Zorg op afstand via het beeldscherm

Transcriptie

1 Factsheet Zorg & Technologie voor bestuurders en managers in de zorg Zorg op afstand via het beeldscherm Gebaseerd op de brochure Schermzorg van Jan Thie, Vilans. Door Tjitse Mandemaker, Vilans Schermzorg is een nieuw zorggebied, waarvoor ook wel woorden worden gebruikt als zorg-op-afstand, telemedicine en e-health. Schermzorg als een combinatie van technologie en bijbehorende zorg- en dienstenarrangementen, biedt nieuwe mogelijkheden voor invulling van de relatie tussen cliënt en zorgverlener. De eerste ervaringen met projecten waarin schermzorg wordt toegepast, laten zien dat schermzorg de kwaliteit van leven van cliënten kan verbeteren, de mantelzorg de gelegenheid kan geven om de eigen sociale contacten te blijven onderhouden en het werk van zorgverleners kan verrijken. Aan het behalen van deze positieve effecten zijn wel de nodige voorwaarden en condities verbonden. De opgedane leerervaringen worden in deze factsheet vertaald in drie kansrijke combinaties van doelgroepen en voor hen geschikte vormen van zorg-op-afstand. Schermzorg als onderdeel van zorg op afstand Onder schermzorg verstaan we het gebruik van een tweeweg beeld- en geluidsverbinding in de zorg door een cliënt en een hulpverlener. Schermzorg maakt onderdeel uit van een nieuw zorggebied dat zorg op afstand heet. Tot zorg op afstand behoren ook werkwijzen als bewaking op afstand via sensoren, telemedicine en e-health. Schermzorg maakt audiovisuele communicatie tussen cliënt en hulpverlener mogelijk. Ondanks dat cliënt en hulpverlener zich niet in elkaars nabijheid bevinden, kunnen zij elkaar zien, met elkaar spreken en informatie uitwisselen. Overigens zijn er ook vormen van zorg op afstand mogelijk waarbij geen beeldscherm nodig is; daarover later meer. Op dit moment verkeert het toepassen van schermzorg nog in de beginfase. De meeste projecten hebben tot doel om de mogelijkheden van schermzorg te verkennen. Toepassingen waarmee thans gewerkt wordt, zijn de ondersteuning van zelfmanagement door mensen met een chronische ziekte, nazorg na ontslag uit het ziekenhuis, begeleiding en ondersteuning van de mantelzorger, persoonlijke veiligheid en zorgalarmering en toegang tot de dienstverlening. We bespreken hierna de belangrijkste leerervaringen van deze toepassingen van schermzorg. In de serie Zicht op zorg en technologie publiceert Vilans elk jaar vier brochures over technologieën die geschikt zijn voor toepassing in de zorg- en dienstverlening aan ouderen en mensen met beperkingen. Naar aanleiding van elke publicatie verschijnt een aanvullende factsheet die toepassing van de betreffende technologie belicht vanuit het perspectief van bestuurders en managers in de zorg. Deze factsheet behandelt de technologie van schermzorg zoals beschreven in de brochure Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm. Factsheet Zorg & Technologie 1

2 Ondersteuning van het zelfmanagement Uit onderzoek blijkt dat zelfmanagement leidt tot beter omgaan met een chronische aandoening zoals diabetes, chronisch hartfalen, depressie of COPD. De cliënt wordt een actieve partner in de behandeling. Schermzorg maakt het mogelijk dat de cliënt kan communiceren met zorgverleners en lotgenoten; dat de cliënt online toegang heeft tot informatie over ziekte, behandeling, hulpmiddelen; en de mogelijkheid om gemeten waarden van bijvoorbeeld bloedsuiker, gewicht of bloeddruk in te voeren. Als bij afwijkende waarden het systeem automatisch een arts of gespecialiseerde verpleegkundige waarschuwt, spreken we van telemonitoring. Nazorg bij ontslag uit het ziekenhuis Ziekenhuizen streven er naar om de opnameduur voor een behandeling zo kort mogelijk te houden. Ook worden steeds meer medische ingrepen uitgevoerd in de vorm van dagbehandeling. Deze ontwikkelingen hebben