerd met informatie. Je zou spontaan ontploffen als je een bibliotheek binnenloopt. Op internet is de information overload nog groter. Docenten kunnen leerlingen leren selecteren welke informatie eventueel interessant is. Floor (24) doet daar nog een schepje bovenop: Veel vaardigheden en talenten leer je buiten school, binnen de school zouden die herkend en uitgediept moeten worden. De 21 learners Boyd (15) heeft een online tv-zender en magazine; Defano (20) verstuurde onlangs zijn ste tweet; Django (20) is bestuurslid bij de Delft Energy Club; Donny (21) richtte als jongste Nederlander een eigen stichting op voor maatschappelijk belang; Dzifa (16) is verslaafd aan Twitter; Edo (22) is mede-eigenaar van Studyflow; Floor (24) bespreekt op haar website grafisch werk; Niels (22) helpt mensen om slimmer te werken; Pim (15) is redacteur van scholieren.com; Robin Alyscha (19) klust bij via Twitter; Thijmen (19) is programmamaker bij Enschede FM; Freek (14) runt een eigen bedrijf; Iris (24) is een fervent blogger; Isarah (17) maakt zich druk om het broeikaseffect en armoede; Jiron (16) houdt van acteren; Luuk (16) is zelfbenoemd koning van de blogosphere; Martijn (20) runt samen met zijn moeder een weblog over ict in het onderwijs; Pauline (22) won de Miss Nerd verkiezing; Robert (17) is parttime ondernemer; Sven (15) heeft sinds kort een eigen bedrijfje; Wima (16) won de Meer informatie kunt u vinden op innovatie.kennisnet.nl/21-learners vo najaar

10 Hop, aan de slag! Bij mij op school hangen er wel overal smartboards, maar geen enkele docent weet hoe er mee om te gaan. Dat schrijft de 15-jarige learner Boyd op Facebook. Leeftijdsgenoot Pim twittert: Waarom in het onderwijs toch altijd die focus op wat niet mag en niet kan? Hij verwijst naar een uitspraak van Cameron Herald die hij op internet tegenkwam: Let s raise kids to be entrepreneurs. Assertieve leerlingen. De docenten krijgen er meer en meer mee te maken. Net zoals ze moeten leren omgaan met de nieuwste ict-tools binnen het onderwijs. Digibeten redden het niet meer. Ook veelzeggend: leerlingen riepen docenten op om deel te nemen aan de Kennisnet Summerschool over 21st century skills. Hop, aan de slag! Het is misschien even wennen, de toon van de generatie Y, maar hij gaat gepaard met veel betrokkenheid. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat leerlingen het idee hebben dat het onderwijs daarbij achterblijft. Communicatie van nu is anders dan die van de 20ste eeuw. Doe daar iets mee, is de boodschap van de jongeren aan het adres van de docenten. Open attitude Fons van den Berg (41) is nauw betrokken bij het project. Op LinkedIn geeft hij toe dat het voor docenten moeilijk is. Mijn generatie moet al behoorlijk zijn best doen om overeind te blijven in een wereld die voortdurend verandert. We hebben nog echt kennisonderwijs gehad en ik merk dat dat af en toe tekortschiet. Hij benadrukt dat het voor docenten belangrijk is te blijven leren - en te ontleren! Een open attitude ten aanzien van je eigen ontwikkeling. Jacolien van Dijk, wiskundejuf op het Griftland College in Soest brengt dat meteen in de praktijk. Een veelzeggende tweet: Iemand een idee hoe ik mijn activinspire-flipcharts op mijn imac kan maken? De nodige leerlingen zullen haar best kunnen helpen, maar die leerlingen willen óók geholpen worden, op hún manier. Docent Miriam Bakker-Gianotten, op LinkedIn: Ik denk dat we veel winnen als we het leerproces gaan zien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid, waarbij docent en leerling gebruik maken van de expertise van de één en de leergierigheid van de ander. 20ste-eeuws Fons van den Berg zet de boel op scherp: We hebben bijna alleen maar 20ste-eeuwse docenten en nog 20ste-eeuwsere lerarenopleidingen en pabo s. Daar hoeven we dus niet zoveel van te verwachten. Er zit maar één ding op en dat is het onderwijs teruggeven aan wie het toebehoort: de leerling. We hebben geen mensen met hoge CITO-scores nodig, maar Einsteins, Ockels, Freinets en Jobsons. Wordt vast en zeker vervolgd 10 - vo najaar 2011

