VERBETERING VENTILATIE SCHOLEN. Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Haagse Mytylschool De Piramide

Transcriptie

1 VERBETERING VENTILATIE SCHOLEN Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu Haagse Mytylschool De Piramide GGD Den Haag Yke Heeg Medisch milieukundig hygiënist januari 2010

2 1 Het binnenmilieu op basisscholen De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de kwaliteit van het binnenmilieu vaak te wensen over laat, onder andere in basisscholen met natuurlijke ventilatie i. De oorzaak van een ongunstig binnenmilieu ligt veelal in een combinatie van eigenschappen van het gebouw en het onvoldoende gebruiken van de aanwezige voorzieningen. De lucht in een lokaal kan verontreinigd raken door uitdamping van vluchtige stoffen afkomstig van onder andere vloerbedekking, gordijnen, beeldbuizen en bouwmaterialen. Maar ook de geurstoffen en ziektekiemen, van personen die in het lokaal aanwezig zijn, zorgen voor een verontreiniging van de lucht. Daarnaast is onzichtbaar opwervelend stof uit kleding en van vloeren een potentiële boosdoener. Dit stof bevat doorgaans bestanddelen waar gevoelige personen allergisch op kunnen reageren. Tenslotte is het met name in de zomerperiode vaak (te) warm in lokalen. Uit onderzoek is bekend dat een ongunstig binnenklimaat een negatieve invloed heeft op het leerproces en de gezondheid van de leerlingen en leerkrachten ii iii. Gezondheidsklachten die gerelateerd worden aan een ongunstig binnenmilieu zijn geurhinder, oogirritatie, luchtwegklachten, hoofdpijn, verminderde concentratie en vermoeidheid. Reeds bestaande klachten kunnen verergeren. De EU en de WHO hechten groot belang aan een verbetering van het binnenmilieu. Dit omdat de negatieve effecten van een slecht binnenmilieu op de gezondheid in brede zin mogelijk groter zijn dan gezondheidseffecten die worden veroorzaakt door verontreiniging van de buitenlucht. Ook het kabinet onderkent deze problematiek en heeft het bewerkstelligen van een gezonde en veilige leefomgeving voor kinderen als één van haar speerpunten benoemd. Dit heeft onder andere geleid tot het bewustwordingsproject Binnenmilieu basisscholen. Binnen dit project worden alle basisscholen met natuurlijke ventilatie in een periode van 5 jaar beoordeeld door de GGD aan de hand van de ééndagsmethode iv. Het doel is om de aandacht voor ventilatie bij leerkrachten en leerlingen te vergroten en om concrete adviezen te geven over het verbeteren van het binnenmilieu op school. De gemeente Den Haag heeft reeds in 2006 aangegeven scholen te willen ondersteunen om het binnenmilieu te verbeteren v. In Den Haag zijn niet alleen basisscholen met natuurlijke ventilatie, maar alle scholen voor basis en voortgezet onderwijs, inclusief scholen voor speciaal onderwijs en scholen met mechanische ventilatie uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. Het doel van dit onderzoek is de school te voorzien van een advies op maat ter verbetering van het binnenmilieu. Vaak zijn door een bewuster ventilatiegedrag van leerkrachten en door kleine aanpassingen in de inrichting of het onderhoud van de school, op korte termijn grote verbeteringen in de kwaliteit van het binnenmilieu te behalen. Soms zijn echter ook grotere aanpassingen aan het schoolgebouw nodig. Wanneer dit het geval is, kan het onderliggende advies worden gebruikt om meer inzicht te krijgen in de noodzaak en kosten van verbouwingen en aanpassingen op de langere termijn. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 2

