Sector in cijfers. E lk jaar in december brengt IPN

Transcriptie

1 022_027 Sector in cijfers Sector in cijfers tekst Mariska van der Westen In de laatste editie van het jaar brengt IPN u traditiegetrouw een uitgebreid overzicht van de pensioensector in cijfers. Hoeveel pensioenfondsen zijn er nog over? Wat is het vermogen onder beheer in de pensioenwereld? Wat is de performance van pensioenfondsen en hoe hoog zijn hun kosten? IPN zet de cijfers voor u op een rij. E lk jaar in december brengt IPN voor u de pensioenindustrie cijfermatig in kaart. Met overzichten van het vermogen onder beheer, het deelnemersaantal, de beleggingsperformance en de kosten die pensioenfondsen maken in verhouding tot het vermogen. Op pagina vindt u ook weer een overzicht van de prestaties van pensioenfondsen ten opzichte van hun verplichtingen. Slechts 554 fondsen over Het pensioenlandschap in Nederland kalft in verhoogd tempo af. Voorafgaand aan de invoering van het FTK verdwenen er gemiddeld zo n 36 pensioenfondsen per jaar; sindsdien is dat aantal sterk opgelopen. Telde Nederland per ultimo 2005 nog 800 pensioenfondsen, in de loop van 2009 daalde dat aantal onder de 600. Aan het einde van het tweede kwartaal van 2009 waren er in totaal nog 612 pensioenfondsen in ons land. Een jaar later, per ultimo Q2 2010, zijn dat er nog maar 554. Het eindcijfer voor 2010 komt naar waarschijnlijkheid aanzienlijk lager uit. Er verkeren op dit moment nog zo n 120 fondsen in liquidatie. Daarmee zou het totaal aantal pensioenfondsen teruglopen tot slechts 434. Vooral onder ondernemingsfondsen is de tol hoog: waren er vijf jaar geleden nog 676, nu zijn er daarvan nog maar 451 over. Bron: DNB (Q2) Bedrijfstakpensioenfondsen, verplichtgesteld Bedrijfstakpensioenfondsen, niet-verplichtgesteld Ondernemingspensioenfondsen Ondernemingsspaarfondsen Beroepspensioenfondsen Fondsen speciale wetgeving Totaal pensioenfondsen Figuur 1: Aantal pensioenfondsen vertoont dalende trend. Top 15 Nederlandse vemogensbeheerders Bron: IPE Bedrijfsnaam Europees institutioneel vermogen onder beheer in 2010, in mio APG ,0 PGGM ,0 Mn Services ,0 ING Investment Management ,0 Robeco Group ,0 Syntrus Achmea Asset Management ,0 SPF Beheer ,0 Delta Lloyd Asset Management ,0 Bedrijfsnaam Europees institutioneel vermogen onder beheer in 2010, in mio Blue Sky Group ,0 Kempen Capital Management ,0 ING Real Estate Management ,0 TKP Investments ,8 Theodoor Gilissen Bankiers 8.900,0 SNS Asset Management 8.400,0 Altera Vastgoed 1.367,0 Figuur 2: Ranglijst Nederlandse vermogensbeheerders naar vermogen onder beheer voor Europese institutionele klanten cijfers per IPN december 2010 januari 2011

2 Sector in cijfers 022_027 Top 100 PENSIOENFONDSEN NAAR Belegd vermogen Belegd vermogen Belegd vermogen ABP Zorg en Welzijn Metaal en Techniek BPF Bouw PME Shell Philips ING Rabobank voor de Grafische Bedrijven Spoorwegpensioenfonds ABN AMRO Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel Vervoer Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw voor Huisartsen Akzo Nobel Hoogovens Vliegend Personeel KLM Medisch Specialisten voor de Woningcorporaties Algemeen KLM DSM Nederland TNT KPN Werk- en (re)integratie UWV BPF Schilders Unilever Nederland 'Progress' Horeca & Catering Bedrijfspensioenfonds voor de Koopvaardij Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media PNO IBM Nederland Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars voor de Architectenbureaus Stork Openbaar Vervoer Achmea Fortis Bank Nederland Ahold Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf TNO Heineken 'Protector' voor Fysiotherapeuten Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf SNS REAAL Bedrijfstakpensioenfonds voor het Levensmiddelenbedrijf Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven Wonen Delta Lloyd Tandartsen en Tandartsspecialisten