11 Het idealisme behouden Klopt het wel wat de learners en de docenten roepen? Heeft de markt wel die 21st century skills nodig? Kennisnet vroeg zeven werkgevers om te reageren. Komt het geschetste beeld overeen met wat zij van de toekomstige werknemers eisen? Ja en nee, zo blijkt. Ja, de economie verandert - en dus ook de vereiste vaardigheden. En nee, want de learners hebben veelal een (te) naïef beeld van de werkplek van de toekomst. Om met dat laatste te beginnen. Hans Blankendaal is teammanager Ontwikkeling & Innovatie bij ECABO. Tijdens de bijeenkomst met werkgevers ging hij met de 21 learners in debat. De jongeren kunnen zich niet voorstellen dat je er binnen een project soms ook niet met elkaar uitkomt, dat je te maken hebt met minder gemotiveerde mensen en dat er dan iemand de knopen moet doorhakken. Mooi om te zien dat zij zich niet kunnen voorstellen dat er mensen zijn die ongemotiveerd naar hun werk gaan. Ik heb natuurlijk niet geprobeerd om het idealisme af te remmen en ze te confronteren met dat de werkelijkheid er anders uitziet. Zelfvertrouwen Volgens Els Jongbloed, zelfstandig interim HR-manager, moeten opleidingen er vooral naar streven om dat idealisme bij jongeren te behouden. Wat mij zo trof is dat ze allemaal zo krachtig in contact zijn met hun talent en passie en een fantastisch zelfvertrouwen uitstralen. Het is mijn vurige wens dat schoolleiders ervoor gaan zorgen dat jongeren dit idealisme behouden en met deze kwaliteiten de arbeidsmarkt betreden. Misschien zijn ze nog wat naïef over de rol van werkgevers, maar daar staat tegenover dat ze kracht en zelfvertrouwen bezitten. De economie verandert. Ondernemerschap staat daarin centraal, in de meest brede betekenis van het woord. De learners willen straks vooral ook plaats- en tijdsonafhankelijk werken. Werkgevers moeten in hun ogen sturen op resultaat, niet op aanwezigheid. Gertjan Kleinpaste werkt als freelance manager. Volgens hem zal er inderdaad meer flexibiliteit ontstaan. We gaan in de toekomst minder functiegericht werken, maar taakgericht. Scholen moeten leerlingen daarop voorbereiden. Samen ondernemen Gonny Vink is partner van het bedrijf Work21. Ondernemerschap is volgens haar het toverwoord van de toekomst. De werkgever en werknemer van straks gaan samen ondernemen. Er zullen nieuwe vormen van partnership ontstaan. Tijdens de gesprekken merk ik dat de jongeren hier enthousiast over zijn. En een kritiekpunt: Wat ik wel merk is dat ik nog weinig discipline en focus zie. De jongeren hebben moeite met concentratie. Dat is wel een belangrijke vaardigheid als je zelf je werk moet gaan organiseren. vo najaar

12 Dé 21st century skills? En zo komen we uit bij de definitie van de 21st century skills. Hoe gaan we die omschrijven? In losse termen, dat is inmiddels wel duidelijk geworden. De skills zijn (voorlopig?) niet te vangen in mallen. Wel komen we uit op zeven min of meer door iedereen benoemde vaardigheden. Een vertrekpunt, zeg maar. Laat we beginnen met Creativiteit. Learner Pim (15) laat er geen misverstanden over bestaan. Op Facebook schrijft hij: School vermoordt creativiteit. Je leert op een bepaalde manier denken, omdat iets anders gewoon fout is. Maar er bestaan geen foute of goede antwoorden. Deze visie bestaat niet binnen de school zoals wij die kennen. Dat is jammer want juist dat stimuleert creativiteit. Een zwart-wit beeld, maar feit is wel dat creativiteit een