Pagina 1 van 23 HOOGSTAMFRUITBOMEN PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR SNOEI EN BEHEER. Jos Ramaekers

Transcriptie

1 Pagina 1 van 23 HOOGSTAMFRUITBOMEN PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR SNOEI EN BEHEER Jos Ramaekers

2 Pagina 2 van 23 Inhoudsopgave Voorwoord Aanplanten van een hoogstamboomgaard Factoren waarmee je rekening kan of moet houden Veebescherming Nazorg het eerste groeijaar SNOEIEN VAN HOOGSTAM FRUITBOMEN Vereiste voorkennis De plantsnoei De vormsnoei ONDERHOUDSSNOEI VERJONGINGSSNOEI BEHOUDSSNOEI ZOMERSNOEI AAN FRUITBOMEN Zomersnoei bij kersen: voorzichtig Zomersnoei bij zure kersen: inkorten Zomersnoei bij pruimen: uitbreken Andere zomerwerkzaamheden Snoeihout Ziekten... 23

3 Pagina 3 van 23 Voorwoord In Vlaanderen weten we wat een mooi landschap is! Onze hoogstamboomgaarden zijn uniek binnen Europa, en dat willen we zo houden! Vele mensen en organisaties zijn daar inmiddels van overtuigd en nemen fruitbomen van oude inlandse rassen op in hun groenplan. Aanplant alleen is niet voldoende, hoogstamboomgaarden zijn immers cultuurbomen en vragen een specifiek onderhoud. Veel overlapt met regulier boomonderhoud, maar gezien de vruchtdracht een essentieel deel uitmaakt van een fruitboom zijn er een aantal specifieke ingrepen. De kennis daarover is verdwenen samen met de bomen in de jaren van vorige eeuw. Cursussen proberen nu de kennis van dit oude ambacht levend te houden. Over geschiedenis, natuurwaarden, beheer en behoud van hoogstamboomgaarden is al enorm veel geschreven. Deze handleiding probeert de belangrijkste zaken voor een praktisch beheer beknopt weer te geven maar is zeker niet volledig. Via onder meer de Nationale Boomgaardenstichting kan je meer informatie krijgen. (

4 Pagina 4 van Aanplanten van een hoogstamboomgaard 1.1. Factoren waarmee je rekening kan of moet houden Rassenkeuze Streekeigenheid is een belangrijk element bij de keuze van de rassen. Hierover kan je meer info vinden bij gespecialiseerde kwekers, de regionale landschappen of de nationale boomgaardenstichting Bestuiving Opdat fruitbomen vruchten zouden dragen moeten de bomen niet alleen bloeien, de bloesems moeten ook worden bestoven. Het zijn insecten (bijen, hommels, ) die bij fruitbomen zorgen voor bestuiving. Er bestaan rassen die zichzelf kunnen bestuiven, ze zijn zelfbestuivend. Andere rassen (de meeste) kunnen dit niet en hebben stuifmeel nodig van een andere boom (ander ras van dezelfde soort) om te worden bestoven (kruisbestuiving). Ook rassen die zelfbestuivend zijn, zullen meestal rijker dragen als er soortgenoten in de buurt staan en kruisbestuiving kan optreden. Het volstaat echter niet om zomaar twee rassen naast elkaar te zetten om zeker te zijn dat ze elkaar zullen bestuiven. Sommige rassen hebben namelijk slecht stuifmeel en kunnen geen enkel ander ras bestuiven. Een tweede belangrijke factor is dat de rassen die door kruisbestuiving moeten worden bevrucht ongeveer op hetzelfde moment moeten bloeien. Om een goede bestuiver te zijn moet een ras dus stuifmeel hebben van goede kwaliteit én tegelijk bloeien met het te bestuiven ras. Appels, peren en kersen zijn zeer zelden zelfbestuivend. Bij appels kunnen eventueel sierappels voor bestuiving zorgen. In laagstamaanplantingen worden daarvoor steeds vaker speciaal geselecteerde sierappels aangewend. Krieken, perziken, abrikozen, mispels, amandel- en moerbeibomen zijn meestal zelfbestuivend, net zoals een aantal pruimen. In een omgeving met veel fruitbomen in de nabijheid of in een grote gevarieerde aanplant hoeft kruisbestuiving geen probleem te zijn. In een kleine geïsoleerde aanplant kan je de rassen best op mekaar afstemmen qua bestuiving.

