Reactie van het NiNsee op de Canon van Nederland

Transcriptie

1 1 Reactie van het NiNsee op de Canon van Nederland 1. Aanleiding en Inleiding 2. Uitgangspunten canoncommissie 3. De canon en slavernij 4. Reactie van het NiNsee 5. Conclusie en aanbevelingen 24 april 2007

2 2 1. Aanleiding en Inleiding De canoncommissie verwacht van geïnteresseerden in de Canon een reactie -op- hoofdlijnen voordat de commissie haar eindrapport uitbrengt. Het NiNsee maakt van deze gelegenheid gebruik om allereerst haar waardering uit te spreken voor het werk van de commissie om vervolgens haar opinie te geven over het voorliggende werk. De basis van onze reactie is tweeledig. Op de eerste plaats behoort NiNsee tot een van de organisaties die door de canoncommissie is geconsulteerd en op de tweede plaats vormt slavernij het onderwerp waar het NINsee zich mee bezighoudt - een van de vijftig Canon vensters. De reactie van het NiNsee is alsvolgt opgebouwd. We geven een korte samenvatting van de uitgangspunten van de canoncommissie, gevolgd door een korte weergave van het onderdeel slavernij zoals gepresenteerd in het venster van de Canon. Daarna volgt de inhoudelijke reactie van het NiNsee en tenslotte een conclusie. 2. Uitgangspunten canoncommissie Het rapport van de canoncommissie bestaat uit twee delen; deel A en deel B. Deel A handelt over de achtergrond, het proces en de legitimering van het werk van de canoncommissie. Deel B is gewijd aan de nadere uitwerking van de canon en een overzicht van de hoofdlijnen van de Nederlandse geschiedenis dat gediend heeft als richtlijn voor de selectie van de onderdelen van de Canon. De canoncommissie werd zoals zij het zegt - geboren onder een bewolkt gesternte. Dit was de zorg omtrent het lage kennispeil op het gebied van de Nederlandse geschiedenis en cultuur bij een groeiend deel van de bevolking (pp.85). De commissie is gevraagd om een historische en culturele canon van Nederland te presenteren. Een canon wordt omschreven als die waardevolle onderdelen van onze cultuur en geschiedenis die we via het onderwijs aan nieuwe generaties willen meegeven (Deel A pp.14). Toch stelt de commissie uitdrukkelijk geen nieuw, geprofileerd schoolvak canon voor. De commissie heeft een voorstel ontworpen dat past binnen het bestaande stelsel van schooltypen, vakken, proporties en eindtermen, dat tegelijk voldoende consistent en robuust is om met toekomstige veranderingen mee te kunnen. Zij zegt een geïntegreerde canon te presenteren met als niet gering bijkomend voordeel dat verbanden en verbondenheid goed zichtbaar zijn, terwijl verkaveling op - voorhand over vakken en vakonderdelen feitelijk onrecht zou doen aan het beginsel van een canon. Op grond van deze overwegingen ziet de commissie de canon bij voorkeur twee keer in het onderwijs passeren: een keer in het basisonderwijs en daarna nog eens in de onderbouw van het voorgezet onderwijs (pp Deel A). Ook verdient de canon een plaats in het onderwijs van universiteiten (en hogescholen), en ook in hun onderzoek (pp.59 Deel A). De commissie maakt ook duidelijk dat de canon van Nederland geen Klaagmuur en ook geen corvee is. Hij is een positieve factor, niet tegen de moderniteit gericht, maar juist een waardevolle kracht daarachter. Mede daarom de keuze van de commissie voor het frontispice. (pp.11). Verder benadrukt de commissie dat de canon wellicht het collectief geheugen van een land kan weerspiegelen, maar

