Houten grachtenpandje

Transcriptie

1

2 Voorwoord 1 Foto omslag: Monique Hollenkamp Nieuwsbrief 71 1 Voorwoord Onno Meerstadt 2 Een vervlogen droom Jaap Hulscher 5 Een Naamloze Vennootschap met een maatschappelijk doel Deel 1 - De Amsterdamse Kring Peter Prins 10 Eeuwige trouw 12 Het moet uitkunnen, interview met Kees Ampt Monique Hollenkamp 17 De Oude Molen wordt weer Akermolen Stella van Heezik en Peter Prins 21 De Stadsherstellers mrc 22 Theehuis de Akermolen Monique Hollenkamp 27 Jong bloed nodig Stella van Heezik 30 Stadsherstel in Suriname Paul Morel 35 Stadsherstel en MVO Gijs Hoen 38 Open Monumentenweekend 40 Op weg naar een grotere bijdrage aan Stadsherstel Ruud van Helden en Marc Peters 44 Hoogtepunten Peter Prins 47 Het Kinderkookkafé Monique Hollenkamp 53 Flevogemaal ingericht tot proeflokaal Paul Morel 56 Kinderdagverblijf Johanna Margaretha Jaap Hulscher 58 Restauraties kort 61 Cultuur rond de Kerst 64 Oudemanhuispoort 1a Peter Prins Ernest Annyas Houten grachtenpandje Op de voorpagina van deze nieuwsbrief ziet u een mooi stukje Amsterdam, de Oudezijds Achterburgwal met rechts de Oudemanhuispoort. Links daarvan staat een wit houten huisje dat door Stadsherstel is aangekocht. Hier was een juwelier gevestigd wat in de gevel nog is te zien. Het zal een genoegen zijn dit nu bouwkundig sneue huisje in de toekomst te laten stralen aan dit prachtige stukje van de Wallen. Zoals u inmiddels weet, komt de Haringpakkerstoren er niet. Toch kunnen we Amsterdam en de Amsterdammers een plezier doen. Met de overname van de Wevershuisjes aan de Vijzelgracht, die door werkzaamheden aan de Noord- Zuidlijn zijn verzakt. Het project is gestart met het opvijzelen van de panden en wij hopen dat na restauratie de huizen op de nummers 4, 6 en 8 de rode loper van Amsterdam zullen sieren. Tegelijkertijd maken we vorderingen met de herbestemming van de Majellakerk. In samenwerking met architecten en adviseurs worden de plannen verder uitgewerkt om ervoor te zorgen dat de ruimte - beoogde repetitieconcertzaal van het Nederlands Philharmonisch Orkest - over een optimale geluidskwaliteit beschikt en tegelijkertijd geen overlast veroorzaakt voor omwonenden. Het stadsdeel en de buurt zijn zeer enthousiast en we hopen rond de jaarwisseling de komst van het NedPhO naar de Majellakerk officieel te kunnen aankondigen. De Bakenesserkerk in Haarlem tot slot: de restauratie is in volle gang en de oplevering staat gepland voor december De kerk zal het Bureau Archeologie van Haarlem huisvesten en is tevens toegankelijk voor publiek met interesse in het archeologische verleden van de stad. Stadsherstel hecht er veel waarde aan dat erfgoed toegankelijk blijft voor het publiek. De Bakenesserkerk is van dat streven - net als de Akermolen en Fort Diemerdam - een goed voorbeeld. Rest mij nog u veel kijk- en leesplezier te wensen. mr. Onno Meerstadt, directeur

3 Restauraties 3 De Haringpakkerstoren op een schilderij van Jacobus Storck uit 1687 Amsterdams Historisch Museum Een vervlogen droom Vanwege het gevaar dat de herbouw van de Haringpakkerstoren opleverde voor de kansen van Amsterdam op een plek op de Werelderfgoedlijst heeft Stadsherstel besloten het project af te blazen. Adjunct-directeur Jaap Hulscher vindt het jammer dat deze droomkans niet benut kon worden. Hieronder zijn verhaal. Het was op een achternamiddag, eind Stadsdeelbestuurder Guido Frankfürther kwam eens praten bij Stadsherstel. Of wij een torenspits wilden helpen financieren. Waarvan? Van een nieuw te bouwen oude Haringpakkerstoren. Wat? De Haringpakkerstoren, één van de oude torens van Amsterdam, die in het begin van de negentiende eeuw waren afgebroken. Dit memorabele gesprek leidde tenslotte via een aantal omwegen tot het initiatief van Stadsherstel om de gehele reconstructie van dit torencomplex ter hand te nemen. Kant en klaar plan Er lag een kant en klaar plan van architect Paul van Well en een daaraan ten grondslag liggend uitgebreid onderzoek naar de geschiedenis van de toren en een overzicht van voorstellingen waarop de toren in het verleden was afgebeeld. Geen foto s natuurlijk, de sloop was daarvoor enige decennia te vroeg, maar wel meer dan honderd prenten, de ene naar het leek waarheidsgetrouw, de ander in een meer vrije interpretatie, maar steeds getuigend van de duidelijke aanwezigheid van deze toren in het vroegere stadsbeeld. Die présence was vooral te danken aan de prachtige torenspits die stadsbouwmeester Hendrick de Keyser op de middeleeuwse onderbouw had opgetrokken. Denk aan de spits van de Montelbaanstoren maar dan wat groter, prachtig gedetailleerd in lood en leien op een ingenieuze constructie van eikenhout om alle stormen te kunnen doorstaan. Kan dat zomaar, een alleen nog vanuit prentenmateriaal bekende toren terugbouwen op een prominente plek in de binnenstad? Een toren die niet meer bestaat in het publieke geheugen, maar alleen nog op het netvlies staat bij de historische kenners van de oude stad? Als stadshersteller ben je gewend om panden te reconstrueren. Immers, je tracht bouwvallen, soms bijna geheel verdwenen huizen, weer op te bouwen om zo het historische stedelijke weefsel overeind te houden. Een weefsel waarin ondertussen natuurlijk wel ruimte moet worden geschapen voor een gezonde toekomst van een levende stad. Maar een grote ingreep als het herbouwen van een toren van 45 meter hoog is toch wel andere koek en vraagt een degelijke afweging van de voors en tegens.

4 4 Restauraties Historie 5 Droomkans Ik zal u niet vervelen met al die overwegingen. Ze zijn trouwens in de publieke discussie voldoende over tafel gegaan en ze zijn ook heel voorspelbaar vanuit het steeds voortdurende dispuut over hoe de stad aan te pakken, over echt en onecht, over mooi en lelijk. Eerlijk gezegd, zijn ze alle door mijn hoofd gegaan, maar wat tenslotte heeft gewonnen, is de drang tot realisatie van een unieke droom. Want wie kan in deze tijd een dergelijk project nog realiseren? Een toren bouwen die de oude binnenstad zeker zal kenmerken, vragen zal oproepen, geschiedenis zal vertellen en uiteindelijk ook weer geschiedenis zal worden. Hoe krijg je ooit nog de kans om een dergelijke klassieke constructie op te trekken met houtmaten en verbindingen die je wel geleerd hebt, maar nog nooit hebt kunnen maken? Hoe krijg je ooit nog de kans een jonge generatie van bouwvakkers die geïnteresseerd zijn in het oude ambacht kennis te laten maken met deze bouwmethodes? Een droomkans. Het blijft tenslotte een droom. De strenge eisen die de stad zich stelde om tot Werelderfgoed te worden benoemd, hebben de droom doen vervliegen. Dat de nominatie is geëffectueerd, was voor mij vanzelfsprekend. Als Amsterdammer vond ik het onbegrijpelijk dat de Unesco al niet veel eerder op eigen initiatief de stad had aangewezen. Het concept van de grachtengordel en de wereldgeschiedenis die daarin te lezen valt is hors catégorie. Die toren zou daar niets aan hebben afgedaan. Hooguit zou voor de één een merkwaardig bouwwerk zijn verrezen en voor de ander een prachtig stedelijk sierstuk zijn ontstaan. Nu rest niets anders dan weer meer tekeningen en een onleesbaar, rommelig stukje stad op de hoek van het Singel en de Prins Hendrikkade. Een Naamloze Vennootschap met een maatschappelijk doel Deel 1 - De Amsterdamse Kring Hoe is Stadsherstel ontstaan? En waarom? Wie speelden bij de oprichting een rol? Vragen waarop ruim een halve eeuw na de oprichting niet iedereen makkelijk een antwoord kan geven. Daarom verschijnt aan de vooravond van het 11e lustrum een reeks artikelen over het ontstaan en de ontwikkeling van Stadsherstel. Nadat in de vorige Nieuwsbrief een introductie op de serie verscheen, volgt nu deel 1. Jaap Hulscher Collectie Stadsherstel In 1956 verscheen van de hand van Geurt Brinkgreve het boek Alarm in Amsterdam met daarin een kaartje waarop alle plannen stonden die de binnenstad dreigden aan te tasten

