!"#$%"&!''()"&+,+&"+-.)/)0#-/00%12,,"#+ ;>+)7AHA99G+ M7AA7+4;97878:>>A+ ";BL+N>;87;H+ %9GG7;:>?

Transcriptie

1 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# "#$%&#'())*#,'-,.-&)/',/0122&34//#$0 :7-LDBID9AHI99;GJ887AG7K7F9;:7;78 *;>)7AHA99G M7AA74;97878:>>A ";BLN>;87;H %9GG7;:>? OP55 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 5.%*-*-#'6

2 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# IC997?>77I7=H7?J "#$#%#& '()*,(*,-./0123 &=KHH7=CP1=CAC8C #4123, 7 F=KH 567& QRSTQNTSOR5RUTOTR <?F7=G=<?B7=>79FC?D>:D?C78@KC8F7V7KC8D:B7B7=B779B<KFCDF7?W<;<A7?G::=D7>::H8 <<H7?7B7?>C?C?77?=78=C7B:9@X@877>I<=F7?<AD7@9:D7?J 7?CD7::?@A=:H79CPHE7CFB<<=@LE:F7<?8@8::?F<<=7B7?8K797;<K87?7?W<;<?B<9H<>7?E7F7?C? FC8=:AA<=8J /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 5.%*-*-#'6

3 Voorwoord Goed nieuws na een treurig bericht Het was een treurig bericht in de krant van 2 juli 2009: brand in de Schipholtunnel, terwijl er in de tunnel vijf treinen stil stonden voor een rood sein. Treinen mochten niet doorrijden, terwijl de brandweer opdracht gaf tot ontruiming, lees: doorrijden. Zo ging er meer mis, bleek uit later onderzoek. Gelukkig liep het allemaal met een sisser af het vuur doofde vanzelf maar het incident had ook kunnen uitgroeien tot een ramp. Het Platform Transportveiligheid heeft als primaire taak een bijdrage te leveren aan een veiliger transport van mensen en goederen over weg, spoor, water en door buisleidingen. Dit verklaart waarom de ministers van Infrastructuur & Milieu en Veiligheid & Justitie zich aansluitend op het tunnelincident tot ons Platform hebben gericht met de prangende vraag hoe precies te handelen in geval van een daadwerkelijke calamiteit. Dit met het doel de persoonlijke en materiële schade zoveel mogelijk te beperken. Het onderwerp zelfredzaamheid nam in de vraagstelling dan ook een prominente plaats in. Een kleine twee jaar na dit opvallende tunnelincident, heb ik goed nieuws: voor u ligt een lijvig maar uitermate toegankelijk geschreven rapport met een groot aantal adviezen over hoe te handelen direct na een incident. Het voert te ver om alle aanbevelingen op deze plek op te sommen, maar één van de vele verrassende conclusies wil ik u niet onthouden: incidenten gaan lang niet altijd gepaard met paniek. De betrokkenen c.q. slachtoffers laten zich vaak heel gewillig leiden, áls zich maar een leider opwerpt. Zo kan een gedwongen evacuatie van een trein in een tunnel dus heel kalm en gestroomlijnd verlopen wanneer bijvoorbeeld de machinist of conducteur op een deskundige manier het voortouw neemt. Hiervoor dienen zij wel geschoold en getraind te worden. Deze en de andere aanbevelingen zijn diepgravend onderzocht en wetenschappelijk onderbouwd door prof. Ira Helsloot, hoogleraar Crisisbeheersing en Fysieke Veiligheid van de VU in Amsterdam, en zijn medewerkers van Crisislab. Samen met experts van de spoorbedrijven en de hulpverlening hebben zij alle mogelijke oplossingen doorgenomen en afgewogen keuzes gemaakt. Er zijn dus ook oplossingen die het niét hebben gehaald in de aanbevelingen, zoals in geval van nood achteruit de tunnel uitrijden. Ook de reden hiervoor leest u verderop in dit rapport. De voorgestelde keuzes zijn getoetst door FNV Spoor, Rover, CG-Raad, Brandweer en NVBR. De ministers hebben het Platform Transportveiligheid gevraagd te komen met makkelijk toepasbare aanbevelingen die bruikbaar zijn voor reizigers, treinpersoneel en spoorbedrijven. Ik meen dat ze met dit rapport op hun wenken worden bediend. Michiel Zonnevylle, bestuurslid Platform Transportveiligheid