3 3 nooit de identiteit ervan. De canon dient daarom ook in een breder perspectief geplaatst te worden en wel in de context van de verbetering van kennis en innovatie in dit land. Om het in de woorden van de commissie te zeggen: Onze stelling is echter dat het voor de kwaliteit van kennis en innovatie in dit land van wezenlijk belang is dat wij ook investeren in algemene ontwikkeling en immateriële infrastructuur(...) Creativiteit heeft immers alles te maken met verbanden leggen tussen uiteenlopende gebieden, en het vermogen out of the box te denken (...) Aldus bezien vormt de canon een cultureel kapitaal met potentieel zeer grote rendementen (pp Deel A). In haar reactie heeft het NiNsee uitdrukkelijk rekening gehouden met deze uitgangspunten van de canoncommissie. Het NiNsee is zich er terdege van bewust dat de vijftig venters bedoeld zijn als een pakket waarmee iedereen die in Nederland onderwijs doorloopt voortaan zou moeten kennismaken, maar dat ze op zichzelf geen uitgewerkt curriculum, of een apart schoolvak vormen. Ook zijn ze op geen enkele wijze restrictief en limitatief van aard. 3 De Canon en slavernij Zoals hierboven opgemerkt handelt deel B van het rapport van de canoncommissie over de nadere uitwerking van de canon en geeft het een overzicht van de hoofdlijnen van de Nederlandse geschiedenis dat gediend heeft als richtlijn voor de selectie van de onderdelen van de canon (Deel B pp.6). Pagina 54 en 55 in Deel B van de canon handelen over de slavernij. De titel van dit venster is: Ca Slavernij: Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld. Het onderdeel over de slavernij wordt gepresenteerd als een historisch verhaal. Het heeft een begin (ca. 1637) en een einde (1863). Het vertelt hoe Nederland betrokken raakte bij de slavenhandel in Afrika en in de Nieuwe Wereld. Volgens deze beschrijving waren het de Portugezen die een begin maakten met de slavenhandel; andere Europese landen werden er naderhand bij betrokken. In Nederland was het de West-Indische Compagnie (WIC), die de drijvende kracht was achter deze slavenhandel. Het verhaal informeert de lezer ook over de wijze waarop de slaven aan het werk werden gesteld in het Caribische gebied, het georganiseerde verzet van de tot slaaf gemaakten en ten slotte over de opheffing van de slavernij in De reactie van NiNsee Een van de hoofddoelstellingen van het NiNsee is gericht op het levend houden van het Nederlandse slavernijverleden. Het NiNsee vervult deze taak door 1) het organiseren op 1 juli van een jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de Nederlandse slavernij, 2) een semi-permanente tentoonstelling over het slavernijverleden, 3) het geven van onderwijs over slavernij, 4) documentatie over de Nederlandse slavernij en 5) onderzoek naar het Nederlandse slavernijverleden,

4 4 abolitie en emancipatie. In dit opzicht zijn de activiteiten van het NiNsee van belang voor de canon. Het is het NiNsee opgevallen dat de titel van het slavernij venster de inhoud niet op een juiste wijze weergeeft. De inhoud van het slavernij venster is verhalend en behandelt een deel van de historische componenten van de slavernij, maar de vertelling staat los van de culturen, die zich aan beide kanten van de Atlantische Oceaan ontwikkelden. Het NiNsee wil bij de gekozen weergave een zevental kanttekeningen plaatsen. 1 De titel van het venster luidt: Ca Slavernij: Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld. Er is sprake van een inconsistentie tussen titel en inhoud. In de titel wordt gesproken van mensenhandel, maar de inhoud spreekt van slavenhandel. Dit laatste (d.i. slavenhandel) suggereert dat de mensen die werden gekidnapt en gedwongen werden getransporteerd om tot slaaf gemaakt te worden, al slaven waren in Afrika. Voor dit laatste ontbreekt echter het bewijs. Met andere woorden, zoals de titel nu luidt lijkt het erop alsof het begrip slavernij geoperationaliseerd is als mensenhandel plus dwangarbeid = slavernij. Dit is onjuist. Daarom stellen wij in onze conclusie voor om een andere titel te gebruiken. Hierbij moet rekening gehouden worden met de zogenaamde driehoeksrelatie (Europa, Afrika, Amerika) die het slavernijsysteem kenmerkte. Het NiNsee stelt een tweetal nieuwe titels voor: 1) Slavernij: mensenhandel, slavenarbeid en verzet in de Atlantische Wereld of 2) Slavernij, Abolitie en Emancipatie. 2. Opvallend is de gehanteerde terminologie in het slavernijvenster. Daarin wordt gesproken van weglopers in plaats van ontvluchtten aan de slavernij en van bosnegergemeenschappen in plaats van marron gemeenschappen. Om een gebalanceerder perspectief te krijgen op de geschiedenis en om de leerlingen te leren dat geschiedverhalen uit verschillende perspectieven geschreven kunnen worden is aansluiting bij deze terminologie nodig. 3 Het verhaal over de slavernij is uit haar institutionele en culturele context gehaald. Zoals het nu staat weergegeven kunnen kinderen er eenvoudig uit concluderen dat het de Portugezen en de West-Indische Compagnie waren die verantwoordelijk zijn voor de slavenhandel en de slavernij. Slavernij was echter een institutie die volledig legaal was. De WIC functioneerde dus binnen gevestigde en geaccepteerde instituties uit die tijd. 4 Er bestaat een groot verschil tussen enerzijds gedwongen arbeid en anderzijds slavernij. Dit wordt in het verhaal niet duidelijk. Slavernij is een systeem waarbij getracht wordt de onderworpene totaal te beheersen; fysiek, mentaal en ook cultureel. Gedwongen arbeid is een specifieke vorm van arbeid. Niet alle

