Het melanoom, benaderd door de dermatoloog

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het melanoom, benaderd door de dermatoloog"

Transcriptie

1 Het melanoom, benaderd door de dermatoloog Cutaneous melanoma, approached by the dermatologist Auteur Trefwoorden Key words W. Bergman atypische naevi, familiair melanoom, melanoom, risicofactoren atypical nevi, familial melanoma, melanoma, risk factors Samenvatting Voor de dermatoloog is een rol weggelegd in de vroegdiagnostiek van het melanoom en in het herkennen van patiënten met risicofactoren. De bekendste intrinsieke (genetische) risicofactoren zijn een lichte, pigmentarme huid en rood haar, veel naevi en de aanwezigheid van atypische naevi al dan niet in combinatie met familiair melanoom. De bekendste extrinsieke risicofactoren zijn overmatige blootstelling aan zonlicht met zonverbranding, met name voor het twintigste jaar, en zonnebankgebruik. Personen met een verhoogd risico op een melanoom kunnen worden herkend en in een periodiek controleschema worden geïncludeerd. De focus op vroegdiagnostiek is zeer relevant in het licht van de anno 2007 nog immer uitblijvende therapeutische doorbraak in de behandeling van het gevorderde melanoom bij een eveneens nog immer stijgende incidentie. (Ned Tijdschr Oncol 2007;4:59-64) Summary Dermatologists are of great importance in the early diagnosis of melanoma and in the recognition of risk factors in patients. Well-known intrinsic (genetic) risk factors for melanoma are a lightly pigmented skin with red hair, many nevi and the presence of atypical nevi, both sporadic or in the context of familial melanoma. The most important environmental risk factors are overexposure to UV-light and sunburn, especially before the age of 20, and the use of sunbeds. Individuals with riskfactors can be recognized and included in surveillance regimens. The focus on early diagnosis is very relevant because of the present disappointing therapeutic results for advanced melanoma and taking into consideration the ever increasing incidence. Inleiding Gevorderde melanomen zijn voor de meeste artsen wel herkenbaar, maar voor de vroege diagnostiek van het melanoom is een gedegen kennis van alle andere in de differentiaaldiagnose staande gepigmenteerde benigne en maligne tumoren nodig. Verwijzingen voor beoordeling van een gepigmenteerde laesie vormen een substantieel deel van de nieuwe patiënten op een dermatologisch spreekuur. De focus op vroegdiagnostiek is zeer relevant in het licht van de anno 2007 nog immer uitblijvende therapeutische doorbraak in de behandeling van het gevorderd melanoom bij een nog steeds stijgende incidentie tot momenteel gevallen per jaar in Nederland. Bij de vroege herkenning van een melanoom dient optimaal gebruik te worden gemaakt van de kennis van risicofactoren om zo op voorhand het risico van een patiënt te schatten, alvorens de vlek in kwestie te bekijken. 1 In Tabel 1, pagina 60, staan de factoren genoemd die de dermatoloog in beschouwing neemt bij de beoordeling van verdachte naevi. Behalve de aanwezigheid van atypische naevi is ook de aanwezigheid van veel gewone moedervlekken (meer dan 50) een risicofactor, zoals blijkt uit meerdere case-controlstudies. 2,3 De reeds decennia lang bekende risicofactor licht huidtype en rood haar blijkt nu te berusten op de bij dit huidtype voorkomende varianten van het melanocortinereceptor (MC1R)-gen. 4 Deze varianten N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E VOL. 4 NR

2 Tabel 1. Risicofactoren voor het ontstaan van een melanoom in een atypische naevus (AN). Verandering (bij volwassen patiënt): groei, toename van asymmetrie, pigmentverschuivingen, aanwezigheid van een witte, blauwe of grijze waas Patiënt is lid van een FAMMM-familie Symptomatologie: jeuk of andere symptomen in een AN die langer dan 3 weken aanhouden Lichte huid/rood haar en sproeten (varianten van het MC1R-gen) Meerdere AN s Veel banale naevi ( 50) Eén familielid met melanoom FAMMM= familial atypical multiple mole-melanoma, AN=atypische naevus, MC1R=melanocortinereceptor. veroorzaken een verschuiving in de aanmaak van melaninepigment van eumelanine naar feomelanine, een melaninetype dat oxidatieve stress in de cel verhoogt en daardoor DNA-schade kan veroorzaken. 5 Interessant is dat niet de daadwerkelijk opgelopen zonneschade medeverantwoordelijk is voor het ontstaan van melanomen, maar vooral de wijze waarop de (lichte, pigmentarme) huid reageert op zonlicht. 2 Naast de in Tabel 1 genoemde risicofactoren zijn er ook zeldzame syndromen met een verhoogd risico op een melanoom: xeroderma pigmentosum, albinisme, neurofibromatose en li-fraumenisyndroom. Bij familiaire borstkanker op basis van een mutatie in het BRCA2-gen en na een retinoblastoom is het risico eveneens verhoogd. 6,7 Aanvullend onderzoek Sinds halverwege de jaren 90 van de vorige eeuw wordt bij de beoordeling van gepigmenteerde laesies gebruik gemaakt van een aanvullende techniek: de dermatoscopie. Dermatologen zijn hierin de laatste jaren massaal bijgeschoold; de techniek vereist namelijk een formele training wil de accuratesse van de diagnostiek inderdaad verbeteren. 8 De dermatoscoop is een apparaatje op zakformaat Tabel 2. Definities van de huidafwijkingen genoemd in dit artikel. Atypische naevi moedervlekken, voornamelijk maculeus, met een diameter van 5 mm of groter en daarnaast nog 2 van de volgende 4 criteria: - asymmetrie - vage begrenzing - onregelmatige pigmentatie - erytheem Sporadische atypische naevi patiënt met atypische naevi met een negatieve familieanamnese op een melanoom; indien de patiënt zelf een melanoom heeft gehad, werd dit vroeger sporadisch-dysplastisch-naevussyndroom genoemd Familiair melanoom twee eerstegraadsverwanten of drie tweedegraadsverwanten met een melanoom Familial atypical multiple mole-melanoma (FAMMM)-syndroom als familiair melanoom, met daarnaast atypische naevi 60 VOL. 4 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E