3 2 Het onderzoek in de school Het onderzoek en het advies zijn gebaseerd op de meest recente inzichten en richtlijnen die door de GGD en in Nederland worden gehanteerd. Het onderzoek in deze school bestond uit twee onderdelen: inspectie van de lokalen met behulp van een checklist en een indicatieve meting in twee lokalen. Checklist Aan de hand van een checklist is ieder lokaal beoordeeld. Zo mogelijk zijn aan de leerkracht een paar vragen gesteld. Deze checklist is gericht op de aanwezigheid van ventilatievoorzieningen en de praktische bruikbaarheid daarvan in de winterperiode, de aanwezige voorzieningen om de temperatuur binnen de gestelde grenzen te houden en bepaalde inrichtingsaspecten. Indicatieve meting Om de leerkrachten inzicht te geven in het effect van ventilatie, is gedurende zeven dagen de luchtkwaliteit, temperatuur en relatieve luchtvochtigheid in één lokaal gemeten. De meting is niet bedoeld om het binnenmilieu te beoordelen; de resultaten van deze meting zijn enkel ter illustratie gebruikt tijdens de voorlichtingsbijeenkomst. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 3

4 3 Beoordelingskader Temperatuur De optimale temperatuur voor denkwerk is C. Een aangename temperatuur in scholen ligt in het stookseizoen tussen 18 en 22 C. Een hogere temperatuur betekent ook een nodeloos energiegebruik. In de zomer mag de temperatuur wel wat hoger zijn, maar vanaf 26 C neemt de behaaglijkheid af en wordt het prestatievermogen minder vi. In de winter is het belangrijk de temperatuur s nachts niet lager dan 15 C te laten worden. Bij lagere temperaturen kan vocht namelijk gemakkelijker neerslaan op ramen of in muren en plafonds trekken, waardoor schimmelplekken kunnen ontstaan. Vochtkringen wijzen op een bouwkundig probleem (bijvoorbeeld lekkage). Relatieve luchtvochtigheid De relatieve luchtvochtigheid geeft aan in welke mate de lucht verzadigd is met vocht. De relatieve luchtvochtigheid is in orde als deze een waarde tussen circa 30 en 70% bedraagt. Een (beduidend) lagere luchtvochtigheid is op zich geen probleem, maar kan in combinatie met stoffigheid leiden tot irritatie van de slijmvliezen van ogen, neus en keel. Wanneer de luchtvochtigheid langdurig hoog is, kunnen schimmels en/of huisstofmijten zich beter ontwikkelen. Dit kan vervolgens leiden tot (verergering van) luchtwegklachten, vooral bij mensen met gevoelige luchtwegen. De relatieve luchtvochtigheid binnen is in de zomer over het algemeen hoger dan in de winter. CO2-gehalte Kooldioxide (CO 2 ) is een stof die in het lichaam wordt gevormd bij de verbranding van voedingsstoffen. Het geproduceerde CO 2 wordt tijdens het uitademen uit het lichaam verwijderd. Wanneer er in een leslokaal niet of te weinig wordt geventileerd, dan zal het CO 2 -gehalte in de ruimte sterk oplopen. Het CO 2 -gehalte is daarmee een goede indicator voor de kwaliteit van de binnenlucht en de mate van ventilatie. De CO 2 -concentratie wordt weergegeven in parts per million (ppm) en geeft het aantal liters CO 2 per miljoen liter lucht aan. Het CO 2 -gehalte van de buitenlucht bedraagt op de meeste plaatsen in Nederland circa 400 ppm, in stedelijke gebieden kan het oplopen tot 500 ppm. Zodra een groep leerlingen het leslokaal binnenkomt, begint het CO 2 -gehalte te stijgen, waarbij een verdubbeling van het CO 2 - gehalte als normaal beschouwd mag worden. Mensen geven ook allerlei geurstoffen, stofdeeltjes en ziektekiemen af. De hoeveelheid CO 2 die uitgeademd wordt loopt min of meer parallel aan de hoeveelheid geurstoffen die afgegeven worden. CO 2 wordt daarom gezien als een indicator voor de luchtkwaliteit in ruimten waarin mensen de belangrijkste bronnen van verontreiniging vormen. Ook de aantallen ziektekiemen en stofdeeltjes in de lucht lopen op wanneer het CO 2 -gehalte stijgt. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 4