belangrijke vaardigheid is om (straks) als ambitieuze werknemer te slagen. En de jongeren van nu en straks zijn ambitieuzer dan die van pakweg tien jaar geleden. Daar moet het onderwijs iets mee. En daar kán het onderwijs ook iets mee, dat blijkt wel uit de School vermoordt creativiteit. Pim getoonde innovatieve slagkracht van de afgelopen decennia. Ook vaak genoemd: Ict-geletterdheid. Volgens de 14-jarige learner Freek reageert het onderwijs te conservatief op de mogelijkheden die ict biedt. De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd ermee kunnen. Over het gebruiken van een ipad bijvoorbeeld zijn ze heel onzeker en bang, omdat ze niet weten hoe je er mee om moet gaan. De docenten erkennen dit en zijn ook op zoek naar houvast, bijvoorbeeld in de vorm van praktische tools. Ze begrijpen dat ict-geletterdheid een absolute must zal worden in de bedrijfspraktijk en dus ook in het onderwijs. Deze skill heeft veruit de meeste impact. Traditionele leermiddelen zullen meer en meer worden vervangen. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de jongeren weliswaar prima uit de voeten kunnen met de techniek, maar niet goed weten hoe die te gebruiken. Onderzoekers zien juist dáár een belangrijke rol voor het onderwijs. De brug naar Samenwerken en Kritisch denken is daarmee geslagen. Twee vaardigheden die weliswaar bekend zijn, maar die een andere, meer eigentijdse invulling krijgen. De relatie tussen leerling en docent bijvoorbeeld, die zal minder hiërarchisch worden. Maar ook die tussen werknemer en werkgever. De kenniseconomie vereist zelfstandigheid en projectmatig werken. Het is aan het onderwijs om de leerlingen hier op voor te bereiden. Communiceren is een vaardigheid die ook een opfrisbeurt kan gebruiken. De populariteit van social media zegt genoeg. Jongeren weten elkaar te vinden en zeggen duidelijk wat ze ergens van vinden. Ze zijn assertief en ondernemend. Eigenschappen die de bedrijven (van straks) kunnen waarderen. Ondernemers verwachten van de jongeren die de arbeidsmarkt betreden bovendien Probleemoplossende vaardigheden. Het ook weten te gebruíken van kennis. Het efficiënt zoeken, vinden en toepassen daarvan. Als laatste skill noemen we Sociale- en culturele vaardigheden. Maatschappelijke betrokkenheid, respect hebben voor een 12 - vo najaar 2011

13 De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd met ict kunnen. Freek ander, weten hoe je met elkaar om moet gaan. Uit de CV s van de 21 learners blijkt dat het wel goed zit met deze vaardigheid. Althans, qua intentie. Vrijwel allemaal zijn ze op de een of andere manier betrokken bij de samenleving. Docenten kunnen deze houding verder uitbouwen en sturen. Wat ook u waarschijnlijk opvalt in deze opsomming is de sterke overlap tussen de skills. Ze hebben allemaal op de een of andere manier met elkaar te maken. Dat is ook logisch, want ze proberen stuk voor stuk dezelfde kapstok te vangen: de 21ste eeuw. We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving. Wilma Lef en lief Opvallend is dat de 21 learners ook andere vaardigheden centraal stellen. Zoals lief zijn, bijvoorbeeld. Aardig zijn voor een ander levert iets op. Lef hebben, wordt ook vaak genoemd. Durven om voor je idealen en ambities op te komen. Geen grenzen zien, dat is belangrijk in de 21ste eeuw, twittert een van de jongeren. Nog een opvallende: We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving. De opdracht is duidelijk. Wie pakt de handschoen op? De zeven 21st century skills 1. Creativiteit 2. Samenwerken 3. Ict-geletterdheid 4. Kritisch denken 5. Communiceren 6. Probleemoplossende vaardigheden 7. Sociale- en culturele vaardigheden vo najaar