3 A B Figuur 1. A. Detailopname van een atypische naevus. B. Beeld zoals dat wordt gezien door de dermatoscoop: het pigmentnetwerk is onregelmatig en vervaagt naar perifeer, de rode achtergrond is goed zichtbaar. Er zijn geen argumenten die pleiten voor een melanoom. met een vergrootglas (10x) en een lampje. Dit vergrootglas wordt op de laesie gezet, nadat olie op de huid is aangebracht. Door de olie wordt de hoornlaag enigszins doorschijnend en kan men extra structuren waarnemen in de pigmentlaesie. 9 Dit geeft bijkomende argumenten voor de beoordeling van de laesie, die eerst met het blote oog wordt bekeken en aanvullend met de dermatoscoop. In Figuur 1 wordt de aanvullende informatie die de dermatoscoop biedt, geïllustreerd. Er worden in de literatuur verscheidene algoritmen gebruikt voor de vele dermatoscopische criteria. De bekendste (de ABCD-score voor dermatoscopie) is uitgewerkt in een dermatoscopiescore die het melanoomrisico aangeeft. 10 Indien een pigmentlaesie op grond van het risicoprofiel en/of het aspect verdacht is voor melanoom (ook al is het maar een geringe verdenking), wordt deze in toto met een marge van 2 mm geëxcideerd voor histologisch onderzoek. Als er geen verdenking op melanoom is, wordt de (atypische) naevus niet preventief verwijderd. 11 In een Schotse studie, waarbij gebruik werd gemaakt van een vereenvoudigde dermatoscopiescore (de three-colourtest) werd een halvering van het aantal excisies bereikt. 12 Als de PA-uitslag bekend is, bespreekt de dermatoloog de diagnose en de prognose met de patiënt, alvorens de patiënt te verwijzen naar de (oncologisch) chirurg voor de reëxcisie. De follow-up wordt in sommige ziekenhuizen door de dermatoloog gedaan, in andere door de chirurg of idealiter op een multidisciplinair spreekuur. Als de patiënt 5 of meer atypische naevi heeft of een positieve familieanamnese op melanoom, is er (naast de oncologische follow-up) een indicatie Figuur 2. Detailopname van enkele klinisch atypische naevi, waarbij goed zichtbaar is dat de naevi groot, vlak en onderling sterk verschillend zijn. voor periodieke screening van de gehele huid door de dermatoloog. De Richtlijn Melanoom van de huid 2005 behandelt de indicaties voor en de aard van de follow-up, en geeft de indicaties voor screening. Atypische naevi Atypische naevocellulaire naevi werden vroeger dysplastische naevi genoemd, een term die refereerde aan het histologische kenmerk dysplasie: onregelmatige celproliferatie. Later werd erkend dat vooral de klinische diagnose van deze laesies relevant is en werd voorgesteld de naam te veranderen in klinisch atypische naevi, hetgeen al snel werd ingekort tot atypische naevi (AN s). In dit kader zijn naevi geen congenitale laesies; het betreft naevocellulaire conglomeraten die verworven zijn tussen het derde en twintigste levensjaar onder invloed van genetische factoren en blootstelling aan UV-licht. AN s zijn gedefinieerd als maculeuze of in elk geval vlakke naevocellulaire naevi met de volgende kenmerken: een afmeting van 5 mm of groter, asymmetrie, vage begrenzing, niet-egale bruine pigmentatie en een rode, wegdrukbare bijtint (erytheem, zie Figuur 2). Er bestaat geen overeenstemming over het aantal kenmerken dat aanwezig moet zijn voor de diagnose en evenmin of er kenmerken obligaat aanwezig moeten zijn. Internationaal wordt echter veel waarde gehecht aan de afmeting van 5 mm of meer; dit is een meetbaar criterium en wordt daarom bij epidemiologisch onderzoek vaak gebruikt als minimumvereiste. AN s worden vooral relevant als marker voor een N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E VOL. 4 NR

4 het hebben van (een aantal) AN s. Er is in principe aan de patiënt of aan zijn naevi niet te zien of de AN s van familiaire aard zijn of van sporadische (niet-erfelijk bepaalde) aard. Daarom is het noodzakelijk om altijd de familieanamnese op te nemen ten aanzien van het voorkomen van een melanoom in de familie, bij voorkeur herhaald bij het volgende consult. Figuur 3. Overzicht van de naevi op de voorzijde van de romp van een 30-jarige man, waarbij het grote aantal naevi opvalt en tevens de grootte van de naevi. Dit is het klassieke bonte naevusfenotype. verhoogd risico op een melanoom als er meerdere (5 of meer) aanwezig zijn bij 1 patiënt. Het klassieke bonte naevusbeeld toont een patiënt met een huid vol AN s, bij wie AN s voorkomen (zie Figuur 3). 13 AN s komen voor bij 2-5% van de volwassen bevolking, met name bij jongvolwassenen. 13 De incidentie is afhankelijk van de gebruikte diagnostische criteria. Per individu varieert het aantal AN s sterk, met name een gering aantal AN s (1-3) komt vaker voor dan een bont naevusfenotype. Tijdens een studie in de huisartspraktijk in 2000 bleek dat in Nederland 1 of meer AN s gezien worden bij 15% van de bevolking. 14 AN s komen bij mannen en vrouwen in ongeveer gelijke mate voor. Bij mannen zijn de naevi vooral aanwezig op de romp en bij vrouwen op romp en benen. Dit zijn eveneens de voorkeurslokalisatie van melanomen bij beide geslachten. Hoewel er een duidelijke voorkeur bestaat voor aan de zon blootgestelde delen van de huid, komen AN s ook zeker voor op bedekte huiddelen, zoals de billen, voeten en het behaarde hoofd. Er is een sterke associatie tussen veel banale naevi en Familiair melanoom Bij een familiair melanoom (ook wel bekend als familial atypical multiple mole-melanoma (FAMMM)- syndroom) komen bij de aangedane familieleden in hoge frequentie AN s voor, zodat deze AN s ook als onderdeel van dit syndroom worden gezien. 15 Niet alle aangedane familieleden van FAMMM-families hebben echter AN s. Dit is duidelijk geworden sinds de mogelijkheid bestaat om familieleden te testen op bepaalde genmutaties die geassocieerd worden met FAMMM, zoals een mutatie in het CDKN2A-gen (p16) of het CDK4-gen. 16 In Nederland komt de zogenoemde p16-leidenmutatie veel voor, omdat zich rond Leiden een founderpopulatie bevindt. 17 De diagnose familiair melanoom, c.q. FAMMM-syndroom wordt gesteld bij aanwezigheid van een melanoom bij ten minste 2 eerstegraadsverwanten of bij ten minste 3 tweedegraadsverwanten. Aangedane familieleden (gendragers) hebben een sterk verhoogd melanoomrisico (70% life-timerisico). 18 De incidentie van het pancreascarcinoom is ook sterk verhoogd bij gendragers van het door CDKN2Amutaties veroorzaakte FAMMM-syndroom: 15-20% life-timerisico vanaf de leeftijd van ongeveer 45 jaar. Een van de belangrijkste problemen van het FAMMMsyndroom zijn momenteel de ontbrekende screeningsmogelijkheden voor het pancreascarcinoom. De p16- Leidenmutatie wordt bij uitstek geassocieerd met pancreascarcinoom. 19,20 Omdat de diverse risico s op kanker bij families met een p16-leidenmutatie bekend zijn, bestaat sinds 2004 de mogelijkheid leden van deze families naar een klinisch genetisch centrum te verwijzen voor presymptomatische DNA-diagnostiek. In Nederland heeft circa 40% van alle 140 bij de Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren geregistreerde FAMMMfamilies een p16-mutatie, een 3-tal families heeft een p14-arf-mutatie (dit is een andere CDKN2A-mutatie) en in de overige families is sprake van nog onbekende genmutaties. Hoe meer melanoom- gevallen er in een familie voorkomen, hoe groter de kans is op de aanwezigheid van een CDKN2A-mutatie. Deze kans loopt op tot 80% bij 5 of meer melanomen in één familie VOL. 4 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E