5 In 2006 heeft het Landelijk Centrum Medische Milieukunde toetswaarden opgesteld voor de ventilatie van scholen en kinderdagverblijven (LCM, 2006), zie onderstaand overzicht. GGD en gebruiken dit overzicht om de kwaliteit van het binnenmilieu te beoordelen vii. Het streven is een zo laag mogelijke CO 2 -concentratie. Bij piek concentraties zijn kortdurend hogere waarden aanvaardbaar. Om hiermee rekening te houden wordt getoetst of het CO 2 -gehalte gedurende niet meer dan 2% van de verblijfstijd hoger is dan de gewenste waarde (98-percentiel). Ventilatie CO2-gehalte Gezondheidskundige beoordeling onvoldoende ventilatie > 1400 ppm Onacceptabel matige ventilatie ppm Tijdelijk acceptabel voldoende ventilatie ppm Acceptabel voldoende ventilatie < 800 ppm Streefwaarde Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 5

6 4 Resultaten Hieronder volgt een beschrijving van de resultaten. Er is gemeten in de maand november. Uit de meetresultaten kunnen niet rechtstreeks conclusies getrokken worden over effecten die in de zomersituatie kunnen optreden; er is immers niet in die periode gemeten. Met de aanvullende gegevens uit interviews en de inspectie kan echter wel iets over de zomer worden aangegeven. In alle gevallen wordt alleen ingegaan op de meest belangrijke waarnemingen en meetresultaten. De Haagse mytylschool De Piramide is gebouwd in 1994 en bestaat uit twee bouwlagen. De school bevat theorielokalen en groepslokalen, een handvaardigheidslokaal, een computerlokaal en een keukenlokaal. De bezetting van de lokalen is gemiddeld 10 leerlingen. De ingang van de school ligt op het noorden en de lokalen zijn op het zuiden en het westen gelegen. Temperatuur Het gebouw wordt verwarmd met een CV-installatie. Er is een centrale instelling van de temperatuur. Bijstelling is per lokaal mogelijk met thermostaatkranen. Warmteafgifte in de leslokalen vindt op de begane grond plaats met vloerverwarming. Docenten in deze lokalen gaven aan dat de vloer soms erg warm wordt. In de overige leslokalen vindt warmteafgifte plaats met radiatoren. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Sommige thermostaatkranen zijn bedekt met jassen/tassen. De ramen zijn voorzien van dubbelglas. Bij alle lokalen aan de zonkant is buitenzonwering aanwezig. De zonwering kan per lokaal worden bediend. Gebruik van de zonwering belemmert het openen van de ramen. Er is nachtventilatie mogelijk aan de zuidkant van de school, dit kan in de zomer bijdragen aan de beheersing van de temperatuur. De gemeten temperaturen in de lokalen zijn weergeven in grafiek 1 en 2 (bijlage 1). Ook de buitentemperatuur is in de grafiek weergegeven. In beide lokalen varieert de temperatuur gedurende lestijd van 20 tot ruim 24 o C. Buiten lestijd daalt de temperatuur, in het weekend tot 16 o C in leslokaal 1.07, in het computerlokaal tot 18 o C. Opvallend is dat de verwarming in leslokaal 1.07 s nachts tussen en uur aanslaat om het lokaal te verwarmen. De temperatuur waar naartoe verwarmd wordt, wisselt in het dit lokaal, 19 o C op 5-11 en ruim 22 o C op Het lijkt erop dat de thermostaat wisselend is ingesteld. In het computerlokaal is een ander patroon te zien. Hier slaat de verwarming s nachts niet aan, behalve op 9-11 (na het weekend), dan start de verwarming om ongeveer half 3 s nachts, zodat de lesdag op maandag met een temperatuur van 19 o C begint. Dat de verwarming in de rest van de week niet aanslaat, komt vermoedelijk doordat het op die dagen niet afkoelt tot minder dan 19 o C. De lokalen op de 1e verdieping zijn voorzien van een plat dak. Ondanks isolatie van het dak ondervinden docenten op de 1e etage in de zomer meer warmtehinder dan hun collega s op de begane grond. Om de temperatuur beheersbaar te houden zijn op de 1 e etage airco s in een aantal leslokalen aangebracht. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 6

