Sociale Plattegrond Syllabus

Transcriptie

1 2013 Sociale Plattegrond Syllabus Provinciebestuur West-Vlaanderen Dienst Welzijn Sociale Planning

2 Inhoud Inhoud Inleiding DEEL I: Welzijn en Welvaart in verandering Evolutie nachtwakerstaat moderne welvaartstaat actieve welvaartstaat Het welzijnsbeleid: een kluwen Tendensen Van aanbod- naar vraag-gestuurde zorg Professionalisering van de zorg Vermaatschappelijking van de zorg Schaalvergroting versus decentralisering Vermarkting van de zorg Matteüseffect Kwaliteitszorg Hulpverlening en ICT Integraal werken Preventie / proactief werken DEEL 2: Hulpverlening: een schets van diverse sectoren en diensten Leefbaarheid Opbouwwerk Referentiekader Samenlevingsopbouw Korte historiek Structurering van de sector Programma sporen Methoden, technieken, instrumenten Buurtwerk Beknopte historiek Missie en opdrachten Methodische principes Afstemming en samenwerking Straathoekwerk Definitie en doelgroep Maatschappelijke positie Literatuurlijst Het Algemeen Welzijnswerk Het private Algemeen Welzijnswerk (AWW) Historiek Twee types van CAW s Het openbaar algemeen welzijnswerk: het OCMW Historiek Werking en taken Het lokaal sociaal beleid en het Sociaal Huis S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

3 2.4 Uitdagingen voor de toekomst Interessante websites Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Historiek Beleid Actoren Psychiatrische ziekenhuizen (PZ) Psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (PAAZ) Psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) Beschut wonen (BW) Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) Psychiatrische zorg in de thuissituatie (ambulant) Mobiele teams Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheidszorg (VVGG) Actoren middelengebruik Mantelzorg en zelfhulp Straathoekwerk De eerstelijnszorg Ambulante alcohol- en drughulpverlening Semi-residentiële alcohol- en drughulpverlening Residentiële alcohol- en drughulpverlening Tendensen en recente initiatieven Preventie KOPP (Kinderen van Ouders met Psychiatrische Problematiek) Integrale zorg: Outreach teams Buddywerking Ontstaan koepel belangenbehartigingsorganisatie Uitdagingen voor de toekomst Mattheuseffect Stijging van het aantal psychische problemen Beeldvorming van de GGZ verbeteren Interessante websites Hulp aan personen met een handicap Historiek Beleid Actoren Het Vlaams agentschap voor Personen met een handicap Zorgaanbod Tendensen en vernieuwingen in de sector Zorgregie Zorggradatie Uitdagingen voor de toekomst Interessante websites Het woon- en zorgbeleid Structurering De informele zorg S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

4 5.1.2 De formele zorg Ouderenzorg Missie / toegangspoort Structurering van de sector Woonzorglijn Ambulante diensten Semi-residentieel Residentieel Uitdaging naar de toekomst Geraadpleegde en interessante bronnen Kinderen, jongeren & gezin Opvoedingsondersteuning Actoren Jeugdhulp Integrale Jeugdhulp Modulering van de jeugdhulp Rechtstreekse en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp Cliëntoverleg Kind & Gezin Beknopte historiek Missie en visie Preventieve gezinsondersteuning Kinderopvang Adoptie Uitdagingen voor de toekomst Geraadpleegde en interessante bronnen Leerlingenbegeleiding Structurering Opdracht en werkdomeinen Uitdagingen voor de toekomst Geraadpleegde bronnen en interessante sites Justitie en Hulpverlening Slachtoffers Het Hulpaanbod Slachtofferzorg Slachtofferbejegening bij de politie Slachtofferonthaal Slachtofferhulp Slachtoffertherapie Het Justitiehuis JUSTITIEEL WELZIJNSWERK Justitieel Welzijnswerk binnen de gevangenis Justitieel welzijnswerk buiten de gevangenis DE PSYCHOSOCIALE DIENSTEN BINNEN DE GEVANGENIS Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Psychosociale dienst (PSD) Etnisch-culturele minderheden S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

5 8.1 Voor een goed begrip Inleiding Terminologie (Gemeentelijke) integratiediensten Kerntaken Kader Werking Integratie, inburgering, sociaal tolken en vertalen Vzw desom Integratie Inburgering (onthaalbureaus) Sociale tolken en vertalen Telefonisch tolken Taallessen voor etnisch-culturele minderheden Huis van het Nederlands Rechtshulp voor etnisch-culturele minderheden Vluchtelingen, asielzoekers en mensen zonder papieren Asiel in België Asielprocedure Opvang asielzoekers Mensen zonder papieren Doelgroep zigeuners, woonwagenbewoners en voyageurs Mensen van de weg Specifieke thema s Racismebestrijding Noord-Zuid-samenwerking Zelfzorg Informatie, overleg, federaties en koepels Bronnen Info S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

6 INLEIDING Het welzijnswerkveld is ruim en complex. Alleen al in West-Vlaanderen zijn er honderden organisaties, instanties, werkvormen actief. Dat een kat er haar jongen niet meer in vindt, hoeft dus niet te verwonderen. Om aan dat euvel te verhelpen, werd door de Vlaamse provincies en de VGC in 2001 het initiatief genomen om een sociale kaart uit te bouwen. Deze sociale kaart bevat alle voorzieningen werkzaam in het brede welzijnswerkveld in Vlaanderen en Brussel. Al gauw bleek dat de databank met bijhorende zoekmodule op zich niet volstond om soelaas te bieden aan het ondoorzichtige kluwen dat het welzijnswerkveld geworden is. Vandaar dat 6 jaar geleden de idee geopperd werd om vorming te organiseren met de sociale kaart als vertrekpunt: de sociale plattegrond. Bedoeling van deze vorming was om de verschillende welzijnssectoren die fichegewijs in de sociale kaart zijn opgenomen een gezicht te geven. Het vormingspakket bestond uit 2 delen. Enerzijds was er syllabus, waarin de verschillende sectoren kort beschreven werden: historiek, beleid, actoren, tendensen en vernieuwingen in de sector en uitdagingen voor de toekomst. Voor de opmaak van deze syllabus werd een beroep gedaan op de sociale hogescholen in West-Vlaanderen. Anderzijds was er een tweedaagse vormingssessie waarin de syllabus gepresenteerd werd. De vormingssessies werden in samenwerking met de regionale welzijnsraden opgezet, om zo geografisch spreiding in de provincie te garanderen, de hogescholen stonden in voor de sprekers. Het grote succes van 2008 vroeg om een herhaling. De syllabus, die u voor u hebt, werd intussen meermaals en in verschillende provincies herwerkt. In 5 jaar tijd is de sector immers sterk geëvolueerd. Relevante vernieuwingen werden mee opgenomen. Een aantal rubrieken die ook in de sociale kaart zijn opgenomen, maar nog niet in deze syllabus zullen later aan deze syllabus toegevoegd worden: tewerkstelling, huisvesting en onderwijs. Ook nu weer vormt de syllabus de leidraad voor een tweedaagse vormingsreeks, die uitdrukkelijk bedoeld is voor startende beroepskrachten en vrijwilligers uit de private en openbare welzijnssectoren die naast de eigen sector ook andere welzijnssectoren beter willen leren kennen. We vonden in de welzijnsraden weer een bereidwillige partner voor de praktische organisatie, lectoren van Howest en Vives nemen opnieuw het inhoudelijke deel voor hun rekening. We hopen hiermee een bijdrage te leveren aan uw exploratie van het welzijnswerkveld. 5 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