De Samenwerking, voor het Slagersbedrijf KLM-Cabinepersoneel Nedlloyd Bedrijfstakpensioenfonds Mode-, Interieur-, Tapijt- en Textielindustrie Dow Sara Lee Nederland Medewerkers Apotheken Algemeen Provisum Bedrijfspensioenfonds voor de Vlees- en Vleeswarenindustrie en de Gemaksvoedingindustrie Algemeen Mijnwerkersfonds van de Steenkolenmijnen in Limburg Notarieel Openbare Bibliotheken Campina Atos Origin Koninklijke Volker Wessels Stevin Openbare Apothekers voor de Predikanten in de Protestantse Kerk in Nederland DNB Gasunie Schering-Plough Bedrijfstakpensioenfonds Waterbouw Mars Voorzieningsfonds Getronics Algemeen Wegener voor Dierenartsen Hewlett-Packard Nederland Bedrijfstakpensioenfonds voor de Suikerverwerkende Industrie Océ Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel Thales Nederland Pensioenstichting Transport Wolters Kluwer Nederland ANWB Arcadis Nederland Corporate Express Siemens Telegraafpensioenfonds Sabic Innovative Plastics Ernst & Young Dupont Nederland Holland Casino Ballast Nedam Personeelspensioenfonds Cordares Vopak Xerox Bedrijfspensioenfonds voor Medewerkers in het Notariaat Alcatel-Lucent Beroepspensioenfonds Loodsen Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel voor de Tandtechniek Bedrijfstakpensioenfonds voor het Kartonnage- en Flexibele Verpakkingenbedrijf Ondernemingspensioenfonds KPN Solvay Pharmaceuticals RANGLIJST NAAR Aantal deelnemers top 25 naar aantal deelnemers Actieve deelnemers Slapers Gepensioneerden Totaal participanten ABP Zorg en Welzijn Metaal en Techniek Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel Horeca & Catering BPF Bouw Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw voor Personeelsdiensten PME Vervoer Flexsecurity n.b Bedrijfstakpensioenfonds voor het Levensmiddelenbedrijf Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf voor de Grafische Bedrijven Werk- en (re)integratie IPN december 2010 januari

3 022_027 Sector in cijfers top 25 naar aantal deelnemers Actieve deelnemers Slapers Gepensioneerden Totaal participanten Wonen Bedrijfstakpensioenfonds voor de Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven Bedrijfstakpensioenfonds Mode-, Interieur-, Tapijt- en Textielindustrie Philips TNT Rabobank ABN AMRO Ahold De Samenwerking, voor het Slagersbedrijf Bedrijfspensioenfonds voor de Vlees- en Vleeswarenindustrie en de Gemaksvoedingindustrie ING Spoorwegpensioenfonds Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel laagste 25 aantal deelnemers Actieve deelnemers Slapers Gepensioneerden Totaal participanten Anw-fonds Pon Holdings Lucite Holland Genencor International Swiss Re Nederland Blue Sky Group Inesse NCCW Nedmag Industries G. van Loon's Import Maatschappij Florijn Suiker Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie Towers Perrin Cabot Legal & General Pensioen- en Voorzieningsfonds van Vereenigde Octrooibureaux Lips Citigroup Nederland Pipelife Nederland Watson Wyatt Ardo Nederland Roba Royal Leerdam Dutch Space AT&T Nederland Petroland Croda van het Verbond van Verzekeraars A.C. Nielsen (Nederland) Tiger Beheer RANGLIJST NAAR Performance Top 25 naar performance Beleggingsrendement Shell 27,5 Johnson & Johnson Nederland 27,5 'Protector' 25,54% Tiger Beheer 25,3 Roba 23,8 Hal 23,56% Unilever Nederland 'Progress' 22,4 Mars 22,38% AT&T Nederland 21,84% Schuitema 21,7 Horeca & Catering 21,5 Co-op 21,1 EDS 20,7 Corporate Express 20,5 ABP 20,2 Ecorys Nederland 19,8 Vereniging Nederlands voor de Sigarenindustrie en Aanverwante Bedrijven 19,5 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Reisbranche 19% FNV 18,85% Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media PNO 18,7 Equens 18,5 Total Nederland 18,2 Lucite Holland 18% KLM-Cabinepersoneel 17,9 Transavia Vliegers 17,8 Algemeen KLM 17,7 Zorg en Welzijn 17,6 voor Huisartsen 17,6 Nedmag Industries 