NVOG. Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie RICHTLIJN. Habituele abortus. No 20 januari 1999

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "NVOG. Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie RICHTLIJN. Habituele abortus. No 20 januari 1999"

Transcriptie

1 NVOG Nederlandse Vereniging voor RICHTLIJN Habituele abortus No 20 januari OMSCHRIJVING VAN HET PROBLEEM 1.1 Definities De WHO-definitie van spontane abortus expulsie van een embryo (inclusief lege vruchtzak en mola) of foetus met een gewicht van 500 gram of minder (overeenkomend met ongeveer weken) is van epidemiologisch belang. Bij vroege spontane abortus (tot ongeveer 12 weken) zijn er meestal embryonale factoren in het spel, terwijl bij late spontane abortus (intra-uteriene vruchtdood na ongeveer 12 weken) de kans groter is dat maternale factoren een rol spelen. De WHO- definitie heeft met betrekking tot deze maternale factoren meer praktische betekenis dan de in Nederland veelal gehanteerde grens van 16 weken voor de abortusperiode. Habituele abortus wordt gedefinieerd door drie of meer achtereenvolgende spontane abortussen. Het onderscheid tussen primair en secundair berust op een eerder doorgemaakte partus. 1.2 Incidentie Ongeveer 60% van alle concepties verdwijnt voor het einde van het eerste trimester. Een belangrijk deel gaat verloren nog voordat de menstruatie uitblijft; men spreekt dan van subklinische zwangerschap resp. `menstrual abortion'. Van alle klinisch gediagnosticeerde zwangerschappen eindigt ongeveer 15% in een spontane abortus. Na twee opeenvolgende spontane abortussen stijgt het risico naar 17-35% en na drie tot 25-46% (1-3). De belangrijkste voorspellende factor voor spontane abortus is een voorafgaande abortus (4). De verwachte kans op habituele abortus is 0,34%, de geobserveerde incidentie 0,5-1,0%. Daarom kan habituele abortus maar ten dele door toeval worden verklaard en moet er in ongeveer de helft van de gevallen sprake zijn van een onderliggende oorzaak of van aanvullende risicofactoren. 1.3 Doel van de diagnostiek De diagnostiek bij habituele abortus is gericht op het opsporen van risicofactoren die de kans op spontane abortus vergroten. Een mogelijk therapeutisch effect kan alleen gebaseerd zijn op de verwachting dat eliminatie van de betreffende risicofactor de prognose verbetert. Omdat het abortusrisico al na twee opeenvolgende miskramen verhoogd is, en het voorkomen van risicofactoren na `ten minste twee' of `ten minste drie' miskramen even groot is, bestaat er een tendens het onderzoek al te starten na twee opeenvolgende miskramen (5). 2 ANALYSE VAN DE BESCHIKBARE KENNIS 2.1 Leeftijd van de moeder Met het stijgen van de maternale leeftijd groeit de kans op spontane abortus, tot ongeveer 35% op het 40e jaar. Dit wordt veroorzaakt door een toename van het aantal chromosomale afwijkingen bij het embryo (6). Habituele abortus Pagina 1

2 2.2 Obstetrische voorgeschiedenis Voor het vastleggen van de obstetrische voorgeschiedenis is de anamnese een goede leidraad maar op zich niet voldoende. Het onderscheid tussen een subklinische zwangerschap (menstrual abortion), lege vruchtzak (blighted ovum), vroege en late vruchtdood (waaronder missed abortion) berust op een hcg-bepaling en echoscopisch en/of histologisch onderzoek. Daarmee kunnen periconceptionele of embryonale factoren worden onderscheiden van maternale factoren (7). De kans op een doorgaande zwangerschap neemt af met de toename van het aantal miskramen in de voorgeschiedenis (3). 2.3 Cytogenetische factoren Bij cytogenetisch onderzoek van abortusweefsel bij vroege spontane abortus (tot 12 weken), afkomstig van genotypisch normale ouders wordt in meer dan de helft een afwijkend karyogram gevonden (8). Het betreft voornamelijk trisomie (51%), monosomie X (20%), polyploïdie (21%) en andere afwijkingen (8%). Deze afwijkingen hebben echter geen neiging tot herhaling. Bij ouders met een normaal karyogram vormt habituele abortus op zich geen indicatie voor antenatale diagnostiek in een volgende zwangerschap. De individuele kans dat er bij de ouders een gebalanceerde chromosomale afwijking aanwezig is, is al na twee spontane abortussen verhoogd (2,3% na twee, en 2,6% na drie of meer spontane abortussen) ten opzichte van de incidentie in de totale populatie (minder dan 0,5%) (9). Het betreffen gebalanceerde translocatie (75%), mozaïcisme van het X-chromosoom (12%) en inversies (13%), die vaker bij de vrouw worden gevonden dan bij de man. Een gebalanceerde structurele chromosomale afwijking bij een van de aanstaande ouders kan aanleiding zijn tot een ongebalanceerde chromosomale afwijking bij het kind die gepaard gaat met multipele aangeboren afwijkingen. Karyotypering van de beide ouders wordt daarom van genetische zijde al na twee miskramen bepleit, ook al heeft het ouderpaar reeds fenotypisch normaal nageslacht (10, 11). Bij een afwijkend karyogram bij een van de ouders is genetisch advies, onderzoek bij familieleden en antenatale diagnostiek in een volgende zwangerschap geïndiceerd. 2.4 Endocriene factoren Corpus-luteum-insufficiëntie Er is geen consensus over de pathofysiologie, de diagnostiek en de behandeling van luteale insufficiëntie (2). Met behulp van hormoonbepalingen in de pre-implantatiefase werden geen verschillen gezien tussen normale zwangerschappen en spontane abortussen (12). In een meta-analyse van zes trials betreffende progesteronsubstitutie kon geen therapeutisch effect worden aangetoond (13). Bij spontane zwangerschap na habituele abortus is er dus geen bewijs om behandeling met progesteron of hcg te rechtvaardigen. Schildklierafwijkingen Hypo- en hyperthyroïdie worden slechts zelden gevonden bij vrouwen met habituele abortus. Er zijn geen overtuigende gegevens om het verband tussen tevoren onbekende schildklierafwijkingen en habituele abortus aannemelijk te maken. Diabetes mellitus Alleen bij patiënten met diabetes mellitus die slecht zijn ingesteld, is de kans op spontane abortus verhoogd. Wanneer de patiënt voor de conceptie goed is ingesteld is het abortusrisico genormaliseerd (14). Hyperglykemie heeft een direct embryotoxisch effect. Niet-manifeste diabetes heeft geen verhoogd risico. Daarom is een glucosetoleratietest bij habituele abortus niet zinvol. Hoge LH-waarden/polycysteuze ovaria Hoge LH-waarden in de mid-folliculaire fase van de cyclus zijn gerelateerd aan een verhoogde kans op spontane abortus (15). In prospectief onderzoek bij patiënten met habituele abortus werden zowel polycysteuze ovaria als hoge LHwaarden in de ochtendurine frequenter vastgesteld (16). Suppressie van LH met behulp van GnRHanalogen in combinatie met gonadotrofinen bood echter geen bescherming tegen spontane abortus (17). Het vaststellen van verhoogde LH-waarden in serum of ochtendurine en/of polycysteuze ovaria bij echoscopisch onderzoek is wel informatief maar heeft nog geen therapeutische consequenties. Habituele abortus Pagina 2