niet alleen tot gevolg dat de cliënt eerder thuis is, maar ook dat de cliënt een grotere verantwoordelijkheid draagt voor het herstel. Om de cliënt te ondersteunen bij het op de juiste wijze innemen van medicijnen, het verzorgen van een wond en het opvolgen van leefregels, kunnen schermzorg en telemonitoring goede diensten bewijzen. Ondersteuning van de mantelzorg Het grootste deel van alle zorguren in Nederland worden door mantelzorgers voor hun rekening genomen. De aanwezigheid van mantelzorg levert een belangrijke bijdrage aan thuis kunnen blijven wonen van ouderen, mensen met een beperking en mensen met een chronische aandoening. Het is dan ook belangrijk dat we voorkómen dat mantelzorgers hun vaak zware en langdurende taak niet meer aankunnen en overbelast raken. Veel onderzoeken laten zien, dat dit gevaar niet denkbeeldig is. 35 % van de mantelzorgers van mensen met matige dementie hebben lichamelijke of mentale klachten. Bij mantelzorgers van mensen met ernstige dementie loopt dit op tot 45%. Overbelasting van de mantelzorg is dan ook de belangrijkste reden voor opname van mensen met dementie in een verpleegvoorziening. Schermzorg kan de mantelzorg ondersteunen door informatieverstrekking, communicatie met hulpverleners en contacten met lotgenoten en de cliënt (als de mantelzorger elders woont). Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm Meer informatie over de in deze factsheet besproken aspecten van schermzorg, is te vinden in de brochure Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm. In deze publicatie worden de verschillende toepassingsmogelijkheden van schermzorg besproken; komt de betekenis van schermzorg voor de cliënt, de mantelzorger en de zorgprofessional aan de orde; en wordt de technologie en organisatie van schermzorg behandeld. De brochure Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm is te bestellen via > webwinkel. Factsheet Zorg & Technologie 2

3 Maatschappelijke participatie van cliënt en mantelzorg Voor cliënten met verminderde mobiliteit en mantelzorgers die vaak thuis moeten blijven, biedt een beeldscherm (een computer met webcam en internettoegang) alternatieve mogelijkheden om in contact te blijven met anderen en mee te doen aan de samenleving. Videocommunicatie maakt contacten mogelijk met familieleden, vrienden en buurtgenoten, maar ook met bijvoorbeeld een ouderenadviseur. Via internet heeft men toegang tot een breed scala aan activiteiten (film, muziek, spelletjes met anderen) en diensten zoals een thuiszorgorganisatie, klussendienst en winkels met thuisbezorging. Persoonlijke veiligheid en zorgalarmering Veiligheid en zich veilig voelen zijn belangrijke voorwaarden waaraan voldaan moet worden om kwetsbare mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. In aanvulling op personenalarmering kan schermzorg in combinatie met een zorgcentrale verschillende veiligheidsfuncties bieden, zoals: Een goede morgen en goede avond service, waarbij op een vast afgesproken tijdstip door de centralist videocontact wordt gezocht met een cliënt. Een oogje in het zeil houden, waarbij een centralist tijdelijk de bewaking van een cliënt met dementie overneemt, zodat de mantelzorger het huis uit kan. Meer informatie over deze mogelijkheid vindt u in de brochure Met het oog op de ander (te bestellen via > webwinkel) en de bijbehorende factsheet Ondersteuning voor partners van thuiswonende mensen met dementie (te downloaden vanaf Verificatie na een alarmering. In combinatie met camera s in alle vertrekken van het huis, kan schermzorg worden benut om na een alarmering contact te leggen met de cliënt en te zien wat er aan de hand is. Voordeurbewaking. Om kwetsbare mensen te beschermen tegen personen die zich onder valse voorwendselen toegang tot de woning willen verschaffen, kan een videocamera worden ingezet