5 Pagina 5 van Grondkeuze/grondbewerking Aangezien de fruitbomen voor lange tijd zullen blijven staan, moeten we ervoor zorgen dat de bodem alles krijgt wat hij gedurende lange tijd aan de fruitbomen zal afgeven. Een goede bodem moet: - waterdoorlatend zijn; - voldoende luchtig zijn (korrelige structuur, de deeltjes kleven (door klei of humus) aan mekaar tot kruimels, die op hun beurt los op elkaar liggen); - een neutrale ph waarde bezitten, dan zijn bacteriën actief, bij een zure grond vooral schimmels; - voldoende bodemventilatie en een goede waterhuishouding (niet te nat/droog) hebben; - meststoffen vrijgeven als de bomen er behoefte aan hebben; - voldoende mineralen bezitten; - voldoende bodemfauna bezitten (bodemdieren b.v.: micro-organismen, regenwormen); Kortom, alles moet aanwezig zijn om de boom gezond en goed te laten ontwikkelen. Voor het planten van fruitbomen zijn er veel grondsoorten geschikt. Natuurlijk is het wel zo dat op gronden met goede eigenschappen, wat betreft: structuur en grondwaterstand, bomen beter zullen ontwikkelen en minder last zullen hebben van ziektes. Hierdoor zullen de opbrengsten ook hoger ligger. Gronden waaraan nog dient gewerkt te worden, moeten eerst en vooral een betere structuur krijgen (een kruimelige, goeddoorlatende structuur met een voldoende dikke bouwlaag (50 tot 80 cm dikte)). Grote aardkluiten moeten doorbroken worden. Verder moet de grond ook vruchtbaar gemaakt worden (door het ondermengen van veel compost, mest, ) en een goede afvloeiing of infiltratie van overtollig regenwater hebben. Hiervoor kan men zorgen door het breken van de ondoorlatende, harde lagen. Zo kan het regenwater beter indringen. Als startbemesting voor een boomgaard kan u de volgende richtlijnen hanteren: tot kg verteerde stalmest per are, onder te werken in de herfst - of 1200 tot 1500 kg uitgewerkte compost per are - of 1000 tot 1200 kg kampernoeliemest per are. Scheikundige meststoffen kunnen gebruikt worden om eventuele tekorten in het stalmest aan tevullen. Meestal is dit echter niet nodig. Voor jonge hoog- of halfstambomen geeft men vaak de nodige meststoffen per boom in plaats van het ganse perceel te bemesten. Dit is dan ongeveer 75 kg stalmest per boom (1 kruiwagen) In de maand april kan u elke boom eventueel nog 50 gr stikstifbemesting toedienen om de groei te stimuleren. Het volgend jaar krijgt elke boom in het najaar wat zeewierkalk en in het voorjaar opnieuw een portie stalmest, eventueel aangevuld met een kleine hoeveelheid kippenmest. Na enkele jaren is een extra bemesting van de bomen niet meer nodig en volstaat het de weide in een evenwichte voedingstoestand te houden. Om de 3 tot 5 jaar kan men een grondstaal laten ontleden door de bodemkundige dienst van België om de voedingstoestand te kennen en de bemesting eventueel aan te passen

6 Pagina 6 van 23 De beste grondsoort voor fruitbomen is in België een goed ontwaterde leemgrond. Niet alle fruitsoorten groeien echter even goed in de verschillende grondsoorten. Zo heeft iedere fruitsoort toch wel zijn eigen grondvoorkeur. In de volgende tabel is dit duidelijk zichtbaar: Soort Grondsoort Abrikoos Kalkrijke grond. Amandel Goed doorlatende grond; Neutraal tot licht alkalisch; ph 6,9 tot 7,5 Appel Vruchtbare grond; Leem- tot kleiachtig; Kleiachtige zandgrond; Middelmatig rijk aan kalk; Goed doordringbaar; Winterwaterstand: 70-80cm onder het maaiveld. Hazelnoot Kalkrijke humusgrond; Grond moet permanent voldoende vocht kunnen vasthouden. Kers Kieskeurig; Zandachtige kleigrond; Goed doordringbare leemgrond; Winterwaterstand cm. Kriek Vochtige grond; Winterwaterstand 60-70cm onder het maaiveld. Kweepeer Lichte, vochtige en iets kleiige grond. Mispel Vruchtbare bodem; Goed doorlatend; Moerbei Vruchtbare, lichte zandgrond; Kalkminnende grond. Nashi ph licht zuur tot neutraal; Niet te kalkrijke grond. Nectarine Neutraal tot licht alkalische grond (6,5 tot 8). Peer Zelfde grondsoort als de appel; Groeit traag op vochtige grond; Goed doorlaatbare grond; Winterwaterstand 60cm onder het maaiveld. Peerlijsterbes Diepe, losse en lemige grond; Kalkhoudende grond (ph 6,5 of >). Perzik Zandige leemgrond; Goed doordringbaar; Winterwaterstand max cm onder het maaiveld. Pruim Leemachtige grond of zandige leemgrond; Zandige, vruchtbare, frisse grond; Niet op natte grond: verminderde vruchtbaarheid; Winterwaterstand 60-70cm onder het maaiveld. Tamme kastanje Op zandgrond: blijven eerder struikachtig; Humusrijke zandgrond; Leemgrond. Walnoot Goed ontwaterde en vruchtbare bodem; Niet zuur: veel kalk, magnesium, fosfaat en sporenelementen.

7 Pagina 7 van Plantafstanden Kleine boompjes worden groot. Om te voorkomen dat de volwassen hoogstamfruitbomen mekaar hinderen volgen hier richtlijnen voor de te respecteren afstanden. Hiermee kan je ook zelf uitrekenen hoeveel bomen maximaal op jouw perceel passen. Voor een gemengde boomgaard wordt meestal in één raster geplant, eventueel aangevuld met een boord in een ander (kleiner) verband. Soort Hoogstam (stam 2m) Vruchtbaarheid laag - matig hoog Appel 8x8m 8mx10m 10x10m Peer 6x6m 6x8m 8x8m Pruim 6x6m 6x8m 8x8m Kers 10mx10m 10mx12m 12mx12m Perzik 6x6m 6x8m 8x8m Kriek 10mx10m 10mx12m 12mx12m Kweepeer 6x6m 6x8m 8x8m Amandel 6x6m 6x8m 8x8m Abrikoos 6x6m 6x8m 8x8m Peerlijsterbes 6x6m 6x8m 8x8m Mispel 6x6m 6x8m 8x8m Tamme kastanje 10mx10m 10mx12m 12mx12m Walnoot 10mx10m 10mx12m 12mx12m Moerbei 6x6m 6x8m 8x8m Nectarine 6x6m 6x8m 8x8m Kenmerken van de klassieke boomgaard - rijen georiënteerd op N Z as - een buitenrand van peren - vooraan de pruimen - appels en kersen in het midden - nabij keukenraam of stal een okkernoot (insektenwerend) - Opvallende bomen zoals perzik of mispel vooraan in het zicht - omringd door hagen aan de wind- en koude zijde. Voorbeeld van een gemengde boomgaard