5 6 Historie Historie 7 Na de aanvaarding door de gemeenteraad van een aantal wederopbouwplannen - die gepaard zouden gaan met grootschalige sloop - in februari 1953 begon het besef onder de Amsterdamse bevolking door te dringen dat de schoonheid van Amsterdam serieus werd bedreigd. In de zomer van 1954 werd een tentoonstelling gehouden in het Amsterdams Historisch Museum - in die tijd gevestigd in de Waag - onder de titel Verdwijnend Stadsschoon, waarmee de kwestie onder de aandacht van het grote publiek werd gebracht. De jonge kunstenaar/journalist Geurt Brinkgreve schreef enkele vlammende artikelen in Elseviers Weekblad en in het orgaan van de Bond Heemschut, maar was ervan overtuigd dat er meer moest gebeuren. Hij wilde de opgelaaide geestdrift voor het historische Amsterdam omzetten in daden. Maar, zo wist hij, als jong kunstenaar had hij weinig kans om het gemeentebestuur een andere weg te doen kiezen. Hij nam contact op met de president van het Gerechtshof, jhr. mr. J. van der Does de Willebois, hem beter bekend als oom Joost. Deze notabele was een actief Heemschutter en natuurbeschermer. Van der Does schreef een brief aan de voorzitter van de Kamer van Koophandel, mr. D.A. Delprat, waarin hij het probleem uitlegde. In het daarop volgende gesprek werd het idee geboren om een breed samengesteld en gezaghebbend comité te vormen om de dialoog met het stadsbestuur aan te gaan. Bezichtiging van een maquette van de wederopbouwplannen van de Jodenbuurt op 17 november Van links naar rechts de Rotterdamse burgemeester G.E. van Walsum, wethouder G. van t Hull, burgemeester G. van Hall en directeur Publieke Werken A. van Walraven. ANEFO / Nationaal Archief Amsterdamse Kring Eén van de uitkomsten van het gesprek tussen de twee Amsterdamse notabelen en de jonge kunstenaar was dat Brinkgreve de leden van de Amsterdamse Kring* in een voordracht op de hoogte zou stellen van de gemeenteplannen en de alternatieven die door de Bond Heemschut waren ontwikkeld. De rede werd op 30 november 1954 ook voor het Genootschap Amstelodamum gehouden - in de aula van het Stedelijk Museum voor een gehoor van 220 personen - en daarna door het genootschap in druk uitgegeven. Bij lezing valt op dat Brinkgreve vijftig jaar na dato wat de binnenstad betreft op vrijwel alle punten gelijk heeft gekregen. Na een haarscherpe analyse van de oorzaken van de verloedering van het oude centrum en Geurt Brinkgreve begin jaren 50 een vernietigend relaas over de oplossingen die het gemeentebestuur hiervoor heeft bedacht, schetst de spreker/schrijver het beeld dat hem voor ogen stond. Hij wil het grootschalige, autoaanzuigende bedrijfsleven uit het centrum verplaatsen, het autoverkeer terugdringen en de woonfunctie herstellen. Op één punt heeft Brinkgreve geen gelijk gekregen. Als kind van zijn tijd pleitte hij ervoor de plannen van de Bond Heemschut uit te voeren. Plannen, die een volledige kaalslag van de Pijp inhielden om daar de grootstedelijke gebouwen - zoals kantoren en flatgebouwen - neer te zetten, welke het gemeentebestuur in de historische binnenstad wilde realiseren. Vriend en vijand waren het er toen over eens dat de 19e-eeuwse gordel op geen enkele wijze voldeed aan de moderne wooneisen en het beste geheel gesloopt zou kunnen worden. Dit standpunt bleek vanwege de voortdurende woningnood - waarvan iedereen dacht dat die in vijftien jaar opgelost zou zijn - niet te handhaven en allengs is de collectieve weerzin tegen de laat 19e-eeuwse gebouwde omgeving omgeslagen in een meer genuanceerde benadering. De Pijp is tegenwoordig één van de meer geliefde woonbuurten van de stad. De meeste grootstedelijke functies zijn aan de stadsrand of zelfs buiten de stad terechtgekomen. * De Amsterdams(ch)e Kring is drie weken na het einde van de Oorlog opgericht door een groep hoofdstedelijke notabelen om bij te dragen aan de wederopbouw van de stad. De Kring bestaat nog steeds en ondersteunt projecten die een positieve bijdrage leveren aan Amsterdam en de regio. W.M. Zilver Rupe / Collectie familie Brinkgreve

6 8 Historie Historie 9 Comité De Stad Amsterdam De lezing van Brinkgreve - en één van wethouder Publieke Werken en Stadsontwikkeling Goos van t Hull, die twee weken later de visie van gemeentelijke zijde mocht belichten - werd inderdaad door het bestuur van de Amsterdamse Kring aangegrepen om de plannen uit te voeren die Van der Does de Willebois, Delprat en Brinkgreve eerder hadden uitgewerkt om tot een breed samengesteld, gezaghebbend comité te komen. In het jaarverslag van de Amsterdamse Kring staat hierover: Deze beide voordrachten waren ook daarom van groot belang, omdat zij aan het einde van het verslagjaar leidden tot de instelling van een comité, het Comité De Stad Amsterdam, dat zich onder voorzitterschap van Jhr. Six van Hillegom, ten doel stelt een groot aantal ingezetenen van Amsterdam uit de meest uiteenlopende categorieën van bedrijf en beroep bij de oplossing van het vraagstuk, hoe het karakteristieke Amsterdamse stedeschoon kan worden behouden bij het voldoen aan de steeds toenemende eisen van het economisch leven en van het verkeer, te betrekken. In de vergadering werd de samenstelling van het Comité De Stad Amsterdam geregeld. Naast de twaalf initiatiefnemers vanuit de Amsterdamse Kring werden tien anderen hierin opgenomen, waaronder Heemschutter Ton Koot en de voor de oprichting van Stadsherstel zo belangrijke H. van Saane. Brinkgreve werd secretaris, maar aangezien deze zich al geregeld als opponent van de gemeente had gemanifesteerd, werd besloten dit vooralsnog niet openbaar te maken. De notulen vermelden hierover: Teneinde overbodige wrijving te vermijden zal de secretaris in de aanvang niet als zodanig naar buiten optreden. Maar zeer tot ongenoegen van voorzitter Six van Hillegom zouden de notulen van deze eerste vergadering naar de pers uitlekken. Daarom vond men het verstandiger Brinkgreve als secretaris te vervangen. De advocaat mr J. Jolles aanvaardde de functie, maar Brinkgreve zou als - steeds onvermelde - adjunctsecretaris het grootste deel van de werkzaamheden op zich nemen. Peter Prins In de volgende nieuwsbrief deel 2 van deze serie Stadsarchief Amsterdam De voorzitter van de Kamer van Koophandel D.A. Delprat tijdens een handelsmissie in New York, 7 november 1961 Hoewel niet vermeld, zal het uitlekken van het plan Kaasjager - in dezelfde maand waarin de beide lezingen gehouden werden - ook een rol hebben gespeeld bij het vormen van het Comité De Stad Amsterdam. Dit plan - dat de demping van een groot aantal grachten behelsde - werkte namelijk als een katalysator van het sluimerende ongenoegen over de koers die het stadsbestuur wilde varen. De hele pers en publieke opinie viel over de ambtenaar heen, waardoor de problematiek volop in de actualiteit kwam te staan. Op 14 januari 1955 vergaderden twaalf leden van de Amsterdamse Kring voor de eerste maal om tot de oprichting van het Comité De Stad Amsterdam te komen. Voorafgaand aan deze vergadering was een brief geschreven aan 120 notabelen waarin hen werd gevraagd zitting te nemen in een comité van aanbeveling. Slechts vijf hadden bedankt voor de eer en van veertien anderen was nog geen antwoord binnen gekomen. De rest had toegezegd, zodat het comité van aanbeveling een staalkaart van de Amsterdamse elite was. Ernest Annyas Het kantoor van de voormalige Amstelbrouwerij aan de Mauritskade, waar Stadsherstel werd opgericht Deze serie is eerder als artikel verschenen in het boek Phoenix. Verdwijnend of herrijzend Amsterdam (Amsterdam 2004), een uitgave van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad.