17,5 Smurfit Kappa Nederland 17,5 Laagste 25 performance Beleggingsrendement Randstad -1,1 Legal & General -0,7 Anw-fonds Pon Holdings 2,2 AXA Verzekeringen 2,24% Royal Leerdam 2,9 Samas 3,17% Atos Origin 3,17% Gouden Gids 3,95% Pensioen- en Voorzieningsfonds van Vereenigde Octrooibureaux 4% A&O Services 4% Deutsche Bank Nederland 4,1 Aviko 4,4 Bedrijfspensioenfonds voor de Agrarische en Voedselvoorzieningshandel 4,59% Koninklijke Volker Wessels Stevin 4,8 DNB 5,1 Openbare Apothekers 5,2 Capgemini Nederland 5,2 KLM Health Services 5,4 OPG 5,5 Ortec 5,5 TNT Postbezorgers 5,5 Tandartsen en Tandartsspecialisten 5,63% Ricoh Nederland 5,75% ABN AMRO 5,8 Cargill 5,8 DOW 6,15% Suiker ,2 VVV- 6,3 Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie 6,3 IKEA 6,4 24 IPN december 2010 januari 2011

4 Sector in cijfers 022_027 RANGLIJST NAAR KOSTENRATIO Laagste kostenratio Belegd vermogen/vermogensbeheerkosten Ondernemingspensioenfonds KPN 0,01 IKEA 0,02 Audax 0,04 KPN 0,04 Alliance Nederland 0,05 Hal 0,07 TNT 0,07 Ecorys Nederland 0,08 Media Groep Limburg 0,11 Monsanto Holland 0,13 AT&T Nederland 0,14 Ballast Nedam 0,14 van de Stichting Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium 0,16 Bedrijfspensioenfonds voor het Bakkersbedrijf 0,16 Ricoh Nederland 0,17 ISS 0,18 EDS 0,18 Woningraad 0,18 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bitumineuze en Kunststof Dakbedekkingsbedrijven 0,21 voor de Predikanten in de Protestantse Kerk in Nederland 0,22 Fortis Bank Nederland 0,23 CRH 0,26 Nike Nederland 0,28 Molenaarspensioenfonds 0,29 Abbott Nederland 0,31 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonmortelindustrie 0,31 Petroland 0,32 Gasunie 0,32 Ondernemingspensioenfonds TNT 0,33 Tate & Lyle Netherlands 0,33 Hoogste kostenratio Belegd vermogen/vermogensbeheerkosten TNT Postbezorgers 8,9 CSM Suiker 8,44 CSM Nederland 6,89 Océ 5,56 Vroegpensioenfonds voor de Baksteenindustrie 5,24 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Schoenmakerij 5,23 Bedrijfstakpensioenfonds voor de Groothandel in Bloemen en Planten 5,1 voor de Architectenbureaus 4,95 Bedrijfspensioenfonds voor de Particuliere Beveiliging 4,88 ECI 4,82 Imtech 4,79 TDV 4,74 Beroepspensioenfonds Loodsen 4,57 SDB 4,49 Cultuur 4,45 Johnson & Johnson Nederland 4,14 GE Pension NL ,07 Lloyd's Register Nederland 4,92 FNV 4,89 Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars 4,24 Campina 3,96 KLM Health Services 3,87 Algemeen Provisum 3,81 B&S 3,8 Sabic Innovative Plastics 3,44 Sphinx Maastricht 3,42 Vervoer 3,39 Elsevier-Ondernemingen 3,27 Productschappen 3,27 voor Huisartsen 3,2 Prestaties van pensioenfondsen tijdens de crisis en voeren een beperkt aantal kernactiviteiten uit: een pensioenfonds heft premie, belegt de premies en kent pensioenrechten toe. Daarnaast berekent een pensioenfonds de waarde van de pensioenverplichtingen, keert de pensioenen uit, kent zo mogelijk pensioentoeslagen toe en kan eventueel pensioenrechten overdragen. In dit artikel kijken we naar de kosten en baten de resultaten op deze afzonderlijke activiteiten. tekst Sander Leeters D e maatstaf voor de solvabiliteit van pensioenfondsen de dekkingsgraad geeft de verhouding weer tussen de voor pensioenen beschikbare middelen en de waarde van de (onvoorwaardelijke) pensioenverplichtingen. Vanaf 2007 rapporteren pensioenfondsen hun dekkingsgraad op basis van marktwaarde. Over de afgelopen jaren nemen we voor vrijwel alle pensioenfondsen heftige uitslagen in de dekkingsgraad waar. Om deze schommelingen te verklaren hebben we de jaarrekeningen van de 50 grootste pensioenfondsen in Nederland nader geanalyseerd. Per ul dekkingsgraad Figuur 1: Grafiek dekkingsgraadontwikkeling Nederlandse pensioenfondsen vanaf begin 2007 Bron: kwartaalcijfers DNB, Statistisch Bulletin, geraamde dekkingsgraad van pensioenfondsen IPN december 2010 januari 2011 RESULTAAT OP BELEGGEN 25