5 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Symptomatologie zoals jeuken, steken of bloeden is bij naevi per definitie verdacht. 2. Vraag bij de familieanamnese gericht naar familieleden met een melanoom. 3. Onderzoek de gehele huid op risicofactoren zoals atypische naevi en gevoeligheid voor UV-licht. 4. Excideer bij verdenking op een melanoom een naevus altijd in het geheel voor histologisch onderzoek. 5. Bepaal het beleid aan de hand van de Richtlijn Melanoom van de huid Uiteraard is bij families met onbekende genmutaties geen presymptomatische DNA-diagnostiek mogelijk. Deze families worden geïncludeerd in onderzoek naar melanoomgeassocieerde genen. Vanwege de sterke variabiliteit in de genexpressie en de onzekerheid over de bijkomende risico s op kanker is er vanuit het International Melanoma Genetics Consortium aanbevolen om niet routinematig gentests aan te bieden aan leden van FAMMM-families. 21 In Nederland wordt alleen aan families met de p16-leidenmutatie presymptomatische DNA-diagnostiek aangeboden, deels in studieverband waarbij de psychosociale effecten worden gemonitord. Volgens de Richtlijn Melanoom van de huid 2005 is er bij het FAMMM-syndroom een absolute indicatie voor periodieke screening van alle eerste- en tweedegraadsverwanten van gendragers/melanoompatiënten vanaf de leeftijd van 12 jaar. Conclusie Bij het beoordelen van een gepigmenteerde laesie bij een individuele patiënt zal de dermatoloog proberen zoveel mogelijk risicofactoren te verzamelen, die samen het kader vormen waarbinnen de pigmentvlek wordt beoordeeld. De aanvullende inspectie van de pigmentvlek is tegenwoordig goed mogelijk met dermatoscopie. Bij verdenking op een melanoom zal een krappe in-toto-excisie worden gedaan, waarna een therapeutisch beleid volgt in overeenstemming met de Richtlijn Melanoom van de huid 2005, zonodig in samenwerking met andere disciplines. Referenties 1. Meyskens FL, David F. Predicting risk for the appearance of melanoma. J Clin Oncol 2006;24: Fears TR, Guerry D 4th, Pfeiffer RM, Sagebiel RW, Elder DE, Halpern A, et al. Identifying individuals at high risk of melanoma. J Clin Oncol 2006;24: Bauer J, Garbe C. Acquired melanocytic naevi as risk factor for melanoma development. A comprehensive review of epidemiological data. Pigment Cell Res 2003;16: Valverde P, Healy E, Jackson I, Rees JL, Thody AJ. Variants of the melanocyte-stimulating hormone receptor gene are associated with red hair and fair skin in humans. Nat Genet 1995;11: Pavel S, Van Nieuwpoort F, Van der Meulen H, Out C, Pizinger K, Cetkovská P, et al. Disturbed melanin synthesis and chronic oxidative stress in dysplastic naevi. Eur J Cancer 2004;40: Cancer risks in BRCA2 mutation carriers. The Breast Cancer Linkage Consortium. J Natl Cancer Inst 1999;91: Moll AC, Imhof SM, Bouter LM, Kuik DJ, Den Otter W, Bezemer PD, et al. Second primary tumors in patients with hereditary retinoblastoma: a register-based follow up study, Int J Cancer 1996;67: Kittler H, Pehamberger H, Wolff K, Binder M. Diagnostic accuracy of dermatoscopy. Lancet Oncol 2002;3: Bergman W. Dermatoscopie, een aanwinst bij de klinische beoordeling van gepigmenteerde laesies. Ned Tijdschr Geneeskd 2002;146: Stolz W, Riemann A, Cognetta AB, et al. ABCD rule of dermoscopy: a new practical method for early recognition of malignant melanoma. Eur J Dermatol 1994;4: Tsao H, Berona C, Goggins W, Quinn T. The transformation rate of moles: a population based estimate. Arch Dermatol 2003;129: MacKie RM, Fleming C, McMahon AD, Jarrett P. The use of the dermatoscope to identify early melanoma using the three-colour test. Br J Dermatol 2002;146: Gandini S, Sera F, Cattaruzza MS, Pasquini P, Abeni D, Boyle P, et al. Meta-analysis of risk factors for cutaneous melanoma: I. Common and atypical naevi. Eur J Cancer 2005;41: N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E VOL. 4 NR

6 14. Bishop JA, Bradburn M, Bergman W, Osterlind A, Pinney E, Rosdahl I, et al. Teaching non-specialist health care professionals how to identify the atypical mole syndrome phenotype: a multinational study. Br J Dermatol 2000;142: Lynch NT, Frichot RR, Lynch JF. Familial atypical multiple mole-melanoma syndrome. J Med Genet 1978;15: Gruis NA, Bergman W. Van gen tot ziektebeeld: van p16 tot melanoom. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144: Gruis NA, Van der Velden PA, Sandkuijl LA, Prins DE, Weaver-Feldhaus J, Kamb A, et al. Homozygotes for CDKN2 (p16) germline mutation in Dutch familial melanoma kindreds. Nat Genet 1995;10: Bishop DT, Demenais F, Goldstein AM, Bergman W, Bishop JN, Bressac-de Paillerets B, et al. Geographical variation in the penetrance of CDKN2A mutations for melanoma. J Natl Cancer Inst 2002;94: Vasen HF, Gruis NA, Frants RR, Van der Velden PA, Hille ET, Bergman W. Risk of developing pancreatic cancer in families with familial atypical multiple mole melanoma associated with a specific 19 deletion of p16 (p16-leiden). Int J Cancer 2000;87: Hille ET, Van Duijn E, Gruis NA, Rosendaal FR, Bergman W, Van der Broncke JP. Excess cancer mortality in Dutch pedigrees with familial atypical multiple mole melanoma syndrome from 1830 to J Invest Dermatol 1998;110: The Melanoma Genetics Consortium. Te raadplegen op: (7 maart 2007). Ontvangen 31 juli 2006, geaccepteerd 2 november Correspondentieadres Mw. dr. W. Bergman, dermatoloog Leids Universitair Medisch Centrum Afdeling Huidziekten B1-92 Albinusdreef RC Leiden Tel.: (ma t/m do) adres: wbergman@lumc.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. 64 VOL. 4 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E

Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing

Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing NA Kukutsch dermatoloog LUMC WIN-O symposium melanoom 03-11-2011 Overzicht Inleiding Risicofactoren genetische factoren omgevingsfactoren Vroegtijdige

Nadere informatie

Familiair Melanoom. Genetische predispositie melanoom: wanneer indicatie voor erfelijkheidsonderzoek en consequenties voor de behandeling en follow up

Familiair Melanoom. Genetische predispositie melanoom: wanneer indicatie voor erfelijkheidsonderzoek en consequenties voor de behandeling en follow up Familiair Melanoom Genetische predispositie melanoom: wanneer indicatie voor erfelijkheidsonderzoek en consequenties voor de behandeling en follow up Remco van Doorn Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom

Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom Waarom? 1) kleiner litteken enz 2) minder onzekerheid/angst 3) grotere kans op overleving:

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rhee, Jasper Immanuel van der Title: Clinical characteristics and management of

Nadere informatie

Dermatologie. Moedervlekken. Afdeling: Onderwerp:

Dermatologie. Moedervlekken. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Dermatologie 1 Wat zijn moedervlekken? zijn goedaardige opeenhopingen van pigmentvormende cellen in de huid. Het is een normaal verschijnsel; vrijwel iedereen krijgt meerdere moedervlekken,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 136 Melanoom van de huid is kanker die uitgaat van de pigmentcellen in de huid. Melanoom bij twee of meer eerstegraads verwanten of drie tweedegraads verwanten noemen we erfelijk. Als deze vorm van kanker

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Melanoom

Patiënteninformatie. Melanoom Patiënteninformatie Melanoom Melanoom Inleiding In deze folder kunt u lezen wat een melanoom is, hoe een melanoom ontstaat en welke behandelingen mogelijk zijn. De folder is bedoeld als aanvulling op de

Nadere informatie

Ik zie, ik zie wat jij nog (niet) ziet

Ik zie, ik zie wat jij nog (niet) ziet Ik zie, ik zie wat jij nog (niet) ziet Maartje Spit, 29 mei 2019 Even voorstellen Inhoud Dermatoscopie Casus Man, 76 jaar VG blanco Even aanstippen? Evolutie onbekend Macroscopie versus dermatoscopie

Nadere informatie

Dermatologie. Patiënteninformatie. Moedervlekken. Slingeland Ziekenhuis

Dermatologie. Patiënteninformatie. Moedervlekken. Slingeland Ziekenhuis Dermatologie Moedervlekken i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Wat zijn moedervlekken Moedervlekken zijn goedaardige opeenhopingen van pigmentcellen in de huid. Het is een normaal verschijnsel.

Nadere informatie

Inleiding Wat is een melanoom? Hoe vaak komt het voor? Hoe ontstaat een melanoom?

Inleiding Wat is een melanoom? Hoe vaak komt het voor? Hoe ontstaat een melanoom? MELANOOM 1179 Inleiding De dermatoloog heeft bij u een melanoom geconstateerd. Deze folder geeft u informatie over een melanoom en de behandelmogelijkheden. Daarnaast krijgt u meer informatie over zelfonderzoek

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/25693

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Dermatologie Moedervlekken

Patiënteninformatie. Dermatologie Moedervlekken Patiënteninformatie Dermatologie Moedervlekken 2 Wat zijn moedervlekken? Moedervlekken zijn goedaardige opeenhopingen van pigmentcellen in de huid. Het is een normaal verschijnsel. Vrijwel iedereen krijgt

Nadere informatie

Moedervlekken, Naevus

Moedervlekken, Naevus Patiënteninformatie Moedervlekken, Naevus Informatie over het ontstaan, de diagnose en behandeling van moedervlekken 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Wat zijn moedervlekken? 5 Hoe ontstaan moedervlekken?

Nadere informatie

H Melanoom

H Melanoom H.40073.0318 Melanoom Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat u een melanoom heeft. Uw arts heeft met u de behandelmogelijkheden besproken. Gedurende de behandeling krijgt u veel informatie. Deze folder

Nadere informatie

PALB2 en het risico op borstkanker

PALB2 en het risico op borstkanker PALB2 en het risico op borstkanker Deze informatie is tot stand gekomen met hulp van de werkgroep Oncogenetica (WKO) van de Vereniging Klinische Genetica Nederland (VKGN) Maart 2018 Inleiding Met betrekking

Nadere informatie

Hoe ontstaan moedervlekken. Hoe zien moedervlekken eruit

Hoe ontstaan moedervlekken. Hoe zien moedervlekken eruit Moedervlekken Hoe ontstaan moedervlekken Iedereen heeft moedervlekken, soms wel veertig of meer. Een moedervlek is een onschuldige opeenhoping van pigmentvormende cellen in de huid. Moedervlekken zijn

Nadere informatie

21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1)

21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1) 21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het MEN1-gen Combinatie van hyperplasie of adenomen van de bijschildklieren, neuroendocriene

Nadere informatie

Snelle mutatiescreening bij borstkanker. Dr. Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMC Utrecht

Snelle mutatiescreening bij borstkanker. Dr. Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMC Utrecht Snelle mutatiescreening bij borstkanker Dr. Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMC Utrecht Erfelijke borstkanker Tenminste 5% van de patiënten met mammacarcinoom Dominante overerving Oorzaak:

Nadere informatie

Introductie in de Dermatoscopie. 30 mei Maartje Spit

Introductie in de Dermatoscopie. 30 mei Maartje Spit Introductie in de Dermatoscopie 30 mei 2018 Maartje Spit EVEN VOORSTELLEN. INHOUD Na afloop Weet je waarom dermatoscopie zinvol kan zijn en wanneer je het kunt inzetten tijdens je spreekuur Heb je een

Nadere informatie

Het bi-allelisch Lynch syndroom

Het bi-allelisch Lynch syndroom Het bi-allelisch Lynch syndroom Wat is het bi-allelisch Lynch syndroom? Het biallelisch Lynch syndroom is een erfelijke ziekte veroorzaakt door twee foutjes in het erfelijk materiaal waardoor kinderen

Nadere informatie

Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling

Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling Wolter J. Mooi VU medisch centrum Amsterdam Melanoomclassificatie Superficieel spreidend melanoom Nodulair melanoom Acrolentigineus melanoom Lentigo

Nadere informatie

Risicofactoren voor huidmelanoom: genetische factoren waarschijnlijk belangrijker dan expositie aan zonlicht

Risicofactoren voor huidmelanoom: genetische factoren waarschijnlijk belangrijker dan expositie aan zonlicht 19 Edwards SL, Blessing K. Problematic pigmented lesions: approach to diagnosis. J Clin Pathol 2000;53:9-18. 20 Kirkham N. The differential diagnosis of thin malignant melanoma. Curr Diagn Pathol 2003;9:281-6.