4 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 5.%*-*-#'6

5 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# "#$%&'(%)*,-./ " AB 89C &=D>;>E>=F:;GH=<DIJ=?H::KL=>? AM 89N AM 895 8A 897 #==RX>TH=J 8A 8/ C C9N 0QR=JF:E>=8Z,PP?LY<W>RP;F=JK>T?=<>TV<::E=;?::J?PPJK:SLE=<PPR 8C C95 85 C97 8[ C9[ 8M C9B 8\ C9M 0QR=JF:E>=[Z1>T?=;R==;>;S>?=;E>RSPKKY;>S:E>=VX=ERQ::J 8\ C9\ C5 C98A =F=;PQR=JF:E>=RPF=JH>=;? C7 87 N98 CB N9C CB N9N CM NA N97 N8 N9[ NC N9B NC N9M N5 I/ &3<J2=H305AAE552A<32A BK 598 N7 59C N7 59N N[ 595 NB 597 NM 59[ &==F:SY:E>=WJPS=?YJ=>;==;J>T?=;?=EJ=>; NM 59B N\ 59M 5C 59\ 5N 598A 5M \ /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 7.%*-*-#'6

6 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# K/ '2E3<J2=H305AAE552A<32A:2=<>>140>>=220;?0;=2<2F=?;24E=2 K. 798 /JPS=?YJ=]QJ:;?>;EJ=>;>;EY;;=<^W=J:SEPJ 78 79C 75 79N 7M #>E=J:EYYJ [N [[ [B /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& [.%*-*-#'6