7 DEEL I: WELZIJN EN WELVAART IN VERANDERING 1 1. EVOLUTIE NACHTWAKERSTAAT MODERNE WELVAARTSTAAT ACTIEVE WELVAARTSTAAT Tot het einde van de 19 e eeuw was België een zogenaamde nachtwakerstaat. De overheid stond enkel in voor de fysieke veiligheid. Ze mengde zich niet met het maatschappelijke leven van haar burgers. Het waren aanvankelijk vooral private initiatieven, zoals religieuze gemeenschappen, die de armenzorg en de gezondheidszorg op zich namen, maar ook steden waren vrij vroeg actief in de armenzorg en gezondheidszorg. 2 Vanaf het begin van de 20 e eeuw zien we de eerste tekenen van een zich ontwikkelende welvaartstaat. Herman Deleeck omschrijft de welvaartstaat als de samenlevingsvorm waarbij een aantal grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk raamkader, effectief gewaarborgd worden. Dit alles binnen het raam van de parlementaire democratie en met behoud van de markteconomische productiewijze. (Deleeck, 2008). 3 De wet van de openbare onderstand van 1925 is daar een voorbeeld van. Na de Tweede Wereldoorlog spreken we van de moderne welvaartstaat. In deze periode van economische bloei grijpt de overheid verregaand in, in de economie en het maatschappelijk leven, met als doel voor iedereen een welzijn te garanderen. Middelen daartoe zijn bijvoorbeeld het sociale herverdelingssysteem en de bescherming tegen grote sociale risico s. De gevolgen blijven niet uit. Om er enkele te noemen: de lonen stijgen, het onderwijs wordt gedemocratiseerd, de welzijnssector wordt sterker ontwikkeld. De jaren zeventig van de vorige eeuw kondigen een nieuw welzijnstijdperk aan. De economische crisis noopt de overheid te besparen. De welzijnssector is één van de slachtoffers, met als gevolg veel schaalvergroting in een poging tot meer efficiëntie, de introductie van een registratie en kwaliteitszorgsysteem ook in functie van efficiëntie en effectiviteit, maar evenzeer het ontstaan van lange wachtlijsten in bepaalde sectoren zoals de sector van personen met een handicap. In de jaren negentig waait er een nieuwe beleidswind. De idee dat de burger actief moet streven naar zijn participatie en sociale integratie, wint stilaan veld. De actieve welvaartstaat is geboren. De burger moet zijn verantwoordelijkheid opnemen en arbeid is hierbij het centrale begrip. Participatie 1 Dit hoofdstuk is voornamelijk en vrij integraal gebaseerd op de syllabus Sociale Plattegrond 2012 van de provincie Vlaams-Brabant en de KH Leuven, Departement Sociale School Heverlee. Hier en daar werden aanpassingen gemaakt op basis van verdere actualisering, van klemtonen en van vertaling naar de situatie in de provincie West-Vlaanderen. 2 Denk aan het Sint Janshospitaal in Brugge of De Bijloke-site in Gent. 3 Deleeck, H. De architectuur van de Welvaartstaat opnieuw bekeken. Acco, Leuven, S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

8 in de maatschappij kan het best bereikt worden via arbeid, zo gaat de redenering. Toch blijft België een welvaartstaat: de overheid moet de burgers kansen aanreiken om maatschappelijk te participeren. Dat ze dat doet, blijkt uit de cijfers: 40% van het Belgische BNP gaat naar sociale uitkeringen en diensten. De actieve welvaartstaat berust dus op de idee van een evenwicht tussen rechten en plichten: de burger heeft sociale rechten, maar daartegenover staat dat hij ook de plicht heeft zich actief in te zetten in de maatschappij. De evolutie naar de actieve welvaartstaat zien we bijvoorbeeld overduidelijk in de introductie van een inburgeringscursus voor nieuwkomers in ons land. Nieuwkomers hebben, onder bepaalde voorwaarden, het recht om naar België te komen. Maar ze hebben ook de plicht om zich actief te integreren in onze maatschappij. Daartoe zijn ze verplicht om een inburgeringscursus te volgen. 2. HET WELZIJNSBELEID: EEN KLUWEN Zeggen dat België een ingewikkelde overheidsstructuur heeft, is een open deur intrappen. Ook het welzijnsbeleid weerspiegelt dit kluwen. Dit beleid wordt immers door verschillende overheden gevoerd. Het probleem is dat de grenzen van hun bevoegdheden niet altijd even duidelijk zijn, wat soms leidt tot bevoegdheidsconflicten. Ten eerste is er het Europese beleidsniveau. Net zoals vele andere domeinen, wordt het welzijnsbeleid meer en meer door de Europese Unie bepaald. Het departement Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke kansen van de EU legt in haar vernieuwde sociale agenda de nadruk op thema s zoals gezondheid, werkgelegenheid, de bestrijding van armoede (de reductie van de armoede met 20% tegen 2020 is één van de hoofddoelstellingen van Europa 2020) en discriminatie en op de doelgroep van kinderen en jongeren. Ten tweede voert ook de Federale Overheid een sociaal beleid. Door de staatshervorming van 8 augustus 1980 werden de persoonsgebonden materies, waaronder welzijn, naar de gemeenschappen overgeheveld. De niet-persoonsgebonden welzijnsmateries bleven een bevoegdheid van de federale overheid. Een derde beleidsniveau is de Vlaamse Gemeenschap. Sinds de tweede staatshervorming is ze bevoegd voor het welzijn van haar inwoners. De belangrijkste beleidsmakers op dit niveau zijn de minister, zijn kabinet, de administratie en de Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid, opgericht binnen de SERV. De provincie is het vierde beleidsniveau van welzijn. In mei 2013 werden enkele decretale opdrachten voor de provincies omschreven: sociale planning, sociale kaart, netwerking en impulsbeleid. Het beleidsakkoord tussen Vlaanderen en de provincies vult dit impulsbeleid verder in. Ten slotte is er het lokale niveau. Zoals in steeds meer beleidsdomeinen wordt ook binnen het welzijnsbeleid aan de gemeenten een coördinerende en/of regisseursrol opgelegd, bijvoorbeeld in het woonbeleid, lokaal sociaal beleid, het flankerend onderwijsbeleid, Over de jaren heen zien we dat de positie die de verschillende beleidsniveaus innemen, kan veranderen. Algemeen genomen kunnen we stellen dat het lokale niveau het belangrijkste was tot 7 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