7 Relatieve luchtvochtigheid Vochtproblemen doen zich op de school niet voor (geen lekkage, geen beslagen ramen, geen vochtplekken, houtrot, schimmels of vochtminnende beestjes). De luchtvochtigheid zoals die is gemeten in de lokalen en de vochtigheid van de buitenlucht is weergeven in grafiek 3 en 4 (bijlage 2). De relatieve luchtvochtigheid in de klaslokalen varieert tussen 40% en 50%. Ventilatievoorzieningen Alle lokalen hebben een mechanische afzuiging als afvoervoorziening. De afzuiging kan per lokaal geregeld worden, er zijn 4 standen. Voor het computerlokaal en de psycholoogkamer is niet bekend hoe de afzuiging geregeld wordt. Tijdens de inspectie stond niet in alle lokalen die in gebruik waren de ventilatie aan. In de gang op de 1 e etage bevinden zich vijf afzuigpunten. Drie ervan (bij kamer psycholoog en computerlokaal) zijn opvallend schoon, het is de vraag of via deze roosters ook werken. Wanneer lucht wordt afgezogen raakt een rooster na verloop van tijd enigszins vervuild en is schoonmaak nodig. Dat geldt bijvoorbeeld voor de twee andere afzuigroosters in de gang (boven de trap), deze zijn opvallend vies en schoonmaak is dringend nodig. Ook één van de afzuigroosters in het keukenlokaal is erg dichtgeslibd, de rest van de roosters in de keuken is matig vervuild. Op één van de toiletten is geconstateerd dat er geen afzuiging waarneembaar was (ruimte 1.13). Voor toevoer van verse lucht hebben de theorielokalen aan de zuidzijde 2 roosters (suskasten) en een draairaam. Een aantal van deze toevoerroosters is vervuild. De groepslokalen (westzijde) hebben alleen ramen als toevoervoorziening. De klepramen zitten hoog in de gevel (5 of 6 per lokaal). Sommige van de roosters staan open, andere staan dicht. De meeste van de klepramen zijn op het moment van inspectie gesloten. Wanneer de klepramen gesloten zijn, wordt lucht via het rooster in de deur afgezogen vanaf de gang. Dit is echter geen verse lucht, dit is gebruikte lucht, afkomstig uit de andere lokalen. In het natuur/scheikunde lokaal achteraan de gang is een merkwaardige geur waar te nemen, mogelijk van een nieuwere vloer of van lesmaterialen(scheikunde)?. De roosters(suskasten) zijn opvallend schoon en de afzuiging staat uit. Het is belangrijk te ventileren, ook als een lokaal minder in gebruik is, geurstoffen afkomstig van (nieuwe) materialen worden op die manier afgevoerd. Het computerlokaal heeft twee koepelramen in het dak, deze zijn sinds 2 jaar te openen gemaakt. Van één van de ramen is het openingsmechanisme defect (geleidende buis is niet meer aanwezig). CO2-concentraties Het verloop van de CO 2 -concentraties in de twee lokalen is weergegeven in grafiek 5 en 6 (bijlage 3). De lestijden zijn gemarkeerd. In het computerlokaal is s nachts de stroomvoorziening naar de meetapparatuur afgesloten, hierdoor zijn s nachts geen meetgegevens geregistreerd. In beide lokalen stijgt de CO 2 -concentratie na aanvang van de les tot ongeveer 1000ppm. Incidenteel wordt deze waarde overschreden tot maximaal 1200ppm. In figuur 1 en 2 is te zien dat zowel in lokaal 1.07 als in het computerlokaal gedurende het grootste deel van de lestijd de waarde van 1000ppm niet wordt overschreden. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 7

8 CO2-concentratie Leslokaal % van de lestijd <800 Streefwaarde Acceptabel CO2-concentratie Tijdelijk acceptabel 0 >1400 Onacceptabel CO2-concentratie Computerlokaal % van de lestijd <800 Streefwaarde Acceptabel Tijdelijk acceptabel 0 >1400 Onacceptabel CO2-concentratie Figuur 1 en 2: CO 2 -concentraties in beide lokalen als percentage van de verblijfstijd Inrichting en schoonmaak In de gehele school is sprake van een gladde vloerafwerking. De vloeren worden dagelijks gereinigd. Er is niet opvallend veel stof aanwezig in de lokalen. Er zijn geen gordijnen / horizontale lamellen in het lokaal aanwezig. Afzuigroosters en ventilatieroosters in de gevels zijn enigszins tot erg vervuild. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 8