Nadere informatie

Pluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren. Ouderdomswratten. Neurofibroom. Cysten 31-1-2014. Verruca seborrhoica

Pluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren. Ouderdomswratten. Neurofibroom. Cysten 31-1-2014. Verruca seborrhoica Pluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren Ouderdomswratten Cysten Lipoom Neurofibroom Moedervlekken Johan Toonstra NGS congres Arnhem 1 febr. 2014 Ouderdomswratten Verruca seborrhoica Verruca seborrhoica

Nadere informatie

Hfdst 3: Goedaardig pigmentletsels en maligne melanoom

Hfdst 3: Goedaardig pigmentletsels en maligne melanoom Hfdst 3: Goedaardig pigmentletsels en maligne melanoom 1. Goedaardige pigmentletsels 1.1.Lentigo simplex Melanocytaire proliferatie Egaal gepigmenteerd en scherp begrensd Symmetrisch < 6mm Zowel op huid

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Moedervlekken

Patiënteninformatie. Moedervlekken Patiënteninformatie Moedervlekken Inhoud Inleiding... 3 Wat zijn moedervlekken?... 3 Hoe ontstaan moedervlekken?... 3 Wat zijn de verschijnselen?... 4 Onrustige moedervlekken... 4 Hoe wordt de diagnose

Nadere informatie

Behandeling van een melanoom. Huidziekten

Behandeling van een melanoom. Huidziekten Behandeling van een melanoom Huidziekten Het melanoom Melanoom betekent letterlijk: zwart gezwel. Deze vorm van kanker ontstaat uit de pigmentcellen (melanocyten). Pigmentcellen komen vooral voor in de

Nadere informatie

Melanoom. Poli Dermatologie Poli Chirurgie

Melanoom. Poli Dermatologie Poli Chirurgie 00 Melanoom Poli Dermatologie Poli Chirurgie Melanoom Melanoom betekent letterlijk: zwart gezwel. Een melanoom is een vorm van huidkanker die ontstaat vanuit pigmentcellen, die melanocyten worden genoemd.

Nadere informatie

Wat is een melanoom. Wat zijn pigmentcellen. Wie krijgt een melanoom

Wat is een melanoom. Wat zijn pigmentcellen. Wie krijgt een melanoom Melanoom Wat is een melanoom In de huid bevinden zich talrijke pigmentcellen (melanocyten). Wanneer deze pigmentcellen ongeremd gaan groeien en daardoor een agressief groeiende tumor ontstaat, spreekt

Nadere informatie

Let Op! 2016 M.F. Jonkman, N. Molders, B. Horvath, M.S. Bruijn, C.J.L. Koelink, E. Visser, W.K. van der Heide, H. Kittler.

Let Op! 2016 M.F. Jonkman, N. Molders, B. Horvath, M.S. Bruijn, C.J.L. Koelink, E. Visser, W.K. van der Heide, H. Kittler. Let Op! Deze presentatie (inclusief de methode, de teksten en de grafische vormgeving) is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze presentatie mag zonder voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van

Nadere informatie

Wat u moet weten over het melanoom

Wat u moet weten over het melanoom Dermatologie/Chirurgie Patiënteninformatie Wat u moet weten over het melanoom U ontvangt deze informatie, omdat u meer wilt weten over het melanoom. Hierin leest u onder andere wat deze vorm van huidkanker

Nadere informatie

18. Huidkanker (maligne dermatosen)

18. Huidkanker (maligne dermatosen) 18. Huidkanker (maligne dermatosen) dermatologie 10 DBC code Omschrijving diagnose Omschrijving behandeling Geprognost. aantal 2008 ZN zorgprofiel 10 11 14 11 maligne dermatosen poliklinisch 12542 poliklinisch

Nadere informatie

Kenmerken Overervingspatroon: Autosomaal dominant, penetrantie vrijwel 100%

Kenmerken Overervingspatroon: Autosomaal dominant, penetrantie vrijwel 100% 6. PTEN Hamartoom Tumor Syndroom (PHTS) Voorheen Cowden syndroom en Bannayan-Riley-Ruvalcaba syndroom (BRRS) Richtlijn 2015 Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het PTEN-gen Daarnaast

Nadere informatie

Melanoom. Dermatologie. 5958p DER.083/0512

Melanoom. Dermatologie. 5958p DER.083/0512 Melanoom Dermatologie Inleiding Bij u is (mogelijk) sprake van een melanoom. De dermatoloog heeft dit met u besproken. In deze folder leest u meer over het ontstaan, de onderzoeken en de behandeling van

Nadere informatie

Dermatologie. Moedervlekken. Waar moet ik op letten? Moedervlekkenpoli. Met verwijzing huisarts. Dagelijks van 8.00-8.30 uur

Dermatologie. Moedervlekken. Waar moet ik op letten? Moedervlekkenpoli. Met verwijzing huisarts. Dagelijks van 8.00-8.30 uur Dermatologie Moedervlekken Waar moet ik op letten? Moedervlekkenpoli Met verwijzing huisarts Dagelijks van 8.00-8.30 uur Wat zijn moedervlekken? Moedervlekken zijn licht tot donker gekleurde vlekjes of

Nadere informatie

Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers

Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Richtlijnen voor werkgevers Kunt u het buiten werken niet voorkomen? Neem advies over bescherming tegen de zon mee in trainingen over gezondheid en

Nadere informatie

Week CASUS NVVP. Erik Eijken LabPON, Hengelo april 2019, Veenendaal

Week CASUS NVVP. Erik Eijken LabPON, Hengelo april 2019, Veenendaal CASUS NVVP Erik Eijken LabPON, Hengelo Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Geen Vrouw 62 jaar (2012) 13 jaar eerder: ductaal mammacarcinoom graad 3 met okselkliermetastase mammasparende

Nadere informatie

Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen

Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen In onze bevolking heeft iedere vrouw een risico van ongeveer 10% om in de loop van haar leven borstkanker te krijgen en 1,5% om eierstokkanker

Nadere informatie

Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU

Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Darmkanker in de familie? familie anamnese negatief: 85% -sporadische vorm- familie anamnese positief:

Nadere informatie

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker If searching for a ebook by Stichting tegen Kanker Melanomen en huidkanker: Brochure van de Stichting

Nadere informatie

Genetic Counseling en Kanker

Genetic Counseling en Kanker Genetic Counseling en Kanker (erfelijke en familiaire kanker in de praktijk) dr Rolf Sijmons, klinisch geneticus afdeling Genetica UMC Groningen (Theoretische en) Practische aspecten Erfelijke Kanker Counseling