9 ongeveer midden vorige eeuw. Nadien trok de federale overheid het welzijnslaken naar zich toe. Sinds de tweede staatshervorming is het dan weer de beurt aan het gemeenschapsniveau om de eerste viool binnen het welzijnsveld te spelen. Met het Vlinderakkoord staat een zesde staatshervorming voor de deur, met o.a. gevolgen voor de welzijns- en gezondheidssector. Zo voorziet dit akkoord ten eerste in een homogenisering van het beleid ten aanzien van personen met een handicap, door een overheveling naar de deelstaten van de mobiliteitshulpmiddelen en de tegemoetkoming hulp voor bejaarden. Ook het ouderenbeleid wordt integraal naar de Gemeenschappen overgeheveld. Ten derde wordt de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) gehomogeniseerd, door de overlegplatformen GGZ naar de gemeenschappen over te dragen alsook de volledige bevoegdheid over de psychiatrische verzorgingstehuizen en Beschut Wonen. Ten slotte gaan ook het preventiebeleid, waaronder middelenpreventie, en de organisatie en ondersteuning van de eerstelijnsgezondheidszorg over naar de deelstaten. Verder regelt het Vlinderakkoord enige communautarisering binnen justitie. Enerzijds zullen strafuitvoering, slachtofferonthaal, eerstelijnshulp en betoelaagde opdrachten worden verschoven naar de gemeenschappen. Anderzijds versassen een aantal materies van het jeugdsanctierecht (bv. de regels m.b.t. de uithandengeving en het plaatsen in een gesloten instelling) eveneens naar de gemeenschappen. De decentralisering van het sociaal beleid zien we niet alleen in het overhevelen van federale welzijnsbevoegdheden naar de deelstaten. De laatste jaren komen de lokale overheden meer en meer (opnieuw) op de voorgrond als welzijnsbeleidsactor. Het Witboek Interne Staatshervorming van de Vlaamse overheid zegt het in niet mis te verstane woorden: een essentieel onderdeel van de interne staatshervorming bestaat in het versterken van de lokale besturen en het vergroten van hun autonomie en bevoegdheden (p.66). De decentralisering van het beleid rond de kinderopvang, met de recente aankondiging dat elke gemeente een lokaal loket kinderopvang zal voorzien, is hier een voorbeeld van. Tegelijkertijd wil de Vlaamse overheid de planlast van lokale besturen aan de band leggen, door, via het kaderdecreet planlastvermindering, vanaf 2013 de sectorale plannen af te schaffen en te vervangen door één strategische meerjarenplanning. 3. TENDENSEN In dit punt overlopen we enkele recente en minder recente evoluties die van belang zijn voor de hulpverlening. 3.1 VAN AANBOD- NAAR VRAAG-GESTUURDE ZORG Sinds het ontstaan van onze welvaartstaat heeft de overheid heel wat geïnvesteerd in de uitbouw van de welzijns- en gezondheidsvoorzieningen. Echter, vaak werd daarbij uitgegaan van het belang van de aanbieders van de zorg. Of de cliënt deze zorg daadwerkelijk nodig had, was zelden het hoofdmotief. Het aanbod stuurde m.a.w. de zorg. Het is pas de laatste decennia dat er meer en meer aandacht gaat naar vraag-gestuurde zorg, waarbij vertrokken wordt van de vraag van de cliënt. Het is niet langer zo dat de zorgaanbieders een standaard pakket van zorg mogen aanbieden, dat op maat is gesneden van de gemiddelde cliënt. Vraaggerichte zorg houdt in dat de cliënt, in samenspraak met de hulpverlener, de hulp ontvangt die 8 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

10 tegemoet komt aan zijn wensen. Hij behoudt maximaal de regie over zijn zorg. De hulpverlener luistert, informeert, adviseert en stimuleert. In de sector van de personen met een handicap is deze evolutie van cliëntgerichte zorg goed merkbaar. Vroeger vertrok de hulpverlening van een zorgaanbod, bijvoorbeeld een residentiële voorziening voor personen met een fysieke handicap, en keek men of de cliënt daarin paste. Nu vertrekt men meer en meer vanuit de vraag van de cliënt zelf. Aan welke zorg heeft hij behoefte? Om aan deze vraaggerichte zorg te kunnen beantwoorden, heeft het beleid o.a. het Persoonlijk Assistentiebudget (PAB) en nadien het Persoonsgebonden Budget (PGB) ontwikkeld (zie later). In dezelfde sector zijn onlangs de Diensten Ondersteuningsplan (DOP) geïntroduceerd. Deze diensten hebben als doelstelling via vraagverduidelijking te komen tot een ondersteuningsplan. Bij de overgang van aanbod- naar vraag-gestuurde zorg, zijn drie evoluties belangrijk: Het bestaan van een gediversifieerd en flexibel aanbod aan hulpverleningsmogelijkheden. Heel wat sectoren zijn in die richting geëvolueerd. Nemen we bij wijze van voorbeeld de ouderensector. Ongeveer dertig jaar geleden was het aanbod in deze sector beperkt tot residentiële hulpverlening. Vandaag de dag is dat aanbod veel ruimer: het woonzorgdecreet somt maar liefst negen verschillende diensten in de thuiszorg en vier types van ouderenvoorzieningen op. Registratie van de zorgvraag. Tot voor enkele jaren werden de zorgvragen niet of nauwelijks op een uniforme manier opgetekend. Dit had tot gevolg dat er geen algemeen beeld kon worden gevoerd over de zorgvragen. Stilaan komt hierin verandering. De sector van de personen met een handicap was één van de eerste sectoren die een beeld kon geven van de zorgvraag op macroniveau. Dit gebeurt via de provinciale Centrale Registratie Zorgvraag (CRZ). Sinds begin 2009 kan de registratie van de zorgvraag ook elektronisch gebeuren. Ook de Centra Algemeen Welzijnswerk beschikken sinds 2003 over een eenvormig registratiesysteem: Tellus. Meer recent startten de Centra Geestelijke Gezondheidszorg in 2007 met een elektronisch patiëntendossier (EPD), met als doel de zorgvraag op een eenvormige wijze op te tekenen. In de beleidsbrief van Vandeurzen staat uitdrukkelijk de doelstelling vermeld om te investeren in een verbeterde elektronische registratie, gegevensverzameling en uitwisseling. Participatie van de zorgvrager in het beleid. De participatie van de doelgroep in het beleid is lange tijd miskend. Niet zozeer de cliënten, maar wel de werkgevers en werknemers werden lange tijd beschouwd als partner van de overheid in 9 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