7 10 Cultuur Cultuur 11 Eeuwige trouw Het eerste huwelijk dat in de, nog onvoltooide, Vondelkerk gesloten werd, vond in 1876 plaats. Catharina, de dochter van bouwheer Pierre Cuypers, trouwde met Eduard Alberdingk Thijm, de neef van Cuypers strijdgenoot voor de katholieke emancipatie, Joseph Alberdingk Thijm. Daarna zworen jonge mensen elkaar een eeuw lang eeuwige trouw in Cuypers mooiste aan de rand van het Vondelpark. Het rijke roomse leven bloeide, zoals blijkt uit de foto van het kerkelijke huwelijk in april 1954 van Willem Hendrik Jansen en Josepha Klünnen. Mijn naam is Vondelkerk Mijn naam is Vondelkerk. Ik sta hier maar te staan op oude fundamenten en hoor het koeren van de duiven op mijn dak. Ik droom mijzelf door winter en door lente, maar als er kinderen zingen in het park, denk ik aan vroeger. Ach, vergeef mijn sentiment en herinner je met mij de tijd dat priesters hier de missen celebreerden, gelovigen geknield het Allerheiligst Hart vereerden, de tijd van liederen, devoot getoonzet in mineur. Tot de kerk in 1978 werd gesloten. Er volgden jaren van leegstand, kraak en functieverandering. Getrouwd werd er niet meer. Maar in 2004 werd de Vondelkerk Huis der Gemeente. Zeer tot haar eigen genoegen konden er in de kerk weer huwelijken worden gesloten. Burgerlijke huwelijken. Naar de geest van de tijd soberder, maar wel met de universele boodschap van ware liefde en eeuwige trouw. Ria Gierveld-Lazoe ving een blije verzuchting van de kerk op en zette die op papier. Ze las m voor bij het huwelijk van haar zoon Alwin Gierveld met Saskia Ruisch in juni van dit jaar. Vergeten is de wierookgeur, maar niet de glans van gouden woorden die ik zo vaak hoorde uit dat oude Bijbelboek, verzen vol van liefde: Liefde die lankmoedig is en die zichzelf niet zoekt, die niet afgunstig of verbitterd is, maar om vergeving roept. Die blij is met gerechtigheid en groots is in verdraagzaamheid. Het huwelijk van Hendrik Jansen en Josepha Klünnen in 1954 in de Vondelkerk Collectie familie Jansen Mijn naam is Vondelkerk. Ik droom mij door de uren. Dan... strijkt een vleugje zomerwind door open deuren, langs mijn muren. Twee jonge mensen! k Zie ze komen. Ik voel weer vreugde stromen! Zij geven zin aan mijn bestaan, want hier, onder mijn koepeldak, hoort ieder straks hun jawoord aan! Voor een tafel met getuigen geven Alwin Gierveld en Saskia Ruisch elkaar het jawoord in de Vondelkerk Sanders & Rozemeijer Alom gefluister van twee namen: Alwin... Saskia... Ik vraag me af: wat bindt hen samen? Is het geloven in elkaar? De hoop, die n anker in het leven is? Of is het liefde, die van deze drie de meeste is? Ik vraag aan de apostelen in mijn ramen: Als straks hun jawoord klinkt, zegt u dan zachtjes Amen? Vondelkerk anno 2010 Ria Lazoe Amsterdam, 11 juni Stadsherstel

8 12 Intern Het moet uit kunnen Dat zegt Kees Ampt (voluit drs. C.C. Ampt RA) tegen mij als we het hebben over de criteria om een project al dan niet ter hand te nemen. Kees is de controller van Stadsherstel Amsterdam N.V. en mededirecteur van Stadsherstel Zaanstreek N.V. Ik interview hem omdat het ons lijkt dat onze lezers ook geïnteresseerd zijn in de financiële kant van Stadsherstel. In het jaarverslag heeft men kunnen lezen dat Stadsherstel een financieel solide onderneming is, maar ook dat Stadsherstel de noodklok luidt vanwege weggevallen belastingvrijstellingen en vooral vanwege door de minister van Wonen Werken en Integratie (WWI) aangekondigde beperkingen in het soort ter hand te nemen projecten en het invoeren van een nieuw huurberekeningsysteem. Beide maatregelen zouden voor Stadsherstel nadelige effecten hebben. Het moet uit kunnen betekent zoveel als dat de inkomsten en uitgaven moeten kloppen. In 2009 breidde Stadsherstel haar bezit aanmerkelijk uit. Er is voor de 40 nieuwe panden zo n 11 miljoen euro uitgetrokken. We zijn nu plannen aan het maken voor de restauratie en exploitatie. In de loop der jaren hebben we rekenmodellen gebouwd op basis waarvan we kunnen bepalen hoeveel een restauratie mag kosten in relatie tot de verwachte inkomsten. Elke restauratie vraagt om zorgvuldige afwegingen. Je streeft naar de hoogst haalbare kwaliteit. Maar soms moet je ook compromissen kunnen sluiten. Dat is binnen Stadsherstel altijd een boeiend spanningsveld. Kees Ampt, geboren in 1953 op het eiland Marken - toen Marken nog een eiland was - en zoon van een Zeeuwse vader en een Wieringse moeder, kwam tweeënhalf jaar geleden bij Stadsherstel na langdurige omzwervingen bij de voorlopers van de accountantskantoren KPMG en PWG, bij Ballast Nedam en bij een West-Friese zorginstelling. Aan de Vrije Universiteit in Amsterdam studeerde hij af als econoom en aansluitend als registeraccountant. Uitsluitend accountant zijn, hield hij na een jaar voor gezien. Het gaf hem geen uitdaging meer om soms jaren achtereen dezelfde adviezen te geven aan dezelfde bedrijven. Hij besloot een kijkje te nemen aan de andere kant van de tafel en belandde in de functie van controller bij de werkmaatschappijen wegen- en woningbouw van Ballast Nedam. Het werd een lange kijk van zestien jaar, maar de andere zijde van de tafel beviel hem goed. En dat is zo gebleven. Hij vindt het, met zijn achtergrond als registeraccountant, vaktechnisch uitdagend om met de huisaccountant van Stadsherstel te sparren over het hoe en waarom van de opstelling van de jaarrekening. Door goede argumenten laat hij zich graag overtuigen, maar dan moeten ze wel echt goed zijn. Thomas Schlijper Zonder aandeelhouders lukt het niet! De aandeelhouders van de N.V. zijn voor Stadsherstel heel belangrijk. Velen zijn al 55 jaar zeer trouw en betrokken gebleken bij de maatschappelijk taak. Jaarlijks wordt 5% dividend uitgekeerd. Maar nooit meer dan dat. Alle overige winst wordt herbestemd voor dat ene doel waarvoor wij zijn opgericht: aankoop, restauratie en beheer van gebouwd monumentaal erfgoed, zegt Ampt. Om daar aan toe te voegen: Zonder aandeelhouders zou Stadsherstel niet kunnen overleven. Stadsherstel doet projecten waar de vrije markt niet aan toekomt. Het afgelopen jaar waren dat er meer dan anders en dat heeft alles te maken met de inzakkende conjunctuur. Daardoor werden projecten die anders buiten het bereik liggen opeens betaalbaar. Woningcorporatie of restaurerende instelling? Om de publiek/private onderneming Stadsherstel N.V. inzichtelijk te maken, legt hij uit hoe het zit. Enerzijds is Stadsherstel een woningcorporatie, met als duidelijk omschreven taak volkshuisvesting. Woningcorporaties zijn doorgaans stichtingen, maar Stadsherstel als N.V. vormt daarop een uitzondering. Anderzijds is Stadsherstel een restaurerende instelling met een heel andere taak. Stadsherstel heeft dan ook met twee verschillende ministeries te maken. WWI voor de volkhuisvesting en OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen) voor het behouden en restaureren van beeldbepalend gebouwd erfgoed. De plaats die Stadsherstel Amsterdam als restaurerende instelling én woningcorporatie op de onroerend goedmarkt inneemt, is voor de overheid vaak niet duidelijk. Een traditionele woningcorporatie heeft één helder omschreven taak en dat is volkshuisvesting. Voor Stadsherstel ligt dat anders. Onze primaire taak is het redden en opnieuw exploitabel maken van gebouwd monumentaal erfgoed. Dat is een andere dan een pure volkshuisvestingstaak. Een mening waarin het ministerie van OCW ons overigens van harte ondersteunt. Het ministerie van WWI daarentegen behandelt ons steeds meer als een reguliere woningbouwcorporatie. De minister van WWI bepaalt daarom dat wij objecten die niet met wonen te maken hebben niet mogen restaureren. Ook de

