Bijlage 3.1 Klassenmanagement: richtlijnen voor het werken met de Z

Transcriptie

1 Bijlage 3.1 Klassenmanagement: rihtlijnen voor het werken met de Z Onderstaande tekst is een voorbeeld van rihtlijnen voor doenten voor de eerste lessen Zelfstandig werken op een shool. Aan de ollega s, Het komend jaar wordt er in het begin gewerkt met een vaste methodiek voor de eerste fase van zelfstandig werken. Hierbij zetten we de uitgangspunten en de werkwijze uiteen. Uitgangspunten Zelfstandig werken is gebaseerd op drie uitgangspunten: voorspelbaarheid: de leerlingen weten wat de doent van hen verwaht; uitgestelde aandaht: een leerling krijgt wel aandaht maar de doent bepaalt wanneer, dus de leerling moet leren wahten op aandaht tot de doent het geeft; systematishe aandaht: alle leerlingen krijgen aandaht volgens een afgesproken proedure. Het is belangrijk om het Zelfstandig werken vanaf het begin duidelijk, onsequent en uniform te organiseren. Daarom wordt er door iedere doent tijdens het onderdeel zelfstandig werken met dezelfde regels gewerkt. De regels mogen niet door een individuele doent veranderd worden, anders loop je het risio van een perverse triade (d.i. een ondermijnende oalitie van een doent met een klas, waardoor ollega s onderuit worden gehaald zie ook deel 2). Regels Je lessen blijven in prinipe hetzelfde: je start de les, je legt klassikaal uit. Laat je de leerlingen vervolgens met een theorieonderdeel zelfstandig werken, dan shrijf je dat als volgt op het bord: Zs tot uur Zs staat voor Zelfstandig werken in stilte uur is uiteraard de eindtijd. Voordat de klas zelfstandig gaat werken, bepaal je hoe lang ze zelfstandig werken. Dat ook die eindtijd op het bord staat, verhoogt de voorspelbaarheid. De doent bepaalt wanneer de tijd van zelfstandig werken om is. Je geeft een eindtijd (die je het best digitaal kunt noteren) en geen tijdsduur (bijvoorbeeld 10 minuten ), omdat leerlingen anders na bijvoorbeeld 7 minuten niet meer weten hoeveel tijd er verstreken is en hoe lang ze nog moeten werken, wat de voorspelbaarheid niet ten goede komt. Bijlage 3.1 bij Lessen in orde 1/5

2 Onderstaande werkregels voor Zs hangen in elk lokaal: Werkregels zelfstandig werken Wanneer de Z op het bord staat gelden de volgende werkregels: Zs = Je werkt in stilte. Zf = Je mag fluisteren. 1 Geen vinger opsteken. 2 De doent komt langs. 3 Je bent altijd aan het werk. 4 Je weet wat je moet doen als je niet verder kunt. 5 Je blijft op je plaats. Zw = Je mag van je plaats om materiaal te pakken. Praktijkvakken Voor de praktijklessen (zoals tekenen, handvaardigheid, motorvoertuigen, enzovoort) werken deze regels niet allemaal. Zs kán natuurlijk wel in praktijklessen worden gebruikt, maar het zal vaker voorkomen dat leerlingen wel mogen praten. Tijdens praktijkonderdelen gelden daarom de volgende regels voor Zelfstandig werken. Werkregels zelfstandig werken Praktijklessen: 1 De doent komt langs dus je hoeft de doent niet te roepen of je vinger op te steken. 2 Je mag wel helpen, maar niet storen. 3 Je bent altijd aan het werk. 4 Je weet wat je moet doen als je niet verder kunt. 5 Je mag van je plaats om materiaal of apparatuur te pakken. Rondes Tijdens het Zelfstandig werken loopt de doent rondes, waarbij hij leerlingen de aandaht geeft die nodig is om daadwerkelijk aan het werk te kunnen. De eerste ronde, de startronde, is een snelle ronde. bedoeld om te kijken of het werk op de goede bladzijde open ligt en iedereen aan het werk is. Tijdens de ronde wordt geen langdurige instrutie gegeven, maar alleen kortdurende hulp. Instrutie kan later, aan de instrutieplek. Stel bijvoorbeeld dat de doent op zijn ronde drie keer dezelfde vraag tegenkomt die instrutie behoeft, dus wat langere tijd, dan vraagt hij die leerlingen even door te werken door een moeilijkheid over te slaan of met het wahtwerk aan de slag te gaan. Na afloop van de ronde roept hij de betreffende leerlingen bij zih aan de instrutieplek en geeft hun dan in één keer dezelfde instrutie. De rondes worden gelopen volgens een vast patroon dat van tevoren door de doent aan de leerlingen wordt verteld. Leerlingen leren zo om te gaan met uitgestelde aandaht (er wordt wel aandaht gegeven, maar de doent bepaalt wanneer). Het is belangrijk dat dit prinipe van uitgestelde aandaht door alle doenten strikt wordt gehanteerd, en dat geen van de doenten zih laat verleiden tot obergedrag waarbij toh weer de leerling diteert wie er aandaht krijgt. Bijlage 3.1 bij Lessen in orde 2/5

