Geld spreekt tot de verbeelding
|
|
- Rudolf Verlinden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoofdstuk7
2 75 Geld spreekt tot de verbeelding Geld neemt in onze cultuur en onze verbeelding een bijzondere plaats in. Wat het meest opvalt in de fantasiebeelden rond het thema geld, is zeker de dubbelzinnigheid ervan : geld is tegelijk nuttig en wenselijk, maar ook gevaarlijk en veracht. In het Westen kopen mensen luxegoederen om te laten zien hoe rijk ze zijn. Ook in andere culturen lopen de mensen graag met hun rijkdom te koop. Soms worden betaalmiddelen gedragen als juwelen, zoals de Afrikaanse kaurischelpenkettingen. Toch rust er een taboe op geld : niemand zegt graag hoeveel hij verdient. Psychoanalisten vergelijken geld soms met uitwerpselen... Prent van de wonderezel die goudstukken poept en uitspuwt, uit het sprookje Tafeltje dek je, ezeltje strek je, knuppel uit de zak van de gebroeders Grimm. Geld : een vat vol tegenstrijdigheden Met geld kun je alle mogelijke dingen kopen, je kunt niet zonder. En toch heeft geld op zich geen waarde : op een onbewoond eiland kun je er niets mee aanvangen. Elektronische betalingen zijn een mooi voorbeeld van de dematerialisering van geld. Geld trekt criminaliteit en conflicten aan. Maar in oorsprong is het een middel om commerciële en andere betrekkingen tussen mensen te bevorderen. En daarvoor wordt het in de hele wereld ook gebruikt. De morele vragen die geld oproept, illustreren we vervolgens met voorbeelden uit de westerse schilder- en graveerkunst van de middeleeuwen tot onze tijd, en met name aan de hand van de IJdelheden. We besluiten dit hoofdstuk over geld en verbeelding ten slotte met een reeks uitdrukkingen en gezegden, die ons leren wat voor belangrijke en sterk gekleurde plaats geld in ons taalgebruik inneemt. Die verschillende visies op geld en rijkdom laten we in dit hoofdstuk zien met teksten over de alchemie, het Eldorado en de goudkoorts, thema s die zo vaak in boeken en films voorkomen, dat feit en fictie er soms nog moeilijk in te onderscheiden zijn.
3 76 Alchemisten aan het werk, laat-15de-eeuws manuscript.
4 77 1. Dromen van geld De alchemie Wat is alchemie? Wat is het wezen ervan en hoeveel waarheid schuilt erachter? Ook vandaag nog is het moeilijk al die vragen volledig te beantwoorden. De alchemisten waren op zoek naar de steen der wijzen, die soms wordt vereenzelvigd met goud, dan weer met een methode om metalen te veranderen in goud of met een levenselixer. De alchemistische teksten en beelden zijn doordrongen van een altijd raadselachtige symboliek. Hoe kunnen we formules ontcijferen die opzettelijk door elkaar werden geschud om het geheim te bewaren? Ook vandaag valt er nog allerlei over de alchemie te schrijven, wat ertoe bijdraagt haar in een kwaad daglicht te plaatsen. Dit maakt echter ook haar aantrekkingskracht uit : wat geheimzinnig is, lijkt altijd van waarde te zijn en de echte wetenschap heeft vaak een ontnuchterend effect. Volgens voorwetenschappelijke opvattingen is de mens (de microkosmos) gemaakt naar het beeld van het universum (de macrokosmos) en vallen beide ten prooi aan krachten die worden voorgesteld in een uitgebreide reeks symbolen. De teksten en beelden over het magnum opus dat is de manier om de steen der wijzen te verkrijgen zijn niet te vergelijken met onze chemische formules : ze beschrijven de fases van dit werk aan de hand van confrontaties, copulaties, zwangerschappen, gevechten waarbij mensen, dieren, fantasiewezens, planeten, enz. betrokken zijn. De alchemie, voorloper van de chemie In hun laboratoria brachten de alchemisten soms legeringen tot stand met de uiterlijke kenmerken van goud : de kleur, het gewicht en de smeedbaarheid. Bij gebrek aan modernere onderzoeksmiddelen dachten de meesten van hen dus dat ze werkelijk goud hadden gemaakt. Anderen profiteerden wellicht van die verwarring om alchemistengoud te vervaardigen door gewone metalen te verven. Van oudsher hebben metaalbewerkers altijd een bijzondere plaats in de maatschappij ingenomen en heeft metaal, dat doorgaans niet in een zuivere vorm bestaat, steeds een wat mysterieus aura gehad : zo geloofden heel wat beschavingen dat het geluid van metaal geesten verjaagt. De legering van metalen had dus iets magisch : het is dan ook geen wonder dat de goudsmeden of alchemisten die legeringen maakten, hierover berichtten in symbolische termen, waarin we soms nog de methodes herkennen voor de vervaardiging van messing of de transformatie van zinkoxide.