8 Pagina 8 van Het planten stap voor stap De plantperiode voor bomen met naakte wortel loopt vanaf begin november tot eind maart. Het najaar is het beste, omdat zich al nieuwe haarwortels kunnen vormen. Let er bij transport van de bomen op dat de wortels niet kunnen uitdrogen (transporteren in een gesloten wagen, de wortels afdekken met een zeil of inpakken). Indien je de bomen niet onmiddellijk kan aanplanten, kuil ze dan in en zorg dat vorst niet aan de wortels kan. Stappenplan voor de aanplant 1. plantverband uitzetten op basis van de gekozen soorten en rassen en de eigen wensen. 2. steunpalen 80 cm diep ingraven (ze steken dan nog 2 m boven de grond uit). 3. plantgat uitgraven van ± 80x80 cm bij +/- 50 cm diepte. De bovenste (humusrijke) grondlagen gescheiden houden om het plantgat in dezelfde lagen terug te kunnen opvullen. 4. wortelgestel bijknippen (wegnemen gekwetste delen) en best ook insmeren met een aanklevende modderpap 5. boom aan oostzijde op 15 cm van de steunpaal in plantgat zetten met entplaats 10 cm boven de grond en voorlopig bevestigen bovenaan de steunpaal 6. plantgat met goed verkruimelde grond vullen 7. boom, al schuddend iets omhoog trekken zodat de grond tussen de wortels komt. grond aandrukken van binnen naar buiten boom definitief aan de steunpaal vast maken met boomband in een 8-vormige lus 10. de grond rond de stam bedekken met compost of rijpe stalmest (niet tegen de stam!). Dit voorkomt uitdroging van de bodem en zorgt voor een geleidelijke bemesting. Bij aanwezigheid van woelmuizen laat je de grond beter onbedekt in de winter. 11. uitvoeren van de eerste plantsnoei 12. boom voorzien van veebescherming indien er begrazing komt of er risico op wildschade (konijnen, hazen, reeën) is.

9 Pagina 9 van Veebescherming Veebescherming Bij hoogstamfruitbomen in een begraasde weide dienen de wortelvoet, de stam en de laagste takken voldoende beschermd te worden tegen vraat en beschadigingen. De bescherming dient aangepast te zijn aan de ingezette diersoort. Het risico van dieren naar bomen toe is verschillend. De veesoorten gerangschikt in dalende volgorde van vereiste stevigheid van boombescherming zijn: Geiten en herten paarden stieren pony s en ezels koeien schapen Hazen en konijnen Tamme ganzen. Ondergronds kan het nodig zijn een boom te beschermen tegen woelmuizen. Bij de uitvoering van aanplantprojecten maken we gebruik van een aantal gestandaardiseerde veebeschermingen Bescherming tegen hazen, konijnen of ganzen Konijnen en hazen kunnen ook schade veroorzaken aan hoogstamfruitbomen. Een oplossing is het aanbrengen van kippengaas (hoogte: minimum 1,00 m; maaswijdte: niet groter dan 25 mm) rondom de boomkorf als er nog geen veebescherming is. Licht ingraven van het gaas (10 cm) kan nuttig zijn. Deze bescherming is ook voor ganzen nuttig Kippen pikken normaal gezien niet aan bomen. Voor hen is geen speciale bescherming vereist Bescherming tegen schapen en koeien type 1 (geen intensieve begrazing) Een boomkorf (hoogte 1,8 m; diameter 40 cm; maaswijdte 5 x 5 cm voor schapen, 5 x 10 cm voor koeien) in zware gegalvaniseerde ursusdraad wordt met krammen aan de buitenzijde van de boompaal vastgemaakt. Prikkeldraad wordt spiraalvormig rond de boomkorf gewonden Bescherming tegen koeien type 2 (stieren, intensieve begrazing vb. op huiskavel) ezels pony's Een boomkorf (hoogte 1,8 m; diameter 40 cm; maaswijdte 5 x 10 cm) in zware gegalvaniseerde ursusdraad wordt met krammen aan de buitenzijde van de boompaal vastgemaakt. Drie kastanjehouten palen (lengte 2,5 m; diameter 10 cm) worden rond de boomkorf geplaatst. De drie palen worden onderling verbonden met dwarslatten (=kastanjepaal in stukken gezaagd) (lengte 0,6 m). Prikkeldraad wordt spiraalvormig rond de 3 palen gewonden.

10 Pagina 10 van Bescherming tegen paarden - damherten Identiek aan bescherming koeien type 2 met bijkomend bovenop de boomkorf een trechtervormige, gegalvaniseerde entbeschermer Bescherming tegen geiten Drie kastanjehouten palen (lengte 2,5 m; diameter 10 cm) worden rond de boom geplaatst. - De drie palen worden onderling verbonden met dwarslatten (=kastanjepaal in stukken gezaagd) (lengte 0,6 m). Een zware gegalvaniseerde ursusdraad (hoogte 1,8 m; maaswijdte 5 x 10 cm) wordt met krammen aan de buitenzijde van de 3 palen vastgemaakt. Opmerking: voor dwerggeiten mogen de palen en de draad korter zijn: paallengte 2 m (uiteindelijk 1,3 m boven de grond) Bescherming tegen woelmuizen Op de bodem van de plantput worden twee stukken gegalvaniseerde draad (hoogte 50 cm, lengte 1,20m, mazen (vierkant) 1x1cm) kruiselings over elkaar gelegd. De boom wordt op het net geplaatst, rond de wortels wordt aarde aangebracht. De vier uitstekende stukken draad worden naar de stam toe geplooid. De plantput wordt verder opgevuld (de draad verdwijnt volledig onder de grond).