14 Visieontwikkeling en professionalisering van docent moet nu prioriteit krijgen Toine Maes Algemeen directeur Kennisnet Vier in Balans Monitor 2011: de stand van zaken Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af van de samenhang die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de ict-toepassing en de leerling. Dit blijkt uit de Vier in Balans Monitor 2011 die deze maand zal verschijnen. Deze jaarlijks verschijnende onderzoeksmonitor geeft een overzicht van de stand van zaken wat betreft ict-gebruik in het onderwijs en is gebaseerd op het Vier in Balans-model. Dit model gaat er van uit dat de inzet van ict alleen didactische meerwaarde biedt wanneer de vier bouwstenen visie, deskundigheid, ict-infrastructuur en digitaal leermateriaal in onderlinge samenhang worden ingezet. Uit de Vier in Balans Monitor 2011 blijkt dat het gebruik van ict door leraren gestaag toeneemt, met 2-3% per jaar. Driekwart van de leraren gebruikt ict, het gaat dan vooral om tools zoals tekstverwerking en internet. Daarnaast maken leraren vooral gebruik van methodegebonden programmatuur die dikwijls voorziet in oefenstof. Tweederde van de leraren voelt zich voldoende vertrouwd om ict te selecteren en in te zetten voor in de les. In het voortgezet onderwijs wordt daarnaast ook de Elektronische Leeromgeving (ELO) veelvuldig gebruikt. Met de verdere toename van het gebruik van ict, neemt ook het gebruik van digitaal leermateriaal toe. In het vo is ruim eenderde van het gebruikte lesmateriaal digitaal. Het gaat hier zeker niet alleen om materiaal van educatieve uitgeverijen, ongeveer eenderde van alle leraren ontwikkelt wel eens zelf digitaal leermateriaal. Ruim 40% van de leraren in het onderwijs vindt het wenselijk dat leerlingen beschikken over een eigen laptop, hoewel dit ook in het vo steeds vaker voorkomt is dat op de meeste scholen nog verre van de realiteit. Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot beroep doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren voelen zich daarbij het meest ondersteund door samenwerking met collega s en een management die het gebruik van ict krachtig ondersteunt. Ondersteuning vanuit het management houdt in het beschikbaar stellen van goede ict-voorzieningen en de ontwikkeling van een breed gedeelde visie op het gebruik van ict voor onderwijsdoeleinden. Download of bestel een exemplaar van de Vier in Balans Monitor 2011 nu op onderzoek.kennisnet.nl vo najaar 2011

15 Hoe nu verder? We hebben nog een lange weg te gaan, dat blijkt wel uit het project 21st century skills. Het zal bovendien een weg zijn met de nodige hobbels en kuilen. Maar ook een weg met kansen. Kansen die we kunnen en moeten pakken om ons onderwijs en de leerlingen klaar te maken voor de 21ste eeuw. Laten we allemaal de handschoen oppakken en ieder op zijn eigen manier een bijdrage leveren aan dit belangrijke vraagstuk. Ons werk wordt er bovendien alleen maar leuker en interessanter door. Kennisnet zal deze reis blijven voeden. Op alle mogelijke manieren. Met proefprojecten, onderzoek, Summerschools, LinkedIn-discussies, noem maar op. Daarbij hebben we uw kennis en ervaringen hard nodig. Laten we er samen voor zorgen dat we de skills voor de toekomst nog beter op ons netvlies krijgen. En dat we op de internationale kaart blijven staan als hét onderwijsland bij uitstek. Veel succes! Meepraten en/of volgen kan via: LinkedIn: linkd.in/rlrjow Facebook Groep: Facebook Pagina: Mark van den Ende, Melanchton innovatie.kennisnet.nl/21-learners Twitter: #21learners vo najaar