3 Als een leerling een vraag heeft, mag hij die stellen als de doent bij hem is, ook al wordt er met Zs gewerkt. Een andere mogelijkheid is dat leerlingen een kaartje krijgen met een groot vraagteken erop dat hij duidelijk zihtbaar op zijn plek kan leggen om kenbaar te maken dat hij een vraag heeft. Geef zoveel mogelijk beloningen tijdens de rondes. Als je een leerling moet orrigeren, doe dat dan non-verbaal, of eventueel fluisterend tijdens het lopen van een ronde. Vooraf bespreken De regels en de gang van zaken tijdens rondes wordt door de mentor in het introdutieprogramma uitgebreid met de klas besproken. Ook wanneer een doent een leerling moet orrigeren, doet hij dat door naar de regels te verwijzen. Daarnaast is het niettemin van belang om als doent de regels ook vooraf in je les door te nemen, voordat je een Zs op het bord shrijft. Op die manier hek je of de leerlingen weten wat de regels betekenen. In zo n gesprek vertel je bovendien: op welke manier je je ronde door de klas gaat maken; dat het de bedoeling is altijd aan het werk te blijven en hoe ze dat kunnen doen (wahtwerk op het bord, som die ze niet snappen even overslaan); wat ze kunnen doen als ze praktishe problemen ondervinden (de punt van hun potlood breekt of ze hebben papier nodig) zonder dat ze van plaats gaan. dat je natuurlijk niet naar de w kunt tijdens zelfstandig werken. Vervolg op Zs: Zf Wanneer we het als team over eens zijn dat Zs goed werkt, gaan we verder met Zf, wat staat voor Zelfstandig werken, je mag fluisteren. Dat zal waarshijnlijk rond de tweede week na de herfstvakantie zijn. Er zijn leerlingen die moeite hebben met fluisteren. Zij gaan al gauw te hard praten, ofwel omdat ze fluisteren moeilijk vinden, ofwel omdat ze boven het gefluister van hun medeleerlingen uit willen komen. En zodra een of meer leerlingen toh harder gaan praten, zal gebeuren wat bekend is als het Goudsblom-effet een shoolvoorbeeld van een blind proes, dat wil zeggen van onbedoelde soiale gevolgen van individueel gedrag dat vanzelf ontstaat en waar dus geen aanstihters of boosdoeners voor zijn aan te wijzen: Twee leerlingen beginnen te fluisteren, bijvoorbeeld wanneer een leerling volkomen te goeder trouw toelihting vraagt op de leerstof. Afgeleid murmelt een leerling op de bank daarahter iets tegen haar buurman die haar al even zahtjes antwoordt. Drie rijen verder beklaagt iemand zih over het gesis en geruis, maar daardoor kan een ander de les niet meer goed volgen en vraagt half hardop wat er gezegd werd. Zo verbreidt zih in steeds wijdere kring een steeds luider geroezemoes dat nog weer anderen stoort en hen bovendien de geluidsdekking geeft voor een eigen onversatie. Het geroezemoes grijpt om zih heen, en omdat de les nu nog maar moeilijk te volgen is, gaan zelfs de meest toegewijde leerlingen in arren moede zitten kletsen. Als het zover is, is het al te laat. De doent kan het rumoer negeren en maar doorpraten dwars door de geluidsmuur heen, of hij kan uitvallen in een donderpreek. Maar dan is al niemand meer individueel aanspreekbaar, niemand hoeft het zih nog persoonlijk aan te trekken. En als het lawaai eenmaal gewoon geworden is, dan komen de leerlingen al binnen met de verwahting dat er niets meer te luisteren valt, alleen nog maar te kletsen. (Prof. dr. A. de Swaan, in: NRC, 2001). Bijlage 3.1 bij Lessen in orde 3/5