11 het beleid. De cliënt liet zich vooral horen via allerlei belangengroepen, zoals de Gezinsbond, ziekenfondsen, GRIP 4, De laatste jaren doet zich ook hier een kentering voor. In de in 2007 gestarte Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid (SAR WGG), de opvolger van de Vlaamse Gezondheidsraad en de Welzijns- en Gezinsraad, zijn cliënten vertegenwoordigd. Samen met vertegenwoordigers van voorzieningen, van het personeel, van sociaaleconomische organisaties en onafhankelijke deskundigen, brengen zij in deze raad advies uit voor de Vlaamse overheid en doen ze beleidsvoorstellen. In verschillende zorgsectoren merken we eenzelfde ontwikkeling: de zorgvragers krijgen een stem bij het uitstippelen van het beleid. Zo heeft het ouderenparticipatiedecreet van 2004 ertoe geleid dat de Vlaamse Ouderenraad de representatieve gesprekspartner van de Vlaamse overheid is en de opdracht heeft advies uit te brengen over ouderenaangelegenheden. In deze raad zetelen vertegenwoordigers van ouderenorganisaties, van instellingen die met ouderen werken, van lokale en provinciale besturen en deskundigen. Een laatste voorbeeld halen we uit de Integrale Jeugdhulp. In de IJH wordt de inbreng van cliënten belangrijk geacht: De jeugdhulp voltrekt zich in dialoog en in volwaardig partnerschap met de personen tot wie de jeugdhulp zich richt (decreet van 7 mei 2004 betreffende de IJH). Dit komt tot uiting in het organogram van de IJH. Elke vijf jaar stelt het Managementcomité een Vlaams Beleidsplan IJH op. Hierbij wordt het bijgestaan door de Adviesraad, bemand door zowel hulpverleners als (vertegenwoordigers van) cliënten. Op het regionale niveau werkt de Regionale Stuurgroep dit Vlaamse beleidsplan uit in een Regioplan. Ook in de Regionale Stuurgroepen zetelen cliënten, naast hulpverleners en vertegenwoordigers van de provincie. Er gaat niet alleen meer aandacht naar participatie van de zorgvrager in het macrobeleid; de cliënt participeert ook meer en meer in zijn concreet hulpverleningsproces. Een voorbeeld hiervan is het cliëntoverleg in de IJH. De jongere en/of zijn ouders zitten samen met zijn hulpverleners rond de tafel. Een externe, onpartijdige voorzitter leidt het gesprek. De doelstelling van cliëntoverleg in de IJH is te komen tot een geïndividualiseerd zorgplan, wat ook samen uitgevoerd wordt. Het principe van cliëntoverleg in IJH werd zo waardevol bevonden dat in West- Vlaanderen dit cliëntoverleg openstaat voor alle doelgroepen/sectoren. In het nieuwe decreet IJH, dat op stapel staat, zal een apart hoofdstuk worden gewijd aan participatie. De overtuiging dat de cliënt in staat is zijn eigen keuzes te maken, al dan niet met hulp van hulpverleners. In het kader hiervan wordt vaak gesproken over empowerment. Van Regenmortel omschrijft empowerment als een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving. Het komt dus neer op de versterking van de maatschappelijke weerbaarheid van de cliënten, organisaties en de 4 GRIP staat voor Gelijke Rechten voor Iedere Persoon met een handicap. 10 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

12 samenleving. Dit gebeurt via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en via het stimuleren van participatie. In die zin is deze paragraaf niet los te zien van de vorige. 3.2 PROFESSIONALISERING VAN DE ZORG Over de eeuwen heen is de zorg steeds meer geprofessionaliseerd. Oorspronkelijk was de zorg hoofdzakelijk een familiale aangelegenheid en in handen van religieuze ordes. Ook lokale besturen bouwden de zorgsector mee uit. Naderhand werd de zorg meer en meer geprofessionaliseerd. Niet zozeer religieuzen, maar professionele hulpverleners bemanden hoe langer hoe meer de hulpvoorzieningen. Ook de laatste jaren zien we de tendens van professionalisering verder gaan. De demografische situatie, met de vergrijzing (binnen de vergrijzing) en de verdunning van de huishoudens voorop, gekoppeld aan het feit dat het aandeel vrouwen op de arbeidsmarkt stijgt, noopt tot meer professionele zorg in vervanging van de familiale zorg. Dit zien we bijvoorbeeld in de kinderopvang. Het percentage kinderen dat in een professionele voorziening opgevangen wordt, stijgt. Ook de thuiszorg is een sector die in een aantal jaar sterk geprofessionaliseerd is. Een laatste voorbeeld zijn de Centra Algemeen Welzijnswerk. Vaak gestart als initiatieven van geëngageerde vrijwilligers, zijn ook zij sterk geprofessionaliseerd, ondanks het feit dat ze nog steeds met vele vrijwilligers werken. Iedereen weet dat de vraag naar personeel in de zorg het aanbod veruit overtreft. Zorgpersoneel is schaars. Daarom startte de overheid met verschillende campagnes. Wordt zorgverlener, en beteken echt iets voor mensen is daar één van. Daarnaast is in de meeste provincies een samenwerking gestart met de VDAB, met als taak werkzoekenden of zij die zich willen herscholen, toe te leiden naar een zorgopleiding. 3.3 VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG De verschillende overheden beschouwen vermaatschappelijking van de zorg als één van de speerpunten van hun welzijnsbeleid. De enge invulling van vermaatschappelijking van de zorg wijst op veranderingen in de organisatie van de zorg, de zogenaamde de-institutionalisering. Dit is het proces waarbij grootschalige instellingen worden hervormd tot kleinschalige hulpverleningsmogelijkheden, geïntegreerd in de maatschappij. Maar vermaatschappelijking van de zorg kan ook ruimer gedefinieerd worden als de combinatie van veranderingen in de organisatie van de zorg en in de visie op zorg, nl. de evolutie naar een cliëntgericht ondersteuningsmodel, ten koste van het medische model. De aanleiding voor deze evolutie is een geheel van factoren met o.a. de veranderende zorgvraag zorgvragers zijn vragende partij om meer in de maatschappij zelf geholpen te worden, nieuwe ideeën over wat de ideale zorg is, medische en therapeutische ontwikkelingen en de vraag naar meer kostenbeheersing. De geestelijke gezondheidszorg vormt het typevoorbeeld van vermaatschappelijking in Vlaanderen. In een eerste fase lag de nadruk op de uitbouw van grote instellingen, ver weg van de natuurlijke 11 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