5 78 Een man kneedt deeg naast een kruik met echte of denkbeeldige dieren. Voor de alchemisten zijn scheikundige stoffen ook levend. Miniatuur uit de Aurora Consurgens, een 15de-eeuws manuscript. Alchemie en (vals) geld Wegens hun kennis op het vlak van legeringen werden de alchemisten vaak betrokken bij de aanmaak van munten. Teksten uit de oudheid, die via Byzantium of de Arabische wereld in het Westen terechtkwamen, geven ook aan dat hun procédés werden gebruikt om munten te vervalsen ; sommigen, zoals de heilige Thomas van Aquino, zagen daar niets kwaads in. moeder aarde, de grondstof, de dualiteit, de liefde, de dood, de verlossing, De alchemistische kunst kan dus worden beschouwd als de projectie van een poëtische verbeelding die ondanks of misschien dankzij haar complexiteit, nog een krachtige weerklank vindt in onze tijd : Nooit zal de mens een even machtige vorm ontdekken om zijn confrontatie met de materie uit te drukken. De alchemie is één lang dichtwerk dat de eenheid van het zijn en het universum verheerlijkt. (J. Van Lennep) Tot de scherpzinnigste vertolkers van de alchemistische symboliek in de 20ste eeuw behoort onder meer de psychoanalyticus Carl Gustav Jung. In de alchemistische kunst meent die een soort vertolking te bespeuren van zijn eigen waarnemingen : Dit merkwaardige vermogen van de menselijke ziel om van gedaante te veranderen, dat inzonderheid tot uiting komt in de transcendente functie, is het voornaamste object van de alchemistische filosofie aan het einde van de middeleeuwen, schrijft hij. Zou de steen der wijzen het eindpunt zijn van onze zelfverwerkelijking? In de 14de eeuw veroordeelde een paus die praktijken. Maar heel wat koningen moedigden ze aan, voorzover ze er natuurlijk zelf munt uit konden slaan, en sommigen van hen werden zelfs alchemisten! Om die boosaardige verdenkingen uit de wereld te helpen en ook omdat de Kerk steeds vond dat verrijking de mens van zijn zielenheil afleidde, werd geld gedurende zeer lange tijd gemerkt met een devies en met religieuze symbolen, die het enigszins hielpen bezweren. Symbolen en alchemistische beelden De alchemistische symboliek, die ontstond in de kosmopolitische stad Alexandrië, ontwikkelde zich in literaire vorm bij de Arabieren en de Byzantijnen. Pas tijdens onze middeleeuwen, en in Europa, kregen die symbolen visueel gestalte. Deze weergaven kwamen tot bloei gedurende de 16de eeuw. De alchemistische kunst bestaat uit symbolen, afbeeldingen die doorgaans voor de ingewijden bestemde begrippen voorstellen. Hoewel sommige van die symbolen rechtstreeks te maken hebben met het werk van de alchemisten, zijn andere echter uitingen van de universele verbeelding : Nooit zal de mens een even machtige vorm ontdekken om zijn confrontatie met de materie uit te drukken. De alchemie is één lang dichtwerk dat de eenheid van het zijn en het universum verheerlijkt. (J. Van Lennep) Prent uit een 17de-eeuws alchemistisch manuscript.
6 79 De mythe van het Eldorado Het Eldorado verwijst naar een denkbeeldig gebied met een overvloedige rijkdom. De legende die eromheen was geweven, gaf een sterke impuls aan de verkenning van het bekken van de Orinoco en van heel het noordelijke gedeelte van Zuid-Amerika. Het contact met de Nieuwe Wereld doet de traditionele mythen van de oudheid en de middeleeuwen met volle kracht herleven. Volgens de legende bevonden de fontein van de jeugd en de stroom van het paradijs zich in Azië ; de conquistador Ponce de León meende ze te hebben ontdekt in Florida... En het land van alle rijkdommen werd in het noorden van Colombia gesitueerd. Men heeft de oorsprong van de legende van het Eldorado willen zoeken in een historisch feit, de investituur van de Chibcha-koningen (in het huidige Colombia). Bestrooid met goudpoeder (eldorado betekende de vergulde ) baadde het stamhoofd (cacique) zich tijdens die ceremonie in het water van een heilig meer en gooide er gouden en zilveren voorwerpen in als offer aan de goden. Tijdens de verovering zou de ontdekking van edelmetaalmijnen in Peru, maar meer nog van grote stukken edelsmeedwerk van de chibcha s, de veroveraars in hun geloof sterken. Aangevuurd door die droom zetten de conquistadores in heel het gebied expedities op touw die meestal rampzalig afliepen. Ze vernietigden tevens tal van overblijfselen van de beschavingen die ze ontmoetten en moordden de inheemse volkeren uit. De indianen spraken vaak hun verbazing uit over de onlesbare dorst naar goud van de Spanjaarden ; wel is het zo dat de inlanders in het Colombia van die tijd vertrouwd waren met dat metaal, waarvan niet alleen zeldzame en waardevolle voorwerpen werden gemaakt. De laatste grote Inca Manco zou bitter vaststellen : Zelfs als al de sneeuw van de Andes veranderde in goud, zouden ze nog niet genoeg hebben. Pater Bernardino de Sahagun laat de Inca s dan ook zeggen : De Spanjaarden ( ) stortten zich op het goud als apen, met een vuurrood gezicht. Hun gouddorst was werkelijk onverzadigbaar ; ze waren belust op goud, stierven ervoor van honger en wilden er zich als varkens mee volstoppen. Voor sommige conquistadores bedachten de indianen een foltering waarbij ze smeltend goud in hun keel goten. Gravure van Théodore de Bry (16de eeuw). De gouddorst van de conquistadores was onverzadigbaar. Voor sommigen van hen bedachten de indianen een foltering waarbij ze smeltend goud door hun keel goten. Gravure van Théodore de Bry uit een boek van Théodore Benzone uit 1594 over de ontdekking van Amerika door Christoffel Colombus.
7 80 De film The Gold Rush van Charlie Chaplin verhaalt op magistrale wijze de paradox van de miserie van de goudzoekers (1925). De goldrush In de 19de eeuw vonden verschillende goldrushes plaats in de Nieuwe Wereld. Net als de mythe van het Eldorado gaven ze aanleiding tot een overvloedige literatuur- en filmproductie. Evenzo zijn ze doordrongen van dwaasheid en geweld. In januari 1848 ontdekt een kolonist goud in een beek in Californië. Het nieuws doet des te sneller de ronde omdat de president van de Verenigde Staten, James Polk, spreekt over een onmetelijke rijkdom in die staat. Over land of over zee reizen ongeveer mensen vooral ongehuwde mannen uit het oosten van Amerika, maar ook immigranten uit Europa, Azië en Latijns Amerika naar Californië om er zo snel mogelijk fortuin te maken. Door slechte huisvesting, ondervoeding en gebrek aan geneesmiddelen sterven tijdens het eerste jaar bijna goudzoekers aan dysenterie en andere epidemieën. In mijnwerkerskampen met veelzeggende namen als Hellekrocht of Stad der gehangenen leven de mannen in sobere omstandigheden en volgens het recht van de sterkste, zoals blijkt uit de vaak erg geïdealiseerde westerns. In de omgeving van de goudgroeven schieten steden uit de grond die zodra de vindplaats ontgonnen is, worden verlaten om naar een andere vallei te trekken : in de 19de eeuw is het westen van Amerika bezaaid met die spooksteden (ghost towns), de sporen van de goudkoorts. Andere goldrushes volgen na de ontdekking van goudmijnen in Colorado (1858), Idaho ( ) en Montana (1863), vervolgens in Australië, Canada en Alaska. Al met al hebben de goudzoekers geen fortuin gemaakt en de mijnen werden zeer snel overgenomen door kapitalistische vennootschappen die in staat waren te investeren in dure ontginningsmachines. In 1925 inspireerde Charlie Chaplin zich op die grote migratiebewegingen voor zijn film The Gold Rush, die paradoxaal genoeg over ellende gaat...