4 De doent heeft vershillende mogelijkheden om Zf zodanig te strutureren dat het Goudsblom-effet wordt voorkomen. 1 Sta Zf eerst alleen toe in tweetallen en alleen met leerlingen die naast elkaar zitten. Leer tegelijkertijd leerlingen die moeite hebben met fluisteren het vershil tussen praten en fluisteren. Dat kan door twee vingers te leggen op je strottenhoofd en eerst te praten en vervolgens over te gaan op fluisteren. Het vershil is te voelen: bij praten trilt je strottenhoofd, bij fluisteren is de trilling weg. Hebben leerlingen dit eenmaal door, dan kun ze je over afstand non-verbaal orrigeren door twee vingers op je strottenhoofd te leggen. 2 Een andere mogelijkheid biedt de Fluistermeter, Volumemeter of Geluidsmeter waarmee het geluid kan worden gevisualiseerd en die je op het bord kunt tekenen: Volumemeter 3 = Roepen 2 = Praten 1 = Zf = Fluisteren 0 = Zs = Stil Er zijn volumemeters in de handel of via internet te downloaden, en er zijn handige doenten die er zelf één in elkaar zetten. Opbouw In het begin lijken de regels van zelfstandig werken een keurslijf. Toh is het van groot belang om geen stap over te slaan, want dat maakt het mogelijk terug te vallen op de regels als dat nodig is, wat zeker na vakanties het geval zal zijn. Bouw Zelfstandig werken rustig in de tijd op. Het is uiteindelijk wel de bedoeling dat leerlingen langere tijd zelfstandig kunnen werken, maar begin met 5 à 10 minuten. Geef de leerlingen in het begin ook veel oplossingen en handvatten. Later kunnen de leerlingen zelf hun probleem oplossen. Als Zelfstandig werken in de les voorbij is, is het van groot belang om terug te koppelen en feedbak te geven. Benoem daarbij wat goed ging. Spullen mee Bij het zelfstandig werken is het van groot belang dat de leerlingen hun spullen mee naar het lokaal hebben. Een reserveset is handig, maar het moet wel duidelijk zijn dat het niet bij je hebben van de benodigde spullen niet mag. Aanreiken van een reserveset kan één keer van een waarshuwing vergezeld gaan, maar moet een tweede keer een negatief gevolg krijgen. Bijlage 3.1 bij Lessen in orde 4/5

5 Eensgezindheid Houd je vooralsnog aan de afgesproken regels en maak niet in je eentje uitzonderingen. Uitzonderingen op regels zijn mogelijk, mits wij met zijn allen daarvan weten en erahter staan dat ze gemaakt worden. Ervaar je problemen met een onderdeel van het projet, meld dat dan. Ook komt het de eensgezindheid ten goede als je de mentor informeert over het gedrag van de klas tijdens Zs en je met ollega s uitwisselt welke moeilijkheden je tegenkomt. Bijlage 3.1 bij Lessen in orde 5/5