9 14 Intern Intern 15 vrijstellingen van de overdracht- en vennootschapsbelasting - bedoeld om de restaurerende en conserverende taken mogelijk te maken - zijn de afgelopen twee jaar weggevallen. Dat legt een groot beslag op de beschikbare middelen, waardoor onze werkzaamheden behoorlijk worden belemmerd. Monumenten restaureren is kostbaar. Ieder monument kent een eigen maatvoering. Ramen en kozijnen haal je niet bij een bouwmarkt. Maar de bouwvoorschriften zijn wel aangepast aan de eisen van deze tijd en vergen op velerlei gebied forse investeringen. Dat is van een totaal andere orde dan bij een reguliere woningbouwvereniging." Gelukkig is een deel van die weggevallen vrijstellingen gecompenseerd in de vorm van subsidies. Ingewikkeld, die dubbele pet, lijkt mij. Dat klopt blijkbaar, want Ampt zegt hierover: Er zijn gesprekken gaande om de activiteiten van Stadsherstel N.V. te splitsen in een woningcorporatiedeel en een deel restaurerende instelling. Dat zou wellicht een aantal problemen kunnen oplossen. Maar ingewikkeld of niet, één ding is zeker. Het gaat goed met Stadsherstel. We zijn inderdaad een financieel solide onderneming. Sociaal ingestelde onderneming Op mijn vraag of Stadsherstel een sociaal bedrijf is, moet hij even nadenken. Ook daar is een onderscheid tussen publiek en privaat. Aan de ene kant is Stadsherstel zeker een sociaal ingestelde onderneming. Het maatschappelijk belang van restaureren is groot. Het is heel sociaal om de stad mooi te maken. Wat Stadsherstel doet is maatschappelijk ondernemen op lange termijn, aldus Ampt. We fungeren als leerlingbouwplaats en werken met instanties zoals de Stichting Herstelling en helpen via hen met de arbeidsre-integratie van mensen met een wat grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Een deel van het woningbezit van Stadsherstel zit qua huur onder de huurgrens. Anderzijds is Stadsherstel ook een bedrijf dat winst moet maken om dividend uit te kunnen keren aan haar aandeelhouders. Dat betekent marktconforme huren voor monumenten. Zowel voor particulieren als voor bedrijven. Zelf ervaart hij Stadsherstel ook als een sociaal bedrijf, waar het prettig werken is. Veel ruimte voor eigen initiatief, soms zelfs te veel vindt hij. Bij Stadsherstel kan hij zijn vak als generalist uitoefenen. Het is een kleine organisatie waarin niet alles is opgedeeld in specialismen. Op die manier heb je met alle aspecten van de financiële bedrijfsvoering te maken. Ook vindt hij dat hij via de Raad van Commissarissen van Stadsherstel te maken heeft met scherpe geesten. Dat houdt hem alert, zegt hij. Daarnaast is hij zeer geïnteresseerd in geschiedenis. Het is interessant, zegt hij, om te weten waarom dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen. Ook dat komt van pas bij Stadsherstel. Het is dat hij al voor econoom studeerde, maar Stadsherstel / Stella van Heezik Voor de continuïteit van het bouwvak en om jongeren een goede start in de bouw te geven, laat Stadsherstel zoveel mogelijk bouwplaatsen tot leerlingbouwplaats inrichten. Stichting Herstelling aan het werk Stadsherstel / Stella van Heezik

10 16 Intern Restauraties 17 anders had het ook geschiedenis, theologie of filosofie kunnen zijn. Dat alleen geeft al aan dat Kees Ampt een brede interesse heeft. Zelf omschrijft hij het als geïnteresseerdheid in het waarom der dingen. Grootheidswaanzin past niet bij hem. Dat legt hij mij uit met uitdrukkingen als je moet je grenzen kennen en scheur in de broek oplopen. Hij bedoelt daarmee: Je moet ervan leren, jezelf kennen en doorgaan. Mooiste pand? Als ik hem vraag of hij het pand van Stadsherstel kan noemen dat hij het mooist vindt, zegt hij dat hij dat nog niet kan. Hij vindt tweeënhalf jaar niet lang genoeg om daarover een gefundeerde mening te hebben. Wel vindt hij de Amstelkerk mooi - maar dat vindt iedereen wel - en vooral het orgel. En daarmee zijn we dan gekomen bij nog een hobby. Orgelspelen. Tijdens verjaardagen bij Stadsherstel speelt hij, voor wie dat wil, een stukje op het orgel dat dan klinkt als een soort lokroep en eindigt met het Lang zal die leven. Als kind vond hij spelen op het orgel en later pianospelen al leuk. Dat ging min of meer vanzelf. Komend uit een Nederlands Hervormd gezin ging hij automatisch mee naar de kerk. Leerde spelen op het elektronisch orgel, kreeg kerkorgelles en pianoles. Dat laatste dan weer omdat pianospelen helpt om te kunnen orgelspelen. Het gaat om de touché, zegt hij. Op de piano leer je hard en zacht spelen door middel van de aanslag. Het uur zit er op en Kees moet weer verder. Ik trouwens ook. Een laatste opmerking kan ik hem nog ontlokken wanneer ik hem vraag wat hij belangrijk vindt in het leven. Dan komt zijn filosofische instelling weer om de hoek kijken: Eerst denken en dan doen, dat vind ik echt belangrijk en dan vooral het nadenken over het waarom. Monique Hollenkamp Stadsherstel De aanhouders winnen: De Oude Molen wordt weer Akermolen Heeft een molenstomp die decennia lang de oude molen werd genoemd - het werd zelfs een eigennaam - het recht om zijn oude naam terug te krijgen? Ja! Alle partijen zijn het er over eens dat de Oude Molen weer de Akermolen moet worden genoemd. Nog steeds zonder wieken, maar na een complete restauratie is er toch echt geen sprake meer van een oude molen. Meer dan tien jaar hebben Stadsherstel en de Stichting de Oude Molen gestreden voor behoud van de Akermolen en eindelijk was het zover: op 2 september werd met de voorstanders en de tegenstanders van toen en met verschillende partijen die in de tussentijd waren aangehaakt, het glas hoog geheven op de voltooiing van de restauratie van dit bijzondere erfgoed. Naast de nieuwe functie als theehuis, draaiende gehouden door mensen met een verstandelijke beperking, is in de molen een informatiepunt gekomen. Hier wordt informatie gegeven over de restauratie en de historie van het gebouwtje en over de geschiedenis van de omgeving en de recreatieve en cultuurhistorische mogelijkheden in de nabijheid. Jaap Hulscher spreekt tot stadsdeelvoorzitter Achmed Baâdoud tijdens de officiële opening Stadsherstel / Juan Hernández