13 leefomgeving van de zorgvragers. Vanaf midden jaren 70, met de invoering van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, werd begonnen met de geleidelijke afbouw ervan. Twintig jaar later daalde, naar aanleiding van de reconversiebesluiten, het aantal bedden in de psychiatrische residentiële sector en zagen alternatieve voorzieningen het licht, zoals initiatieven van beschut wonen. Artikel 107 van de federale ziekenhuiswet uit 2008 levert een financieringstechniek die nog meer vermaatschappelijking in de geestelijke gezondheidszorg toelaat. Psychiatrische ziekenhuizen kunnen sindsdien flexibeler omspringen met de middelen die ze ontvangen van de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. De mogelijkheid bestaat om de middelen te behouden, ook wanneer het gedeeltelijk andere zorgvormen en inhouden organiseert. Ten slotte is ook de psychiatrische thuiszorg een factor in de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg. Eenzelfde evolutie van vermaatschappelijking vinden we terug in de ouderensector, met daarbij oog voor dementerende ouderen, de bijzondere jeugdzorg en de sector van personen met een handicap. De minister van Welzijn, Jo Vandeurzen formuleert vermaatschappelijking als de baseline van Perspectief 2020, het witboek m.b.t. personen met een handicap: Zoveel mogelijk gewoon in de samenleving en zo weinig mogelijk uitzonderlijk en afzonderlijk. In de context van vermaatschappelijking van de zorg kunnen we ook zorgboerderijen als voorbeeld aanhalen. Een zorgboerderij is een land- of tuinbouwbedrijf waar mensen uit kwetsbare groepen (bv. jongeren uit de Bijzondere Jeugdzorg, personen met een handicap, ouderen, psychiatrische patiënten) opgevangen kunnen worden. Zij functioneren mee in het bedrijf via allerhande activiteiten. Maar belangrijker is dat ze in de maatschappij een zinvolle dagbesteding krijgen. Het steunpunt voor de zorgboerderijen heet Groene Zorg. Een laatste recent voorbeeld van vermaatschappelijking van de zorg vinden we in de pleegzorg. Het welzijnsbeleid vindt dat pleegzorg de belangrijkste hulpverleningsvorm moet zijn voor kinderen, jonger dan 6 jaar. 3.4 SCHAALVERGROTING VERSUS DECENTRALISERING Het huidige welzijnsveld is voor een groot stuk het resultaat van verschillende herstructureringen. Over de jaren heen verplichtte de overheid de voorzieningen tot samenwerking en zelfs samensmelting. Het gevolg was dat één organisatie verantwoordelijk werd voor de zorg in een breder gebied. De redenen voor deze schaalvergroting zijn drievoudig. Ten eerste leidt het tot een beter professioneel en kwaliteitsvol bestuur. Ten tweede biedt het een betere positionering aan de voorziening. En ten derde leidt het tot een meer hedendaags financieringsmodel, namelijk de enveloppenfinanciering. Deze schaalvergroting heeft zich bijvoorbeeld voorgedaan in het private algemene welzijnswerk, met name de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW). In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw ontstonden kleinschalige welzijnsdiensten uit bestaande bewegingen, veelal als reactie op de beleidsvisie waarin grote residentiële zorgvormen centraal stonden. Midden jaren tachtig telde men een kleine 250 dergelijke initiatieven. Dit leidde onvermijdelijk tot overlappingen, zowel van doelgroepen als van taken; maar ook de transparantie en de toegankelijkheid van deze sector werd door de overheid gehekeld. Haar reactie bleef dan ook niet uit en was er een van poging tot 12 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

14 harmonisering. Dit gebeurde in verschillende stappen. Het decreet van 1991, dat de verschillende diensten sterk aanmoedigde om te fusioneren, reduceerde het aantal voorzieningen in 1995 van 244 tot 100. Er bleef wel een cesuur tussen de ambulante en residentiële hulp. In 1997 ging de herstructurering nog een stap verder: van dan af mochten maximaal 35 autonome CAW s erkend worden. De scheiding tussen ambulante en residentiële voorzieningen werd opgeheven. Over de jaren heen zijn CAW s blijven samensmelten. Anno 2012 zijn 25 autonome CAW s erkend. Dit is nog niet het einde van de schaalvergrotingsronde van de CAW s. Vanaf 2014 zal slechts één CAW erkend worden per werkingsgebied, wat neerkomt op in totaal 11 CAW s in Vlaanderen en Brussel. Voor West-Vlaanderen betekent dit dat er drie CAW s overblijven: 1 voor de regio Oostende-Brugge, 1 voor de regio Ieper en Westhoek, 1 voor de regio Kortrijk-Menen-Waregem. Ook de sector van de geestelijke gezondheidszorg, met name de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (GGG), heeft een schaalvergroting ondergaan. Het Koninklijk Besluit van 18 mei 1999 reduceerde het aantal centra van 84 tot 26, met een maximum van twee per werkgebied en maximum twee in Brussel. Een erkend CGG kan wel, net zoals bij de CAW s, verschillende vestigingsplaatsen hebben om een vlotte bereikbaarheid te garanderen. Ten slotte willen we ook het voorbeeld van de CLB s meegeven. Op zich is een CLB al een samensmelting tussen een PMS en een MST (zie later). De herstructurering van de sector leerlingenbegeleiding reduceerde het aantal centra van zowat 300 PMS- en MST-centra tot het huidige aantal van 73 CLB s. Naast die evolutie van schaalvergroting doet zich in de zorgsector de laatste jaren ook een ontwikkeling van decentralisering voor. Dit houdt in dat werkzaamheden en bevoegdheden om beleidsbeslissingen te nemen naar een lager bestuursorgaan overgaan. Na een tijd van centralisering van de welzijnsmateries, tot 1980, begon dat jaar, met de tweede staatshervorming, de decentralisering. Op 8 augustus 1980 werden de persoonsgebonden materies, waaronder welzijn, overgedragen van het federale beleidsniveau naar het gemeenschapsniveau. Meer recent is er nog een verdere stap in de richting van decentralisering gezet, door de lokale beleidsniveaus meer verantwoordelijkheid te geven, met als doel zorg op maat van de lokale realiteit te kunnen voorzien. We zien dit zowel in de sector van de kinderopvang als in de ouderensector. Maar het ultieme voorbeeld hiervan is ongetwijfeld het Lokaal Sociaal Beleid. Centraal hierbij staat de creatie van een sociaal huis, met een één loketfunctie waar de burger terecht kan met al zijn zorgvragen (zie later). Met de Vlaamse interne staatshervorming zal de decentralisering van het beleid in een stroomversnelling geraken. Zo zal het beleid m.b.t. de kinderopvang eveneens naar het lokale niveau verhuizen. Deze decentralisering binnen België gaat dan weer gepaard met een centralisering naar het Europese beleidsniveau. Europa bepaalt hoe langer hoe meer het beleid in haar lidstaten. Dit is niet anders voor de sociale sector. Het Directoraat-generaal Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen van de Europese Commissie legt de nadruk op drie thema s: werkgelegenheid, armoedebestrijding en gelijke kansen voor iedereen. 13 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