7 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# $%%L'(M&N. " /. > L=QQ=;==;P;?=JHP=V>;@=RE=<?;::J?=:DL:;?=<>;@F:;?>E>;S>?=;E?PPJ?=?>F=JR=Q=EJPVV=; >;RE>EYE>P;=<=W:JE>T=;9&=K>;>RE=JF:;3=JV==J=;`:E=JRE::EL==DE;:V=;;>R;:K=F:;?= RWPPJEY;;=<R>;,=?=J<:;?9&>EP;?=JHP=VXPJ?EY>E@=FP=J??PPJ?=*3`=;?=*003=;Q=PP@E C Q=EJPVV=;EP=;K:<>@=K>;>RE=J>=RF:;3=JV==J=;`:E=JRE::E=;6>;;=;<:;?R=:V=;=; ayre>e>=i?:eej=>;w:rr:@>=jr>;?=q=@>;d:r=f:;==;>;s>?=;e>;==;rwppjx=@ey;;=<fp<<=?>@pw H=<DJ=?H::KL=>?F:;EJ=>;J=>H>@=JR=;L=ERWPPJX=@W=JRP;==<SJYS>::<>R>;?===JRE=E>=; K>;YE=;F:;==;>;S>?=;E>;==;RWPPJEY;;=<=;?::JK==FPPJ?=<=F=;RJ=??=;?===JRE= 1>T?=;RL=E'<@=K==;0F=J<=@PW8MK=>CA8AK=E?=F:RE=SPKK>RR>=FPPJ3=JV==J=; K>;YE=;H>T;Q>T==;QJ:;?>;==;EY;;=<SJYS>::<94=?YJ=;?=?=H=D:R=KP=E:<<=::;?:SLE@=J>SLE Q=@>;D:R=FPPJ==;?==<::;@=X=H=;PWH>SLH=<DUPWLY;K=?=W:RR:@>=JR=;PWL=E::;QPPJ? &=H=<DJ=?H::KL=>?KP=EP;?=JRE=Y;?XPJ?=;?PPJL=<?=J==;Q=@J>TW=<>TV=>;DPJK:E>=U@P=?==;?Y>?=<>TV=J=>;REJYSE>=R::;W:RR:@>=JR=;EJ=>;W=JRP;==<U:D@=RE=K?==;==;?Y>?>@=WJPS=?YJ=R EYRR=;PF=JL=?=;ULY<WF=J<=;=;?=>;RE:;E>=R=;Q=?J>TF=;=;Q=E=J=SPKKY;>S:E>=9)=E:RW=SE F:;?=>;RW=SE>=R;::J:<<=RWPPJEY;;=<R>;,=?=J<:;?9)=EWY;ERE::EPPVS=;EJ::<PW?=:@=;?: X::J>;?=K:_>K:<=Q=L==JR>;@E>T?=;R?===JRE=E>=;SJYS>:<=K>;YE=;L=ES=;EJ:<=WY;E>R9^N ayre>e>=::;l=e/<:edpjk1j:;rwpjef=><>@l=>?f=jhpslepkpwq:r>rf:;p;?=jhp=vk=e==; SJYS>:<=D:R=c?===JRE=E>=;K>;YE=;cF:;EJ=>;>;S>?=;E=;>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<9&=FJ::@?>=FP<@=;R?=K>;>RE=JF:;*;DJ:REJYSEYYJ=;(><>=YGFPPJL==;?=K>;>RE=JF:;3=JV==J=; RWPPJX=@W=JRP;==<PWE>K::<Q=;YE=;@=D:S><>E==J?V:;XPJ?=;UHP?:EH>T>;RE::EH>T;PK H>SLH=<D=;:;?=J=;Q>T==;S:<:K>E=>E>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<E=J=??=;9 8*;RW=SE>=R3d`=;003UCAA\9 F=><>@L=>?RJ=@>PO=;;=K=J<:;?U/JP%:><=;,-J=>H>@=JR@=H:K=;<>TV==;F=JQ=E=JEJ:T=SE@=RE:JE9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& B.%*-*-#'6