3 2.5 Uteriene factoren Congenitale uterusanomalieën zoals uterus (sub-)septus, bicornis en didelphis worden vaker aangetroffen bij patiënten met habituele abortus (18, 19), en zwangerschappen in een dergelijke uterus eindigen vaker in een spontane abortus (20). Daarom is een congenitale uterusanomalie een risicofactor. De veronderstelling dat spontane abortus bij een uterusanomalie wordt veroorzaakt door een niet-optimale placentatie in een slecht gevasculariseerd septum (vroege abortus) of door ruimtegebrek (late abortus) is speculatief. Ook de betekenis van myomen, DES-uterus, intra-uteriene adhesies en cervixinsufficiëntie is nog onduidelijk. Er is nooit onomstotelijk bewezen dat chirurgische correctie van anatomische afwijkingen, zoals bijvoorbeeld de hysteroscopische transsectie van een septum, de prognose van de zwangerschap verbetert. Er zijn alleen ongecontroleerde studies over de prognose na interventie (20-22). Prospectief gerandomiseerd onderzoek over dit onderwerp is helaas niet verricht. Tegen die achtergrond is het de vraag of er wel diagnostiek naar het voorkomen van uteriene afwijkingen gedaan moet worden. Om na te gaan of er sprake is van risicofactoren lijkt dat gerechtvaardigd. De prognostische consequenties van therapie is echter, zoals gesteld, nog onduidelijk. De diagnostiek dient daarom zo weinig invasief mogelijk te zijn. Gezien het non-invasieve karakter geniet vaginale echoscopie de voorkeur. 2.6 Infecties Hoewel verschillende micro-organismen een rol kunnen spelen bij incidentele spontane abortus, is het zeer onwaarschijnlijk dat infecties vna de moeder habituele abortus kunnen veroorzaken. (23) 2.7 Immunologische factoren Antifosfolipidesyndroom Antifosfolipide-antilichamen, zoals lupusanticoagulans (LAC) en anticardiolipine- (ACA-) IgG en IgM zijn geassocieerd met trombose, trombocytopenie en habituele abortus (veroorzaakt door intervilleuze trombose, fibrinoïde deposities en placentaire infarcering). Bij 15% van de patiënten met habituele abortus zijn deze antilichamen aanwezig en is de kans op spontane abortus in die groep 70-90% (24, 25). In een prospectief gerandomiseerde studie bleek de behandeling met een combinatie van heparine (2 per dag 5000 E subcutaan) en aspirine (75 mg per dag) beter dan aspirine alleen (71 vs 42% doorgaande zwangerschappen) (26). Voor de diagnostiek wordt gebruik gemaakt van LAC, ACA (IgG en IgM), APTT en de meer gevoelige DRVVT (dilute Russel's viper venom time) (27). De metingen dienen op twee onafhankelijke tijdstippen met een interval van ten minste 8 weken afwijkend te zijn. Deze bepalingen worden bij voorkeur niet verricht tijdens infecties en niet binnen tien weken na de zwangerschap. Als de APTT niet verlengd is sluit dat het antifosfolipidesyndroom niet geheel uit. De bepaling van anti-dna en antinucleaire antistoffen (ANA) is onvoldoende specifiek (28). Blocking factor en HLA Er zijn onvoldoende wetenschappelijke argumenten om enige betekenis toe te kennen aan stoornissen in de immuunrespons, zoals onvoldoende blocking factor, cytotoxische antilichamen of HLA-compatibiliteit (2). Aan immunotherapie in de vorm van immunisatie met leukocyten van de vader of gepoolde donoren zijn bovendien risico's verbonden. Bloedgroepincompatibiliteit Bloedgroepincompatibiliteit speelt geen rol bij het ontstaan van habituele abortus, met uitzondering van bloedgroep-antilichamen anti-p. Dit is een zeer zeldzaam aandoening die slechts in enkele families voorkomt (29). 2.8 Trombofilie Bij familiaire trombofilie die berust op antitrombine- III-deficiëntie, proteïne-c-deficiëntie, proteïne-sdeficiëntie of `activated protein C (APC)'- resistentie met factor-v-leiden-mutatie, eindigt de zwangerschap in vergelijking met een controlegroep vaker in spontane abortus of late intra-uteriene vruchtdood (30). Dat is ook het geval bij factor-xii-deficiëntie (31). Bij trombofilie is de anamnese belangrijk, maar er zijn patiënten zonder klinisch manifeste trombose of embolie in de (familie-)anamnese. De bepalingen worden bij voorkeur niet verricht tijdens pilgebruik en niet binnen tien weken na een zwangerschap. Het is nog onbekend of behandeling van trombofilie met heparine subcutaan invloed heeft op het abortusrisico. Genoemde vormen van familiaire trombofilie zijn relatief zeldzaam en hebben een autosomaal dominante overerfbaarheid. Habituele abortus Pagina 3

4 Uitzondering is de APC-resistentie die relatief vaak voorkomt in de algemene populatie (2-7%) (32, 33). 2.9 Metabole en toxische factoren Hyperhomocysteïnemie Bij vrouwen met een habituele abortus wordt in nuchtere toestand of na methioninebelasting vaker een verhoogde homocysteïnespiegel gevonden dan bij vrouwen met een ongestoorde obstetrische anamnese (34). Met foliumzuur en/of vitamine B6 is de hyperhomocysteïnemie te corrigeren en lijkt tevens het abortusrisico af te nemen (35). Het aangrijpingsmechanisme is nog onduidelijk en een prospectieve, gerandomiseerde studie naar het therapeutisch effect bij habituele abortus is niet verricht. Een aantal patiënten met verhoogd risico op hyperhomocysteïnemie kan tegenwoordig opgespoord worden door middel van genetisch onderzoek. Bij hen is een genmutatie verantwoordelijk voor een gestoorde enzymwerking, waardoor remethylering van homocysteïne naar methionine verminderd is (36). De ziekte van Wilson De ziekte van Wilson is een zeldzame autosomaal recessieve stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door een verlaagde ceruloplasminespiegel (<20 mol/l), versterkte koperopslag in diverse organen met de karakteristieke groene corneale ring van Kayser-Fleischer, en een verhoogd abortusrisico. Behandeling met penicillamine of zink leidt gewoonlijk tot herstel van de reproductieve functie (37). Roken, alcohol en voeding De invloed van roken, alcohol en gebruik van koffie is bekend (38, 39). Uit onderzoek is gebleken dat zwangeren die roken significant vaker een abortus doormaken, vergeleken met niet- rokende zwangeren (relatief risico 1,27) (40). Het effect van toxische invloeden wordt vaak onderschat. Tabel 1. Lijst van risicofactoren voor habituele abortus met de daarop betrekking hebbende diagnostiek risicofactoren minimaal vereiste diagnostiek aanvullende diagnostiek leeftijd anamnese obstetrische voorgeschiedenis cytogenetische factoren anamnese, hcg, echo, PA-onderzoek (familie-)anamnese, karyotypering van man en vrouw hoge LH-waarden PCO-syndroom LH in serum/urine echoscopie ovaria uteriene factoren vaginale echoscopie HSG, hysteroscopie, laparoscopie antifosfolipidesyndroom APTT, anticardiolipine IgG en IgM lupus-anticoagulans, DRVVT trombofilie (familie-)anamnese proteïne-c, proteïne-s, AT-III, APC-resistentie, factor V Leiden, factor XII hyperhomocysteïnemie nuchter homocysteïne methionbelastingtest, vitamineprofiel ziekte van Wilson inspectie cornea (Kayser-Fleischer-ring) ceruloplasmine roken, alcohol, koffie en voeding anamnese Habituele abortus Pagina 4