15 3.5 VERMARKTING VAN DE ZORG Sinds de jaren tachtig rukt de commercialisering van de zorg op in het Europese continent. Het Verenigd Koninkrijk heeft zijn gezondheidszorg vermarkt en in Nederland zien we eenzelfde tendens. Ook in België komen sindsdien steeds meer marktprincipes op in de tot nu toe grotendeels publiek getinte sector. De jaren tachtig stond voor economische crisis en te weinig geld voor de steeds groter wordende vraag naar zorg. De overheid slaagde er niet in om zelf voldoende initiatieven te nemen of de social-profit voldoende te subsidiëren (Vogels, 2005, p.30). Als reactie hierop ontstonden commerciële initiatieven. De sector van de kinderopvang en de ouderensector waren hierbij de pioniers. Momenteel is zowat 15% van de rusthuizen in commerciële handen; voor de kinderopvang is dat zowat 25%. De laatste jaren ontstaat er ook in andere sectoren een voorzichtige stap naar commercialisering. Een voorbeeld hiervan zijn de zogenaamde Thomashuizen in de sector van de personen met een handicap. Een Thomashuis is een kleinschalige woonvoorziening voor zes à acht mensen met een verstandelijke beperking. Elk huis wordt geleid door in principe twee zorgondernemers. Dit zijn meestal echtparen/partners die zelf ook in het Thomashuis wonen. Zij zijn eindverantwoordelijk voor de zorg en ondersteuning aan hun klanten. Een Thomashuis krijgt geen subsidies. De bewoners kopen hun zorg met hun persoonlijk assistentiebudget en een deel van hun integratietegemoetkoming. In Nederland is dit type van voorziening al ingeburgerd: momenteel zijn er een negentigtal Thomashuizen. Ook in ons land en in onze regio zoeken ouders steeds meer om dit soort initiatieven vorm te geven, vanuit een zoeken naar een antwoord op de lange wachtlijsten. Buiten enkele uitzonderingen, waaronder een waarborg voor de te bouwen gebouwen, kunnen commerciële initiatieven vandaag de dag niet rekenen op enige financiële bijdrage van de overheid. De overheid staat in sommige gevallen in voor de kwaliteitscontrole van de commerciële voorzieningen. Dit zien we bijvoorbeeld in de commerciële kinderopvang. In ruil voor de mogelijkheid om fiscaal aftrekbare facturen te kunnen geven, voert Kind & gezin toezicht uit op de kwaliteit. Vanuit verschillende hoeken komt er kritiek op de vermarkting van de zorg. Een drietal jaar geleden kwam er vanuit het middenveld verzet tegen de commerciële zorginitiatieven die winst beogen ten behoeve van aandeelhouders of vennoten. Deze zouden immers leiden tot een daling van de kwaliteit, met name via besparingen op het personeel, de veiligheid en de hygiëne. Ook de betaalbaarheid zou achteruitgaan omwille van de noodzaak aan hogere cliëntenbijdrages, dat de sociale ongelijkheid in de zorgverlening zou vergroten. Voorstanders zien vermarkting dan weer als de oplossing voor de wachtlijsten en wijzen op de mogelijkheid van meer flexibilisering binnen het aanbod. Als dusdanig beschouwen ze het als een gepast antwoord op de steeds groter wordende roep naar vraag-gestuurde zorg. 3.6 MATTEÜSEFFECT Het Mattheüseffect, een term die wijlen professor Herman Deleeck introduceerde in het debat over het sociaal beleid, verwijst naar een passage van het evangelie van Mattheüs, waarin staat dat hij die heeft, zal gegeven worden. Kort gezegd komt het in de welzijnssector hierop neer: in onze welvaartstaat plukt de middenklasse het meest de vruchten van de sociale voordelen, terwijl de mensen die het eigenlijk meer nodig hebben, er minder gebruik van (kunnen) maken. 14 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