5 022_027 Sector in cijfers timo 2009 nemen zij 86% van de totale Nederlandse pensioenverplichtingen bij pensioenfondsen voor hun rekening. ABP is dominant met een omvang van 32% van de Nederlandse pensioensector. Het beleggingsrendement van de groep van 50 grootste pensioenfondsen bedraagt voor de periode nul procent. Dit is op zichzelf geen slechte prestatie voor een periode waarin een extreme crisis zich voltrok op de beleggingsmarkten. Evenwel, door de forse daling van de (swap-)rente steeg de waarde van de toekomstige pensioenuitkeringen sterk. Het rendement op de pensioenverplichtingen bedroeg daardoor 2. Dit verschil in rendement tussen de beleggingen en de pensioenverplichtingen zorgde voor een daling van de dekkingsgraad met 22 procentpunt. De dekkingsgraad werd in de periode ook sterk geraakt door kosten welke voortkwamen uit nieuwe inzichten ten aanzien van de levensverwachting. De langere levensverwachtingen voor de deelnemers (de actieven en gepensioneerden) zorgden voor een daling van de dekkingsgraad met 8 procentpunt. De beleggingsresultaten en de kosten van de gewijzigde levensverwachting verklaren samen bijna volledig de daling van de dekkingsgraad voor het universum van de 50 pensioenfondsen. De resultaten op de overige activiteiten hadden voor de periode per saldo een beperkte invloed op de dekkingsgraad. Welke pensioenfondsen presteren beter? Het beleggingsresultaat rendement op beleggingen minus rendement op de pensioenverplichtingen heeft in de periode een bijzonder sterke uitwerking op de dekkingsgraad gehad. Daarbij zijn de onderlinge verschillen tussen de pensioenfondsen erg groot. Wanneer we kijken naar de invloed van de beleggingsresultaten op de dekkingsgraad van individuele pensioenfondsen, dan varieert deze van -2% tot -52%. Zowel voor de afzonderlijke jaren als voor de periode van 3 jaren kan het beleggingsresultaat worden verklaard uit het risiconiveau en de allocatie van het risico. De risicoallocatie is stabiel in de tijd voor de pensioenfondsen als groep (zie figuur 4). Het verschil in risiconiveau tussen de pensioenfondsen onderling was enorm. Activiteiten pensioenfondsen periode Beleggen versus verplichtingen 12% -5 17% -22% Premie heffen 1% 1% 1% Toeslagen verlenen -4% -1% -5% Actuariële schattingen (langleven) -2% -1% -4% -8% Pensioenoverdrachten Organisatiekosten Pensioenen uitkeren 1% 2% 5% Overig 2% 2% Dekkingsgraadverandering % % % -28% 2010 dekkingsgraad Figuur 2: Resultaten op de activiteiten van pensioenfondsen en de effecten daarvan op de dekkingsgraad -6 Figuur 3: Invloed van het beleggingsresultaat op de dekkingsgraad van pensioenfondsen 5% 1 15% 2 25% 3 35% 5% 1 15% 2 Risico S 1 (rente) 9% 8% 8% -1 S 2 (zakelijke waarden) 15% 13% 14% BELEGGINGSRESULTAAT Totale risicobuffer 22% 19% 21% -2 Figuur 4: Risicoallocatie universum 50 fondsen op basis van het standaard risicomodel van DNB -3 RESULTAAT OP BELEGGEN LANGLEVENKOSTEN R 2 = 0,2631 R 2 = 0,2305 In -4 de periode is het risiconiveau, meer specifiek de omvang van het -5 renterisico, bepalend geweest voor het effect van de beleggingen op de dekkingsgraad. Hoe groter het risico -6 van de beleggingen versus de pensioenverplichtingen, hoe slechter het TOTAAL RISICO beleggingsresultaat en daarmee hoe groter de daling van de dekkingsgraad. Dit geldt zowel voor het totale risico als voor uitsluitend het renterisico (zie grafieken in figuur 5). De best presterende pensioenfondsen over de periode maakten gebruik van een separate matchingstrategie waarbij het renterisico in belangrijke mate werd afgedekt. Daar bovenop hadden zij het risico naar zakelijke waarden beperkt en werd door enkele pensioenfondsen tevens het staartrisico van de RENTERISICO beleggingen in zakelijke waarden afgedekt. Deze veelbelovende ontwikkelingen zijn ook door de commissie Frijns gesignaleerd 1. Kleine fondsen doen het beter Als we kijken naar de prestaties van de pensioenfondsen groter dan 10 miljard Bron: First Pensions Bron: First Pensions, cijfers geven cumulatief effect voor de periode Bron: First Pensions 26 IPN december 2010 januari 2011