Nadere informatie

5.2.1.3 Restrisico na laboratoriumtesten (tekst 2008, update in 2014)

5.2.1.3 Restrisico na laboratoriumtesten (tekst 2008, update in 2014) 53 54 55 56 57 58 59 530 53 53 533 534 535 536 537 538 539 540 54 54 543 544 545 546 547 548 549 550 55 55 553 554 555 556 557 558 559 560 56 56 563 564 565 566 567 568 569 570 57 57 573 574 575 5...3

Nadere informatie

Erfelijkheid & Borstkanker

Erfelijkheid & Borstkanker Erfelijkheid & Borstkanker Borstkanker komt veel voor en heeft meestal geen erfelijke oorzaak. Bij 5 tot 10% is een erfelijke aanleg de oorzaak van de ziekte. Deze aanleg wordt door de vader of moeder

Nadere informatie

Vroege opsporing van melanoom met sequentiële digitale dermatoscopie

Vroege opsporing van melanoom met sequentiële digitale dermatoscopie Vroege opsporing van melanoom met sequentiële digitale dermatoscopie S.C. (Seia) van Meerten 1720600 Externe begeleider: dr. G.N. Relyveld, dermatoloog Antoni van Leeuwenhoek Facultair begeleider: dr.

Nadere informatie

Moedervlekken. Plastische Chirurgie

Moedervlekken. Plastische Chirurgie 1/6 Plastische Chirurgie Moedervlekken Inleiding Moedervlekken staan sterk in de belangstelling omdat bij elke moedervlek de (overigens zeer kleine) kans bestaat dat deze ontaart in een melanoom. Afhankelijk

Nadere informatie

Huidkanker Het basalioom of het basaalcelcarcinoom

Huidkanker Het basalioom of het basaalcelcarcinoom Huidkanker Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht over de meest frequent voorkomende kwaadaardige huidafwijkingen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 157 N ederlandse samenvatting Nederlandse Samenvatting 158 Nederlandse samenvatting Het aantal gevallen van huidkanker, waaronder melanoom, neemt nog steeds toe in de westerse

Nadere informatie

Profylactische chirurgie bij erfelijke borstkanker. I. Nevelsteen

Profylactische chirurgie bij erfelijke borstkanker. I. Nevelsteen Profylactische chirurgie bij erfelijke borstkanker I. Nevelsteen Erfelijke belasting 1. Incidentie wereldwijd - België Beleid 2. Borstcentra in België UZ Leuven High risk screening 3. Risico - Analyse

Nadere informatie

Erfelijkheidsonderzoek anno 2015. Lizet van der Kolk klinisch geneticus 11-06-2015

Erfelijkheidsonderzoek anno 2015. Lizet van der Kolk klinisch geneticus 11-06-2015 Erfelijkheidsonderzoek anno 2015 Lizet van der Kolk klinisch geneticus 11-06-2015 Erfelijkheidsonderzoek Bij wie, hoe en waarom? Consequenties en belang voor patiënt(e) en familieleden Nieuwe ontwikkelingen

Nadere informatie

Diagnostiek van (pre)maligniteiten. Marijke Visser-van Andel, dermatoloog

Diagnostiek van (pre)maligniteiten. Marijke Visser-van Andel, dermatoloog Diagnostiek van (pre)maligniteiten Marijke Visser-van Andel, dermatoloog Hoe vaak zie ik huidkanker? Aantal nieuwe gevallen van basaalcelcarcinoom, 2014 Bron: IKNL-Zuid, juni 2016 Naar schatting 37.700

Nadere informatie

Mammacarcinoom en erfelijkheid. Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud

Mammacarcinoom en erfelijkheid. Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud Mammacarcinoom en erfelijkheid Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud Mammacarcinoom Life time risk 12-13% Meest voorkomende kanker bij vrouwen Circa 20% hiervan heeft een

Nadere informatie

HOE MOET HET NU VERDER?

HOE MOET HET NU VERDER? EEN MELANOOM HOE MOET HET NU VERDER? Deze brochure bevat zeker niet alle gedetailleerde informatie over huidkanker of een melanoom. We geven u vooral de belangrijkste en zeker de juiste informatie mee.

Nadere informatie

Suïcide(poging) Inleiding. Methode. Resultaten. Rubriekhouder: Mevrouw dr. G.A. Donker, (NIVEL)( )

Suïcide(poging) Inleiding. Methode. Resultaten. Rubriekhouder: Mevrouw dr. G.A. Donker, (NIVEL)( ) Suïcide(poging) Rubriekhouder: Mevrouw dr. G.A. Donker, (NIVEL)(1978-2017) Inleiding In overleg met de Inspectie voor de Gezondheidszorg wordt dit onderwerp sinds 1978 in de peilstations onderzocht. Ook

Nadere informatie

Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen

Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen In onze bevolking heeft iedere vrouw een risico van ongeveer 10% om in de loop van haar leven borstkanker te krijgen en 1,5% om eierstokkanker

Nadere informatie

Wat vindt de Nederlandse dermatoloog van teledermatoscopie?

Wat vindt de Nederlandse dermatoloog van teledermatoscopie? NEDERLANDS TIJDSCHRIFT VOOR DERMATOLOGIE EN VENEREOLOGIE VOLUME 26 NUMMER 06 juni 2016 323 Artikelen Wat vindt de Nederlandse dermatoloog van teledermatoscopie? L.J.N. Masthoff 1, W. Bergman 2, N.A. Kukutsch

Nadere informatie

Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding

Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Signaleren en rapporteren wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Dr. Annemie

Nadere informatie

Inleiding tot de dermatoscopie. Dr. Naert Alix Dermatologie MCH Leuven Ontmoetingsavond 25/04/2019

Inleiding tot de dermatoscopie. Dr. Naert Alix Dermatologie MCH Leuven Ontmoetingsavond 25/04/2019 Inleiding tot de dermatoscopie Dr. Naert Alix Dermatologie MCH Leuven Ontmoetingsavond 25/04/2019 Onderscheid benigne/maligne gepigmenteerde letsels op basis van klinische criteria: ABCDE-regel Ugly Duckling

Nadere informatie

164 C urriculum Vitae

164 C urriculum Vitae Curriculum Vitae 164 C urriculum Vitae Curriculum Vitae 165 De auteur van dit proefschrift werd geboren op 29 augustus 1973 te Alphen aan den Rijn. Na het behalen van het middelbaar algemeen voortgezet

Nadere informatie

22. Multipele Endocriene Neoplasie Type 2 (MEN2)

22. Multipele Endocriene Neoplasie Type 2 (MEN2) 22. Multipele Endocriene Neoplasie Type 2 (MEN2) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het RET-proto-oncogen Er zijn drie subtypen beschreven: MEN2A, MEN2B en Familiair

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Melanoom. Informatie over het ontstaan, de diagnostiek en de behandeling van deze vorm van kanker terTER_