16 Dit is overduidelijk in de sector van de gesubsidieerde kinderopvang. Deze kent een lange wachtlijst. Al smalend wordt soms gezegd dat men eerst een plaats moet reserveren in de kinderopvang vooraleer aan een zwangerschap te denken. Cijfers tonen aan dat hoog- en midden-geschoolden relatief gezien veel meer een beroep doen op de gesubsidieerde kinderopvang dan laaggeschoolden, allochtonen en één ouder gezinnen. Eén van de grootste oorzaken hiervan zou liggen in het feit dat kortgeschoolden later aan de nood aan opvang denken, wanneer de plaatsen in de gesubsidieerde opvangsector al bezet zijn. Binnen het gezinsbeleid zijn er nog een reeks voorbeelden te geven van het Matteüseffect. Denken we maar aan ouderschapsverlof of zorgverloven. Diegenen die daarvan gebruik maken, zijn al te vaak gezinnen uit de middenklasse of de hoge klasse. Alleenstaande ouders vinden we slechts heel beperkt terug in deze statistieken. Het Mattheüseffect doet zich ook overduidelijk voor in de sector van de ambulante geestelijke gezondheidzorg. Laaggeschoolden zijn relatief gezien ondervertegenwoordigd in deze hulpverleningsvorm. Om iets te ondernemen tegen het Mattheüseffect binnen de welzijnssector, hebben een aantal sectoren bepaalde doelgroepen expliciet naar voor geschoven. Dat zien we bijvoorbeeld bij Kind en Gezin, bij CLB s en het algemeen welzijnswerk. Alle drie schuiven ze kansarmen als specifieke doelgroep naar voor. 3.7 KWALITEITSZORG Om kwaliteitsvolle zorg te verzekeren, bepaalt de overheid erkenningsnormen en subsidievoorwaarden. In het kader hiervan eist de Vlaamse overheid dat de zorginstellingen een kwaliteitsbeleid voeren. Het meest recente decreet dat de kwaliteitszorg in de welzijns- en gezondheidssector regelt is dat van 17 oktober Dit decreet legt de nadruk op twee punten. Ten eerste moet het kwaliteitsbeleid vertrekken vanuit de participatie van de drie betrokken partners: de voorziening, het personeel en de cliënt. Ten tweede moet elke voorziening op regelmatige basis zichzelf evalueren. Als ondersteuning voor de voorzieningen, richtte de Vlaamse overheid een centrum voor kwaliteitszorg op. Dit heeft als taak kennis te ontwikkelen en verdelen over kwaliteitszorg. 3.8 HULPVERLENING EN ICT Vele mensen zoeken hun informatie op het internet, ook voor vragen op medisch, psychologisch of sociaal gebied. In de hulpverlening zoekt men daarom naar manieren om doelgroepen, die momenteel weinig of laattijdig contact zoeken met de bestaande hulpverlening, via het internet te bereiken. De meeste organisaties werken inmiddels al enkele jaren met in hun hulpverlening. Ze bieden daarbij informatieve websites aan, soms interactief uitgebouwd. Anderen proberen drempelverlagend te werken door hun specifiek doelpubliek aan te spreken via het organiseren van zelfhulpfora, zoals vele zelfhulpgroepen doen. Wie directer contact wil met een ONLINE hulpverlener kan ook kiezen voor een chat-sessie of een skype-sessie. Betrokkenen hoeven op die manier voor internethulpverlening het HUIS niet uit. Onlinehulpverlening heeft voor- en nadelen. Voordelen zijn ongetwijfeld de drempelverlagende werking, de mogelijke anonimiteit, het feit dat de fysieke bereikbaarheid niet belangrijk is en het feit dat het een voor welzijnsorganisaties doorgaans moeilijk te benaderen doelgroep, nl. jongeren, kan 15 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

17 bereiken. Het grootste nadeel is dan weer het bestaan van een digitale kloof. Hiermee willen we niet zozeer wijzen op het al dan niet bezitten van een computer en vaardigheden om deze te gebruiken. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat hooggeschoolden de pc meer gebruiken om informatie op te zoeken, laaggeschoolden eerder met het oog op sociale netwerken (facebook, chat). Organisaties die onlinehulpverlening voorzien, dienen hier zeker rekening mee te houden. Uiteraard blijven er op communicatief vlak toch ook blijvende verschillen tussen een persoonlijke ontmoeting en een virtuele ontmoeting. Een bruikbaar instrument om online hulpverlening beter te doen slagen, is het boek Niet alle smileys lachen, onder de redactie van Philippe Bocklandt, docent aan de Arteveldehogeschool in Gent. Online hulpverlening maakt vandaag deel uit van het opleidingsprogramma van studenten in het sociaal-agogische werkveld. Om de online hulpverlening binnen de sociale sector meer bekend te maken, kennis en ervaring te delen, startten 11 organisaties, die gebruik maken van dit type van hulpverlening, in 2006 het OnlineHulp UitwisselingsPlatform (OHUP; Teleonthaal, de Zelfmoordlijn, Slachtofferchat, Holibifoon, JAC, de Druglijn, Alcoholhulp, Teleblok, Childfocus, Awel (Kinder- en jongerentelefoon) en Boysproject maken deel uit van dit platform. Het merendeel van de online hulpverlening situeert zich op de eerste lijn. Nochtans kan deze vorm van hulpverlening ook ingezet worden in tweedelijnszorg, bv. in afwisseling met face to face gesprekken tussen de hulpvrager en verlener. Doordat meer en meer organisaties de online hulpverlening toepassen, is het Expertisenetwerk Onlinehulp Vlaanderen ( boven de doopvont gehouden. Deze organisatie biedt de volgende diensten: - advies aan organisaties of individuele hulpverleners die een internetproject willen opstarten; - ontwikkeling van een internetproject; - beveiliging; - onderhoud en support. Ook de overheid probeert drempelverlagend en efficiënter te werken door haar informatie te digitaliseren in het kader van e-governement. Gewone websites evolueren van louter informatie naar interactieve platforms voor sociale dienstverlening en transactie. Enkele handige voorbeelden: Digitale sociale kaart De digitale sociale kaart geeft het totale en actuele overzicht van alle diensten en organisaties op het vak van welzijn, gezondheid, sociale huisvesting, inkomen en zorg. De sociale kaart werd ontwikkeld door de 5 provincies en het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Ze wijst de weg op het internet naar de eest gepaste dienstverlening. 16 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