5 Een kleine verhoging van het relatieve risico vergroot het aantal habituele abortussen in sterke mate. Het belang van een gezonde levensstijl met een gezonde voeding tijdens de fase van conceptie en organogenese blijkt ook uit dierexperimenteel onderzoek (41). 3 MINIMAAL VEREISTE ZORG Na drie opeenvolgende miskramen bij dezelfde partner dient onderzoek naar het bestaan van risicofactoren gestart te worden. Uitzondering is karyotypering van beide partners, een onderzoek dat reeds na twee opeenvolgende miskramen aangeboden dient te worden. Bij paren met een habituele abortus wordt diagnostiek ingezet conform de in de tweede kolom van tabel 1 genoemde adviezen. Alleen indien de minimaal vereiste diagnostiek er aanleiding toe geeft kan aanvullend onderzoek plaatsvinden zoals vermeld in de derde kolom van de tabel. Deze richtlijn heeft alleen betrekking op het specifieke onderzoek naar risicofactoren bij paren met habituele abortus. Het algemene beleid ten aanzien van de diagnostiek en de behandeling van patiënten met bloedverlies in de jonge zwangerschap, alsmede de psychische begeleiding bij rouwverwerking vallen buiten de scoop van deze richtlijn. Hiervoor kan o.a. verwezen worden naar de recent herziene standaard over miskraam van het Nederlands Huisartsengenootschap (42). 4 VUISTREGELS 1 Habituele abortus behelst meer dan alleen `driemaal een abortus' en verdient daarom nader onderzoek. 2 Bij dit onderzoek is de (familie-)anamnese essentieel, aangezien habituele abortus de eerste manifestatie kan zijn van een onderliggende aandoening. 3 De mogelijkheid van karyotypering om een gebalanceerde structurele chromosoomafwijking bij een van de aanstaande ouders uit te sluiten dient al na twee opeenvolgende klinische abortussen ter sprake gebracht te worden. 4 Een behandeling is alleen effectief als bewezen is dat daarmee het abortusrisico significant wordt teruggebracht. LITERATUUR 1 Stirrat GM. Recurrent miscarriage I: definition and epidemiology. Lancet 1990; 336: Stirrat GM. Recurrent miscarriage II: clinical associations, causes and management. Lancet 1990; 336: Clifford K, Rai R, Regan L. Future outcome in unexplained recurrent first trimester miscarriage. Hum Reprod 1997; 12: Regan L, Braude PR and Trembath PL. Influence of past reproductive performance on risk of spontaneous abortion. Br Med J 1989; 299: Coulam CB. Immunologic tests in the evaluation of reproductive disorders: a critical review. Am J Reprod Immunol 1991; 26: Hansen JP. Older maternal age and pregnancy outcome: a review of the literature. Obstet Gynecol Survey 1986; 41: Hustin J, Kadri R and Jauniaux E. Spontaneous and habitual abortion a pathologist's point of view. Early Pregn Biol and Med 1996; 2: Tharapel AT, Tharapel SA, Bannerman RM. Recurrent pregnancy losses and parental chromosome abnormalities: a review. Br J Obstet Gynaecol 1985; 92: De Braekeleer M, Dao TN. Cytogenetic studies in couples experiencing repeated pregnancy losses. Human Reprod 1990; 5: Overeenkomst Klinische Genetica in Nederland anno 1996; indicaties en machtigingen. Vereniging van Stichtingen Klinische Genetica i.o. Zorgverzekeraars Nederland Van Langen IM, Wildschut HIJ, Van Hemel JO. De waarde van chromosoomonderzoek bij ouderparen met twee spontane abortus in de anamnese. Ned Tijdschr Obstet Gyn 1995; 108: Baird DD, Weinberg CR, Wilcox AJ, McConnaughey DR, Musey PI, Collins DC. Hormonal profiles of natural conception cycles ending in early unrecognised pregnancy loss. J Clin Endocrinol Metab 1991; 72: Goldstein P, Berrier J, Posen S, Sacks HS, Chalmers TC. A meta-analysis of randomized control trials of progestational agents in pregnancy. Br J Obstet Gynaecol 1989; 96: Mills JL, Simpson JL, Driscol SG, et al. Incidence of spontaneous abortion among normal women and insulin- dependent diabetic women whose pregnancies were identified within 21 days of conception. N Engl J Med 1988; 319: Habituele abortus Pagina 5

6 15 Regan L, Owen EJ, Jacobs HS. Hypersecretion of luteinising hormone, infertility and miscarriage. Lancet 1990; 336: Clifford K, Rai R, Watson H, Regan L. An informative protocol for the investigation of recurrent miscarriage: preliminary experience of 500 consecutive cases. Human Reprod 1994; 9: Clifford K, Rai RS, Watson H, Franks S, Regan L. Does suppressing luteinising hormone secretion reduce the miscarriage rate? Results of a randomised controlled trial. Br Med J 1996; 312: Stein AL, March CM Pregnancy outcome in women with Mullerial duct anomalies. J Reprod Med 1990; 35: Acién P. Incidence of mullearian defects in fertile and infertile women. Hum Reprod 1997; 12: Ludmir J, Samuels P, Brooks S, Mennuti MT. Pregnancy outcome of patients with uncorrected uterine anomalies managed in a high-risk obstetric setting. Obstet Gynecol 1990; 75: March CRM, Israel R. Hysteroscopic management of recurrent abortion caused by septate uterus. Am J Obstet Gynecol 1987; 156: Jacobsen LJ, De Cherney A. Results of conventional nad hysteroscopic surgery. Hum Reprod 1997; 12: Charles D, Larsen B. Spontaneous abortion as a result of infection. In: Huisjes HJ, LindT, eds. Early pregnancy failure. Churchill Livingstone 1990; p Rai RS, Clifford K, Cohen H, Regan L. High prospective fetal loss rate in untreated pregnancies of women with recurrent miscarriage and antiphopholipid antibodies. Human Reprod 1995; 10: Yetman DL, Kutteh WH. Antiphospholipid antibody panels and recurrent pregnancy loss: prevalence of anticardiolopin antibodies compared with other antiphopholipid antibodies. Fertil Steril 1996; 66: Rai RS, Cohen H, Dave M, Regan L. Randomised controlled trial of aspirin and aspirin plus heparin in pregnant women with recurrent miscarriage associated with phospholipid antibodies (or antiphospholipid antibodies). Br Med J 1997; 314: Rai RS, Regan L, Clifford K, Pickering W, Dave M, Mackie I, McNally T, Cohen H. Antiphospholipid antibodies and β2-glycoprotein-i in 500 women with recurrent miscarriage: results of a comprehensive screening approach. Human Reprod 1995; 8: Geva E, Amit A, Lerner-Geva L, Lessing JB. Autoimmunity and reproduction. Fertil Steril 1997; 4: Rock JA, Shirey RS, Brain HG, et al. Plasmapheresis for the treatment of repeated early pregnancy wastage associated with anti-p. Obstet Gynecol 1985; 66: suppl. 30 Preston FE, Rosendaal FR, Walker ID, et al. Increased fetal loss in women with heritable thrombophilia. Lancet 1996; 348: Younis JS, Ohel G, Brenner B, Ben-Ami M. Familial thrombophilia the scientific rationale for thrombophylaxis in recurrent pregnancy loss? Hum Reprod 1997; 12: Brenner B, Mandel H, Lanir N, Younis J, Rothbart H, Ohel G, Blumenfeld Z. Activated protein C resistence can be associated with recurrent fetal loss. Br J Haematol 1997; 3: Braulke I, Pruggmayer M, Mellon P, Hinney B, Kostering H, Gunther E. Factor XII (Hageman) deficiency in women with habitual abortion: new subpopulation of recurrent aborters? Fertil Steril 1993; 59: Wouters MGAJ, Boers GHJ, Blom HJ, Trijbels FJM, Thomas ChMG, Borm GF, Steegers-Theunissen RPM, Eskes TKAB. Hyperhomocysteinemia: a risk factor in women with unexplained recurrent early pregnancy loss. Fertil Steril 1993; 60: Wouters MGAJ. Recurrent miscarriage and hyperhomocysteinemia. Proefschrift. Universiteit Nijmegen, Nelen WLDM, Steegers EAP, Eskes TKAB, Blom HJ. Genetic risk factor for unexplained recurrent early pregnancy loss. Lancet 1997; 350: Schagen van Leeuwen JH, Christiaens GCML, Hoogenraad TU. Recurrent abortion and the diagnosis of Wilson disease. Obstet Gynecol 1991; 78: Hughes EG, Brennan BG. Does cigarette smoking impair natural or assisted fecundity? Fertil Steril 1996; 66: Zhang H, Bracken MB. Tree-based, two-stage risk factor analysis for spontaneous abortion. Am J Epidemiol 1996; 144: Golding J. Children of the Nineties: a resource for assessing the magnitude of long-term effects of prenatal, perinatal and subsequent events. Contemp Rev Obstet Gynaecol 1996; 8: Habituele abortus Pagina 6