11 18 Restauraties Restauraties 19 Smartlappenkoor Leedvermaak treedt op bij de officiële opening Pontje Tijdens de officiële opening was adjunct-directeur van Stadsherstel Jaap Hulscher de ceremoniemeester, die de drie speeches aan elkaar praatte. Harry van Gerwen, voorzitter van de Stichting de Oude Molen, en de voorzitter van Stadsdeel Nieuw-West, Achmed Baâdoud, spraken over de tien jaren dat ze betrokken waren bij de molen. Gedeputeerde van de provincie Noord-Holland Bart Heller sprak namens de Stichting Mainport en Groen - die de oeververbinding over de Ringvaart heeft gefinancierd - en overhandigde het pontje symbolisch aan Jaap Hulscher. Het pontje is voor het slagen van dit project van groot belang. Hiermee is de Akermolen een knooppunt en pleisterplaats in een uitgebreid recreatief netwerk geworden. Open dagen Dat de molen een succes gaat worden, bleek in het weekend na de officiële opening. Toen vonden Open Dagen plaats voor buurtbewoners, donateurs en andere geïnteresseerden. In dat weekend waren er meer dan duizend belangstellenden en heeft het pontje zeker honderd keer heen en weer gevaren. Dankzij het warme zonnetje waren het heerlijke dagen. Velen genoten op het terras van een kopje koffie met gebak. Op zondag werd door Stadsherstel een gratis openlucht theatervoorstelling aangeboden, Yurko, het kleinste reusje ter wereld. Zeker 250 mensen en kinderen hebben deze familievoorstelling bekeken. Het was heel mooi om te zien hoe de pleisterplaats werd gebruikt. Dat was precies op de manier, en eigenlijk nog mooier, die alle betrokken partijen voor Thomas Schlijper Stella van Heezik De familievoorstelling Yurko tijdens de publieksdagen ogen hadden. De molen moest een informatiepunt worden voor de recreatiemogelijkheden in de omgeving. En dat is gebeurd. De boekjes en fietsroutes waren niet aan te slepen. Het moest een project worden voor de buurt. En met die betrokkenheid zit het wel goed. De schilder en aannemer bestuurden samen met een vrijwilliger van de molen het pontje en veel bezoekers feliciteerden elkaar met het behalen van het resultaat. De vervening van de Middelveldsche Akerpolder De Akermolen is in 1874 op de huidige plaats herbouwd in opdracht van het toenmalige polderbestuur van de Middelveldsche Akerpolder en dateert dus van eerder. Deze schepradmolen, die aan de rand stond van het een tiental jaren eerder drooggelegde Lutkemeer, moest de oude, in slechte staat verkerende Ackermolen uit de 17e eeuw vervangen. De herkomst van de nieuwe Akermolen is nog steeds niet opgehelderd. Het polderbestuur vermeldde slechts dat deze afkomstig was van elders. Dit staat te lezen in de notulen van de vergadering van april 1874 van Dijkgraaf en Heemraden van het Waterschap Haarlemmermeer, naar aanleiding van het verzoek om verplaatsing van de molen naar de Ringvaartdijk. De verplaatsing hield verband met de te verwachten gunstigste bemalingspositie na afloop van de toekomstige vervening. Het polderbestuur kreeg in 1875 een concessie van het rijk om de polder af te graven voor turf, een brandstof waarnaar in het zich ontwikkelende Amsterdam nog veel vraag was.

12 Restauraties 21 De Stadsherstellers Collectie Stichting De Oude Molen Stadsherstel / Juan Hernández De Akermolen ten tijde van de vervening De vijzelgang is ook onder het maaiveld in zicht gelaten Vervijzeling Toen de vervening in 1896 was voltooid, moest het polderpeil ruim drie meter worden verlaagd om droge voeten te garanderen voor de boeren en tuinders die zich er gingen vestigen. Dit kon niet worden verwezenlijkt met het scheprad en er werd een nieuwe stenen vijzelgoot, centraal onder de molen, aangelegd. Beide goten zijn nog aanwezig, onder en deels achter de molen. Een kwart eeuw later, in 1921, werd de windmolen vervangen door een elektrisch pompgemaal aan de voet van de dijk. De wind was een te onzekere factor in de vereiste bemaling van de inmiddels met boerderijen en tuinderijen volstaande polder. De bovenbouw van de molen werd verwijderd en de romp werd ingericht tot woning van de poldermeester. Militaire functie De waterwerken die zich nog onder de molenstomp bevinden, werden niet alleen gebruikt om de Akerpolder droog te houden, maar ook om deze onder water te kunnen zetten in tijden van oorlogsdreiging. In die functie maakte de molen deel uit van de waterstaatkundige werken in de Linie van Amsterdam - de voorloper van de Stelling van Amsterdam - reden waarom de Minister van Oorlog betrokken moest worden bij de herbouw. Bij de aanleg van de Stelling van Amsterdam, waarmee in 1883 werd begonnen, verloor de Linie zijn primaire militaire functie. De zuidwestflank, waar de molen in lag, ging als schaduwlinie nog wel deel van de Stelling uitmaken. Stella van Heezik en Peter Prins Met dank aan dr. Han Stricker, vrijwilliger bij stichting De Oude Molen, die de geschiedenis van de Akermolen heeft uitgezocht.

13 Huurders 23 Het is niet toevallig dat we bij de Akermolen zijn. Hij is net geopend en het is een stukje van Amsterdam waar we niet vaak fietsen. Ten onrechte blijkt vandaag. De opening was een feest. Daarover leest u in het artikel hiervoor. Het treft, want vandaag is ook de Stellingmaand - van de Stelling van Amsterdam - begonnen en worden er overal activiteiten georganiseerd. De molen ligt aan het Zwarte Pad, een fietspad dat onderdeel uitmaakt van de Groene AS (het gebied tussen Amstelland en Spaarnwoude), waarvoor vandaag op de dag van de Groene AS veel promotie wordt gemaakt. Overal, ook bij de Akermolen, komen we vroege medefietsers tegen. Afstappen bij knooppunt 75: Theehuis de Akermolen In het kader van de reeks artikelen over huurders van Stadsherstel in bijzondere panden stapte ik op de fiets richting Osdorp/De Aker. Het doel? Theehuis de Akermolen. Monique Hollenkamp Het is om half elf al lekker druk bij de molen. Op het terras veroveren we een plekje aan een van de picknicktafels. De acteurs van het kindertheater dat vanmiddag in de open lucht een voorstelling geeft, zijn ook net aangekomen en zitten aan onze tafel aan hun zelf meegenomen soort van ontbijt. Wij nemen koffie en appeltaart. De Cocobo Mijn aandacht wordt getrokken door een tiental kinderen dat in de ruimte boven het theehuis creatief bezig is - een partijtje misschien - en nu een pauze benut met het gooien van steentjes in de Ringvaart. Ze staan op de steiger van het nieuwe voet- en fietsveerpontje, Cocobo genaamd, dat in beweging zal gaan komen. Het is duidelijk. Ze moeten van de steiger af, anders kan de meneer van het pontje zijn werk niet goed doen. Hij maakt het elektrische pontje gereed voor een dagje op en neer varen tussen Amsterdam en Badhoevedorp. Een oversteek van nog geen vijf minuten! Vooral als wandelaar heb je veel profijt van het pontje, dat door de Stichting Mainport en Groen is gesubsidieerd. De bruggen over de Ringvaart links en rechts van de Akermolen liggen op minstens een kwartier lopen. Dus het loont om even te wachten totdat de meneer klaar is. Afstappen dus bij knooppunt 75 van de Falk fietsknooppuntenroute. Vandaag heb ik een beetje haast, dus volgen we op de heenweg met de fiets voor het grootste deel de trambaan van lijn 1 vanuit het centrum van Amsterdam, waarmee je op een regenachtige dag het theehuis ook droog kunt bereiken. Op de terugweg zullen we de mooie fietsroute volgen. Theehuis de Akermolen - gevestigd in een molen zonder wieken aan Zwarte Pad 30 - is een rustpunt. Vlakbij de bebouwde kom, maar toch in de natuur. Het gevoel van landelijke rust overheerst. Het ligt aan de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, die op deze plek de scheiding vormt tussen Amsterdam Nieuw-West en Badhoevedorp. De Cocobo met fietsers erop Monique Hollenkamp