9 5 Adviezen Temperatuur 1. Controleer de centrale inregeling van de temperatuur. Laat het s nachts niet kouder worden dan 15ºC en stel de begintemperatuur van de lesdag in op 19ºC. Zorg ervoor dat de temperatuur ingeregeld wordt op een middenstand van de thermostaatkranen. Per lokaal blijft dan de mogelijkheid om (tijdelijk) een bijstelling naar boven en beneden te doen. 2. Laat docenten bewust gebruik maken van de thermostaat in het lokaal. Houd thermostaatkranen vrij van jassen/tassen, zodat ze kunnen blijven functioneren 3. Door, vooral s ochtends, vóór aanvang van de les en tijdens de pauzes luchten (door ramen en deur tegen elkaar open te zetten) kan koudere buitenlucht de binnentemperatuur laten dalen en begint de lesdag met een lagere temperatuur. 4. N.B. Het is van belang tijdig de zonwering te laten zakken. Docenten dienen zich ervan bewust te zijn dat zonwering gebruikt moet worden vanaf het moment dat de zon in het lokaal gaat schijnen en niet pas vanaf het moment dat het te warm is in het lokaal. 5. Pas de ventilatievoorzieningen of de zonwering zodanig aan dat gecombineerd gebruik mogelijk wordt. 6. Zorg s zomers voor nachtventilatie, om de temperatuur in het lokaal zo laag mogelijk te houden. Door de ventilatie in de nacht aan te zetten, koelt het lokaal af en de les kan de volgende ochtend starten in een minder warm lokaal. 7. Gebruik de airco s conform gebruiksaanwijzing en zorg voor voldoende schoonmaak en onderhoud om bacterievorming te voorkomen. Let goed op: frisse lucht door een airco is geen verse lucht. Blijf dus óók bij gebruik van een airco voldoende ventileren! 8. Geadviseerd wordt om bij onderhoud aan de plat-dakconstructie van het leslokaal (bijvoorbeeld bij herstel of onderhoud van de dakbedekking) na te laten gaan in hoeverre het isolatieniveau van het dak kan worden verbeterd. Raadpleeg hiervoor een deskundige. Zie ook bijlage 4. Ventilatiegedrag De CO 2 -concentraties in de lokalen waar gemeten is, zijn niet heel hoog. Toch is aandacht voor voldoende ventilatie nodig. Als een afzuiging niet op de juiste stand staat of als toevoervoorzieningen gesloten worden, zal dit leiden tot een te hoge CO 2 -concentratie in het lokaal. Adviezen voor een goede ventilatie zijn: 9. Zet de ventilatie altijd op de hoogste stand als er lessen zijn, op de laagste stand (dus niet uit) als de les voorbij is. 10. Zet in de groepslokalen altijd minimaal 3 klepramen open. 11. Als het gaat tochten of koud wordt, sluit dan niet gelijk alle ramen, maar doe alle ramen een klein stukje dicht. Denk ook aan de mogelijkheid extra warme kleding te promoten om kouklachten te voorkomen en energie te besparen. 12. Lucht de lokalen vóór aanvang van de les en tijdens de pauzes, door ramen en deur tegen elkaar open te zetten. 13. Gebruik een CO2-indicator in de leslokalen zodat duidelijk wordt wanneer onvoldoende wordt geventileerd (zie ook bijlage 5). Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 9

10 Aanvullende adviezen voor een betere ventilatie 14. Repareer defecte openingsmechanismen (o.a. computerlokaal). 15. Controleer de afzuiginstallatie op capaciteit en herstel deze capaciteit waar deze niet voldoende is. 16. Laat uitzoeken waar/hoe de ventilatie geregeld wordt voor het computerlokaal en de psycholoogkamer. 17. Voorzie de klepramen van een uitzetmechanisme, zodat gedeeltelijke opening/sluiting mogelijk is. Vooral in koudere winter/herfst perioden, waarbij het harder waait, zorgen tochtklachten er op dit moment voor dat een raam direct in z n geheel wordt gesloten. In de winter zorgt dat voor een gebrek aan verse lucht in het lokaal. Met een regelmechanisme kan een raam minder ver worden opengezet. Op die manier wordt wél geventileerd zónder dat tochtklachten optreden (zie ook bijlage 6). Inrichting en onderhoud 18. Neem de schoonmaak van de toevoerroosters en van de afzuiging mee in het schoonmaakof onderhoudscontract of pak de schoonmaak ervan expliciet anders op. Het is bekend dat de vervuiling van toevoerroosters afhankelijk is van de locatie. Vaak is een halfjaarlijkse schoonmaak nodig om te voorkomen dat roosters dichtslibben, soms is een nog frequentere schoonmaak aan te bevelen, afhankelijk van hoe vervuild een rooster wordt in de loop van de tijd. Meer weten? Zie bijlage 7 voor verwijzingen. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 10