8 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"#./8 '2D303<32:>0OP21DQ=24P>>RG234 )=ES=;EJ:<=SP;S=WE>;?>EP;?=JHP=V>R]H=<DJ=?H::KL=>?^9=<DJ=?H::KL=>?XPJ?E>;?>E 5 J:KW=;H>T;H>T>;==JRE=>;RE:;E>=:<E>T?K=EE=X=>;>@W=JRP;==<E=JW<=VV=9 7 &>E>R@==; E=VPJERSL>=E=;F:;?=PF=JL=>?UK::J==;]D:SEPD<>D=^9 ]0PVL=EQ=?J>TDR<=F=;=;QYJ@=JRL=QQ=;==;F=J:;EXPPJ?=<>TVL=>?:<RL=E@::EPK?= FPPJQ=J=>?>;@PWJ:KW=;=;SJ>R=R9PKP=E=;H>TQ>TFPPJQ==<?>;RE::EH>T;H>SLH=<DQ>T==;J:KW =;>@=E>T?E=J=??=;9&>E;P=K=;X=H=<DJ=?H::KL=>?9^[,::REL=EQ=@J>WH=<DJ=?H::KL=>?H:<>;?>EP;?=JHP=VPPVK=EJ=@=<K::E@=RWJPV=;XPJ?=; PF=JJ=?H::KL=>?90;?=JL=EQ=@J>WJ=?H::KL=>?XPJ?=;:<<=L:;?=<>;@=;F=JRE::;?>= PJ@:;>R:E>=R=;QYJ@=JRE>T?=;R==;SJ>R>RR>EY:E>=Y>EFP=J=;PK:;?=J=;E=L=<W=;=;?=@=FP<@=; HPF==<KP@=<>TVE=Q=W=JV=;90PVJ=?H::KL=>?>R==;@=@=F=;>;=<V=SJ>R>RR>EY:E>=9&= F:;H=<DRWJ=V=;?L=>?F:;J=?H::KL=>?Q<>TVEP;?=JK==JY>EL=ED=>E?:E>;?=WJ:VE>TVQYJ@=JR L=E@JPPERE=?==<F:;?=R<:SLEPDD=JRJ=??=;=;?:EE>T?=;R==;J:KW?>J=SE==;RWP;E:;= R:K=;X=JV>;@EYRR=;QYJ@=JR=;LY<WF=J<=;=JREPERE:;?VPKE9 B./B N?=<2@2A;G=3C:305:>04?21SR2<G?432H20F=?;2A:>0G2<?042=P?2H "#$%&'(%)#*%"(#,-"#.% &>EP;?=JHP=VL==DE:<R?P=<PKUPWQ:R>RF:;X=E=;RSL:WW=<>TVP;?=JHP=VUWJ:VE>RSL==; J=:<>RE>RSL=::;Q=F=<>;@=;E=@=F=;PKGH=<DIJ=?H::KL=>?>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<Q>TQJ:;??::?X=JV=<>TVE=Q=;YEE=;=;E=D:S><>E=J=;9(=E:;?=J=XPPJ?=;UL=EP;?=JHP=V>R=JPW@=J>SLE PK]Y>EX=JV>;@RRY@@=RE>=RÊ=@=F=;::;?=Q=EJPVV=;]RWPPJW:JE>T=;^=;LY<WF=J<=;>;@R?>=;RE=; E=JQ=FPJ?=J>;@F:;?=GH=<DIJ=?H::KL=>?F:;EJ=>;J=>H>@=JR=;L=EEJ=>;W=JRP;==<>;L=E@=F:< F:;==;QJ:;?>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<9 *;?=H>;R;=?=RL>=JQPF=;RE::E/,'.*012)%FPPJ>KW<=K=;E==JQ::JHP;?=J==;GK==J?:; K:J@>;:<=IVPRE=;RE>T@>;@=;?=JL:<F=W:RR=;?Q>TL=EQ=RE::;?=X=EE=<>TV=V:?=J=;?=?:@=<>TVR=L:;?=<>;@=;fE::VF=J?=<>;@PWL=ERWPPJ9&>EF=J@E==;@P=?>;H>SLE>;=;@=QJY>VF:; L=EGH=<DIJ=?H:K=@=?J:@F:;W:RR:@>=JR9)=EQ=@J>W,#'$01*012)RE::EFPPJ::;Q=F=<>;@=;?>= ::;R<Y>E=;Q>T?=P;?=JHPSLE=X=JV=<>TVL=>?9 3(#,-"#.1/,"2#1% 1=;Q=LP=F=F:;L=EP;?=JHP=V>R==;REYYJ@JP=W>;@=RE=<?P;?=JFPPJH>EE=JRSL:WF:;?=L==J (9P;;=Fg<<=GH>=Q>T<:@=CI=;==;=_W=JE@JP=WGH>=Q>T<:@=NI9)=EP;?=JHP=V>RY>E@=FP=J??PPJ.J>R>R<:Q9 5)=<R<PPE=;F:;Ê/:?T=UCA8AUW@98A9 7)=<R<PPE=;3:;Ê/:?T=UCA8AUW@98A9 [6J>=DF:;=_eK>;>RE=J1=J)PJRE::;1X==?=O:K=JU=<DJ=?H::KL=>?Q>TJ:KW=;=;SJ>R=RUTY;>CAA\UV=;K=JVCAA\e AAAACM7\MC9 B3:;Ê/:?T==;4JP=;=;?::<UCA8A9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& M.%*-*-#'6