7 41 Ferrari DA, Gilles PA, Klein NW, Nadler D, Weeks BS, Lammi-Keefe CJ, Hillmann RE, Carey SW, Ying YK, Maier D, Olsen P, Memple DW, Greenstein R, Muechler EK, Miller RK, Mariona FG. Rat embryo development on human sera is related to numbers of previous spontaneous abortions and nutritional factors. Am J Obstet Gynecol 1994; 170: Flikweert S, Meijer LJ, De Haan M, Wiersma Tj. NHG-Standaard Miskraam (eerste herziening). Huisarts Wet 1997; 40: Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. Deze richtlijn, ontwikkeld door de Commissie Kwaliteit NVOG onder eindverantwoordelijkheid van het Bestuur van de Nederlandse Vereniging voor, is vastgesteld in de 560e ledenvergadering d.d. 24 september 1998 te Utrecht. Deze richtlijn is namens de Werkgroep Voortplantingsendocrinologie en Fertiliteit (sectie De Jonge Zwangerschap) opgesteld door dr.n.exalto en dr.c.j.c.m.hamilton. NVOG-richtlijnen beschrijven een minimum van zorg te verlenen door een gynaecoloog in gemiddelde omstandigheden. Zij hebben een adviserend karakter. Een gynaecoloog kan geargumenteerd afwijken van een richtlijn wanneer concrete omstandigheden dat noodzakelijk maken. Dat kan onder meer het geval zijn wanneer een gynaecoloog tegemoet moet komen aan de objectieve noden en/of subjectieve behoeften van een individuele patiënt. Beleid op instellingsniveau kan er incidenteel toe leiden dat (volledige) lokale toepassing van een richtlijn niet mogelijk is. De geldigheid van deze richtlijn eindigt uiterlijk vijf jaar na dagtekening of zoveel eerder de van toepassing zijnde wetgeving verandert. Dagtekening 1 december 1998 NEDERLANDSE VERENIGING VOOR OBSTETRIE EN GYNAECOLOGIE Lomanlaan 103 Postbus 20061, 3502 LB Utrecht. Habituele abortus Pagina 7

IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte

IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte DEFINITIE: Vroeggeboorte: bevalling bij amenorroeduur < 37 weken Bij een zwangerschapsduur van meer dan 35 weken wordt het risico van belangrijke

Nadere informatie

Herhaalde miskramen. Habituele abortus

Herhaalde miskramen. Habituele abortus Herhaalde miskramen Habituele abortus Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is een miskraam? 1 Oorzaken van herhaalde miskramen 2 Onderzoek naar mogelijke oorzaken 2 Kun je een miskraam

Nadere informatie

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie RICHTLIJN. Indicaties voor prenatale diagnostiek

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie RICHTLIJN. Indicaties voor prenatale diagnostiek NVOG Nederlandse Vereniging voor RICHTLIJN Indicaties voor prenatale diagnostiek No 28 januari 2000 1 OMSCHRIJVING VAN HET PROBLEEM Op grond van een relatief verhoogde kans op foetale aangeboren afwijkingen,

Nadere informatie

Triple M studie. Miskraam. Beleid. Richtlijnen. Misoprostol. Disclosure belangen spreker. Mifepriston en misoprostol bij een miskraam

Triple M studie. Miskraam. Beleid. Richtlijnen. Misoprostol. Disclosure belangen spreker. Mifepriston en misoprostol bij een miskraam Triple M studie Disclosure belangen spreker Mifepriston en misoprostol bij een miskraam Lotte Hamel Prof. Dr. F. Vandenbussche (RUMC) Dr. M. Snijders (CWZ) Dr. S. Coppus (MMC) 01-11-2018 (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Subfertiliteit en myomen. Dr. J. Kwee 25 januari 2019 Gynaecoloog OLVG West

Subfertiliteit en myomen. Dr. J. Kwee 25 januari 2019 Gynaecoloog OLVG West Subfertiliteit en myomen Dr. J. Kwee 25 januari 2019 Gynaecoloog OLVG West geen disclosures Potentiele problemen 1. Zwanger worden 2. Zwanger blijven 3. Complicaties zwangerschap 4. Complicaties partus

Nadere informatie

Miskraam. Niet vitale zwangerschap. Nomenclatuur. Niet vitale zwangerschap. Mifepristone én misoprostol bij een miskraam

Miskraam. Niet vitale zwangerschap. Nomenclatuur. Niet vitale zwangerschap. Mifepristone én misoprostol bij een miskraam Mifepristone én misoprostol bij een miskraam M & M trial Miskraam Nomenclatuur Chirurgie en medicamenteuze behandeling Behandeling Huisarts Verloskundige Gynaecoloog Mifegyne en misoprostol M & M trial

Nadere informatie

Risicofactoren voor structurele chromosoomafwijking bij C 2 miskramen als instrument voor selectieve karyotypering*

Risicofactoren voor structurele chromosoomafwijking bij C 2 miskramen als instrument voor selectieve karyotypering* oorspronkelijke stukken Risicofactoren voor structurele chromosoomafwijking bij C 2 miskramen als instrument voor selectieve karyotypering* M.T.M.Franssen, J.C.Korevaar, N.J.Leschot, P.M.M.Bossuyt, A.C.Knegt,

Nadere informatie

Geen eenduidigheid over definitie, diagnostiek en behandeling van habituele abortus in Nederland

Geen eenduidigheid over definitie, diagnostiek en behandeling van habituele abortus in Nederland (ICD/BPA), the Mendelian Inheritance in Man (MIM) classification of disorders with monogenic heredity and its most recent on-line version (OMIM). The seven Dutch Clinical Genetic Foundations use a uniform,

Nadere informatie

NUCHAL TRANSLUCENCY Versie 1.0

NUCHAL TRANSLUCENCY Versie 1.0 NUCHAL TRANSLUCENCY Versie 1.0 Datum Goedkeuring 10-01-2000 Methodiek Evidence based Discipline Verantwoording NVOG Inleiding De meest gebruikelijke indicaties voor invasieve prenatale diagnostiek zijn:

Nadere informatie

Protocol Obesitas. 1.0 Definitie obesitas

Protocol Obesitas. 1.0 Definitie obesitas Protocol Obesitas 1.0 Definitie obesitas Obesitas is een abnormale gezondheidstoestand waarbij er een overschot aan vetweefsel is. De meest gebruikte definitie is gebaseerd op de Quetelet-index of Body

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Samenvatting en Discussie

Samenvatting en Discussie 101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een

Nadere informatie

Richtlijn Herhaalde miskraam (eerste herziening) van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie

Richtlijn Herhaalde miskraam (eerste herziening) van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie voor de praktijk Richtlijn Herhaalde miskraam (eerste herziening) van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie M.Goddijn, E.van den Boogaard, E.A.P.Steegers, J.J.H.M.Erwich, N.S.Macklon,

Nadere informatie

ANTIFOSFOLIPIDESYNDROOM EN ZWANGERSCHAP. Versie 2.0

ANTIFOSFOLIPIDESYNDROOM EN ZWANGERSCHAP. Versie 2.0 ANTIFOSFOLIPIDESYNDROOM EN ZWANGERSCHAP Versie 2.0 Datum Goedkeuring 09-11-2007 Methodiek Evidence based Discipline Monodisciplinair Verantwoording NVOG Inhoudsopgave Omschrijving van het probleem...1

Nadere informatie

KLINISCH-GENETISCHE DIAGNOSTIEK ROND DE TOEPASSING VAN ICSI. Versie 1.0

KLINISCH-GENETISCHE DIAGNOSTIEK ROND DE TOEPASSING VAN ICSI. Versie 1.0 KLINISCH-GENETISCHE DIAGNOSTIEK ROND DE TOEPASSING VAN ICSI Versie 1.0 Datum Goedkeuring 30-03-1996 Methodiek Consensus based Discipline Verantwoording nvog Introductie Op het gebied van de kunstmatige

Nadere informatie

Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014

Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011 Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Uitgangsvraag: Leidt een rescue -behandeling met corticosteroïden

Nadere informatie

Regiobijeenkomst. Trisomie 13/18

Regiobijeenkomst. Trisomie 13/18 Regiobijeenkomst Trisomie 13/18 Programma 14.00-14.20u Achtergrond / biochemie / testeigenschappen Mw. Drs. M. Engels, screeningscoördinator VUmc 14.20 14.50u Echoscopische bevindingen in eerste / tweede

Nadere informatie

Habituele abortus. (herhaalde miskramen) Afdeling Verloskunde/Gynaecologie

Habituele abortus. (herhaalde miskramen) Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Habituele abortus (herhaalde miskramen) Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Inleiding Habituele abortus is de medische term voor herhaalde miskramen. Wanneer spreekt men over herhaalde miskramen? Wat zijn

Nadere informatie

HERHAALDE MISKRAAM. Versie 2.0

HERHAALDE MISKRAAM. Versie 2.0 HERHAALDE MISKRAAM Versie 2.0 Datum Goedkeuring 08-06-2007 Methodiek Evidence based Discipline Monodisciplinair Verantwoording NVOG Inhoudsopgave Omschrijving van het probleem...1 Analyse van de beschikbare

Nadere informatie

Habituele abortus (herhaalde miskramen)

Habituele abortus (herhaalde miskramen) Habituele abortus (herhaalde miskramen) Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een miskraam 3. Wanneer spreekt men van habituele abortus of herhaalde miskramen 4. Herhalingskans van een miskraam 5. Oorzaken van

Nadere informatie

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie NVOG - MODELPROTOCOL richtlijnen Nekplooimeting (nuchal translucency, NT-meting) Naar dit modelprotocol wordt verwezen in NVOG-kwaliteitsnorm 6, Prenatale screening op foetale afwijkingen. nr. 4 1 ACHTERGROND

Nadere informatie

Inleiding. Echografie. Serum beta hcg

Inleiding. Echografie. Serum beta hcg Diagnose en behandeling van (herhaald) miskraam Anne Pexsters UZ Gasthuisberg Leuven Pentalfa 30-01-2014 Inleiding De diagnose en behandeling van complicaties en behandeling in het eerste trimester van

Nadere informatie

Herhaalde miskraam. Poli Gynaecologie

Herhaalde miskraam. Poli Gynaecologie 00 Herhaalde miskraam Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is mede samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Deze folder is zeer volledig en

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift wordt het gebruik van aspirine (een bloedverdunner in tabletvorm) en laag-moleculair-gewicht heparine (een injectie die zorgt voor

Nadere informatie

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari

Nadere informatie

Vascularisatie van het placenta bed in het eerste trimester

Vascularisatie van het placenta bed in het eerste trimester Doel van de studie Vascularisatie van het placenta bed in het eerste trimester Symposium Jonge Zwangerschap 08-02-2013 Averil Reus Arts Prenatale Geneeskunde 1. Het introduceren van een nieuwe techniek

Nadere informatie

VSV Zoetermeer. Ketenprotocol. Diabetes gravidarum. Auteurs: Esther van Uffelen Ingrid Mourits. Versie 1.0

VSV Zoetermeer. Ketenprotocol. Diabetes gravidarum. Auteurs: Esther van Uffelen Ingrid Mourits. Versie 1.0 Ketenprotocol Auteurs: Esther van Uffelen Ingrid Mourits 1 Inleiding Het Verloskundig Samenwerkings Verband Zoetermeer (VSV Zoetermeer ) is in 2012 opgericht ter verbetering van de verloskundige zorg in

Nadere informatie

Gynaecologie / Verloskunde. Patiënteninformatie. Herhaalde miskraam. Habituele abortus. Slingeland Ziekenhuis

Gynaecologie / Verloskunde. Patiënteninformatie. Herhaalde miskraam. Habituele abortus. Slingeland Ziekenhuis Gynaecologie / Verloskunde Herhaalde miskraam i Patiënteninformatie Habituele abortus Slingeland Ziekenhuis Inhoud 1. Wat is een miskraam? 2. "en wat is een herhaalde miskraam" 3. De kans op nog een miskraam

Nadere informatie

Methoden Tussen februari 2009 en januari 2012 werden patiënten geïncludeerd voor de studie.

Methoden Tussen februari 2009 en januari 2012 werden patiënten geïncludeerd voor de studie. Letrozole versus Clomiphene for Infertility in the Polycystic Ovary Syndrome Richard S. Legro et al; N Engl J Med 2014;371:119-29 door Laura van Loendersloot en Marloes Derks, AIOS, cluster AMC Introductie

Nadere informatie

Trombofilieonderzoek in 15 dia s Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen

Trombofilieonderzoek in 15 dia s Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen Trombofilieonderzoek in 15 dia s - 2018 - Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen Wat is trombofilie Erfelijke of verworven stollingsafwijkingen die gepaard gaan met een verhoogd risico op trombose

Nadere informatie

Beleidsadvies Onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie

Beleidsadvies Onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie Prenatale screening Downsyndroom en SEO Beleidsadvies Onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie Inleiding Bij de voorlichting aan het begin van de zwangerschap,

Nadere informatie

Protocol intra-uteriene groeivertraging revisie januari 2018

Protocol intra-uteriene groeivertraging revisie januari 2018 Protocol intra-uteriene groeivertraging revisie januari 2018 Definitie Er worden vele definities gehanteerd voor intra-uteriene groeivertraging (IUGR). De klassieke afkapwaarde is p10, voor neonatale morbiditeit

Nadere informatie

Tweede screening bij Rhc-negatieve vrouwen: Wat levert het op?