5 5 gedwongen arbeid is slavenarbeid. Daarentegen kan men slaaf zijn zonder tot dwangarbeid te zijn veroordeeld; dit was het geval bij baby s, sommige kinderen, zieken en bejaarden onder slavernij. 5 De goederen die de tot slaaf gemaakten produceerden hadden een bestemming: Europa. In de vertelling wordt dit niet geïndiceerd. De goederen die de tot slaaf gemaakten produceerden waren van invloed op de consumptie patronen en de cultuur van hen die het consumeerden. Het verhaal maakt hiervan geen melding. 6 De vertelling zwijgt over de invloed die slavernij had op de menselijke verhoudingen, namelijk, de dominanten ten opzichte van de gedomineerden, de sociale, raciale en etnische hiërarchie die ontstond, stereotypen, vooroordelen, racisme en wederzijds wantrouwen. De erfenis van de slavernij heeft ook zijn invloed op het geheugen, onze herinnering en het erfgoed. 7 Er bestaat een nauwe relatie tussen onderzoek en onderwijs. Wat wordt onderwezen is veelal afgeleid van datgene wat we hebben onderzocht. Het onderzoek naar het Nederlandse slavernijverleden is verre van compleet. Dit dient duidelijk te worden in het verhaal. 5. Conclusie en aanbeveling: Slavernij geschiedenis als herdefiniëring van de nationale cultuur en geschiedenis? Het vraagstuk van de slavernij is veel breder en complexer van aard dan gepresenteerd in de canon. Om tegemoet te komen aan de omvattendheid en complexiteit van het onderwerp is het NiNsee van mening dat de titel van het venster over de slavernij anders moet luiden. Dit omdat slavernij een middel was tot het bereiken van een doel. Slavernij was gericht op dwang, controle en manipulatie van sommige mensen (middel) en wel op zodanige wijze dat zij bepaalde goederen moesten produceren (doel). De geproduceerde goederen van de tot slaaf gemaakten hadden een doel en een bestemming en waren van invloed op de consumptie patronen en cultuur van de ontvangende landen. Wat ook niet duidelijk wordt is de invloed van de canon, in ons geval slavernij, op de hoofdverhaallijn (Master Narrative) van de Nederlandse historie en cultuur. Kortom de samenhang tussen slavernij en de andere onderwerpen in de canon is niet duidelijk. Om enkele voorbeelden te geven; wat is de samenhang tussen de WIC en de VOC, tussen de zwarte modellen die Rembrandt en Rubens schilderden en het slavernijsysteem, tussen slavernij en de Franse tijd, tussen slavernij en de grondwet van 1848, tussen slavernij en de aanklacht van Max Havelaar tegen de wantoestanden in Indië, enzovoort. Het valt ten slotte aan te bevelen dat de canon in het algemeen ook iets zegt over slavernij in de menselijke geschiedenis en over bezit slavernij (chattel slavery) in het bijzonder, want daar dient het hoofdstuk over slavernij in de canon over te gaan. Het NiNsee wil graag betrokken worden bij de verdere uitwerking.