8 81 De mijnwerkerskampen Alle getuigenissen zijn het erover eens : van een beloofd land verworden de kampen van de goudzoekers na één jaar tot weerzinwekkende riolen, altijd grenzend aan de barbaarsheid ; de van hun bomen beroofde heuvels hielden de modder in de winter niet meer tegen, zodat grondverschuivingen niet zelden enkele tientallen tenten verzwolgen. Dit trok dan onmiddellijk een massa mensen aan, niet zozeer om hulp te bieden, maar omdat ze hoopten dat zo een nieuwe goudader aan het licht zou komen. Geen enkele hygiëne : de mijnwerkers trokken s avonds gewoon hun laarzen uit om ze te gebruiken als hoofdkussen, en kochten soms een emmer kakkerlakken die ze over hun hoofd uitgoten, omdat die dieren, zo werd hun verzekerd, de bijzondere eigenschap hadden dat ze luizen aten. Vaak bleven ze zo gedurende drie of vier maanden, zonder hun kleren te wassen of de vaat te doen. Als iemand van hen er netjes wilde uitzien, trok hij gewoon een proper hemd over het vuile aan. De ratten waren zo talrijk en zo agressief dat de mijnwerkers, om zich ertegen te beschermen, overdag slangen of wilde katten in hun tent opsloten. Onnodig te zeggen dat de mannen in die omstandigheden bij bosjes stierven ; hun lijken liet men in de open lucht liggen, buiten de kampen, als voer voor de hyena s. Een graf delven was uitgesloten stel je eens voor dat er een goudader onder lag? Fragment uit Michel le Bris, Quand la Californie était française, Le Pré aux Clercs Kamp van goudzoekers in Klondike (Canada), 1898.
9 82 2. Een moraliserende kijk op geld : gierigheid en ijdelheden In de christelijke traditie wordt gierigheid beschouwd als een van de zeven hoofdzonden. De Schrift is streng voor de gierigaard : Niemand kan twee heren dienen, zegt Jezus : hij zal de een haten en de ander liefhebben, ofwel de een aanhangen en de ander verachten. Gij kunt niet God dienen én de mammon. (Mattheüs 6, 24). Geldhandel in de vorm van een lening met interest of woeker is verboden volgens sommige interpretaties van de Bijbel en de Koran. Je mag geen geld maken met geld : dat moet altijd rechtstreeks in de reële economie worden gebruikt. Geld, een moreel probleem? Het Lucky Luke-album De spookstad gaat over een van de vele Amerikaanse steden die na het uitputten van de goudaders verlaten werden. Tekening van Morris, scenario van Goscinny. Ondeugden van de machtigen en eerlijk verdiend geld In de dodendansen beelden de middeleeuwse kunstenaars vrekken af die zich aan hun goud vastklampen, terwijl de dood hen komt kwellen. Het zijn kenmerkende afbeeldingen voor dat verschrikkelijke tijdperk waarin de pest woedde. De groten der aarde (koningen, prinsen, bisschoppen en pausen) worden in die afbeeldingen niet gespaard. Ze worden meegenomen door duivels omdat ze zijn gezwicht voor de ijdelheden van deze wereld, demonische verlokkingen die de ziel afleiden van haar heil. Hier en daar komen boze schepsels uitdrukkelijk te voorschijn uit stapels muntstukken. Gierigheid is samen met hoogmoed immers een van de ondeugden van de machtigen die in de gravures aan de kaak worden gesteld. In de burgermaatschappij heeft eerlijk met arbeid verdiend geld een heel andere morele status dan toevallig verkregen rijkdom. De fabel van La Fontaine De landbouwer en zijn kinderen moet destijds veel opzienbarender geweest zijn dan nu. Echte rijkdom werd toen voornamelijk bepaald door de geboorte! Tijdens een banket geven prinsen, monniken, bisschoppen en aartsbisschoppen zich over aan de ondeugden van de machtigen, waarin geld en luxe een grote rol spelen. Gravure getekend MG, Collectie Nationale Bank van België. Gierigheid en spilzucht zijn twee afwijkende gedragingen in verband met geld. Onze moraal is doorgaans evenwel minder inschikkelijk voor de gierigaard dan voor de verkwister. Zo denken Molière in De vrek of Balzac in Vader Goriot erover, maar ook de Bijbel, waarin de Verloren Zoon vergiffenis krijgt. Evenzo verkiest La Fontaine nog de zorgeloosheid van de berooide mens boven de nachtmerries van de rijke in De schoenlapper en de bankier.
10 83 L usurier (de woekeraar), kopergravure van Conrad Meyer (midden 17de eeuw), uit een werk over de dodendansen. Collectie Nationale Bank van België. De landbouwer en zijn kinderen Geluk is niet te koop, je moet er wel voor werken. Het geld alleen brengt geen geluk, dat zul je spoedig merken. Een rijke boer, hij was al oud, voelde de dood nabij. Hij liet zijn kinderen komen bij zijn sterfbed en hij zei : Dit is mijn allerlaatste wens : verkoop ons erfgoed niet, Want in de akkers ligt een schat, die je nu nog niet ziet En ik kan ook niet zeggen waar. Je moet me maar geloven. Beploeg de velden voor de oogst, dan komt de schat wel boven. Delf diep genoeg en spit ze om tot in de verste hoeken. Doe dit van jaar tot jaar met vlijt, als je de schat wil zoeken. Toen stierf de vader en zijn zonen gingen naar het veld. Ze ploegden en ze delfden diep, maar vonden er geen geld. Toen kwam de oogst, die rijker was dan sedert vele jaren. Nu wisten zij dat door hun werk zij ook gelukkig waren. Zij dachten aan hun vader, die hen leerde voor zijn sterven, Hoe je met werken met je handen schatten kunt verwerven.