Tweede screening bij Rhc-negatieve vrouwen: Wat levert het op? Tweede screening bij Rhc-negatieve vrouwen: Wat levert het op? 1 INHOUD PSIE programma Antistoffen Ontstaan en Risico Achtergrond Rhc-screening Doel Rhc-screening Evaluatiestudie Rhc-screening Opzet Inclusies

Nadere informatie

Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen

Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen Een miskraam betekent vrijwel altijd een teleurstelling voor een vrouw en haar partner. Al snel zal de vraag naar de oorzaak gesteld worden; na een tweede miskraam

Nadere informatie

Herhaalde miskraam. Verloskunde Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde. Inhoud

Herhaalde miskraam. Verloskunde Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde. Inhoud Verloskunde Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde Herhaalde miskraam Inhoud Inleiding Oorzaken Belangrijkste oorzaken Hogere leeftijd Ongezonde leefstijl Chromosoomafwijkingen Antifosfolipidensydroom

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 138 Uitstel van ouderschap De positie van de vrouw in de westerse maatschappij is de laatste tientallen jaren fundamenteel veranderd. Vrouwen zijn hoger opgeleid dan vroeger en werken vaker buitenshuis.

Nadere informatie

Herhaalde miskramen / habituele abortus

Herhaalde miskramen / habituele abortus Herhaalde miskramen / habituele abortus Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Habituele abortus (herhaalde miskramen) Inleiding Door middel van deze brochure wil het Ikazia Ziekenhuis u enige informatie geven.

Nadere informatie

zwangerschapsdiabetes

zwangerschapsdiabetes op de grens van de 2e lijn? belangenverstrengelingen aangaande deze bijeenkomst heb ik niet mj muis Langerhans-symposium 12 & 14 juni 2018 Marian Muis internist-endocrinoloog programma Definities Fysiologie

Nadere informatie

Vraag het aan uw zorgverlener

Vraag het aan uw zorgverlener Een eenvoudig, veilig bloedonderzoek dat zeer gevoelige resultaten geeft Een geavanceerde niet-invasieve test voor de bepaling van foetale trisomie en evaluatie van het Y-chromosoom Vraag het aan uw zorgverlener

Nadere informatie

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie VERLOSKUNDE PRENATALE SCREENING. Versie 1.5. Verantwoording

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie VERLOSKUNDE PRENATALE SCREENING. Versie 1.5. Verantwoording Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie VERLOSKUNDE PRENATALE SCREENING Versie 1.5 Datum Goedkeuring Verantwoording 01 03 2006 NVOG Inhoudsopgave Algemeen...1 Wat is prenatale screening?...1

Nadere informatie

Counseling over QF-PCR en array. Caroline Bax en Eva Pajkrt, perinatologen VUMC en AMC

Counseling over QF-PCR en array. Caroline Bax en Eva Pajkrt, perinatologen VUMC en AMC Counseling over QF-PCR en array Caroline Bax en Eva Pajkrt, perinatologen VUMC en AMC Inleiding Conventionele chromosoom analyse wordt sinds de jaren 60 gebruikt. Cytogenetische diagnose: Aneuploidie (On)gebalanceerde

Nadere informatie

De jonge zwangerschap: revisie van de Nederlandse benamingen voor klinische en echoscopische bevindingen

De jonge zwangerschap: revisie van de Nederlandse benamingen voor klinische en echoscopische bevindingen voor de praktijk De jonge zwangerschap: revisie van de Nederlandse benamingen voor klinische en echoscopische bevindingen R.H.F.van Oppenraaij, M.Goddijn, C.A.R.Lok en N.Exalto De nomenclatuur die voor

Nadere informatie

Genetica Gehemeltespleet

Genetica Gehemeltespleet Genetica Gehemeltespleet Palatoschisis Genetica Inleiding Uw kind staat onder behandeling van het schisisteam van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL)

Nadere informatie

HIP-studie Eerste resultaten

HIP-studie Eerste resultaten HIP-studie Eerste resultaten Dian Winkelhorst, MD Department of Experimental Immunohematology, Sanquin Division Fetal Therapy, department of Obstetrics, LUMC 26 September 2018 1 Foetale en Neonatale Alloimmuun

Nadere informatie

Inleiding 2 Wat is prenatale screening? 2 2. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Bij welke zwangerschapsduur vindt prenatale

Inleiding 2 Wat is prenatale screening? 2 2. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Bij welke zwangerschapsduur vindt prenatale Inleiding De meeste kinderen worden gezond geboren, maar een klein percentage (ongeveer 3 tot 4%) van alle kinderen heeft bij de geboorte een aangeboren aandoening, zoals het Down-syndroom ('mongooltje')

Nadere informatie

Beleidsadvies onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie

Beleidsadvies onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie Beleidsadvies onverwachte bevindingen bij het SEO opgesteld door de Werkgroep Foetale Echoscopie Inleiding Bij de voorlichting aan het begin van de zwangerschap, dient de zwangere vrouw die informatie

Nadere informatie

Genetica Lip-kaak-gehemeltespleet

Genetica Lip-kaak-gehemeltespleet Genetica Lip-kaak-gehemeltespleet Cheilo-gnato-palato-schisis Genetica Inleiding Uw kind staat onder behandeling van het schisisteam van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), het Medisch

Nadere informatie

In het kort. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Wat is prenatale screening?

In het kort. Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? Wat is prenatale screening? prenatale screening Inhoudsopgave In het kort 3 Wat is prenatale screening? 3 Welke testen zijn er mogelijk bij prenatale screening? 3 Bij welke zwangerschapsduur vindt prenatale screening plaats? 3 Wie

Nadere informatie

Prenatale screening: het berekenen van de kans op aangeboren afwijkingen in het begin van de zwangerschap. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie

Prenatale screening: het berekenen van de kans op aangeboren afwijkingen in het begin van de zwangerschap. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Prenatale screening: het berekenen van de kans op aangeboren afwijkingen in het begin van de zwangerschap Afdeling Verloskunde/Gynaecologie In het kort De meeste kinderen worden gezond geboren, maar een

Nadere informatie

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Genetische testen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Inzicht krijgen in genetische testen en testresultaten Inhoud Wat is genetisch testen? Klinische toepassingen

Nadere informatie

NEKPLOOIMETING (NT) Versie 2.0

NEKPLOOIMETING (NT) Versie 2.0 NEKPLOOIMETING (NT) Versie 2.0 Datum Goedkeuring 07-03-2012 Methodiek Consensus based Discipline Monodisciplinair Verantwoording NVOG Nekplooimeting (Nuchal Translucency, NT-meting) Betreft ongewijzigde

Nadere informatie

Efficiency of parental chromosome analysis in couples with recurrent miscarriage Franssen, M.T.M.