11 Bijlage 1: Meetresultaten: temperatuur Temperatuur (binnen en buiten) Leslokaal Temperatuur [ C] : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken Binnentemperatuur Buitentemperatuur ondergrens behaaglijkheid bovengrens behaaglijkheid Grafiek 1 Temperatuur (binnen en buiten) Computerlokaal Temperatuur [ C] : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken Binnentemperatuur Buitentemperatuur ondergrens behaaglijkheid bovengrens behaaglijkheid Grafiek 2 Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 11

12 Bijlage 2: Meetresultaten: relatieve vochtigheid Relatieve vochtigheid (binnen en buiten) Leslokaal Relatieve vochtigheid [%] : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken RV binnen RV buiten ondergrens gewenste vochtigheid bovengrens gewenste vochtigheid Grafiek 3 Relatieve vochtigheid (binnen en buiten) Computerlokaal Relatieve vochtigheid [%] : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken RV binnen RV buiten ondergrens gewenste vochtigheid bovengrens gewenste vochtigheid Grafiek 4 Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 12

13 Bijlage 3: Meetresultaten: CO2-concentratie CO2-concentratie Leslokaal CO 2 [PPM] Onacceptabel Tijdelijk acceptabel Acceptabel Streefwaarden : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken CO2 Grafiek 5 CO2-concentratie Computerlokaal CO 2 [PPM] Onacceptabel Tijdelijk acceptabel Acceptabel Streefwaarden : : : : : : : : : : : : : : :00 lesblokken CO2 Grafiek 6 Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 13

14 Bijlage 4: Plat dak Geadviseerd wordt om bij onderhoud aan de plat-dakconstructie van het leslokaal (bijvoorbeeld bij herstel of onderhoud van de dakbedekking) na te laten gaan in hoeverre het isolatieniveau van het dak kan worden verbeterd. Dit kan bijvoorbeeld door het toepassen van een aanvullende dakisolatie of door het vervangen van de aanwezige isolatie door een dikker isolatiepakket. Geadviseerd wordt te streven naar een isolatieniveau van ten minste R c 2,5 m 2 K/W. (Indicatie van de kosten 60,- per m 2 excl. BTW incl. aanbrengen.) Tevens wordt geadviseerd na te gaan in hoeverre op de dakbedekking een ballastlaag van grind of een vegetatiedak kan worden toegepast. Met deze maatregelen kan de warmtebelasting van de leslokalen gedurende de periode buiten het stookseizoen worden verminderd, hetgeen de kans op het optreden van te hoge binnentemperaturen beperkt. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 14

15 Bijlage 5: CO2-signaalmeters Het is voor de leerkracht moeilijk de luchtkwaliteit te bepalen. Het is dus ook moeilijk te weten hoever de ramen of roosters open moeten staan bij verschillende weersomstandigheden. Met een CO 2 -signaal meter kan de leerkracht de luchtkwaliteit in het leslokaal bewaken en het gebruik van de aanwezige ventilatie voorzieningen hierop aanpassen. Na enige tijd weet de leerkracht hoever de ramen open moeten bij verschillende weersomstandigheden. In het kader van dit project heeft de school één meetapparaat ontvangen. Dit apparaat blijft eigendom van de school. Het apparaat moet minimaal twee weken aaneengesloten in dezelfde ruimte AAN staan voor een goede werking. Geadviseerd wordt hiervoor een roulatieschema op te stellen. Op de voorzijde van de signaalmeter zijn drie LED s aanwezig die informatie geven over de ventilatie in de ruimte. Kleur LED Ventilatie CO 2 -gehalte ROOD onvoldoende ventilatie > 1400 ppm ORANJE matige ventilatie ppm GROEN voldoende ventilatie < 1000 ppm Meer informatie is te lezen in de handleiding. Het is aan te bevelen om enkele meters aan te schaffen, bijvoorbeeld 1 meter per 4 à 5 lokalen en deze te laten rouleren (prijs ongeveer 200,- per stuk). Door middel van roulatie komen alle leerkrachten dan enkele keren aan de beurt in een winterperiode. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 15