11 Pagina 11 van Nazorg het eerste groeijaar De verantwoordelijkheid van de eigenaar voor het welzijn van zijn nieuwe boomgaard begint onmiddellijk na de aanplant. De eerste zorgen beslaan grofweg de periode tussen de aanplant en de herneming van een normale groei van de planten, meestal is dat 2-3 jaar na de aanplant. De voornaamste zorgen dienen in het eerste groeiseizoen, en vooral in het eerste voorjaar en eerste zomer toegepast te worden en eventueel in mindere mate verdergezet tijdens de daaropvolgende jaren Verdroging (de nummer 1 doodsoorzaak bij nieuwe aanplantingen) o Herkennen De bladeren gaan slap hangen, worden vervolgens bruin vanaf de rand en verschrompelen. In een verder stadium gaat ook de schors rimpelen en sterft de twijg af. o Voorkomen Water geven aan de planten Bij voorkeur s avonds zodat het water de kans krijgt in de bodem te trekken. Voor hoogstammige bomen royaal (+/- 50l per boom) water geven per keer, eventueel een richeltje maken om te vermijden dat het water wegloopt. Geef minstens 1 keer per week water. Blijf met watergeven doorgaan tot na de droogteperiode, het duurt immers een tijdje voordat de regen voldoende diep is ingedrongen. Bedekken van de bodem Dek de grond af met een mulchlaag, bij voorkeur van goed verteerde compost of stalmest. Deze laag mag ruim 5 cm of meer dik zijn Houdt bij het aanbrengen de stamvoet vrij (φ 10 cm) Bedek enkel van april tot oktober in streken waar woelmuizen voorkomen Boomschijf bloot houden Houdt de boomschijf vrij van opslag om wortelconcurrentie te vermijden. Hak of schoffel daartoe de bovenlaag regelmatig en oppervlakkig (1 à 2 cm). Dit Boomschijf bedekt met stalmest remt de verdamping en de kieming van zaden af. Plantsnoei alsnog uitvoeren Indien bij de aanplant de plantsnoei niet werd uitgevoerd, of als er toch nog relatief veel blad aanwezig is, kan je alsnog de takken verder inkorten. Let op! Aangezien de plant nu reeds verdrogingsverschijnselen vertoont is het van groot belang om de wondjes tijdelijk af te dekken met een wondbeschermingsmiddel om extra verdamping te vermijden.

12 Pagina 12 van Vraatschade aan de boom o Herkennen Pikschade aan knoppen (vogels) Afbijten twijgen en schillen van de stam (haas/konijn) Veegschade aan stam of takken en afbijten van knoppen (ree) Ondergrondse gangen en afvreten van schors aan wortels en stamvoet (woelmuizen en ratten). o Voorkomen Plaats een vogelverschrikker Plaats een voldoende hoge cilinder van fijnmazige draad rondom de stam of plaats een kunststof beschermspiraal (minder gunstig door donker en vochtig klimaat rond de stam) Omhein (tijdelijk) het hele perceel Smeer de stam in met een wildafweermiddel Maaischade o Herkennen Rafelige losgekomen schors Beschadigde stam o Voorkomen Plaatsing van 3 lage paaltjes in driehoekvorm op 20 cm van de stam Vraat- en zuigschade aan bladeren en jonge scheuten o Herkennen Onregelmatige gaten in bladeren Opgekrulde bladeren en misvormingen bij de scheutgroei o Voorkomen Bij een beperkte aantasting is bestrijding van deze aantasting niet nodig. Bij een zware aantasting in het eerste of tweede groeiseizoen kan de schade echter zo groot zijn dat een ingreep verantwoord is. Hang met hooi gevulde omgekeerde bloempotjes die je eerst enkele dagen onder een ruige perceels- of haagrand hebt geplaatst in de bomen. De daarin aanwezige oorwormen zullen de plaag bestrijden. Spuit bladluizen weg met een krachtige waterstraal of bespuit de boom met een oplossing van bruine zeep. Plaats (van oktober tot januari) lijmbanden rond de stam voor het wegvangen van de vrouwelijke wintervlinders.

13 Pagina 13 van SNOEIEN VAN HOOGSTAM FRUITBOMEN In vergelijking met laagstamfruitbomen vereisen hoogstamfruitbomen weinig onderhoud. Snoei is en blijft echter nodig, zeker in de eerste jaren. Snoei zorgt voor de juiste boomvorm en brengt licht, lucht en zon in de kruin. Al deze elementen zijn nodig om veel en gezonde vruchten te kunnen vormen, om takbreuk en ziektes te voorkomen en je bomen een lang en gezond leven te gunnen. Naargelang de ouderdom van de boom is er een ander type snoei van toepassing. Nieuwe boom jonge boom volwassen boom volwassen boom oude boom Plantsnoei vormsnoei vruchthoutsnoei sleunen (verjongingssnoei) behoudssnoei 2.1. Vereiste voorkennis Opbouw boom Een hoogstam bestaat meestal uit 3 delen 1) Wortels: vaak zaailingen (ciderappels wilde peer boskers) 2) Stam: keuleman of pomme d or bij appel, Beurré Hardy, bij peer, Myrobolaan, St-Julien A, bij pruim, boskers bij zoete en zure kersen -3) Ent van het ras waarvan je vruchten wil -Een hoogstam is reeds 4-6 jaar oud als hij kan verkocht worden met een ent van 1 groeiseizoen Groeiregels -Apicale dominantie, of in gewoon nederlands; hoger geplaatste takken krijgen meer sap -Van 2 even hoge takken zal die wat het dichtst bij de stam staat het hardst groeien -Takken met gelijke hoogte en hoek groeien even hard -Steiler ingeplante takken groeien harder