11 84 In het middeleeuwse dierenepos Reinaert de Vos illustreert de listige hoofdfiguur hoe toekomstig geldgewin soms kan verblinden, met alle gevolgen vandien. Hoe Reinaert de vissers misleidde Ook hadden zij manden vol met andere vis, die zij in de meren en de rivieren hadden gevangen : baars, paling, karper, forel en zalm. Toen Reinaert het karretje zag en de vis rook, werd hij helemaal opgewonden. Hij wist dat hij zijn kans moest grijpen. Hij ging languit op de weg liggen, sloot zijn ogen, hield zijn adem in en deed alsof hij dood was. Een van de vissers zag hem liggen en zei tegen zijn metgezel : We moeten die vos oprapen. Hij heeft een mooie vacht en daar kunnen we wel wat geld mee verdienen! Zij liepen voorzichtig naar Reinaert toe, raakten hem aan en rolden hem van z n ene kant op z n andere kant om er zeker van te zijn dat hij dood was, terwijl zij druk aan het beredeneren waren hoeveel zijn vacht waard zou zijn. We zullen er vast drie zilverstukken voor krijgen, zei de ene visser. Nee, ik denk dat we er vast wel vier zilverstukken voor zullen krijgen, zei de ander. Misschien zelfs wel meer, kijk eens hoe wit de vacht in zijn hals is! Zij pakten Reinaert op en legden hem achter op de kar. Daarna reden zij verder, terwijl zij opgewekt zaten te praten. Reinaert hoorde ze en lachte in zijn vuistje. Zij hadden hem boven op de manden met vis gelegd en zo kon hij met zijn scherpe tanden heerlijk aan een vette haring knabbelen. Dertig haringen at hij op. Tot op de graat verslond hij ze en het kon hem niks schelen dat er geen zout, mosterd of andere kruiden op zaten! Het eerste mandje was algauw leeg en hij begon aan het tweede. Toen greep hij zes palingen, die bij hun kieuwen aan een koord aan elkaar geregen zaten. Reinaert stak zijn kop en nek door de lus, bond de paling goed op zijn rug vast, sprong van de kar en riep naar de vissers : Vaarwel, goeie reis! Ik heb een paar palingen meegenomen, maar ik heb de rest voor jullie achtergelaten! De vissers sprongen van hun kar en achtervolgden hem. Zij konden hun oren en ogen niet geloven. Wat een stommeriken zijn we! Ik hoop dat je in de hel terecht komt, gemeen beest!, schreeuwden ze. Maar Reinaert kon veel harder rennen dan de vissers en ze konden hem niet te pakken krijgen. Uitgeput keerden zij naar de kar terug en ontdekten daar dat Reinaert alle manden leeg gegeten had... IJdelheden van vroeger en nu Vanaf de 16de eeuw, en vooral in de 17de eeuw verschijnen in Europa merkwaardige schilderijen : kleine doeken met een strenge vormgeving, waarin juwelen, geldstukken en muziekinstrumenten de onbeduidende geneugten van het leven symboliseren, terwijl schedels, zandlopers of uitgedoofde kaarsen de dood uitbeelden. Die schilderijen weerspiegelen de woorden van Prediker : IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid. Een mens kan wijsheid en rijkdom najagen, genot smaken, trouw werken, onrechtvaardigheid en wreedheid betreuren, het einde is altijd gelijk : Het is allemaal ijdel en grijpen naar wind.
12 85 Hoewel die vanitas-stillevens aanzetten tot een bezinning over de waarde van de menselijke bezigheden en ze de ijdelheid van de mensen tonen, zeggen ze niets over de middelen om die ijdelheid te overstijgen. Daarin verschillen ze duidelijk van de religieuze schilderijen, die nooit het levenseinde van de mensen afbeelden zonder eraan te herinneren dat dit einde slechts het begin is van het eeuwig leven voor al wie erin geslaagd is in geloof en deugd te leven. De vanitas-stillevens laten de toeschouwer evenwel met lege handen achter en sporen hem aan om na te denken over de menselijke ijdelheid, maar zonder de zin van die meditatie te geven. Hier vind je geen enkele andere zekerheid dan de komende dood. Niet minder paradoxaal is het esthetische genoegen dat een vanitas ons verschaft. In onze gedesacraliseerde maatschappij is geld een belangrijk onderwerp van morele discussie. Schrijvers en filosofen hebben er tal van bladzijden aan gewijd. Heel wat romans, films en liederen handelen al dan niet luchtig of met veel of minder pathos over dat thema. De hedendaagse kunstenaars treden niet op als spreekbuis van een vooraf vastgestelde moraal. Maar ze laten wel hun standpunt of hun engagement in verband met het thema geld en rijkdom horen. Dit gaat niet zonder een zekere ironie die getuigt van het gevoel van onbehagen dat de kunstenaar bekruipt over zijn eigen rol in de commercialisering van de cultuur. Frans Francken II, De dood noodt de oude rijkaard tot een laatste dans, schilderij op koper, circa In het aanschijn van de dood zijn de rijkdommen die de grijsaard heeft vergaard lachwekkend. Maar de dood is niet rechtvaardig : achteraan is een jongeman aan de beurt. Collectie Nationale Bank van België. Pieter Boel en Jacob Jordaens, Vanitas, midden 17de eeuw. Elk onderdeel van deze erg beladen compositie versterkt de centrale boodschap uitgedrukt door het doodshoofd, dat de spil is waarrond alles draait. De voorwerpen rondom de schedel verwijzen naar de vergankelijkheid van het bestaan : de muziekinstrumenten slaan terug op de frivole kant van het leven ; de wapens verwijzen naar de gruwel en de wreedheid ervan, de kostbare voorwerpen naar hebzucht. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Brussel.