Efficiency of parental chromosome analysis in couples with recurrent miscarriage Franssen, M.T.M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Efficiency of parental chromosome analysis in couples with recurrent miscarriage Franssen, M.T.M. Link to publication Citation for published version (APA): Franssen,

Nadere informatie

Auteur: A. Franx Redacteur: dr. E. Bakkum Bureauredacteur: Jet Quadekker

Auteur: A. Franx Redacteur: dr. E. Bakkum Bureauredacteur: Jet Quadekker 1 Prenatale screening Onderzoek naar aangeboren aandoeningen in het begin van de zwangerschap Commissie Patiënten Voorlichting NVOG I.s.m. Erfocentrum en VSOP Auteur: A. Franx Redacteur: dr. E. Bakkum

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

GYNAECOLOGIE. Herhaalde miskramen

GYNAECOLOGIE. Herhaalde miskramen GYNAECOLOGIE Herhaalde miskramen Herhaalde miskramen Wanneer spreekt men over herhaalde miskramen? Wat zijn mogelijke oorzaken? Wanneer kan onderzoek gedaan worden en hoe groot is de kans dat er een oorzaak

Nadere informatie

Ketenprotocol. Minder leven. Auteurs: E. Davelaar & S. van der Lugt

Ketenprotocol. Minder leven. Auteurs: E. Davelaar & S. van der Lugt Ketenprotocol Auteurs: E. Davelaar & S. van der Lugt Datum: September 2015 Algemeen Het Verloskundig Samenwerkings Verband Zoetermeer (VSV Zoetermeer ) is in 2012 formeel opgericht ter verbetering van

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap.

Diabetes en zwangerschap. Diabetes en zwangerschap. Samenvatting van de lezing door dr. B.W. Mol, als gynaecoloog verbonden aan het Máxima Medisch Centrum te Eindhoven en Veldhoven, op dinsdag 24 oktober 2006 voor de DVN afd. Eindhoven.

Nadere informatie

Niet-Invasief Prenataal Testen: Nevenbevindingen, regionale en landelijke resultaten en een blik vooruit

Niet-Invasief Prenataal Testen: Nevenbevindingen, regionale en landelijke resultaten en een blik vooruit Niet-Invasief Prenataal Testen: Nevenbevindingen, regionale en landelijke resultaten en een blik vooruit Dr BHW Faas Laboratorium Specialist Klinische Genetica Radboud Universiteit Nijmegen Afdeling Genetica

Nadere informatie

Habituele abortus (herhaalde miskramen)

Habituele abortus (herhaalde miskramen) Habituele abortus (herhaalde miskramen) Inhoud 1 Inleiding 2 Wat is een miskraam? 3 Wanneer spreekt men van habituele abortus of herhaalde miskramen? 4 Herhalingskans van een miskraam 5 Oorzaken van herhaalde

Nadere informatie

Algemene aspecten van erfelijkheid. Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek?

Algemene aspecten van erfelijkheid. Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Erfelijke nierziekten: algemene aspecten van erfelijkheid, overerving en erfelijkheidsadvies Nine Knoers Klinisch Geneticus Commissie Erfelijke Nierziekten NVN 4 november 2006 HUMAN GENETICS NIJMEGEN Inhoud

Nadere informatie

Herhaalde miskraam. Patiënteninformatie Herhaalde miskraam versie02

Herhaalde miskraam. Patiënteninformatie Herhaalde miskraam versie02 Herhaalde miskraam Patiënteninformatie Herhaalde miskraam versie02 1 Inleiding Veel vrouwen die dit overkomt, willen weten waarom het gebeurt en hoe ze een volgende miskraam kunnen voorkomen. In deze voorlichtingsbrochure

Nadere informatie

ONDERZOEK IN VLOKKEN OF VRUCHTWATER BIJ ECHOAFWIJKINGEN

ONDERZOEK IN VLOKKEN OF VRUCHTWATER BIJ ECHOAFWIJKINGEN ONDERZOEK IN VLOKKEN OF VRUCHTWATER BIJ ECHOAFWIJKINGEN ONDERZOEK IN VLOKKEN E VRUCHTWATER BIJ ECHOAFWIJKINGEN Afdeling Genetica UMCG 2 Onderzoek in vlokken of in vruchtwater bij echoafwijkingen. U bent

Nadere informatie

Diabetes Mellitus en Beweging

Diabetes Mellitus en Beweging Diabetes Mellitus en Beweging Doelen 0Refresher 0Patient Education 0Exercise and DM Wat betekent het? 0 Diabetes: Door(heen) gaan 0 Mellitus: Honing/Zoet Wat is het? 0 Groep van stoornissen met hyperglycemieën

Nadere informatie

Verloskunde. Herhaalde abortus

Verloskunde. Herhaalde abortus Verloskunde Herhaalde abortus Deze brochure wordt u aangeboden door de afdeling GezinSuite. Wij vinden het belangrijk dat patiënten goede voorlichting krijgen. De belangrijkste voorlichting vindt plaats

Nadere informatie

NIPT. Nascholing Counseling NIPT

NIPT. Nascholing Counseling NIPT NIPT Dr. Kornelia Neveling Wetenschappelijk onderzoeker, afdeling Genetica, Radboudumc Dr. Dominique Smeets Laboratorium specialist, afdeling Genetica, Radboudumc Voorzitter bestuur SPN Nascholing Counseling

Nadere informatie

K-immunisatie en zwangerschap

K-immunisatie en zwangerschap K-immunisatie en zwangerschap 1. immunisatie voorkomen door K-gematchte transfusie 2. nieuws over laboratoriummonitoring bij anti-k Jessie Luken, Sanquin Diagnostiek Yolentha Slootweg, Sanquin en LUMC

Nadere informatie

Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed

Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed Algemene informatie Obesitas is een van de snelst groeiende gezondheidsproblemen in de Westerse wereld. Naarmate de mate van obesitas onder vrouwen toeneemt,

Nadere informatie

pagina 1 van 6 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. Bloedverlies in het eerste trimester Medische Werkinstructie Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische

Nadere informatie

HOOFDSTUK 13 SAMENVATTING EN DISCUSSIE

HOOFDSTUK 13 SAMENVATTING EN DISCUSSIE HOOFDSTUK 13 SAMENVATTING EN DISCUSSIE 146 Hoofdstuk 13 13.1 SAMENVATTING Het wordt steeds duidelijker dat veneuze trombo-embolie vaak optreedt insamenhang met erfelijke en/of exogene risicofactoren. Het

Nadere informatie

Habituele abortus (herhaalde miskramen)

Habituele abortus (herhaalde miskramen) Gynaecologie Habituele abortus (herhaalde miskramen) www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een miskraam?... 3 Wanneer spreekt men van habituele abortus of herhaalde miskramen?... 3 Herhalingskans van

Nadere informatie

Prenatale diagnostiek

Prenatale diagnostiek Informatie over onderzoeken naar aangeboren afwijkingen In deze brochure vindt u informatie over diverse onderzoeksmogelijkheden naar aangeboren afwijkingen tijdens de zwangerschap. Het is niet nodig om

Nadere informatie

Indicaties Vitaliteitsecho

Indicaties Vitaliteitsecho Indicaties Vitaliteitsecho Handreiking Colofon De Handreiking Indicaties vitaliteitsecho is een publicatie van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV). 2017 Koninklijke Nederlandse

Nadere informatie

? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie).

? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie). MONDGEZONDHEID EN ZWANGERSCHAP CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er

Nadere informatie

Chemotherapie en stolling

Chemotherapie en stolling Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,

Nadere informatie

Het belang van het eerstelijns preconceptieconsult voor (aanstaande) ouders en kind

Het belang van het eerstelijns preconceptieconsult voor (aanstaande) ouders en kind Het belang van het eerstelijns preconceptieconsult voor (aanstaande) ouders en kind Leo P ten Kate emeritus hoogleraar klinische genetica VUmc, Amsterdam Risico om hier te komen Per jaar 290.000 verkeersslachtoffers

Nadere informatie

BELEIDSNOTITIE ONDERZOEK NVOG

BELEIDSNOTITIE ONDERZOEK NVOG BELEIDSNOTITIE ONDERZOEK NVOG Mei 2003 ONDERZOEKSBELEID OP HOOFDLIJNEN; OBSTETRIE EN GYNAECOLOGIE IN NEDERLAND Inleiding Ons vakgebied kent veel onderzoeksthema s die alle op verschillende wijze benaderd

Nadere informatie

Herhaalde miskraam. Patiënteninformatie Herhaalde miskraam

Herhaalde miskraam. Patiënteninformatie Herhaalde miskraam Herhaalde miskraam Patiënteninformatie Herhaalde miskraam Inhoudsopgave 1 inleiding 2 Wat is een miskraam? 3 en wat is een herhaalde miskraam? 4 De kans op nog een miskraam 5 Oorzaken 5.1 Hogere leeftijd

Nadere informatie

Herhaalde miskramen. Vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblematiek BROCHURE NR. 22

Herhaalde miskramen. Vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblematiek BROCHURE NR. 22 Herhaalde miskramen Vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblematiek BROCHURE NR. 22 Inleiding Deze tekst geeft informatie over herhaalde miskraam. Wanneer spreekt men over herhaalde miskraam? Wat

Nadere informatie

VSV Samen protocol: Obesitas en zwangerschap, basiszorg

VSV Samen protocol: Obesitas en zwangerschap, basiszorg VSV Samen protocol: Obesitas en zwangerschap, basiszorg Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Documentbeheerder(s) Auteur Datum publicatie 08-04-2019 Openbaar document ja Controledatum 08-04-2020

Nadere informatie

Mola-zwangerschap. Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Gynaecologie november 2007 pavo 0302

Mola-zwangerschap. Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Gynaecologie november 2007 pavo 0302 Mola-zwangerschap Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Gynaecologie november 2007 pavo 0302 Inleiding De behandelend gynaecoloog heeft u verteld dat u een molazwangerschap heeft. In deze folder wordt

Nadere informatie

Nevenbevindingen NIPT In gesprek met de zwangere

Nevenbevindingen NIPT In gesprek met de zwangere Nevenbevindingen NIPT In gesprek met de zwangere Anneke Vulto-van Silfhout Klinisch geneticus i.o. Regionale bijeenkomst Stichting Prenatale screening regio Nijmegen 27 november 2017 Overzicht TRIDENT-2

Nadere informatie

Regionaal Protocol Verwijsbeleid 1 e lijn naar VC de Poort

Regionaal Protocol Verwijsbeleid 1 e lijn naar VC de Poort Regionaal Protocol Verwijsbeleid 1 e lijn naar VC de Poort Nadat de zwangere voor de eerste controle bij de verwijzer is geweest waar zij uitleg heeft gekregen over de procedure rondom de 1 e trimester

Nadere informatie

FOETALE ECHOSCOPIE. Versie 2.0

FOETALE ECHOSCOPIE. Versie 2.0 FOETALE ECHOSCOPIE Versie 2.0 Datum Goedkeuring 13-11-2009 Methodiek Evidence based Discipline Monodisciplinair Verantwoording NVOG Begripsbepaling Met echoscopisch onderzoek wordt in deze kwaliteitsnorm

Nadere informatie

Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen. Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen. Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Prenataal testen verwijst naar het testen van de foetus tijdens de zwangerschap

Nadere informatie

De maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd

De maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd , -behandeling en complicaties Dr. R. Schats VUmc Wat is (on)vruchtbaarheid? Wat is normaal? Subfertiliteit (zie later) Welk percentage van de paren De mens is een relatief onvruchtbaar zoogdier Wel elke

Nadere informatie

Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen

Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen Preventie van veneuze trombo-embolie bij zwangere vrouwen Een van de objectieven van de «Thrombosis Guidelines Group of the BSTH (Belgian Society on Thrombosis and Haemostasis) and the BWGA (Belgian Working

Nadere informatie

Obesitas en zwangerschap

Obesitas en zwangerschap Obesitas en zwangerschap Risico s en beleid Maaike Kloosterman-de Groot, verloskundige UMCG Casus G2P1 Algemene anamnese: BMI 42 (lengte 1.56 m en gewicht 102 kg) Reuma, zonder medicatie Primaire subfertiliteit

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 1 0

Inhoud. Voorwoord 1 0 Inhoud Voorwoord 1 0 1 Algemeen 1 1 1.1 Speciële anamnese 1 1 1.1.1 Speciële anamnese gynaecologie 1 1 1.1.2 Speciële anamnese obstetrie 1 3 1.1.3 Speciële anamnese voortplantingsgeneeskunde 1 4 1.1.4

Nadere informatie

Vaginitis en vaginose

Vaginitis en vaginose Dr. Jan Vandevoorde Februari 2005 Opvolging van de aanbeveling Vaginitis en vaginose 1. Behandeling van Candida-vaginitis Lokale behandeling van Candida-vaginitis met clotrimazole of miconazole is even

Nadere informatie

Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar

Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Kaart toenemende demografie obesitas The influence of obesity on total joint arthroplasty.

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Bloedverlies tijdens de eerste maanden van de zwangerschap

Patiënteninformatie. Bloedverlies tijdens de eerste maanden van de zwangerschap Bloedverlies tijdens de eerste maanden van de zwangerschap Patiënteninformatie Bloedverlies tijdens de eerste maanden van de zwangerschap Inhoudsopgave 1 Inleiding 1.1 Oorzaken van vaginaal bloedverlies

Nadere informatie

NIPT: praktische aspecten, eerste resultaten en een blik vooruit (II) Lean Beulen en Kornelia Neveling regionale bijeenkomst SPN d.d.

NIPT: praktische aspecten, eerste resultaten en een blik vooruit (II) Lean Beulen en Kornelia Neveling regionale bijeenkomst SPN d.d. NIPT: praktische aspecten, eerste resultaten en een blik vooruit (II) Lean Beulen en Kornelia Neveling regionale bijeenkomst SPN d.d. 4 november 2014 Proefimplementatie NIPT Vanwege verwachte impact van

Nadere informatie

Verklarende Woordenlijst

Verklarende Woordenlijst 12 Verklarende Woordenlijst Gebaseerd op een woordenlijst die werd ontwikkeld door Londen IDEAS Genetic Knowledge Park aangepast volgens hun kwaliteitsnormen. Juli 2008 Vertaald door Mies Wits-Douw en

Nadere informatie

Tromboseprofylaxe bij niet-chirurgische gehospitaliseerde patiënten. Dr. Marieke J.H.A. Kruip Internist-hematoloog Erasmus MC

Tromboseprofylaxe bij niet-chirurgische gehospitaliseerde patiënten. Dr. Marieke J.H.A. Kruip Internist-hematoloog Erasmus MC Tromboseprofylaxe bij niet-chirurgische gehospitaliseerde patiënten Dr. Marieke J.H.A. Kruip Internist-hematoloog Erasmus MC achtergrond veneuze trombose komt frequent voor Medisch jaarverslag FNT 2014

Nadere informatie

Mola-zwangerschap. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

Mola-zwangerschap. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op Mola-zwangerschap Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw gynaecoloog heeft u verteld dat u een mola-zwangerschap heeft. In deze folder leest u meer over een mola-zwangerschap.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.

Nadere informatie

Combinatietest en Structureel Echoscopisch Onderzoek

Combinatietest en Structureel Echoscopisch Onderzoek Combinatietest en Structureel Echoscopisch Onderzoek Counselen over Prenatale screening Rieteke van Zalen, screeningscoördinator, AMC Melanie Engels, screeningscoördinator, VUmc Onderwerpen Combinatietest

Nadere informatie

pagina 1 van 6 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. Bloedverlies in het eerste trimester Medische Werkinstructie Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische

Nadere informatie