18 Centra voor kortverblijf online Via deze website krijg je een overzicht van alle centra voor kortverblijf. Je kan op een eenvoudige manier zoeken naar vrije kamers voor een bepaalde periode of plaats en hierop een optie nemen. Binnen de vijf werkdagen wordt je aanvraag bevestigd. Rechtenverkenner De Vlaamse Overheid heeft de website ontwikkeld. Op deze site vind je een overzicht van alle voordelen en tegemoetkomingen op het vlak van onderwijs, arbeid, inkomen, welzijn, cultuur Je kunt zien hoe en waar je alle voordelen en tegemoetkomingen kan aanvragen. In de nabije toekomst zal men met zijn identiteitskaart inpluggen en meteen krijgt men dan zijn eigen rechten te zien op de computer, zonder zelf op zoek te moeten gaan op de website. De volgende stap zou dan de rechten-toekenner zijn. In plaats van je eigen rechten te gaan verkennen, zouden die rechten dan automatisch toegekend moeten worden. Dit is nog toekomstmuziek. Een ruimer idee is om dit later te integreren in de interdienstelijke productencatalogus (IDPC) die vanuit de verschillende overheden federaal, Vlaams, Provinciaal en Lokaal de 'totale dienstverlening' in kaart zal brengen. Dus niet enkel op vlak van sociaal welzijn, maar ook milieu, cultuur, sport, onderwijs en ander producten van de overheid worden hier online gezet. In het kader van hulpverlening en ICT willen we ook wijzen op Flanders Care. Deze opvolger van het Medisch Centrum Vlaanderen, heeft als opdracht via innovatie het aanbod van kwaliteitsvolle zorg te verbeteren en verantwoord ondernemerschap in de zorgeconomie te stimuleren. Momenteel zijn vijf demonstratieprojecten goedgekeurd, waarbij ICT een belangrijke rol spelen. Zo bestaat er het project van het zorgslot, waarbij hulpverleners met een digitale kaart in het huis van de zorgvrager binnen kunnen komen, zonder dat de zorgvrager zich moet verplaatsen naar de deur. Een laatste e-initiatief dat we hier willen vermelden is ehealth. Via ehealth wil de federale overheid een elektronische dienstverlening en informatie-uitwisseling verwezenlijken tussen alle actoren in de gezondheidszorg, en dit met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de patiënt, zorgverlener en met respect voor het beroepsgeheim ( Op Vlaams niveau bestaat iets soortgelijks: Vitalink is een platform voor elektronische gegevensdeling tussen verschillende eerstelijns zorg- en welzijnsactoren ( Momenteel lopen twee proefprojecten rond het gebruik van Vitalink in het medicatieschema. 3.9 INTEGRAAL WERKEN We hebben er in de inleiding van deze syllabus al op gewezen: ons welzijnsveld is nog sterk categoriaal opgedeeld. De verschillende sectoren staan als kokertjes naast elkaar. Gelukkig zien we de laatste jaren allerlei initiatieven opduiken, al dan niet op aandringen van de overheid, die maken dat welzijnsorganisaties over de muurtjes gaan kijken, gaan samenwerken. Eén van de taken die de Provincie West Vlaanderen ter harte neemt is het bevorderen en ondersteunen van intersectorale netwerken in het welzijnswerk. De ondersteuning van 17 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

19 woonzorgprojecten, waarbij in 1 project zowel doelstellingen op vlak van wonen, werken en welzijn moeten gerealiseerd worden, zijn hier een mooi voorbeeld van. Ook met een initiatief zoals de vormingsreeks sociale plattegrond wil ze mensen aanzetten over de muren van de eigen sectoren te kijken. Ook de Vlaamse overheid zet de sociale organisaties aan tot integraal werken. Denken we maar aan het concept van de IJH (waarover later meer). De bedoeling hiervan is dat de zeven sectoren die jongeren als doelgroep hebben, samenwerken. Naast de IJH zijn nog tal van voorbeelden van integraal werken op te sommen. We beperken ons tot enkele. De beleidsbrief van Jo Vandeurzen wijst op een intersectorale harmonisering van de pleegzorg. Momenteel bieden verschillende sectoren pleegzorg aan, en dit met elk hun regelgeving. De bedoeling is dat dit geharmoniseerd wordt in een intersectoraal decreet pleegzorg. Het Vlaams welzijnsbeleid pleit bovendien voor een sterkere samenwerking tussen de sector van personen met een handicap enerzijds en de thuiszorg anderzijds. Dit komt tot uiting in de hierboven reeds aangehaalde Diensten Ondersteuningsplan (DOP). Hulpverleners van een DOP gaan, samen met de hulpvrager, kijken welke ondersteuning kan geboden worden door ten eerste hun omgeving en vervolgens de algemene welzijnsdiensten zoals de thuiszorg. De Vlaamse overheid heeft onlangs het initiatief genomen om een uniform basis-instumentarium voor het Vlaamse zorgbeleid op te stellen, met eenvormige definities en basisvereisten PREVENTIE / PROACTIEF WERKEN Last but not least willen we ingaan op de tendens van preventie of proactief werken. Zowel het gezondheids- als het welzijnsbeleid is grotendeels curatief van inslag. Er wordt meer opgetreden als een probleem zich voordoet, i.p.v. het probleem zoveel mogelijk te voorkomen. Stilaan zien we een verandering: preventie wordt meer en meer belangrijk. Ook in de welzijnssector. Denken we bijvoorbeeld aan de steeds groeiende (beleids)aandacht voor opvoedingsondersteuning. De redenering hierachter is dat een vroeg ingrijpen, via opvoedingsondersteuning, erger voorkomt (lees: terechtkomen in de BJZ). Uit het verslag van de commissie BJZ van juli 2011 blijkt dat het aantal kinderen en jongeren in de BJZ tussen 2000 en 2009 gestegen is met 65%, tot bijna De commissie zag een amalgaam aan oorzaken hiervan, zoals de teloorgang van buurtnetwerken, de toenemende individualisering, het toenemend aantal echtscheidingen, de grotere verstedelijking, de groeiende kansenarmoede, enz. Vanuit deze cijfers en om het aantal kinderen in de BJZ te verminderen, zet de overheid in op preventie, met name via opvoedingsondersteuning. Preventie zien we ook meer en meer opduiken in het domein van de gezondheidszorg, zowel van de fysieke als van de geestelijke gezondheidszorg. Op vlak van de lichamelijke gezondheidszorg denken we bijvoorbeeld aan het nieuwe initiatief van het screenen op dikke darmkanker. Ook de vrij recente campagne van stappen per dag is hier een voorbeeld van. Voor wat de preventie van de geestelijke gezondheid betreft, zet de Vlaamse overheid in op het voorkomen van zelfdoding. We weten het allemaal: Vlaanderen behoort tot de Europese top op vlak van zelfdoding. Per dag sterven drie personen door suïcide in Vlaanderen. Op 17 december S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n

20 vond de Gezondheidsconferentie over suïcidepreventie plaats. Op basis hiervan is een nieuwe doelstelling geformuleerd, alsook een actieplan. De nieuwe doelstelling luidt als volgt: een daling van het aantal zelfdodingen met 20% tussen 2000 en Enkele strategieën om dit te bekomen, zijn: het verhogen van de ondersteuningsvaardigheden van ouders; het verstevigen van het sociaal netwerk het stigma doorbreken; speciale aandacht voor kwetsbare groepen: nabestaanden, leeftijdsgroepen (75-plussers, mannen tussen 35 en 45 jaar, meisjes tussen 15 en 19 jaar, kansarmen, holibi s, gedetineerden. In het kader van de preventie van de GGZ heeft de overheid het initiatief genomen van een website, zowel voor volwassenen ( als voor jongeren ( 19 S o c i a l e P l a t t e g r o n d W e s t - V l a a n d e r e n