waarmee een centralist het contact met de bezoeker kan overnemen. De reeks Zicht op zorg en technologie De reeks Zicht op zorg en technologie is een kennisproduct van de Vilans afdeling Technologie en Toegankelijkheid. De publicaties in deze reeks behandelen technologieën die geschikt zijn voor toepassing in de zorg en dienstverlening aan ouderen en mensen met beperkingen. Reeds verschenen zijn: Horen, zien en reageren. Signalering op afstand bij ouderen en mensen met een beperking. Met het oog op de ander. Technologie voor partners van thuiswonende mensen met dementie. Van voorlichting tot verlichting. Licht voor ouderen en mensen met dementie. Ieder slot zijn eigen sleutel. Oplossingen voor de sleutelproblematiek in de zorg. Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm. Binnenkort verschijnt Van ingang tot uitgang. Voor iedereen een veilige weg naar binnen en naar buiten. Zie ook Bestelling van de afzonderlijke brochures alsmede een abonnement op de reeks Zicht op zorg en technologie is mogelijk via > webwinkel. Factsheet Zorg & Technologie 3

4 Mogelijkheden van schermzorg Uit de proefprojecten met schermzorg komt naar voren dat dit nieuwe medium diverse mogelijkheden biedt om de kwaliteit van leven van cliënten en mantelzorgers te verbeteren. Daarnaast is schermzorg van invloed op de relaties van zorgverleners en zorgcentralisten met hun cliënten. Cliënten noemen als belangrijke pluspunten van de verschillende functies van schermzorg: Het hebben van oogcontact is een meerwaarde vergeleken met telefonisch contact. Schermzorg geeft cliënten meer regie over het eigen leven en het verloop van de revalidatie of aandoening. Cliënten met schermzorg in de woning en gecombineerd met personenalarmering, voelen zich veiliger, minder eenzaam en meer betrokken bij hun sociale omgeving. Mantelzorgers benoemen als voordelen van de functies van schermzorg: Oogcontacten met zorgverleners en lotgenoten geven mantelzorgers meer zelfvertrouwen. De toegang tot voor hen relevante informatie heeft een positief effect op de kennis en vaardigheden van de mantelzorgers, die daardoor zijn of haar taak met meer zekerheid uitvoert. Het tijdelijk uit handen geven van de bewaking van een cliënt geeft de mantelzorger de mogelijkheid om sociale contacten te blijven onderhouden. Zorgverleners en zorgcentralisten zien het werken met videocommunicatie (schermzorg) op de volgende punten als een verbetering van hun werkbeleving: Het vaker oogcontact hebben met de cliënt maakt het mogelijk om beter in te spelen op de zorgvraag van de cliënt. Door middel van camera s en/of sensoren krijgen de hulpverleners en centralisten een beter beeld van de cliënt, zijn toestand, gedrag en situatie, waardoor de cliënt beter kan worden bewaakt en geactiveerd. Voorwaarden voor schermzorg De hiervoor genoemde mogelijkheden om de kwaliteit van leven, zorg en werken te verbeteren, kunnen alleen worden gerealiseerd als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan: Cliënten dienen ondersteuning te krijgen bij het wennen aan en leren omgaan met de technologie door middel van voorlichting, instructie en training, een helpdesk en een servicedienst. Mantelzorgers dienen beschermd te worden tegen overbelasting. Het gevaar van overbelasting is niet denkbeeldig als door de inzet van schermzorg cliënten langer thuis blijven wonen en mantelzorgers taken van zorgverleners gaan overnemen. Voor de zorgverlening en de zorgverleners is het van belang dat de functies van schermzorg onderdeel uit maken van aangepaste zorgprogramma s en dienstenarrangementen die de mogelijkheden van schermzorg benutten, de juiste condities daarvoor creëren en mogelijk ongewenste effecten onderkennen en tegengaan. Vilans / Kennis die werkt in zorg Bij Vilans werken circa honderdvijftig medewerkers op het gebied van innovatie en implementatie in de zorg. Vilans is werkzaam op de gebieden van technologie & toegankelijkheid, kwaliteit van zorg en samenleving & beleid. Vilans is gehuisvest op Catharijnesingel 47, Postbus 8228, 3503 RE Utrecht. Telefoon +31 (0) , info@vilans.nl Website: Factsheet Zorg & Technologie 4