6 Sector in cijfers 022_027 First Pensions Bron: First Pensions -6 BELEGGINGSRESULTAAT BELEGGINGSRESULTAAT % 1 15% 2 5% 1 15% 2 TOTAAL RISICO Figuur -6 5: Grafieken risico en beleggingsresultaat TOTAAL RISICO LANGLEVENKOSTEN -2-15% -1-5% - euro, de 8 grootste pensioenfondsen van de 50, dan is de gemiddelde impact op de dekkingsgraad van het beleggingsresultaat -24 procentpunt. Voor de overige (42) kleinere pensioenfondsen bedraagt deze bijdrage van het beleggingsresultaat -18 procentpunt. Dit is een gat van 6 procentpunt over een periode van 3 jaar tussen de kleine en de grote pensioenfondsen. Grotendeels komt dat door het grotere beleggingsrisico dat door de grotere pensioenfondsen wordt genomen en specifiek door het hogere renterisico. 25% 3 35% 25% 3 35% LANGLEVENKOSTEN 5% 1 15% 2 R 2 = 0,2631 R 2 = 0,2305 RENTERISICO -2-15% -1-5% - Figuur 6: Ontwikkeling langlevenkosten voor pensioenfondsen 5% 1 15% 2 R 2 = 0,2631 R 2 = 0,2305 RENTERISICO Het raadsel van de langlevenkosten Als we uitsluitend afgaan op de informatie uit de jaarrekeningen, dan zijn sommige pensioenfondsen uitstekend in staat om de levensverwachting in te schatten en andere fondsen totaal niet. Er is een pensioenfonds waarvoor in de periode de dekkingsgraad met 17% daalde door aanpassingen van de levensverwachting, maar er is ook een fonds waarvoor het effect op de dekkingsgraad positief was. Voor een deel is dit te verklaren uit het feit dat sommige pensioenfondsen in het verleden conservatievere schattingen voor de levensverwachting hanteerden en daardoor minder hoefden aan te passen op basis van de nieuwe publieke informatie. De impact van de gewijzigde levensverwachting op de dekkingsgraad is verrassend. Onze kennis van het fenomeen langleven en de bijbehorende risico s voor pensioenfondsen kent nog veel witte vlekken en verdient daarom nader onderzoek 2. Neerwaartse spiraal? Als pensioenfondsen met een dekkingsgraad beneden de 10 toch de volledige pensioenen uitkeren, dan daalt de dekkingsgraad steeds verder. Dit betekent immers dat het tekort in stand blijft, terwijl de omvang van de pensioenverplichtingen afneemt. In de periode was de dekkingsgraad, op een korte periode na, boven de 10. Hierdoor leverde het uitkeren van pensioenen (tegen 10) een positieve bijdrage (5 procentpunt) aan de dekkingsgraad. De bijsturing van de dekkingsgraad vanuit de premieheffing door pensioenfondsen was in de periode beperkt. Ondanks de premieverhogingen en bijstortingen door enkele ondernemingen in het pensioenfonds was het premieresultaat slechts 1 procentpunt. De ontwikkelingen in de periode tonen dat we niet hoeven te vrezen voor Titanic-taferelen als wij aan pensioenfondsen denken. Maar de doelmatigheid van pensioenfondsen staat ter discussie en een waarschuwing is wel op zijn plaats. 1 In 2010 is de dekkingsgraad voor meerdere pensioenfondsen opnieuw onder het niveau van 10 beland. Door de verdere daling van de renteniveaus in 2010 is de premie van veel pensioenfondsen niet meer kostendekkend. Als deze situatie te lang voortduurt dan doemt het Titanic-scenario aan de horizon op. Sander Leeters is Manager Beleidsadvisering & Risk Management bij First Pensions. 1. Rapport Pensioen: Onzekere zekerheid, 19 januari 2010, docs.minszw.nl/ pdf/135/2010/135_2010_1_25337.pdf, pg Een overzicht van de problematiek geeft het VBA rapport Langleven in Nederland, oktober Zie voor principes om te komen tot een doelmatiger beleid, Van As, J., Drie principes en best practices, IPN augustus/september 2010 IPN december 2010 januari