14 Pagina 14 van Taktypes Voor de snoei worden de takken onderverdeeld in verschillende types: - Gesteltakken zijn blijvende takken - Harttak of verlengenis van de stam - vruchthout (twijg) - vruchtbeurzen - Waterscheuten Boomvormen Vaasvorm ronde vorm pyramide Appel-pruim-(kers) appel-pruim-kers peer - kastanje dubbele bellefleur sterappel

15 Pagina 15 van Algemene snoeitips Snoeien doe je steeds met proper en scherp gereedschap. Snoei bij geschikt weer (droog en niet bij zware vorst)zieke takken en vruchten worden verwijderd om verspreiding van de ziekte te voorkomen. Na het snoeien van zieke takken wordt het snoeigereedschap ontsmet (javelwater, dettol, ) vooraleer een andere boom te verzorgen. (dus best zieke bomen als laatste doen) Twijgen steeds schuin afknippen op 3 5 mm van een knop goed te lang te kort te scherp verkeerde richting Takken afzagen aan de takkraag, de takkraag zelf laten staan Snoei van de harttak of verlengenis Steeds alternerend 2.2. De plantsnoei Gebeurt vlak voor of na het planten 3-4 stevige takken ( gesteltakken ) goed verdeeld rondom de stam worden behouden en op gelijke hoogte gesnoeid. Ze mogen evenwel niet steil omhoog staan om afscheuren op latere leeftijd te vermijden. De harttak (= verlenging van de stam) wordt (indien nodig voor de boomvorm) slechts een weinig hoger gesnoeid dan de gesteltakken, zodat hij niet teveel in groei bevoordeeld wordt. Kleinere twijgen worden niet allemaal afgeknipt, maar horizontaal afgebonden waardoor ze vroeg vruchten zullen dragen. Spiraalvormige plaatsing van de knoppen bij alle fruitsoorten leidt tot een goede spreiding van de scheuten. Met deze groeiwijze dient rekening te worden gehouden bij de snoei Snoei van de gesteltakken Steeds op een oog naar buiten 2.3. De vormsnoei Bij hoogstam moet er eerst enkele jaren aandacht zijn voor de kroonvorming, daarna pas voor de vruchtzetting. Wat betekent

16 Pagina 16 van 23 een jaar langer wachten op vruchten voor een boom die jaar kan meegaan Ongesnoeide hoogstammen krijgen een zeer dichte kroon, geven kleine en zieke vruchten, gaan vlug scheuren en leven veel korter dan goed gevormde en gesnoeide bomen Vormsnoei wordt in functie van de hergroei in de eerste jaren na aanplant, toegepast vanaf 1 à 2 jaar na de aanplant tot de opbrengstfase van de boom bereikt wordt. Opbinden en uitbuigen maken deel uit van de vormsnoei Start opbrengstfase (einde van de vormsnoei) Bij appels op hoogstam is dat na 8-12 jaar na aanplant. Bij peren op hoogstam na jaar na aanplant. Bij kersen op hoogstam na 6-7 jaar na aanplant. Bij pruimen op hoogstam na 6-8 jaar na aanplant. Wintersnoei stimuleert de scheutvorming (de wortels moeten minder scheuten van voedsel voorzien) en om een kroon te vormen hebben we juist sterke scheuten en vertakkingen nodig. Vormsnoei van jonge bomen gebeurt daarom dus steeds in de winter (ook voor kers en pruim) bij droog maar niet te koud weer.

17 Pagina 17 van 23 Voorkeursnoeitijden voor de vormsnoei Abrikoos Amandel Appel Kers Kriek Kweepeer Mispel Moerbei Nectarine Peer Perzik Pruim Tamme kastanje Vijg Vóór half september, direct na de pluk en/of direct na de bloei Mei-september Jonge bomen: januari t/m eind maart. Tijdens of na de bloei in april Tijdens of na de bloei in april februari-maart, november-december na bladval, of bij het begin van de bloei December-februari December-februari Mei-augustus Jonge bomen: januari t/m eind maart. Mei tot september Éénjarige kroon Tijdens of na de bloei in april twee-driejarige kroon vierjarige kroon winter Einde november - begin december-januari en begin maart Zeer jonge bomen maart-april, Snoei zo weinig mogelijk. Walnoot Wegnemen takken tussen juni en september Bij de vormsnoei van de klassiek ronde kruin worden jaarlijks de concurrenten van de harttak en de gesteltakken verwijderd. De gesteltakken worden op gelijke hoogte gesnoeid. Zo krijgen ze evenveel sap en zullen ze gelijkmatiger groeien en vertakken. Zodra het gewenst aantal vertakkingen van de gesteltakken is bereikt kort men deze niet meer in (tenzij om de groei verder te stimuleren bij zwakke groei) Basisregels bij de vormsnoei: - Sterke twijggroei (> 80 cm) - weinig snoeien, om de scheutvorming niet teveel te stimuleren (1/3 insnoeien)