13 86 3. Spreken is zilver : vox populi en stereotiep taalgebruik Dat geld in onze verbeeldingswereld alomtegenwoordig is, blijkt sterk uit de taal. In het Bargoens bijvoorbeeld is het overvloedig aanwezig, maar dat was tenslotte ook een boeventaal. Hieronder volgt een bloemlezing van synoniemen, met een soms verrassende etymologische verklaring : In het Nederlands kun je geld namen geven als : piek, poen, klein grut, duiten, cent, pasmunt, fortuin, ping-ping, vermogen, biljet, beurs, ton, kapitaal, kluit, ecu, speciën, baar geld, blanco, pegels, pegulanten, pecunia, ping, rooie cent, ronde duit, ballen, sou, penningen, muntje, en nog vele andere! cent : is afgeleid van het Latijnse centum, honderd. In vele gevallen is de munteenheid onderverdeeld in honderdsten, dat is ook zo voor de euro. De benaming cent werd voor het eerst gebruikt in de V.S. voor de Washington-cent van Cent komt voor in uitdrukkingen als het kan me geen cent schelen, of hij zou een cent in tweeën bijten (hij is gierig) ; duiten : waren muntstukken die sinds de 14de eeuw in de Nederlanden in omloop waren. Oorspronkelijk waren ze van zilver, sinds de 16de eeuw van koper. In de 17de en 18de eeuw was een duit de kleinste munteenheid in het Nederlandse muntstelsel, vandaar de zegswijze geen rooie duit ; kluit : een kluit is een oud Frans of Belgisch koperen of nikkelen muntstuk van 10 centimes. Kluiten hebben betekent zoveel als rijk zijn. poen : misschien afgeleid van pone, een vorm van het Jiddische ponem, wat gezicht betekent. Een gelijkaardig woord Punen bestaat in het rotwelsh, een Duitse dieventaal ; Als het over vergoedingen gaat, komt men ook vindingrijk uit de hoek : een bediende ontvangt een salaris ; een geneesheer en een advocaat ontvangen honoraria ; een huishoudelijke bediende krijgt een loon ; een verkoper ontvangt een provisie ; een schrijver ontvangt auteursrechten ; een handelaar maakt winst ; een vertegenwoordiger ontvangt een commissie of een percentage ; een eigenaar ontvangt huurgeld ; een bedelaar krijgt een aalmoes ; een priester ontvangt een kerkelijke bijdrage ; een spaarder krijgt een rente ; een oudere ontvangt pensioengeld ; een dienstplichtige kreeg een soldij ; een bestuurder van een vennootschap ontvangt zitpenningen en tantièmes. Op geld staat dikwijls ook een leuze Vaak gaat het om nationale deviezen, zoals In God we trust op de Amerikaanse dollar, of Liberté Égalité Fraternité op de oude Franse muntstukken. De keuze van de afbeeldingen en teksten op de muntstukken en bankbiljetten vertelt vaak veel over een samenleving. Kiest men voor wetenschappers of voor koningen? Voor grote overheidsprojecten of voor historische gebeurtenissen? In het verleden werden soms bankbiljetten of muntstukken misbruikt ten behoeve van de contrapropaganda of met het oog op electorale of commerciële publiciteit.
14 87 Geijkte uitdrukkingen verwijzen graag naar rijkdom : Zo rijk als Croesus Wordt gezegd over iemand die steenrijk is. Croesus was de laatste koning van Lydië (nu in Turkije). Hij dankte zijn rijkdom aan een rivier, de Pactolus, die over zijn grondgebied liep. Het slijk in de bedding van de Pactolus bevatte een natuurlijke legering van goud en zilver. Volgens de mythologie kwam dit doordat koning Midas zich in de Pactolus baadde om niet langer alles in goud te veranderen wat hij aanraakte. Croesus zou de eerste koning zijn geweest die munten uit zuiver goud liet slaan ; Slapende rijk worden Ontleend aan de bijbeltekst Psalm 127 : 2 Het is vergeefs, dat gij vroeg opstaat, en laat opblijft, en uw brood met zorgen eet ; want Hij geeft het zijn vrienden in den slaap (Leidse Bijbelvertaling) De uitdrukking betekent uiteraard : rijk worden zonder dat men er veel moeite voor hoeft te doen ; Zijn schaapjes op het droge hebben Dit gaat over iemand die van zijn verdiende geld verder kan leven. De uitdrukking gaat waarschijnlijk over herders die in de lage landen kudden schapen lieten grazen in vlakke gebieden die bij springtij onder water kwamen te staan. Het kwam er voor de herders op aan de dieren op tijd naar hoger gelegen grasland te verhuizen om niet het risico te lopen hun middelen van bestaan te verliezen ; Goed in de slappe was zitten De uitdrukking iets in de slappe was zetten betekent bepaalde materialen, bijvoorbeeld leder of hout, ter bescherming met was inwrijven. De staande uitdrukking goed in de slappe was zitten betekent over ruime financiële middelen beschikken. Misschien was het oorspronkelijk een schrijnwerkersterm voor meubels die flink met boenwas zijn ingewreven. Een andere uitleg wil dat het een militaire term is voor een soldaat die zijn patroontas grondig met zwarte was invette. 1/2 stater, Lydië ( v.c.). Guy Bleus, Value Shredder-Demonitization, De kunstenaar draagt een kostuum van bankbiljetten als een gevangenisplunje. Guy Bleus verbrandde dit uniform na afloop van een tentoonstelling. Collectie Nationale Bank van België.
15 88 Een bloemlezing van citaten over geld Met geld koop je wel geen geluk, maar toch iets dat er prachtig op lijkt. Frans Verleyen Geld heeft maar één klank : die van de vrijheid. Coco Chanel Er komt altijd een moment waarop je moet kiezen tussen het geld dat je verdient en de tijd die je verliest om het te verdienen. Tijd is allesbehalve geld. Gilbert Cesbron Hij die geld heeft, steekt diegenen die het niet hebben in zijn zak. Tolstoj Men heeft altijd meer geld nodig dan men verdient. Jiddisch spreekwoord Al bij al helpt geld de armoede te verdragen. Alphonse Allais For I don t care too much for money. For money can t buy me love. John Lennon Geld maakt wie er geen heeft niet gelukkig. Boris Vian Geld stinkt niet. Vespasianus (hij zei dat tegen zijn zoon, die hem verweet dat hij een belasting op de openbare urinoirs had geheven) Als u de waarde van het geld wilt kennen, moet u eens proberen er te lenen. Benjamin Franklin Wij denken alleen aan geld : diegene die het heeft denkt aan het zijne, diegene die geen geld heeft denkt aan dat van de anderen. Sacha Guitry Toen ik jong was, dacht ik dat geld het belangrijkste was in het leven. Nu ik oud ben, weet ik het zeker. Oscar Wilde Pol Piérart, zonder titel, Bescheiden maar indringende moderne vanitas : beheerst het geld de wereld zoals de man de samenleving domineert? Collectie Nationale Bank van België. Ik kan helaas enkel kopen wat te koop is, anders zou ik mij al lang een beetje geluk hebben aangeschaft. Jean-Paul Getty Als geld niet gelukkig maakt, geef het dan terug! Jules Renard Verdien eerst geld, de deugdzaamheid komt later wel. Horatius
16 89 Johan Muyle, Ya + d arzent Ya + d amou, tweezijdige offsetdruk, Nog een hedendaagse vanitas die de thema s liefde, dood, macht en geld ineenstrengelt. Collectie Nationale Bank van België. Voor wie er meer wil over weten D. Jacobs, De wijze en de dwaas. De alchemist in woord en beeld, Brugge, Van de Wiele, 2007 M. Huiskamp en C. De Graaf, Gewogen of bedrogen : het wegen van geld in de Nederlanden, Leiden, Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet, 1994 G. Komrij, Het geld dat spant de kroon. 250 jaar pecuniaire poëzie, s Hertogenbosch, F. Van Lanschot bankiers, 1987 E.M. Moormann en W. Uitterhoeve, Van Achilles tot Zeus : thema s uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater, Nijmegen, Sun, 1992 Museum des Geldes. Über die seltsame Natur des Geldes in Kunst, Wissenschaft und Leben, 2dln., Düsseldorf, 1978 P.-A. Naudts, De alchemie, de steen der wijzen en Antoon Van Dijck, Brasschaat, 1991 E. Sanders, Voor een dubbeltje op de eerste rang spreekwoorden en zegswijzen over Nederlands geld, Amsterdam, Prometheus / NRC Handelsblad, 2002 J. Tresidder, Symbolen en hun betekenis, Antwerpen / Londen, The House of Books, 2000 J. Van Lennep, Alchemie : bijdrage tot de geschiedenis van de alchemistische kunst, Brussel, Gemeentekrediet, 1984
3e Statie: Jezus valt voor de 1e maal onder het kruis.