9 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# LPPD?REYV5I9 XPJ?=;Q=R<PE=;9 42"/#%&'(%)#*%"(#,-"#.% -SL>WLP<RWPPJEY;;=<SP;D<>SE==JEK=ER>EY:E>=R>;:;?=J=RWPPJEY;;=<R9 5",*#%6#12),07&0(8%&'(%#%42)0/)"$1/"",*9((#$% M 1YRR=;Q=>?=EY;;=<QY>H=; EY;;=<@=<?E=SLE=J?:E:<<==;@=iF:SY==J?V:;XPJ?=;;::J?=;=F=;QY>R9&PPJ?:E?= EY;;=<QY>R:<E>T?L=E;=F=;RWPPJPF=J@=REPV=;KP=EXPJ?=;PK?=;PP?Y>E@:;@E=VY;;=; RWPJ=;H>SLPW>;H=R:DHP;?=J<>TV=W=JJP;RWPJ=;GNW=JJP;=><:;?=;I9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& \.%*-*-#'6

10 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# U./I W=JRP;==<?:EFPPJRW=<Q::J:<E>T?FPPJ?=K==REJ>R>SPK>T?=;?=WJPS=?YJ=H:<V>=H=;PK?:E?:E Q=R<PE=;EPE==;=F:SY:E>=9./K V22AJ3CP2= *;L=EF>TD?=LPPD?REYVXPJ?E>;?=FPJKF:;==;FPPJRE=<FPPJ==;WJPS=?YJ=]QJ:;?>;EJ=>;>; P;?=JHP=V9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8A.%*-*-#'6

11 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# $%%L'(M&N8 8/. " S:<:K>E=>E=;WJPS=?YJ=R9 1>T?=;R==;>;S>?=;E>R?=SPKKY;>S:E>=VX=ERQ::J9 8/8 Q=RSLJ=F=;9 :9*"6,'(%0(%#%;"(*<=$'(2*9((#$ >? %% 0WC5K::JE8\\\QJ==VEQJ:;?Y>E>;?=(P;Ee6<:;SEY;;=<U?=:YEPEY;;=<?>=$J:;VJ>TV=;*E:<>i >;L=EK>??=;F:;?=EY;;=<9&=QJ:;?P;EX>VV=<EH>SLHPR;=<?:E?=SL:YDD=YJ?=QJ:;?;>=E 5'6#$6''("(8#$9.%0(%5'/,9( >> % 0WH:E=J?:@88;PF=KQ=JCAAAP;ERE::EQJ:;?>;?=V:Q=<Q::;EY;;=<>;O:WJY;9&=V:Q=<Q::; F=JQ>;?EL=E?:<K=E?=(E9O>ERE=>;LPJ;@<=ERT=J9*;?=EJ=>;Q=F>;?=;H>SLPWL=EKPK=;E?:E?= QJ:;?Y>EQJ==VE8[CW:RR:@>=JR9&=QJ:;?>;?=N9NV><PK=E=J<:;@=EY;;=<P;ERE::E?PPJ==; E=SL;>RSLK:;V=K=;E::;?=F=;E><:E>=V:SL=<9&=QJ:;?HY>@EF:;P;?=J:DHYYJREPDJ>TV=<YSLE ::;K=E:<R@=FP<@?:E?=JPPV>;==;LPP@E=KWP?PPJ?=EY;;=<QY>RPKLPP@XPJ?E@=W=JRE GHP@=;::K?RSLPPJRE==;=DD=SEI9-<=SLER8CW:RR:@>=JRX=E=;E=PF=J<=F=;?PPJ<:;@R?=QJ:;? ;::JQ=;=?=;E=F<YSLE=;9&=PF=J>@=W:RR:@>=JRVPK=;?PPJ?=>KK=;R=L>EE==;JPPVPKL=E <=F=;9% 8A/J>K:>J=QJP;Z(>;>REJgPD*;E=J>PJ=;(>;>REJgPD"bY>WK=;EU1J:;RWPJE:E>P;:;?)PYR>;@G8\\\I9 88#:JRRP;UCAA[j*1-%%UCAA5j:JQPYE>R=;(:J:K:J>RUCAA5j6=:J?=;.:JF=<UCAA7UW@9[eB9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 88.%*-*-#'6