14 24 Huurders Huurders 25 Gewoon waar mogelijk, speciaal waar nodig De kinderen hebben hun ranja op - echt waar, die bestaat nog - en keren terug naar de bovenruimte van de molen. Die wordt verhuurd voor allerlei activiteiten. Zowel zakelijke als particuliere, zo blijkt vandaag. De rust is weergekeerd en we genieten nog even op het terras in de zon. Voor dit unieke project, dat na jaren inzet van de vele vrijwilligers en vakmensen is voltooid, heeft Stadsherstel bijzondere huurders gevonden: Stichting De Vrije Geer. Heleen van Muiswinkel en Marleen Frens, de drijvende kracht achter de stichting, zijn er vandaag natuurlijk ook en hebben het zo te zien heel druk. Ik wil nog wel wat meer weten over deze stichting en de mogelijkheden van de Akermolen, dus spreken we af elkaar op een ander moment te spreken. Ik ben benieuwd hoe je een dergelijke operatie draaiende houdt. Zijn daar veel sponsors voor nodig en heeft de stichting die ook? Subsidies? Ik neem aan van wel, want wat gebeurt er in de Akermolen als het geen weekend is bijvoorbeeld. Een paar dagen later krijg ik antwoord op al mijn vragen. De nog jonge Stichting de Vrije Geer heeft als doel mensen met een verstandelijke beperking professioneel te ondersteunen en te begeleiden bij wonen, werken en leren. Het theehuis fungeert als een kleinschalige locatie van de begeleide leer- en werkplekken in de horeca. Ontplooiing, persoonlijke groei en het contact met andere mensen is belangrijk. Mensen worden opgeleid en begeleid naar een zinvolle dagbesteding. Je moet dan denken aan werken in de bediening of keuken, in de tuin en op het terras, het leren om onder begeleiding bezoekers veilig over te varen met het veerpontje. In rustiger tijden zijn er allerhande creatieve activiteiten. Het motto gewoon waar mogelijk, speciaal waar nodig past goed bij deze stichting. Heleen en Marleen zijn twee bevlogen professionals met jarenlange ervaring in zowel de zorg als de horeca. Donaties? De inkomsten liggen op het vlak van het Persoons Gebonden Budget (PGB) van cliënten, dat op zijn beurt weer wordt gefinancierd uit de AWBZ. Zorgorganisaties zoals Cordaan, de vorige werkgever van zowel Heleen als Marleen, plaatsen cliënten bij De Akermolen voor een dagbesteding. Er zijn ook een paar goede doelen fondsen - zoals de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind, het VSB fond en het Scan fonds - die de stichting ondersteunen. Wellicht dat er in de toekomst donaties zullen binnenkomen van een nog op te richten stichting Vrienden van de Akermolen, maar zover is het nog niet. De verdere inkomsten komen uit verhuur van het theehuis en de bovenruimte voor een reeks van activiteiten variërend van een high tea of kinderfeestje tot een teambuildingsessie van een bedrijf. En uit de bestedingen van bezoekers zoals u en ik. Stichting De Vrije Geer is vast nog op zoek naar sponsors, zo lijkt mij. Geld voor het terrasmeubilair - voor het terras aan het water - is er al. Dat hebben de dames als afscheidscadeau gekregen van Cordaan. Marleen en Heleen Thomas Schlijper Thomas Schlijper Vijzelgang Monique Hollenkamp

15 26 Huurders Restauraties 27 Met een flinke donatie dit jaar uit het Schipholfonds aan de initiatiefnemers van het behoud van de molen (stichting De Oude Molen, opgericht in 1999) werd het mogelijk om in het theehuis een informatiepunt in te richten om de geschiedenis van het gebouw en zijn omgeving te tonen door middel van films, informatiepanelen en historische voorwerpen. De vloer van de molen is deels van glas. Daaronder loopt de oude vijzelgang. Heel apart om te zien en een raar gevoel als je eroverheen loopt. Mooie fietsroute Het wordt tijd voor de terugweg en voor onze fietsknooppuntenroute. Het kindertheater Yurko gaat aan ons voorbij. Afstappen bij knooppunt 75 betekent dus ook weer opstappen op hetzelfde punt. Een volgende keer rijden we nog iets verder door naar het westen. Van de mensen van de Groene AS hebben we negen mooie fietsroutes gekregen, die we zeker van plan zijn te gaan proberen. Vanaf de Akermolen rijden we het Zwarte Pad weer af en gaan met een mooie omweg richting centrum van Amsterdam. Onderweg passeren we de Akersluis, de Molen van Osdorp en aan de Nieuwe Meer, in het gebied dat De Oeverlanden heet, is een pontje waarmee je zo over kunt naar het Amsterdamse Bos. Bij dat pontje staat een houten bank van wel twintig meter lang, waarop je rustig kunt wachten op de volgende pont. Aan de overkant kom je dan uit bij de boerderij aan het einde van de Bosbaan. Helaas, Pontje Nieuwe Meer bewaren we ook voor een volgende keer. Wij vervolgen onze weg langs de Nieuwe Meer (een prachtige route, zo in de zon) via de Volkstuinen Ons Buiten langs de Schinkelsluis en komen na achtereenvolgens het Jaagpad en het IJsbaanpad bij het Olympisch Stadion uit. Vanaf de Akermolen zijn dit respectievelijk de fietsknooppunten 75, 79, 80 en 81 ( Jong bloed nodig Stadsherstel probeert jongeren bij de bouw te betrekken Op de Dag van de Bouw heeft gedeputeerde Rob Meerhof samen met jongeren van de Stichting Herstelling en Aannemingsbedrijf J.C. Nieuwenhuizen het startsein geven voor de bouw van het horecapaviljoen op het Fort Diemerdam en de oplevering van de gerestaureerde fortwachterswoning. Tijdens de Dag van de Bouw kon het publiek kennismaken met dit project en de door Stadsherstel gerestaureerde, in het fort gelegen fortwachterswoning. Daarnaast werden historische rondwandelingen gegeven op het terrein. Jongeren in de bouw De Dag van de Bouw is in het leven geroepen om het publiek kennis te laten maken met alle facetten van de bouw. Ons project was dit jaar gericht op jongeren. Deze moeten we in de bouw zien te krijgen en te houden. Het blijkt noodzakelijk om jonge mensen voor deze branche te interesseren, want de toestroom naar de opleidingen is de laatste jaren drastisch verminderd. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat het door de economische crisis slecht gaat in de bouw en het voor jongeren moeilijk is om er een baan te vinden of die te behouden. Voor bouwbedrijven is het in deze tijd moeilijk het hoofd Een bezoek aan Theehuis De Akermolen, de koffie met taart en de fietstocht zijn aan te bevelen. Als wij weer gaan, fietsend of met lijn 1, wordt het lunch of een heerlijke high tea! Monique Hollenkamp Molengevelsteen De Oude Aker Monique Hollenkamp Aannemer Richard Nieuwenhuizen als ceremoniemeester Herstelling / Alexander Senger