18 Pagina 18 van 23 - Normale twijggroei (40 80 cm) - matig snoeien om eenzelfde groei te behouden (1/2 insnoeien) - Zwakke twijggroei (< 40 cm) - sterker snoeien, om de twijgontwikkeling te prikkelen (2/3 insnoeien) - Zwakkere zijtwijgen worden met mate behouden en zullen de eerste vruchten geven. Kijk ook steeds of de bindband of het naamlabel niet knelt VORMSNOEI VAN APPEL Twee boomvormen zijn mogelijk Met harttak (Oechsbergsnoei) Geeft kleinere boom Dichtere kroon Risico op achterblijven onderste kroon gesteltak Zonder harttak (Vaasvorm) klassieke vorm van de streek Veel zonlicht, mooier fruit Boom blijvend uit evenwicht bij afbreken Insnoeien van harttak en gesteltakken volgens de groeikracht Gesteltakken laten vertakken naarmate de groei naar buiten vordert. Als het goed is heeft men na het vierde-vijfde snoeijaar 8 à 12 vertakkingen van de gesteltakken De laatste jaren van de vormsnoei blijft de snoei beperkt tot. - Corrigeren van fouten (naar binnengroeiende takken, schurende takken, kankertakken, ) - Wegnemen van concurrenten van verlengenis en gesteltakken - De verlengenissen van de gesteltakken worden niet meer ingekort (tenzij de groei achterblijft) - Zijtwijgen worden meer en meer behouden - Waterloten worden weggenomen - Bij boom met harttak wordt aan de tweede krans van gesteltakken begonnen - Boom wordt getopt zodra de uiteindelijke hoogte is bereikt VORMSNOEI VAN PEER Piramidale vorm is het meest natuurlijk. Doorgaande harttak met meerdere kransen van 4 à 5 gesteltakken Tussenafstand tussen de kransen minstens 70 cm tot 1,20m Kruin geleidelijk opbouwen, steeds brede pyramidevorm nastreven Hogere kransen van gesteltakken niet te snel uitbouwen om onderste gestel niet te verzwakken Boom toppen zodra uiteindelijke hoogte is bereikt

19 Pagina 19 van VORMSNOEI VAN ZOETE KERS Twee boomvormen zijn mogelijk. Zonder harttak (boom blijft kleiner) en-met harttak. -Met harttak is de meest natuurlijke vorm, maar de boom wordt hoger. -Op een leeftijd van jaar kan de harttak worden getopt om de hoogte te beperken VORMSNOEI VAN PRUIM Twee boomvormen zijn mogelijk -Zonder harttak en Met harttak (vertakking kan snel te dicht worden) -Inplantingshoek bij de keuze van de gesteltakken is belangrijk (breekbaar hout) 2.4. ONDERHOUDSSNOEI In de opbrengstfase is de boomvorm klaar en wordt gesnoeid om licht en lucht in de kruin te behouden en de vruchtbaarheid te handhaven. Te dicht staande en kruisende takken worden aan de takring verwijderd., Gesteltakken worden teruggesnoeid op een kleinere zijtak, die de natuurlijke groeirichting en uitbreiding van de kruin verder zet. Te oude vruchttakken worden verwijderd. Door het aftoppen van de harttak op de gewenste hoogte bekomt men een lage open kruin. Dit is vooral bij kersen en pruimen gebruikelijk, zowat 2-3 jaar na het bereiken van de volledrachtfase. Onderhoudssnoei gebeurt bij pruimen en kersen tijdens of vlak na de pluk. Bij appels en peren kan de onderhoudssnoei gedeeltelijk in de zomer plaatsvinden, maar het is gebruikelijker alles in de winter uit te voeren omdat dan de vruchten weg zijn. Snoeien afhankelijk van de groeikracht van de boom 2.5. VERJONGINGSSNOEI Dient om bij oudere bomen overmatige vruchtdracht met kleine en minderwaardige vruchten tegen te gaan, maar vooral om nieuwe krachtige twijggroei te stimuleren. Verjongingssnoei gebeurt bij pruimen en kersen tijdens of vlak na de pluk aan relatief jong hout dat nog regenereert. Appels en peren hebben een groter regeneratievermogen dan pruimen en kunnen op relatief dik hout teruggezet worden BEHOUDSSNOEI Dient om bij oude bomen de kruin opnieuw in evenwicht te brengen en in verhouding met de draagkracht van de stam. Deze ingreep die vaak met gespecialiseerd gereedschap moet gebeuren heeft enkel zin indien de resterende levensduur van de boom mét de ingreep nog voldoende lang wordt ingeschat (>15jr)