5 Succes- en faalfactoren van schermzorg Uit de tot nu toe opgedane ervaringen met schermzorg laten zich drie vormen onderscheiden met het oog op de daaraan verbonden succes- en faalfactoren. Videocommunicatie in combinatie met allerlei veiligheidsfuncties zoals personenalarmering, brand- en inbraakalarmering alsmede de goede morgen, goede avond service. Het zijn juist deze veiligheidsfuncties die een brede doelgroep van zelfstandig wonende ouderen aanspreekt. Veiligheid wordt door hen gezien als een noodzakelijke voorwaarde om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. Vormen van videocommunicatie die de cliënt in staat stellen om (oog)contact te onderhouden met familieleden, vrienden, kennissen en buurtgenoten, spreken zowel ouderen als mantelzorgers erg aan. Het is bij uitstek een functie die mensen die zich door een verminderde mobiliteit aan huis gebonden voelen, in staat stelt om sociale contacten te blijven onderhouden. In aanvulling op deze sociale contactfunctie zijn deze doelgroepen geïnteresseerd in diensten zoals informatieverstrekking, dienstverlening aan huis, enz. Schermzorg waarin telemedicine toepassingen centraal staan, zijn interessant voor specifieke groepen mensen met een chronische aandoening zoals COPD, diabetes en hartfalen. Het betreft zeer op de betreffende aandoening toegesneden toepassingen in nauwe samenwerking met gespecialiseerde verpleegkundigen, huisartsen en medisch specialisten in het ziekenhuis. Elk van de hiervoor genoemde doelgroepen vraagt om een eigen vorm van schermzorg. De specifieke vorm van schermzorg heeft zowel betrekking op de te bieden functionaliteiten en de bijbehorende dienstverlening als op de eisen die aan het technische systeem worden gesteld, met name waar het gaat om de aan te sluiten sensoren en meetapparatuur en de software die de gegevens moet verwerken. Een ander verschilpunt tussen de genoemde vormen van schermzorg voor de verschillende doelgroepen, betreft de schaalgrootte van de toepassing. Telemedicine toepassingen van schermzorg zijn doorgaans kleinschalig van aard. De cliënten uit deze doelgroep wonen bovendien verspreid over de stad en het platteland. De brede doelgroep van zelfstandig wonende ouderen heeft een grote omvang. Toch zijn projecten die getracht hebben in één grootschalige uitrol deze hele doelgroep oudere cliënten in het werkgebied aan de schermzorg te krijgen, weinig succesvol geweest. Het aantal oudere cliënten dat de aangeboden functies wilde gebruiken cq. er voor wilde betalen, bleef in deze projecten doorgaans sterk achter bij de verwachtingen. Het meest succesvol zijn tot nu toe projecten geweest die een beheerste groeistrategie hanteerden. Deze groeistrategie kenmerkt zich door: In samenwerking met de betrokken woningcorporaties stap voor stap wooncomplexen waar veel ouderen wonen op het videocommunicatiesysteem aansluiten. De aangeboden functionaliteiten bestaan primair uit veiligheidsfuncties, communicatiefuncties en welzijnsfuncties. De betrokken ouderen goed informeren over de mogelijkheden en ruim de tijd geven (zes tot twaalf maanden) om kostenloos te wennen aan de voordelen van de nieuwe functies die de technologie te bieden heeft. De auteurs Tjitse Mandemaker is als expert innovatiemedewerker werkzaam bij Vilans als coördinator wonen, welzijn en zorg. Jan Thie is arts en als expert innovatiemedewerker werkzaam bij Vilans. Hij houdt zich bezig met technologie om mensen met beperkingen en zorg zo zelfredzaam mogelijk in hun eigen huis te laten wonen. Voorbeelden zijn infuustechnologie, telemedicine en videocommunicatie. Factsheet Zorg & Technologie 5