16 Bijlage 6: Fijnregelbaar uitzetmechanisme op ramen Het is aan te bevelen in leslokalen de ramen die hun opening meer dan 1,80m boven de vloer hebben, te voorzien van een fijnregelbaar uitzetmechanisme, bijvoorbeeld een spindel. Dit is een mechaniek waarmee de opening door een leerkracht of leerling in alle standen (= traploos) kan worden ingesteld. Mogelijk toepasbare uitzetmechanismen zijn: Buva Bupex of Heycop Exter of een hieraan gelijkwaardig type (kosten ongeveer 125,- per stuk excl. BTW en excl. montage). Het aanpassen van de opening van ramen aan de wisselende buitentemperatuur en wind, beperkt de kans op tochtklachten. Een traploos instelbare regeling van de ventilatievoorzieningen is een cruciale voorwaarde voor een voldoende gebruik van de aanwezige ventilatievoorzieningen. Immers zonder fijnregeling kunnen de ramen veelal slechts geheel open of geheel dicht. Het raamboompje hierboven is niet echt traploos instelb Voorbeeld van raam met een traploos instelbaar uitzetmechanisme. Voorbeeld van een spindel. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 16

17 Bijlage 7 Meer weten? Op deze site van SenterNovem is veel informatie te vinden (en te downloaden) om het binnenmilieu en de energiezuinigheid van scholen te verbeteren. Zo is op deze site het Programma van Eisen Frisse Scholen te vinden. Op basis hiervan kunt u in samenspraak met andere partijen voor uw school een ambitieprofiel voor binnenmilieu en energiezuinigheid opstellen. Dit ambitieprofiel kan richting geven aan de keuzes bij het ontwerp van de bouw of verbouw van uw school. Deze website van de PO-Raad en de VNG beschikt over een database die kerngegevens bevat van schoolbouwprojecten door heel Nederland. Vanaf 1 januari 2009 is van de website GGD IJsselland een publicatie te downloaden: De Frisse basisschool: Samen aan de slag voor een gezonde en behaaglijke ventilatie op school. Gedrukte exemplaren zijn daar tegen geringe vergoeding te bestellen. De publicatie geeft onder andere informatie over eenvoudige bouwtechnische maatregelen, bedoeld voor directie en leerkrachten van basisscholen. Via de website van ISSO is te bestellen: ISSO-publicatie 89: Binnenklimaat scholen. Deze publicatie met praktische richtlijnen over onder meer het ontwerp van klimaatinstallaties in (basis)scholen is bedoeld voor deskundigen op het gebied van binnenmilieu en installaties. ISSO is het kennisinstituut voor de installatiesector. De publicatie is opgesteld is nauw overleg met de ontwikkelaars en producenten van ventilatiesystemen. Literatuurverwijzingen i Publicatie SenterNovem, Wat wilt u weten over Frisse Scholen ii Duijm, F. GGD-Groningen: Chronische ramp in scholen. Oktober iii De Gids WF, van Oel CJ, Phaff JC, Kalkman A, TNO-rapport: Het effect van ventilatie op de cognitieve prestaties van leerlingen op een basisschool. Januari 2007 iv Uitvoeringsprotocol ééndagsmethode, v Nota Gezondheid en Milieu. Oktober vivooronderzoek methodiek Verbetering Ventilatie Basisscholen, Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD'en Brabant/Zeeland, juni 2007 vii GGD-richtlijn Beoordelen van ventilatie scholen. Landelijk Centrum Medische Milieukunde, december Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu van De Haagse Mytylschool De Piramide 17