20 Pagina 20 van ZOMERSNOEI AAN FRUITBOMEN Traditioneel worden de fruitbomen in de wintermaanden gesnoeid. In ieder geval de appels en peren. De (grotere) pruimen, en kersenbomen worden per definitie al in de zomer gesnoeid om besmetting met de voor deze bomen dodelijke schimmelziekte loodglans te vermijden. Uit onderzoek blijkt dat ook voor de appels en peren de snoei in de zomermaanden (periode van half juli tot half september) overwogen kan worden. Sterker zelfs, zomersnoei biedt een hoop voordelen Voordelen van zomersnoei Na het uitvoeren van een zwaardere ingreep (i.v.m. wegwerken achterstallig snoeiwerk) tijdens de zomermaanden, in plaats van in de winter zal de boom minder fors reageren en dus niet zo massaal waterscheuten vormen. Let er bij het uitvoeren van een zware ingreep in de zomer wel op dat hoe ouder de boom is, hoe minder levend weefsel je in één groeiseizoen mag wegnemen. Spreid eventueel de ingreep over meerdere groeiseizoenen. In de zomer is het afgrendelingsmechanisme van de boom optimaal in werking. Dit geeft minder kans op het binnendringen van ziektekiemen in de snoeiwonden. Zomersnoei geeft een beperkte hergroei. In een boom die erg hard groeit zal door zomersnoei de reactiegroei beperkt blijven. Snoei in de zomer gaat niet ten koste van de vruchtdracht voor de daarop volgende seizoenen. Bij wintersnoei is dit wel het geval. Dit komt doordat de bloemknoppen voor volgend jaar pas vanaf augustus worden aangelegd. Gelijk met de zomersnoei kunnen zieke takken weggesnoeid worden. Denk hierbij aan meeldauw, kanker,... Door het open snoeien van de boom in de zomer krijgen schimmelziektes als schurft minder kans. Door zomersnoei verkrijgt men een betere belichting van de vruchttakken. Dit resulteert in sterke knoppen voor het komende seizoen maar ook in een betere kleuring van de vruchten die op boom blijven hangen. Vruchtdunning kan beschouwd worden als een onderdeel van de zomersnoei en zorgt voor dikkere en mooiere vruchten, een betere stand van jonge vruchttakken en een beter evenwicht tussen groei en vruchtdracht Toepassing van de zomersnoei Zomersnoei kan zowel voor hoogstam-, laagstam-, als leifruitbomen worden gebruikt. Er zijn daarbij echter belangrijke verschillen. Bij jonge hoogstamfruitbomen dient de zomersnoei beperkt te blijven tot het verwijderen van verkeerd geplaatste scheuten, vruchtdunning en het wegnemen van dood en ziek hout. Voor hoogstamfruitbomen vanaf 10 jarige leeftijd wordt ook kruindunning toegepast. In beide gevallen is het van belang de zomersnoei pas uit te voeren nadat de eindknop van de nieuwe twijgen is gevormd en dus de lengtegroei is gestopt. Hierdoor wordt ongewenste hergroei voorkomen.

21 Pagina 21 van 23 Bij laagstamfruitbomen kan een belangrijk deel van het snoeiwerk via zomersnoei worden uitgevoerd. Meestal gebeurt de zomersnoei hier in 2 beurten. Naast de handelingen beschreven voor hoogstam worden sterk groeiende twijgen en scheuten ergens in juni reeds ingesnoeid op 4 à 5 ogen. In augustus wordt dan nogmaals een snoeibeurt toegepast waarbij er meer aandacht gaat naar een goede belichting van het fruit. Bij de snoei van vormfruitbomen gaat men nog een stap verder. Hier is zomersnoei een onmisbaar middel om de boompjes mooi in vorm te houden. Min of meer continu wordt de jonge scheutgroei onder controle gehouden. Echte liefhebbers grijpen zelfs zo frequent in dat het geen snoeien meer kan genoemd worden, maar eerder innijpen van de jonge scheuten Zomersnoei bij steenfruit Wat betreft het steenfruit is het normaal dat er in de zomermaanden gesnoeid wordt. In verband met de verspreiding van bepaalde schimmelziekten in de wintermaanden wordt er in die periode niet gesnoeid. In de regel worden de kersen en pruimen dan ook gesnoeid tijdens of direct na de pluk. Aan het snoeien van steenfruit zijn echter risico s verbonden. Bij te sterke snoei gaan de bomen gommen waardoor ze makkelijk aangetast kunnen worden door bacteriekanker. Toch zal er in meer of mindere mate gesnoeid moeiten worden. Redenen hiervoor zijn de volgende: In de jeugdjaren is een vormsnoei noodzakelijk voor het verkrijgen van een evenwichtige kroon met daarin een beperkt aantal goed gepositioneerde gesteltakken. Tijdens de vormsnoei in de jeugdjaren is het nog mogelijk gesteltakken te kiezen met een goede inplantingshoek. Te steil groeiende takken zijn niet geschikt als gesteltak. Regelmatige snoei zorgt ervoor dat de boom niet dichtgroeit. Dunning zorgt ervoor dat licht en lucht tot binnenin de kroon kunnen doordringen. Bovendien zorgt dit ervoor dat de onderste takken blijvend voldoende belichting krijgen en daardoor behouden blijven Snoei geeft bovendien een reductie van de hoeveelheid bloesem en vruchten. Beide zullen hiervan profiteren en beter van kwaliteit zijn. Bij de snoei wordt dood en ziek hout verwijderd. Dit voorkomt verdere verspreiding van ziekten. Door regelmatige snoei kan men zelf de vorm en bovendien de uiteindelijke hoogte van de boom bepalen. Dit zorgt ervoor dat je kunt oogsten en het onderhoud uitvoeren zonder halsbrekende toeren uit te halen Zomersnoei bij kersen: voorzichtig Voor kersen geldt dat niet te zwaar gesnoeid mag worden. Als gevolg van sterke snoei gaat deboom gommen. Voor oudere bomen geldt bovendien dat te sterke snoei kan resulteren in het achterwege blijven van de gewenste groeireactie. De boom zal in dat geval wegkwijnen. Grotere snoeiingrepen derhalve faseren en beperken tot een lichte dunning. Bij kers gebeurt dit dunnen aan de buitenzijde en de bovenzijde van de kroon om te voorkomen dat de boom binnenin onderbelicht en vervolgens kaal wordt. Hierdoor blijft de snoei zoveel mogelijk beperkt tot het een- en tweejarig hout. Snoeiwonden in meerjarig hout best behandelen met wondafdekmiddel. Normaliter worden bij het snoeien de takken glad tot op de stam of tak weggeknipt. Bij de kersenboom maken we hierop een uitzondering en laten een klein stompje van ongeveer 2 cm staan. Door het laten staan van een klein stompje is er minder kans op gommen.