1e Statie: Jezus wordt ter dood veroordeeld. De eerste plaats waar Jezus stil stond op de kruisweg, was het paleis van de Romeinse landvoogd Pontius Pilatus. De joodse leiders wilden Jezus uit de weg ruimen.
Nadere informatieDe gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten
De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatie6 Stefanus gevangengenomen
6 Stefanus gevangengenomen 8. En Stefanus, vol geloof en kracht, deed wonderen en grote tekenen onder het volk. 9. En enigen van hen die behoorden tot de zogenoemde synagoge van de Libertijnen, van de
Nadere informatie15 februari: Ik ben het brood dat leven geeft (Johannes 6:32-40)
Liturgisch bloemstuk bij de 40 dagen tijd en Pasen 2015 Elke week wordt één kaars gedoofd, van de kandelaar met 8 kaarsen. Er is elke week een boog bekleed met klimop, als beeld van het verbond van God
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieGebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag
Gebedsboek voor dagelijks gebruik Gemaakt door club 12-14 Marije Hoekstra Indra de Vries Delia Postma Ekyoci Amisi Shabani Jentje Hansma Johan Gjaltema Mendé Bosma Femke Veenhuizen Elzerd Elzinga Gert
Nadere informatieApostolische rondzendbrief
oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de
Nadere informatieVoor christenen is de Bijbel met name een geloofsboek. Dat betekent
De Bijbel Een geloofsboek EWe kunnen vele wegen gaan met de Bijbel. De één ervaart het vooral als een mooi kunstobject. Vele kunstenaars hebben er inspiratie in gevonden om een kunstwerk te maken. We kennen
Nadere informatieJEZUS DE GEWELDIGE LERAAR
JEZUS DE GEWELDIGE LERAAR Bijbel voor Kinderen presenteert Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul
Nadere informatieDe geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.
Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een
Nadere informatieHC zd. 42 nr. 31. dia 1
HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatieHeilig Jaar van Barmhartigheid
Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra
Nadere informatieTOEN GOD ALLES MAAKTE
Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieGenieten van het echte leven
Genesis 3: 19 Tot de dag van je dood zul je zwetend het land bewerken om te kunnen leven. 1 De Hamvraag Mag ik genieten en wat is dan eigenlijk genieten? Het leven is toch vooral lol maken! X Het moet
Nadere informatieGeef. nooit op! Gods beloften voor jou MIRANDA TOLLENAAR
Geef Gods beloften voor jou nooit op! MIRANDA TOLLENAAR Geef nooit op! Tollenaar, Miranda ISBN 978-90-6353-630-5 NUR 713 Boekverzorging: Studio Vrolijk, Margreet Kattouw De bijbelteksten in deze uitgave
Nadere informatieIiturgie voor de -12 jeugddienst van zondagmorgen 28 Juni in de Westerkerk te Veenendaal
Iiturgie voor de -12 jeugddienst van zondagmorgen 28 Juni in de Westerkerk te Veenendaal Op Toon Hoogte 182 Door Uw genade Vader Door Uw genade, Vader, mogen wij hier binnengaan. Niet door rechtvaardige
Nadere informatieWijkgemeente Ichthus Noordwijk EEN LIEFLIJKE. LEER HEM KENNEN 7, bewaarexemplaar. Ds. F. van Roest, zondag 26 januari
LEER HEM KENNEN 7, bewaarexemplaar Wijkgemeente Ichthus Noordwijk EEN LIEFLIJKE NAAM 1 Ds. F. van Roest, zondag 26 januari Als God naar Zijn grote genade en in Zijn oneindige wijsheid geen middel en Middelaar
Nadere informatieHeer, U kent mij als geen ander U weet of ik zit of sta en U kent ook mijn gedachten voordat ik iets zeggen ga
Hieronder staan de teksten van nieuwe liedjes, zodat jullie ze thuis ook kunnen oefenen: 'k Heb Jezus nodig heel mijn leven 'k Heb Jezus nodig, heel mijn leven. 'k Heb Jezus nodig, dag aan dag, in m'n
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatieWelke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood?
Jozefs broers bij de onderkoning. Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood? Genesis 42:1-2 1 Toen Jakob zag dat er koren in Egypte was, zei Jakob tegen zijn zonen: Waarom kijken jullie
Nadere informatieleren omgaan met Diversiteit In je gemeente
Bijbelstudie 1 Korintiërs Diversiteit in de kerk is van alle tijden. En nu onze cultuur en de kerk minder goed op elkaar aansluiten dan wel eens gedacht, worden we vaker bepaald bij de verschillen tussen
Nadere informatieBij het gekozen thema: Het verlangen van God heb ik mij in de afgelopen dagen afgevraagd wat is mijn verlangen naar God?
Geliefde mannen, Nog een poosje en dan wordt de mannenconferentie van 2015 gehouden. Bij het gekozen thema: Het verlangen van God heb ik mij in de afgelopen dagen afgevraagd wat is mijn verlangen naar
Nadere informatieH E T V E R L O R E N G E L D
H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op
Nadere informatieDe vorm van het verhaal
Over dit boek Het verhaal van Reinaart de vos is een van de oudste verhalen in het Nederlands. Het is geschreven in de 13 de eeuw door Willem. Wie die Willem precies was, weten we niet. Willem heeft het
Nadere informatie10. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951.
10. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951. 5. Bijbel, Lucas 15. Vertaling L. ten Kate. Vertaling NBG/BBG, Haarlem/Brussel 1951. Lucas 15 Vertaling L. ten Kate
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieLevend Water. (= de Heilige Geest) Hij zou u levend water hebben gegeven
Levend Water (= de Heilige Geest) Hij zou u levend water hebben gegeven Joh.4:10 wie gedronken heeft van het water, dat Ik hem zal geven, zal geen dorst krijgen in eeuwigheid, maar het water, dat Ik hem
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn
Nadere informatieJezus volgen! Echt? Het evangelie naar Johannes 6:22-71. dinsdag 2 juni 2015
Jezus volgen! Echt? Het evangelie naar Johannes 6:22-71 dinsdag 2 juni 2015 1 ev. Johannes tot nu toe 1:1-18 Jezus is het Woord: bij God en zelf God 1:19-52 Jezus is het Lam van God discipelen volgen Hem
Nadere informatie14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.
Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het
Nadere informatieWaarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?
Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In
Nadere informatieFrederik Smekens Vak:Godsdienst Opdracht: de 7 deugden in het Christendom
Frederik Smekens Vak:Godsdienst Opdracht: de 7 deugden in het Christendom De zeven deugden bestaan al heel lang. Al sinds het begin van de mensheid. Adam zat alleen in het hemelse rijk. Hij verveelde zich
Nadere informatie1) De ongelovige is blind gemaakt door Satan (2 Korintiërs 4:4).
BIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 4 Les 4 - Redding: Waarom is het voor ieder mens nodig om gered te worden? In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 1) De ongelovige
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatieExodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje
Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Aangepaste dienst Liturgie Voor de dienst speelt de band drie liederen Opwekking 11 Er is een Heer Opwekking 277 Machtig God, sterke Rots
Nadere informatieDE RIJKE MAN, DE ARME MAN
Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieWelke les moesten de Egyptenaren leren?
De eerste vier plagen. Welke les moesten de Egyptenaren leren? Exodus 7:2-5 2 U moet alles wat Ik u gebieden zal tegen Aäron zeggen, en Aäron, uw broer, moet tot de farao spreken, dat hij de Israëlieten
Nadere informatieVoorwoord. Rome en de Romeinen
Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote
Nadere informatieMaria, de moeder van Jezus
Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt
Nadere informatieNEEM SERIEUS WAT DE HERE OVER MAMMON ZEGT.
Luk. 16:19-31 gehouden op 15-03-2009 p.1 NEEM SERIEUS WAT DE HERE OVER MAMMON ZEGT. Liturgie: Votum/groet Zi: Psalm 100:1.3.4 Lezing van Gods wet Zi: Psalm 9:1.4.5 Gebed Lezing van Gods Woord: Luk. 16:14-31
Nadere informatieEEN PRINS WORDT EEN HERDER
Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieMag ik jou een vraag stellen?
Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou, die dit leest, een zeer belangrijke vraag stellen? Stel dat je vandaag zou sterven, doordat er iets verschrikkelijks gebeurt, bijvoorbeeld een auto ongeluk of
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieHoe kwam Colombia aan zijn naam? Wat is de officiële taal in Colombia?
Hoe kwam Colombia aan zijn naam? a. er zijn veel kolommen (rotszuilen) in het land. b. het is de naam die de oorspronkelijke inwoners gaven. c. de naam verwijst naar ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus
Nadere informatieHeer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin
Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij
Nadere informatieBijbellezing: Johannes 2 vers 1-12. Bruiloftsfeest
Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12 Bruiloftsfeest Sara en Johannes hebben een kaart gekregen In een hele mooie enveloppe Met de post kregen ze die kaart Weet je wat op die kaart stond? Nou? Wij gaan trouwen!
Nadere informatieOPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35
God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer
Nadere informatieDoor onze keuze is er een breuk tussen God en mens.
Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.
Nadere informatieJOZUA WORDT DE NIEUWE LEIDER
Bijbel voor Kinderen presenteert JOZUA WORDT DE NIEUWE LEIDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd
Nadere informatieA. de Jager. Wees toch stil. Gedichtenbundel. Wees toch stil 1
A. de Jager Wees toch stil Gedichtenbundel Wees toch stil 1 Wees toch stil O, wees toch stil, als God u hier wil leiden op wegen die u niet verstaat. Blijf gelovig steeds Zijn hulp verbeiden; bij Hem is
Nadere informatieBijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON
Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible
Nadere informatieGoede buren. Startzondag 13 september 2015 m.m.v. Jeugdkoor Joy uit Streefkerk o.l.v. Vincent van Dam
Goede buren Startzondag 13 september 2015 m.m.v. Jeugdkoor Joy uit Streefkerk o.l.v. Vincent van Dam Voorganger: ds. Joke van der Neut Organist: Alex Hommel Orgelspel Welkom door ouderling van dienst Jan
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieAls wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.
Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil
Nadere informatieLIEDERENBLAD TIME 2 SING 18 september 2011 Thema: Je steentje bijdragen. Refrein
LIEDERENBLAD TIME 2 SING 18 september 2011 Thema: Je steentje bijdragen 19.00 uur LAAT HET FEEST ZIJN IN DE HUIZEN (Opw. 533) Laat het feest zijn in de huizen, mensen dansen op de straat, als het onrecht
Nadere informatieKerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk
Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk Voorganger: Ds. M.N. Ariesen-Holwerda Organist: Kees Nottrot Pianist: Peter Wagenaar Afkondigingen Zingen van een psalm 122: 1 en
Nadere informatieDe sprookjesverzamelaar
De sprookjesverzamelaar Lieve ogen die dit boek lezen, lieve warme handen die het vasthebben. Sprookjes zijn de beste reizigers en de succesvolste migranten die ooit op onze prachtige planeet hebben bestaan.
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Afgelopen maandag hebben we met de deelnemers van de kring Eigentijds Bijbellezen Paasverhalen gelezen. Vier verhalen van de opstanding, verteld door
Nadere informatieBijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO
Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible
Nadere informatie1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8
[1] [2] [3] Johannes 3:16 1 Korintiёrs 1:9 Johannes 3:19 God wil met ons omgaan God wil met ons omgaan Zonde brengt scheiding [4] [5] [6] Romeinen 3:23 Marcus 10:45 Romeinen 5:8 Zonde brengt scheiding
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Zondag 2 november 2014 * Gedachtenis van de overledenen Kogerkerk * Preek Spreuken 9. 1 18 / Matteüs 25, 1-13 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Vandaag een prachtige en poëtische tekst
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen ik het slot van de lezing van Matteüs las, moest ik gelijk denken aan het nieuws van deze week. Wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed.