Patiënteninformatie. Melanoom. Informatie over het ontstaan, de diagnostiek en de behandeling van deze vorm van kanker terTER_ Patiënteninformatie Melanoom Informatie over het ontstaan, de diagnostiek en de behandeling van deze vorm van kanker 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina 1 Wat is een melanoom? 4 2 Hoe vaak komt het

Nadere informatie

Workshop DNA-schade. Erfelijkheidsonderzoek bij borstkanker: met welk doel? Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen

Workshop DNA-schade. Erfelijkheidsonderzoek bij borstkanker: met welk doel? Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen Workshop DNA-schade Erfelijkheidsonderzoek bij borstkanker: met welk doel? Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen Erfelijkheidsonderzoek ging over Down syndroom, Duchenne spierdystrofie,

Nadere informatie

Borstkanker en Erfelijkheid

Borstkanker en Erfelijkheid Borstkanker en Erfelijkheid Algemeen In Nederland wordt per ar bij ongeveer 10.000 vrouwen borstkanker vastgesteld. Het is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen: in Nederland krijgt 1 op de

Nadere informatie

Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018

Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018 Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018 Opbouw presentatie Wat is dementie Wat is DNA Wat is erfelijkheid Erfelijkheid

Nadere informatie

Pluis of niet pluis: de belangrijkste signalen

Pluis of niet pluis: de belangrijkste signalen Signaalfunctie Pluis of niet pluis: de belangrijkste signalen Pedicures hebben belangrijke functie bij herkennen kanker Aan de voeten en onderbenen kunnen huidafwijkingen voorkomen die kwaadaardig zijn

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom

Nederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Nederlandse samenvatting Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Retinoblastoom is een kwaadaardige oogtumor die ontstaat in het netvlies. Deze vorm van oogkanker is zeer zeldzaam

Nadere informatie

Dr. Jan C. Oosterwijk. Nieuwe getallen en nieuwe diagnostiek bij erfelijke borstkanker

Dr. Jan C. Oosterwijk. Nieuwe getallen en nieuwe diagnostiek bij erfelijke borstkanker Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCG Nieuwe getallen en nieuwe diagnostiek bij erfelijke borstkanker Disclosure belangen spreker geen geen geen Overzicht Nog even de verwijscriteria Risicogetallen

Nadere informatie

1 Suïcide(poging) Rubriekhouder: Mw. dr. G.A. Donker, (NIVEL) ( )

1 Suïcide(poging) Rubriekhouder: Mw. dr. G.A. Donker, (NIVEL) ( ) 1 Suïcide(poging) Rubriekhouder: Mw. dr. G.A. Donker, (NIVEL) (1978-2016) Inleiding In overleg met de Inspectie voor de Gezondheidszorg wordt dit onderwerp sinds 1978 in de peilstations onderzocht. Ook

Nadere informatie

Kenmerken Overervingspatroon: Autosomaal dominant, penetrantie vrijwel 100% Prevalentie: 1% van alle gevallen van colorectaal carcinoom (CRC)

Kenmerken Overervingspatroon: Autosomaal dominant, penetrantie vrijwel 100% Prevalentie: 1% van alle gevallen van colorectaal carcinoom (CRC) 10. Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) APC-geassocieerde Adenomateuze Polyposis Richtlijn 2015 Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het APC-gen Op klinische gronden kunnen twee typen

Nadere informatie

Concept Richtlijn Melanoom 2012

Concept Richtlijn Melanoom 2012 Concept Richtlijn Melanoom 2012 Conceptrichtlijn Melanoom Datum: Verantwoording: Nederlandse Melanoom Werkgroep Versie: Evidence based Type: Landelijke richtlijn 1 INHOUDSOPGAVE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

Informatieochtend Tepelvochtonderzoek. 8-9 februari 2019

Informatieochtend Tepelvochtonderzoek. 8-9 februari 2019 Informatieochtend Tepelvochtonderzoek 8-9 februari 2019 Inhoud Cijfers over borstkanker Achtergrondinformatie borstkanker Doel tepelvochtonderzoek Cijfers over borstkanker Borst 28% Huid 15% Darm 12% Long

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Kanker en genetisch testen

Kanker en genetisch testen Kanker en genetisch testen Dirk Jan Boerwinkel Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen Nascholing Reizende DNA labs als voorbereiding voor het examen 4 november 2011 Definitie

Nadere informatie

Melanoom. Landelijke richtlijn, Versie: 2.1. Laatst gewijzigd: 01-03-2016 Methodiek: Evidence based Verantwoording: Nederlandse Melanoom Werkgroep

Melanoom. Landelijke richtlijn, Versie: 2.1. Laatst gewijzigd: 01-03-2016 Methodiek: Evidence based Verantwoording: Nederlandse Melanoom Werkgroep Melanoom Landelijke richtlijn, Versie: 2.1 Laatst gewijzigd: 01-03-2016 Methodiek: Evidence based Verantwoording: Nederlandse Melanoom Werkgroep Inhoudsopgave Algemeen...1 Epidemiologie...2 Preventie...6

Nadere informatie

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker Melanomen en huidkanker (ebook) by Stichting - Melanomen en huidkanker Brochure van de Stichting

Nadere informatie

Huidkanker. Melanoom. Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom. Diagnostiek en behandeling

Huidkanker. Melanoom. Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom. Diagnostiek en behandeling Huidkanker Melanoom Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom Diagnostiek en behandeling Is het huidkanker? Welke huidkanker? Hoe wordt de diagnose gesteld? Verhaal Hoe lang bestaat de afwijking? Verandering?

Nadere informatie

Het effect van de behandeling van IMMUNOTHERAPIE op een ONCOLOGISCHE ULCUS ten gevolge van een MELANOOM Mathilde van der Eijk: Wondstoma Oncologie

Het effect van de behandeling van IMMUNOTHERAPIE op een ONCOLOGISCHE ULCUS ten gevolge van een MELANOOM Mathilde van der Eijk: Wondstoma Oncologie Het effect van de behandeling van IMMUNOTHERAPIE op een ONCOLOGISCHE ULCUS ten gevolge van een MELANOOM Mathilde van der Eijk: Wondstoma Oncologie verpleegkundige Disclosure belangen spreker Geen(potentiële)

Nadere informatie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie Department of Pediatrics / Child Neurology Center for Childhood White Matter Disorders VU University Medical Center Amsterdam, NL Hersenen en

Nadere informatie

Desmoïd-type fibromatose

Desmoïd-type fibromatose Desmoïd-type fibromatose 25-05-2019 Patiëntendag Platform Sarcomen Milea J.M. Timbergen, arts onderzoeker Kees Verhoef (chirurg) Dirk Grünhagen (chirurg) Stefan Sleijfer (oncoloog) Erik Wiemer (bioloog)