22 Pagina 22 van 23 Het gevaar van de kersenboom. Het werken in grotere kersenbomen is gevaarlijk. Doorgaans gebeuren de meeste ongelukkenbij het onderhouden of oogsten in kersenbomen. Door de typische groei van de kers (lange, niet vertakte naar buiten groeiende vruchttakken) is het moeilijk een goede plek te vinden voor het plaatsen van de ladder. Dit is vooral het probleem bij de oogst aangezien de kersen alleen aan de buitenzijde, ver verwijderd van de dikkere takken hangen. Tijdens de vormsnoei kan hieraan al iets gedaan worden. Zorg ervoor dat niet teveel gesteltakken overblijven. Meestal is drie al voldoende. Deze takken krijgen daardoor de ruimte zich te vertakken waardoor er steunplekken voor de ladder ontstaan. Dit wordt verder gestimuleerd door het inkorten van deze jonge gesteltakken. Bovendien kunnen tijdens de oogst de lange vruchttakken die te ver naar buiten groeien weggesnoeid worden. Het plukken van de afgesnoeide takken kan vervolgens op de grond gebeuren Zomersnoei bij zure kersen: inkorten Vooral bij uitkalende soorten, waaronder de Noordkriek, is een oogstsnoei dringend aan te raden om dunne scheuten te vermijden. Zonder een jaarlijkse snoei, gaan mettertijd overwegend overhangende takken ontstaan, zoals bij een treurwilg, en gaat de boom voortijdig verouderen. De vorming van eenjarige, 25 à 40 cm lange twijgen, is het doel. Langere twijgen bloeien uiterst zelden. De snoei die wordt toegepast is het inkorten van de tweejarige scheuten op een mooie éénjarige scheut die volgend jaar vrucht zal dragen Zomersnoei bij pruimen: uitbreken De beste tijd om pruimenbomen te snoeien is tijdens de vruchtdunning ( tweede helft van juni) of tijdens de pluk (augustus-september). Dit zijn de twee periodes waarin sterke groei plaats vindt. Het is voor de pruimenbomen vooral belangrijk dat door middel van dunningssnoei voorkomen wordt dat takken te zwaar worden. Vooral bij pruimen bestaat er tijdens de vruchtdracht veel kans op takbreuk. Naast het inkorten van lange zware takken wordt geadviseerd om de vruchten te dunnen ter voorkoming van takbreuk. De dunning uitvoeren in de eerste helft van juni en zodanig dat de vruchten elkaar bij het uitgroeien niet raken (onderlinge afstand 5 cm). Andere zomerwerkzaamheden Okkernoten nu snoeien, nazien van bindband, veebescherming, stamscheuten, wortelopslag, uitbuigen en opbinden van jonge takken, opruimen gevallen vruchten, 2.8 Snoeihout Gezond snoeihout kan vanuit ecologisch oogpunt het best op een hoop of takkenwal gelegd worden. Deze takken bieden een goede schuilgelegenheid voor kleine marterachtigen, egels en (insectenetende) vogels.

23 Pagina 23 van Conclusie De ideale boom/snoei bestaat niet, bomen zijn levende wezens, reacties op een ingreep zijn niet steeds hetzelfde. Takken kunnen afsterven, insecten, zoogdieren of vogels kunnen knoppen of scheuten opeten of beschadigen. Het is slechter helemaal niet te snoeien dan een fout te maken bij het snoeien, zolang je maar de bekende basisprincipes hanteert. -Evenwichtige verdeling van de takken over de windrichtingen -Pas de groeiregels toe -Respecteer de boomvorm en stuur bij waar nodig -Open kruinstructuur -Wintersnoei stimuleert scheutgroei en hoe meer snoei, hoe meer groei -Zomersnoei remt de groei (beperken tot 20% van het levende materiaal) -De juiste weersomstandigheden 3. Ziekten 3.1. Bacterievuur of perenvuur Symptomen de toppen van de scheuten en bloemtrossen verwelken en verdrogen; een bruin-zwarte verkleuring van deze twijgen; er kunnen vuilwitte druppeltjes bacterieslijm zichtbaar zijn aan bladstelen en scheuten; deze kunnen met de regen uitvloeien waardoor na opdrogen een zilverachtige film overblijft; bij aansnijding van de bast onder een aantasting Foto wordt PCFruit een rood-bruin gevlamde verkleuring zichtbaar, en het weefsel is vochtig en plakkerig; op de stam en dikkere takken ontstaan ingezonken kankerplekken, waarbij de kleur van de bast in paars verandert; plaatselijk op de schors van de stam zijn er duidelijke omzoomde, dode plekken; bij sterke aantasting verschijnen er slijmdruppels op blad, vrucht en tak de verdroogde bladeren, bloemen en vruchten blijven tot in de winter aan de plant Bestrijding zieke takken diep wegsnijden en verbranden; de nabloei verwijderen; gereedschap, handen ontsmetten met Dettol.