6 De financiering van schermzorg Veel van de tot nu toe uitgevoerde projecten op het gebied van schermzorg hebben een experimenteel karakter. Een belangrijk doel is doorgaans het opdoen van leerervaringen met deze nieuwe technologie en bijbehorende zorg- en dienstverlening. De kosten van deze experimenten worden veelal gedekt door subsidies van provincies, gemeenten, verzekeraars en woningcorporaties. Voor een meer structurele financiering van schermzorg zijn op dit moment verschillende mogelijkheden aanwezig. De AWBZ beleidsregel Zorginfrastructuur bij extramurale zorg maakt technologische voorzieningen mogelijk bij nieuwbouw of verbouw van een woningcomplex. Als de extramurale indicatie verzorging of verpleging omvat, is levering van schermzorg (screen-to-screenzorg) mogelijk op basis van de AWBZ Beleidsregel Extramurale Zorg. Volgens de huidige planning is deze specifieke beleidsregel per 1 januari 2009 niet meer van toepassing. Ondersteuning van de mantelzorg is onderdeel van het vierde prestatieveld van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) waarvoor de gemeenten verantwoordelijk zijn. Vormen van schermzorg die zich richten op het ondersteunen van de mantelzorg kunnen via de Wmo gefinancierd worden. De Kenniscirkel Domotica voor wonen en zorg Als u daadwerkelijk aan de slag wilt met schermzorg, dan is een abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor wonen en zorg interessant. Voor abonnees is hier o.a. meer gedetailleerde informatie beschikbaar over praktische toepassingen van schermzorg in de vorm van voorbeeldprojecten. Tevens vindt u hier een actueel overzicht van alle betrokken systemen voor schermzorg en meer uitgebreide systemen waar videocommunicatie deel van uit maakt. De kenniscirkel biedt informatie over de meest recente ontwikkelingen, voorbeeldprojecten en modelwoningen, functionele programma s van eisen voor domoticatoepassingen, evaluatieonderzoeken, geeft u toegang tot een database met alle in Nederland verkrijgbare domoticaproducten, ondersteunt lokale initiatieven, geeft een nieuwsbrief uit en organiseert regelmatig bijeenkomsten over actuele ontwikkelingen en excursies naar modelwoningen. De brochurereeks Zicht op zorg en technologie is bij het abonnement op de kenniscirkel inbegrepen. Meer informatie vindt u op Telemedicinetoepassingen van schermzorg ter ondersteuning van het zelfmanagement van mensen een chronische aandoening en in het kader van nazorg na ontslag uit het ziekenhuis en dergelijke, kunnen uit de Zorgverzekeringswet worden vergoed. In wooncomplexen waar veel ouderen wonen, zijn woningcorporaties vaak bereid te investeren in de veiligheid van hun huurders. Dit moet doorgaans per complex en per verhuurder worden geregeld. Vormen van schermzorg die toegang geven tot allerlei diensten, vragen doorgaans een maandelijkse eigen bijdrage van de cliënt. Factsheet Zorg & Technologie 6

7 Factsheets Zorg & Technologie voor bestuurders en managers in de zorg In aanvulling op de publicaties in de reeks Zicht op zorg en technologie, verschijnt over elk thema een factsheet met aanvullende informatie die van belang is voor bestuurders en managers in de zorg. De volgende factsheets zijn beschikbaar: Ontwikkelingen in de markt en de technologie voor bewaking en alarmering voor ouderen en mensen met beperkingen - Nieuwe doelgroepen vragen om een innovatieve strategie. Ondersteuning voor partners van thuiswonende mensen met dementie. Techniek maakt nieuwe zorg- en dienstenarrangementen mogelijk. Licht voor ouderen en mensen met dementie. Oplossingen voor het sleutelprobleem in de zorg. Zorg op afstand via het beeldscherm. Deze factsheets zijn te downloaden vanaf de website Factsheet Zorg & Technologie 7