16 Nieuws Boek TweePuntNul nu te bestellen Wat is dat Twitter toch? En Facebook en Hyves en Wikipedia en WordPress en Bing en icloud en Prezi en en en Hoe vaak hoort u die vraag niet om u heen. Voor iedereen die dat niet weet is BoekTweePuntNul bedoeld. Louis Hilgers en Tessa van Zadelhoff namen het initiatief voor een bijzonder boek op basis van co-creatie: een spontaan collectief van 125 co-auteurs vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg en de overheid legt 125 Social Media, Web 2.0 en Webtools helder en vooral begrijpelijk uit. Naast een algemene uitgave, verschijnt ook een onderwijsuitgave met veel tips voor de inzet van social media in de dagelijkse lespraktijk. Daarnaast aandacht voor de didactiek en uitleg over wat bijvoorbeeld Creative Commons precies inhoudt. BoekTweePuntNul is nu te bestellen via boektweepuntnul.nl. Digitale leermiddelen beter bereikbaar Eén keer met de eigen account inloggen en meteen bij alle digitale tekstboeken, oefeningen en toetsten kunnen die voor een leerling relevant zijn? Dat is vanaf dit schooljaar niet langer toekomstmuziek. Vier grote educatieve uitgeverijen zetten met het project Directe Toegang de stap om de bereikbaarheid van digitaal lesmateriaal te vergroten. Door een koppeling te maken met de eigen elektronische leeromgeving van de school is enkel het inloggen op deze elo voldoende voor directe toegang, maar ook scholen die geen elo gebruiken kunnen op verschillende manieren toegang krijgen tot het materiaal van de betrokken uitgeverijen. Scholen die naast het materiaal van de uitgeverijen op dezelfde makkelijke manier toegang willen tot nog meer educatief materiaal, kunnen zich bovendien via de eigen elo kosteloos aansluiten bij de Kennisnet Federatie. Benieuwd naar de ervaringen, overwegingen en keuzes van andere scholen waar het gaat om de toegang tot digitale leermiddelen? Op docentvo.kennisnet.nl/fed staan interviews met enkele scholen over het thema. Kaarten op tafel met Leading Practices Waar zou voor onze leerlingen de echte waarde van ict zitten? Hoe versterken we onze aanpak met ict? Welke type ict-toepassingen zouden bij ons op school het beste werken? Docenten en schoolleiders kunnen deze vragen beantwoorden met behulp van de Leading Practices. Dit instrument is ontwikkeld door Kennisnet en bestaat uit een set kaarten en een handleiding met instructies over het proces. De kaarten zijn te downloaden op docentvo.kennisnet.nl/leadingpractices Iedereen kan metadateren met MetaPlus Eind september is MetaPlus live gegaan. MetaPlus is een nieuwe dienst van Kennisnet. Met deze dienst kunnen gebruikers zelf metadata van leerobjecten verrijken. Dit betekent dat als u een leerobject heeft gevonden waarbij bijvoorbeeld niet staat aangegeven voor welke klas deze geschikt is, u dit kunt toevoegen. Vanaf dat moment kunnen ook anderen het vinden op de door u toegevoegde metadata. MetaPlus is te bereiken via metaplus.kennisnet.nl maar ook bijvoorbeeld via Wikiwijs. De gelanceerde versie van MetaPlus zal een Quick Start zijn: dat betekent dat de functionaliteiten in eerste instantie beperkt zijn, maar dat er doorontwikkeld wordt. Wilt u meer weten of meedenken? Dat kan via metadateerfaciliteit.uservoice.com Colofon Kennisnet indruk VO is een gratis blad voor docenten werkzaam in het voortgezet onderwijs. Van de Kennisnet indruk bestaat ook een aparte uitgave voor het basisonderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op indruk.kennisnet.nl. Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de licentie naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken als gehanteerd door Creative Commons. Hoofdredactie: Petra Balk Eindredactie: Jiska Verschoor Tekstbijdragen: Anton Dautzenberg, Erik Hannema, Frans Schouwenburg, Bram Litjens Fotografie: Etienne Oldeman Vormgeving: The Public Group, Rotterdam Druk: OBT de Bink, Leiden Issn: Reacties en suggesties: indrukvo@kennisnet.nl Op reportages en interviews, foto s en illustraties berusten auteursrechten.