Nadere informatie

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker

Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker Melanomen En Huidkanker: Brochure Van De Stichting Tegen Kanker (Dutch Edition) By Stichting tegen Kanker If you are searched for a ebook Melanomen en huidkanker: Brochure van de Stichting tegen Kanker

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Hoofdstuk 8 Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Nadere informatie

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform Nationaal AYA Jong & Kanker Platform www.aya4net.nl Epidemiologie? Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van ziekte bestudeerd. AYA kankerpatiënten: een unieke groep?! Bevinden zich

Nadere informatie

9. Constitutionele Mismatch Repair Deficiëntie (CMMRD)

9. Constitutionele Mismatch Repair Deficiëntie (CMMRD) 9. Constitutionele Mismatch Repair Deficiëntie (CMMRD) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van bi-allelische mutaties in één van de MMR-genen Verdenking op CMMRD: bij een score >3 punten

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Advies via Edifact MEEKIJKCONSULT DERMATOLOGIE Versie 17 juni 2016 NB Dit provinciale format voor het meekijkconsult voor dermatologie kan regionaal ingevuld worden naar de eigen regionale situatie en

Nadere informatie

GENETIC COUNSELING WAAR ZIJN WE IN 2016? Dr. D. HERTENS Dr. F. LIEBENS. ISALA KLINIEK CHU Sint-Pieter - Brussel

GENETIC COUNSELING WAAR ZIJN WE IN 2016? Dr. D. HERTENS Dr. F. LIEBENS. ISALA KLINIEK CHU Sint-Pieter - Brussel GENETIC COUNSELING WAAR ZIJN WE IN 2016? Dr. D. HERTENS Dr. F. LIEBENS ISALA KLINIEK CHU Sint-Pieter - Brussel Risicofactoren voor borstca & preventie Genetica Omgeving Hormonaal Weefsel afwijkingen Obesitas

Nadere informatie

BRCA themamiddag, zaterdag 31 oktober 2015. UMCG expertisecentrum borst - eierstokkanker. Welkom

BRCA themamiddag, zaterdag 31 oktober 2015. UMCG expertisecentrum borst - eierstokkanker. Welkom BRCA themamiddag, zaterdag 31 oktober 2015 UMCG expertisecentrum borst - eierstokkanker Welkom BRCA themamiddag, zaterdag 31 oktober 2015 UMCG expertisecentrum borst - eierstokkanker Welkom, namens de

Nadere informatie

PSYCHOLOGIE VAN DE ONCO-GENETICA. Stand van zaken & toekomstvisie tot aan Eveline M A Bleiker

PSYCHOLOGIE VAN DE ONCO-GENETICA. Stand van zaken & toekomstvisie tot aan Eveline M A Bleiker KWF werkgemeenschap, Utrecht, 3 oktober 2018 PSYCHOLOGIE VAN DE ONCO-GENETICA Stand van zaken & toekomstvisie tot aan 2025 Eveline M A Bleiker PSYCHOLOGIE VAN DE KLINISCHE GENETICA in het bijzonder de

Nadere informatie

Kanker en Erfelijkheid

Kanker en Erfelijkheid Kanker en Erfelijkheid Em. Prof. dr. Joep Geraedts Gezondheidsuniversiteit Maastricht 3 december 2014 Borstkanker Kans op borstkanker afhankelijk van leeftijd waarop puberteit begint Jaarlijks bij ongeveer

Nadere informatie

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Genetische testen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Inzicht krijgen in genetische testen en testresultaten Inhoud Wat is genetisch testen? Klinische toepassingen

Nadere informatie

Samenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie

Samenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie Samenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie WKO 3 sept Uitgangspunt richtlijn Welke aanbevelingen over genetische counseling en diagnostiek, preventie, surveillance, behandeling voor mensen

Nadere informatie

Oncogenese. Sporadische kankers (> 90%) Familiale kankersyndromen (kleine groep)

Oncogenese. Sporadische kankers (> 90%) Familiale kankersyndromen (kleine groep) Oncogenese Sporadische kankers (> 90%) accumulatie van verworven mutaties, onder invloed van externe factoren Familiale kankersyndromen (kleine groep) overerfbare mutatie in 1 gen accumulatie van genetische

Nadere informatie

Radiologisch beleid bij erfelijke borstkanker

Radiologisch beleid bij erfelijke borstkanker Jaarlijks symposium MBC 21/10/2017 Genetica en borstkanker Radiologisch beleid bij erfelijke borstkanker dr. M. Keupers dr. S. Postema dr. R. Prevos prof. dr. C. Van Ongeval Radiologisch beleid bij erfelijke

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 7.2

Samenvatting. Chapter 7.2 Samenvatting Chapter 7.2 Samenvatting In mijn proefschrift geef ik een overzicht van het Li-Fraumeni syndroom in Nederland, zowel klinisch als moleculair. Het belangrijkste doel van mijn studie was om

Nadere informatie

Survivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc.

Survivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc. Survivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc. INhoud Toename overleving meer patienten leven langer met kanker Effecten en behoeften na kankerbehandeling? Survivorship

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Veneuze trombose is een aandoening waarbij er een stolsel ontstaat in een bloedvat. Dit betreft meestal de diepgelegen vaten in het been of bekken (diep veneuze trombose). Wanneer er een deel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Hartziekten door PLN mutatie Wat is de rol van de cardioloog

Hartziekten door PLN mutatie Wat is de rol van de cardioloog Hartziekten door PLN mutatie Wat is de rol van de cardioloog Patiëntendag PLN vereniging Paul van Haelst, cardioloog Antonius Ziekenhuis Sneek Erfelijke hartziekten Welke hartziekten kunnen erfelijk zijn?

Nadere informatie

Onderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten

Onderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN GENETICA IN JONGDEMENTIE: FAMILIES, MUTATIES EN GENETISCHE TESTEN. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica,

Nadere informatie

Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties?

Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Lynch syndroom of Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC) Bewezen Lynch

Nadere informatie

Tumoren en erfelijkheid. prof. dr. Bruce Poppe. Centrum voor Medische GeneIca Diensthoofd Prof. dr. A. De Paepe Universitair Ziekenhuis Gent

Tumoren en erfelijkheid. prof. dr. Bruce Poppe. Centrum voor Medische GeneIca Diensthoofd Prof. dr. A. De Paepe Universitair Ziekenhuis Gent oncologisch congres AZ Sint Jan Verpleegkundigen in de oncologie: hou jezelf up to date! Tumoren en erfelijkheid prof. dr. Bruce Poppe Centrum voor Medische GeneIca Diensthoofd Prof. dr. A. De Paepe Universitair

Nadere informatie

Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016)

Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016) Health Checks Rubriekhouder: Mw. Dr. E. Asscher, Erasmus MC Rotterdam (2016) Inleiding De mogelijkheden om je preventief te laten onderzoeken nemen toe. Behalve voordelen zoals het tijdig opsporen van

Nadere informatie