Nadere informatie1) Gered worden is net zo gemakkelijk als een cadeau krijgen (Johannes 1:12)
Les 8 - Redding In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Heel veel mensen hebben er geen behoefte aan zich door Jezus te laten redden. Daarvoor hebben ze allerlei redenen. Bijvoorbeeld:
Nadere informatieJe mag stralen je mag huilen je mag dwalen je mag schuilen je mag vragen je mag dromen je mag klagen je mag komen Hij wacht op jou
Je mag stralen je mag huilen je mag dwalen je mag schuilen je mag vragen je mag dromen je mag klagen je mag komen Hij wacht op jou Heb je naar aanleiding van dit dagboek vragen of opmerkingen? Mail me
Nadere informatieDE GEBOORTE VAN JEZUS
Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:
Nadere informatieZondag 16 februari 2014. Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help!
Zondag 16 februari 2014 Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help! Voorganger: ds. Bram Bregman Organist: dhr. Klaas Keimpema Pianist en dirigent schoolkoor: dir. Adriaan Stuij Welkom -
Nadere informatieNiet bang zijn! God maakt je sterk!
Niet bang zijn! God maakt je sterk! Aangepaste dienst Zondag 22 november 2015 Br. Peter Zuidema Welkom Mededelingen Votum en groet Zingen:E & R 230 - Jezus is de goede Herder 1. Jezus is de goede herder
Nadere informatieDE DUIVELSKERK IN 3. Luister, hoe je ketel zing! Hij neuriet de oude wijs van. Maar stop, hier is iets! Er zijn ook zware dromen...
1 DE DUIVELSKERK IN 3 AKTEN Vrouw, heb je iets te lappen? Oude ketels, kruiken, pannen? Zo'n schurk! Hemel!... en hel! Dat wil je wel zeggen, boerin? Luister, hoe je ketel zing! Hij neuriet de oude wijs
Nadere informatieVERLIEZEN: De waarde van geven in een wereld van ontvangen
VERLIEZEN: De waarde van geven in een wereld van ontvangen Wees niet bang, al vormen jullie maar een klein groepje. Want jullie Vader is zo goed geweest Zijn koninkrijk voor je open te stellen. Verkoop
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieNiet in slaap vallen hoor!
Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatie,!7IJ0I6-abbcbg! Zo ben jij! jij! Willem de Vink. tiener BIJBEL
Willem de Vink Wie ben jij? Mag de belangrijkste persoon die er bestaat dat zeggen? God de Vader ziet in jou zijn kind. Hij zegt dat jij net zo mooi, waardevol en geliefd bent als Jezus. Wow, zo ben jij!
Nadere informatieDE WIJZE KONING SALOMO
Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible
Nadere informatieBijbelteksten Feest van Genade
Week 1 Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar U, o God. (Psalm 42:2) Mozes sloeg steeds buiten het kamp, op ruime afstand ervan, een tent op die hij de ontmoetingstent noemde.
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieBIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 1. Les 1 - De oorsprong van de Bijbel. In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling
BIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 1 Les 1 - De oorsprong van de Bijbel In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Deze bijbelstudies zijn vooral bedoeld voor jongeren van 11
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieDe wereld op zijn kop! Kan de wereld op zijn kop staan? Met gym heb je het vast wel eens geprobeerd Op je kop staan, bedoel ik, soms lukt het
De wereld op zijn kop! Kan de wereld op zijn kop staan? Met gym heb je het vast wel eens geprobeerd Op je kop staan, bedoel ik, soms lukt het Maar het duurt maar heel even dat op de kop staan De wereld
Nadere informatieWie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015
Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 1 Inleiding (1) Schrijver: Johannes, discipel en apostel (noemt zichzelf: de discipel van wie Jezus hield) Doel (Joh 20:31): dat je gelooft dat Jezus
Nadere informatieGeloof Brengt Verandering Toets 1 - antwoorden
Toets 1 - antwoorden Geloof (1-11) Lesstof: Hoofdstuk 1 1. Wat is noodzakelijk om van God te kunnen ontvangen? Geloof [1] 2. Noem vier uitingen van geloof. - Geloof voor redding [1.2] - Geloof en werken
Nadere informatieWelkom in deze dienst Voorganger is ds. P. Molenaar
Welkom in deze dienst Voorganger is ds. P. Molenaar Schriftlezing: Exodus 14 vers 1 t/m 22 Gezang 343 vers 1 t/m 5 (Liedboek) Psalm 130 vers 3 (Schoolpsalm) Psalm 65 vers 1 en 2 (Nieuwe Psalmberijming)
Nadere informatieDE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID
DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID Romeinen 8: 13 Want indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven; maar indien gij door de Geest de werkingen des lichaams doodt, zult gij leven. 14
Nadere informatieEZECHIËL: MAN VAN VISIOENEN
Bijbel voor Kinderen presenteert EZECHIËL: MAN VAN VISIOENEN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door:
Nadere informatieWesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw
Wesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw Art lll, Handboek, Kerk vd Nazarener: Wij geloven in de Heilige Geest, de derde Persoon van de Drieeenige Godheid; dat Hij voortdurend aanwezig is en doeltreffend
Nadere informatieMiddeleeuwen. door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013
Middeleeuwen door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013 Inhoud blz 1. Voorpagina blz 2. Inhoud blz 7. Sint Willibrord blz 8. De Landheer blz 3. De Middeleeuwen blz 9. Munten blz 4. Carcassonne blz 10.
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieBoek1. Les 1. Dit is het verhaal van Maria. Dit is het verhaal van de engel. Dit is het verhaal van Jezus.
Boek1. Les 1. Dit is het verhaal van Maria. Dit is het verhaal van de engel. Dit is het verhaal van Jezus. De engel zei: God zal jou een kind geven. God zal jou Zijn Kind geven. God zal jou Jezus geven.
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieBijbel voor Kinderen. presenteert JACOB DE BEDRIEGER
Bijbel voor Kinderen presenteert JACOB DE BEDRIEGER Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Kerr en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieDe gelijkenis van het huis op de rots en op het zand.
De gelijkenis van het huis op de rots en op het zand. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieFUNDATIEfusion Deugden en ondeugden van de gouden eeuwigheid
Lesidee FUNDATIEfusion Deugden en ondeugden van de gouden eeuwigheid Inhoud van de les In het kader van de voorstelling Else, de gouden eeuwigheid, exposeert museum De Fundatie een aantal reproducties
Nadere informatieDe ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.
Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.
Nadere informatieHC zd. 6 nr. 32. dia 1
HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen
Nadere informatie