16 28 Restauraties Restauraties 29 Herstelling / Alexander Senger Herstelling / Alexander Senger De schildersploeg van de fortwachterswoning poseert samen met werkmeesters Glenn Jones en Henry Eelman trots bij hun werk. De Dag van de Bouw op Fort Diemerdam boven water te houden en dan wordt vaak noodgedwongen de keuze gemaakt de jongeren weg te bezuinigen. Voor Stadsherstel is dat natuurlijk een ramp, want deze jongeren moeten het vakmanschap overnemen van de ervaren timmerlieden, die door de vergrijzing steeds schaarser worden. Vandaar dat Stadsherstel zich inzet om jonge mensen in de bouw te krijgen en te houden. Dat doet zij onder andere door samen te werken met de Stichting Herstelling. Deze stichting zorgt ervoor dat jongeren met een grote afstand tot de arbeidsmarkt interesse krijgen in, onder andere, de bouw door ze kennis te laten maken met de sector en ze tegelijk een arbeidsritme te geven. En als de interesse er eenmaal is, dan kunnen de deelnemers doorstromen naar een opleiding of regulier werk. Daartoe heeft men goede contacten met de opleidingsbedrijven en aannemers. Herstelling heeft al verschillende projecten met Stadsherstel gedaan en is nu ook werkzaam op het fort. Aan de slag bij J.C. Nieuwenhuizen Stadsherstel eist al een aantal jaren van de aannemers dat haar (restauratie-) projecten tevens leerlingbouwplaatsen zijn en het liefst ook een restauratieopleidingsproject (ROP). Bij de restauratie van De Zeehoeve was dat het geval en nu ook bij Fort Diemerdam. Het leuke van dit fortproject is dat aannemer Nieuwenhuizen in het verleden al twee deelnemers van Herstelling had overgenomen. Eén jongen is er zo n zes jaar geleden begonnen. Hij heeft nu twee timmermansopleidingen afgerond en daarna ook een restauratieopleiding. Daarom kreeg hij een vast contract bij het bouwbedrijf. Onlangs heeft een andere voormalige deelnemer van Herstelling eveneens een contract bij Nieuwenhuizen gekregen en een derde krijgt er de mogelijkheid om te laten zien dat hij echt in de bouw wil en kan werken. Enthousiasme Dit werd op de Dag van de Bouw gevierd op Fort Diemerdam, omdat hier de keten zo mooi sluit. We wilden deze dag uitdragen dat dit soort mooie initiatieven kansrijk zijn als meerdere partijen mee willen werken en ervoor willen gaan. Aan het enthousiasme lag het deze dag in ieder geval niet. Gedeputeerde Rob Meerhof van de provincie Noord-Holland, met in zijn portefeuille onder andere Onderwijs en Arbeidsmarkt, heeft met de jongeren van Herstelling en de leerlingen op de bouwplaats maar liefst drie officiële handelingen uitgevoerd: het bevestigen van het Stadsherstelbordje op de fortwachterswoning, het symbolisch slaan van de eerste paal van het horecapaviljoen en het schrijven van een mooie boodschap op een van de houten leitjes die straks aan het horecapaviljoen bevestigd worden. Hij was dan ook zeer te spreken over dit project. Dat er maar veel meer van dit soort projecten mogen volgen. Stella van Heezik Gedeputeerde Meerhof (r.) met Julius Lacroes (l.), die via Herstelling in dienst kwam bij J.C. Nieuwenhuizen, en Ali Amraoui, die via Herstelling een plek kreeg bij opleidingsbedrijf SSP Amsterdam. Herstelling / Alexander Senger

17 30 Restauraties Restauraties 31 Stadsherstel in Suriname In de voorlaatste Nieuwsbrief (november 2009) werd beschreven hoe Stadsherstel in Suriname verzeild is geraakt. Dat gebeurde op verzoek vanuit Suriname, maar ook in Nederland is al zeker tien jaar het behoud en beheer van cultureel erfgoed een belangrijk onderdeel van de samenwerking met de voormalige kolonie. In 2001 ondertekenden toenmalig staatssecretaris van Cultuur Rick van der Ploeg en minister van Cultuur Wouter Sandriman namens hun beider landen het Beleidskader Gemeenschappelijk Erfgoed. Daarin onderschreven zij het belang van het behoud van de materiële en immateriële herinneringen aan hun gedeelde verleden. Monumentenzorg werd een van de gebieden van samenwerking en is dat tot op de dag van vandaag gebleven. In een bij het beleidskader gevoegde lijst van mogelijke samenwerkingsprojecten werd de oprichting van een NV Monumentenzorg als een van de prioritaire projecten aangewezen. Analogie Paramaribo nu-amsterdam toen Stadsherstel Amsterdam NV is opgericht in 1956 tegen het toenmalige gemeentelijke beleid om de woonfunctie uit de stad te weren. Pandje voor pandje werd gekocht, gerestaureerd, verhuurd én onderhouden. Stadsherstel richtte (en richt) zich niet zozeer op de grote grachtenpanden, maar vooral op het kleinere Amsterdamse huis in de radiaalstraatjes en op buurten als Jordaan, Nieuwmarkt en Weteringbuurt. Met succes. Toen het tij eind jaren zestig langzaam keerde ten gunste van de volkshuisvesting werd de gemeente Amsterdam zelfs aandeelhouder. Vanaf de jaren negentig ging de aandacht van Stadsherstel voor een groot deel ook naar religieus en industrieel erfgoed. Stadsherstel is het podium waar financiële, winstbeogende instellingen zich graag organiseren rondom een maatschappelijk doel. Ook in het buitenland wordt ons steeds vaker gevraagd uit te komen leggen hoe onze organisatie werkt en juist in steden waar overheden onmachtig zijn hun gebouwde geschiedenis te behouden. Het is waarschijnlijk de analogie van het Amsterdam uit de jaren vijftig met het huidige Paramaribo, die de Surinamers er in 2006 toe bracht in Amsterdam te informeren of zo n soort organisatie wilde helpen bij het tot stand komen van een vergelijkbare vennootschap in Suriname. Dit verzoek kwam via de Stichting Herstelling tot Stadsherstel en sindsdien is er heel veel gebeurd. Amsterdam toen. Een Stadsherstelproject op de hoek van de Brouwersgracht en de Prinsengracht. Julianastraat 56 Stadsherstel Stadsherstel / Paul Morel

18 32 Restauraties Restauraties 33 In nauwe samenwerking met de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES) vormden zich de contouren van de vennootschap en in april 2010 hebben we met de directies van de belangrijkste banken gesproken. Men toonde zich uitermate enthousiast. Ook hier is de analogie met Stadsherstel Amsterdam opvallend. Dat is immers opgericht met behulp van bankiers die ver over hun schaduw heen keken. Zij waren tevreden met een gematigd rendement, maar zagen de grote winst van een gerevitaliseerd Amsterdam. Verkiezingen In de zomer waren er verkiezingen in Suriname (en niet te vergeten in Nederland). De grote overwinning van de NDP, de partij van Desi Bouterse, veroorzaakte een pas op de plaats in de samenwerking tussen beide landen. De stad Amsterdam is er op vele plaatsen en met talloze projecten actief en het was de vraag welke positie de gemeente zou innemen. Nu enige maanden later het stof enigszins is neergedaald, lijkt het er op dat deze samenwerking door zal gaan, waar het betreffende project niet direct aan de Surinaamse overheid is gekoppeld. Het zal moeten blijken hoe Suriname zich daarbij in de nabije toekomst zal opstellen. Stadsherstel is een private onderneming en zal daarom, in samenwerking met SGES, doorgaan met het oprichten van een Stadsherstel Paramaribo. Aan de Nederlandse overheid is gevraagd of het Nationaal Restauratie Fonds mag participeren. Deze belangrijke vraag, die afgelopen januari is uitgezet, is tot op heden niet beantwoord. En dat zal alles te maken hebben met de verkiezingen in beide landen en de onzekere situatie erna. Daar is op dit moment, anders dan afwachten, helaas niets aan te doen. Ambtelijk is het in Den Haag op het ministerie van OCW uitstekend en voortvarend voorbereid. In november zullen de gesprekken met de Surinaamse bankwereld weer worden voortgezet en zoals het er nu naar uitziet, zal in januari 2011 de daadwerkelijke emissie van aandelen plaatsvinden. Op het ogenblik zijn we vooral heel druk met de aankoop van het eerste huis, waarbij we heel prettig met de Nederlandse ambassade samenwerken. Als alles goed gaat, wordt dit het pand Julianastraat 56. Hierover meer in de volgende nieuwsbrief. Het Kruithuis in restauratie Fort Nieuw Amsterdam Voor de voortgang van de ontwikkeling van Fort Nieuw Amsterdam was de stellingname van de stad Amsterdam na de verkiezingen heel essentieel. De stad investeert veel in het fort en het is gelukkig expliciet genoemd als een van de projecten waarmee de samenwerking zal blijven bestaan. Dit komt vooral door het feit dat Fort Nieuw Amsterdam een verzelfstandigde stichting is en sinds kort de directeur uit de eigen exploitatie wordt betaald. Op 1 juli van dit jaar is de directeur die door de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen (DWI) was gedetacheerd, Evert Middelbeek, opgevolgd door een Surinaamse directeur, Jean Pierre de Keyzer. Middelbeek heeft samen met de medewerkers op het fort bergen werk verzet, maar nu is het de beurt aan Suriname zelf om dit proces voort te zetten. En het gaat goed. Onlangs is de restauratie van het Kruithuis uit 1778 begonnen. Het is een echte leerlingbouwplaats, die wij zo goed kennen in onze eigen Amsterdamse bouwpraktijk. Stadsherstel / Paul Morel Stadsherstel / Paul Morel

19 34 Restauraties Restauraties 35 Stichting Herstelling en haar zusterorganisatie in Suriname, de Stichting Arbeids Ontwikkeling (SAO), werken samen met de aannemer, die is geselecteerd op zijn kennis van metselwerk. Maar de restauratiepraktijk van baksteenmetselwerk bestaat nauwelijks nog in Suriname en dus is onderricht vanuit Nederland op dit gebied uiterst welkom. Juist voor dit type metselwerk wordt ook de werkmeester van SAO door de werkmeesters van Herstelling verder opgeleid. Het Kruithuis is een helemaal Nederlands product van bakstenen, die als last in de zeilschepen werden meegenomen. Op de terugweg nam men de rijkdom mee. Het gebouw is gemetseld in kruisverband en voorzien van heuse snijvoegen. Het dak is gedekt met gebakken leipannen. Ter bescherming werd een 90 cm dik tongewelf aangebracht. De Nederlandse ingenieurs begrepen echter niet dat in het Surinaamse, zeer natte klimaat het metselwerk voortdurend vocht accumuleerde en het kruit dus altijd vochtig zou zijn. Maar gelukkig werd vanaf Fort Nieuw Amsterdam nooit een schot gelost. Pas toen de Amerikanen in de Tweede Wereldoorlog een kanon installeerden, was er sprake van een adequate vuurkracht. Dit was nodig ter bescherming van de bauxiettransporten. Het Surinaamse bauxiet werd gebruikt voor het aluminium waarmee de geallieerde luchtvloot werd gebouwd. Paul Morel Stadsherstel en MVO Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Stadsherstel restaureert al ruim een halve eeuw, maar gaat ook met haar tijd mee. Dat zal ook wel moeten, want in de bouw is altijd sprake van innovatie. De vernieuwingen worden tegenwoordig in sterke mate bepaald door het idee dat de middelen, waaronder energie, op onze aardbol eindig zijn. Minder milieubelasting en besparing van energiegebruik zijn dus belangrijke thema s, die vooral in de nieuwbouw en in nieuwe bouwbesluiten aan bod komen. Maar ook bij Stadsherstel wordt hier aandacht aan besteed. Stadsherstel heeft het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in haar werkwijze geïntroduceerd. Onder MVO wordt verstaan dat bij beslissingen telkens wordt onderzocht of deze goed zijn voor de mens, de planeet en de winst (people, planet, profit). Restaureren is al goed voor de planeet, omdat er veel materiaal wordt hergebruikt. Ook is een gerestaureerde omgeving goed voor de mens, om er te kunnen wonen, als prettig leefmilieu en voor het cultuurhistorische besef. En al is Stadsherstel een Naamloze Vennootschap met een maatschappelijk doel, om te kunnen blijven werken moet er wel winst worden gemaakt. Dankzij het feit dat alle projecten de afgelopen vijftig jaar net voldoende rendement gemaakt hebben, bestaat Stadsherstel nog steeds. Maar er is meer. Stadsherstel / Paul Morel Pilotproject Herengracht 249 De restauratie van het rijksmonumentale pand Herengracht 249 wordt uitgevoerd als een pilotproject Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Alle mogelijke duurzaamheidsingrepen worden onderzocht en indien haalbaar, toegepast. Het is de bedoeling dat er veel van het project wordt geleerd voor toekomstige restauraties. Ook het stimuleren van het opleiden van jonge vaklieden hoort tot de maatschappelijke taak van zowel aannemer als opdrachtgever. Stadsherstel houdt daarom vast aan de eis dat de aannemer de bouw inricht als leerlingbouwplaats. Dit is niet nieuw, maar blijft wel de aandacht houden. Dankzij het feit dat zowel architectenbureau Emma als aannemer Vios-

20 36 Restauraties Restauraties 37 Stadsherstel / Gijs Hoen Stadsherstel / Gijs Hoen Thomas Schlijper Het idee om de voormalige waterkelder te hergebruiken voor een grijs-watersysteem bleek op te veel bezwaren te stuiten Energiezuinig en esthetisch: de led-verlichting wordt ín de gipsplafonds opgenomen Dankzij het systeem van vloerverwarming wordt de lambrisering niet door een radiator ontsierd Scheurer zeer enthousiast ingingen op de uitdaging om de Herengracht tot MVO-pilot te maken, zijn er veel ideeën aan bod gekomen waar uit kon worden geleerd. Duurzame oplossingen Naast het gebruik van milieuvriendelijke en hergebruikte materialen en het aanbrengen van optimale isolatie zijn er ook minder voor de hand liggende duurzame oplossingen gekomen. Sommige redelijk ingeburgerd - zoals het aanbrengen van LED-verlichting in de algemene ruimtes, voorzien van bewegingsdetectie - andere nog maar net uit de ontwikkelingsfase en nog weinig toegepast. Zo wordt er voor het verwarmen van de woningen een nieuw, geavanceerd systeem toegepast. Dit wordt op de hoog-rendementketel aangesloten en onttrekt warmte aan de buitenlucht. Het systeem blijft functioneren tot een buitentemperatuur van min 15 en moet tot 35% gaan besparen op het energieverbruik. In combinatie met laag-temperatuur vloerverwarming kan de besparing nog hoger worden. Huishoudelijke apparaten die warm water gebruiken, verwarmen dit doorgaans minder efficiënt dan een hoog-rendementketel. Daarom worden voor de wasmachine en de vaatwasser zogenaamde hot-fill-systemen gemaakt, waarbij het hete water van de CVketel direct in de machines wordt gepompt, zodat deze het niet zelf hoeven op te warmen. Een nog niet zo veel toegepaste, maar zeer bruikbare techniek. Onhaalbare ideeën Sommige ideeën bleken echter onhaalbaar. Te duur, vanwege regelgeving of door praktische bezwaren. Ideeën die langs kwamen, waren onder meer het transport van bouwmaterialen over de grachten - wat onmogelijk bleek, omdat er voor het lossen een aparte kraan moest komen - en het onttrekken van warmte uit het grachtenwater, wat niet ging, onder meer omdat de schaal te klein was om de investering rendabel te maken. Zo was er ook in het ontwerpproces geopperd om zonnepanelen op het dak aan te leggen. Hiervoor bleek echter te weinig plat dak te zijn en bovendien zou Bouw- en Woningtoezicht waarschijnlijk geen toestemming hebben gegeven. Ook regenwateropvang om een grijs watercircuit voor het doorspoelen van de WC s te creëren, was onhaalbaar. Onder andere omdat er geen ruimte gevonden kon worden voor de grote tank die nodig was. Wat eveneens vanwege ruimtegebrek onmogelijk bleek, was een warmte-terugwin installatie voor de douche. Hiermee wordt de warmte van het weglopende douchewater teruggeven aan de CV-ketel. Er was niet genoeg plek om het leidingwerk weg te werken. Voor het isoleren van het glas is nog steeds het Ei van Columbus niet gevonden. De voorgestelde achterzetramen bleken een zeer hoge aanschafprijs te hebben en een esthetisch onbevredigend beeld op te leveren. Wel wordt, daar waar vervanging noodzakelijk is, gelaagd glas gebruikt. Dit geeft een acceptabel beeld en heeft een betere warmteweerstand dan traditioneel (monumentaal) glas. Zo doet Stadsherstel met dit pilotproject de nodige ervaring op met energiezuinige technieken. De huidige stand van zaken wordt in kaart gebracht en er wordt op een andere manier naar het werk gekeken. Duidelijk is dat de techniek niet stil staat. Wij moeten blijven leren, zodat wij in de toekomst steeds milieuvriendelijkere restauraties kunnen uitvoeren. Gijs Hoen Er is wel een plat dak aanwezig, maar de ruimte is te beperkt om er geschikte pv-cellen of zonneboilers te plaatsen De kap van het achterhuis bleek in betere conditie dan vooraf was ingeschat en kon gehandhaafd blijven. Deze ontdekking was ook zonder het thema MVO wel gedaan. De schoorsteen doet straks niet meer dienst als rookgasafvoer, maar krijgt twee nieuwe functies. De kanalen van de mechanische ventilatie lopen er doorheen en de carriers van het verwarmingssysteem kunnen er aan worden opgehangen. Stadsherstel / Gijs Hoen Thomas Schlijper Stadsherstel / Gijs Hoen