12 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# ;#*,"6,'(%0(%'#89 L=EK=EJPRE:E>P;9&=K:SL>;>REF:;?=H=K=EJPQ=R<Y>EPKE=X:SLE=;EPE?=REJPPKX==JXPJ?E Y>E?=QJ:;?=;?=K=EJP96>TL=E>;S>?=;EPF=J<>T?=;Y>E=>;?=<>TV8\CK=;R=;9 >D % 0WC8:Y@YREYRCAA[QJ==VEQJ:;?Y>E>;?=FJ:SLEJY>KE=F:;?=EFG%4)9**$#%;0110"(%HDH?>;?= O:;::<EY;;=<PWX=@;::J$J:;VJ>TV9.P;DPJK?=WJPS=?YJ=RF:;?=O:;::<EY;;=<XPJ?EPK 8N9CNYYJ?=EJ=>;>;PW?J:SLEF:;?=%:><.P;EJP<<=J@=REPWE9&=>;H>EE=;?=;=F:SY=J=;H>SLPK R<:SLEPDD=JR9% =,'(%0(%#%5'(''$*9((#$%A@??IC >J % 0W88R=WE=KQ=JCAAMP;ERE::EQJ:;?>;==;EJ=>;>;?=O:;::<EY;;=<PWX=@;::J$J:;VJ>TV9 ):<F=JX=@=?=EY;;=<LPPJE?=K)#L%#%M,'0(GK:SL>;>REI%==;FJ==K?@=<Y>?93=JFP<@=;RLPPJE?=K)#L%#%M,'0(==;JPPV:<:JK:D@::;=;H>=EL>TPWH>T;Q==<?RSL=JK==;Q=F=RE>@>;@F:;?= JPPVK=<?>;@9&=K)#L%#%M,'0(QJ=;@E?=EJ=>;P;K>??=<<>TVEPERE><RE:;?9&=EJ=>;J=>H>@=JR=;L=E EJ=>;W=JRP;==<F=J<:E=;F=JFP<@=;R?=EJ=>;=;@::;;::J?=;::RE@=<=@=;EY;;=<QY>R96>T?= =F:SY:E>=J:V=;H=RK=;R=;<>SLE@=XP;?96>TL=E>;S>?=;EF:<<=;@==;?P?=<>TV=R<:SLEPDD=JR9 =,'(#(%-N#,L&90$%0(%#%42)0/)"$1/"",*9((#$ >O % 0WCTY<>CAA\JP;?L:<DH=R>;?=:FP;?P;ERE::E?PPJL=E>;QJ:;?F<>=@=;F:;HX=JDFY>< VPJER<Y>E>;@=;JPPVP;EX>VV=<>;@>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<9)>=J?PPJJ:V=;R=>;=;=;X>RR=<R F=JREPPJ?9'<R@=FP<@F:;?=R=>;e=;X>RR=<REPJ>;@VPK=;K==J?=J=FP<<=J=>H>@=JREJ=>;=;>;?= =;L=EEJ=>;W=JRP;==<X=<HP=JF:J=;9 8/B %@A2=:><32.T#??4GE1F3A?0:2=R3C4213CH1>><204>>=4??=R>;G<21??A 6>T==;EY;;=<QJ:;?L==DE?=QJ:;?X==JE=K:V=;K=EEX==RW=S>D>=V=WJPQ<=K=;?>=L=E KP=><>TVK:V=;PKQ>;;=;?===JRE=E>=;K>;YE=;?::?X=JV=<>TVG<=F=;RJ=??=;?=ILY<WE= VY;;=;F=J<=;=;9M#(%##,1*#Q=RE::EQ>TF==<EY;;=<>;S>?=;E=;P;?Y>?=<>TVL=>?PF=JX::J>;?= EY;;=<L=E>;S>?=;EH>SLWJ=S>=R:DRW==<E9 8[ M#(%*N###%<=>?E?=@=R<PE=;SP;REJYSE>=F:;==; RWPPJEY;;=<=JEP=?:E==;QJ:;?H>SL=JJ:H=;?R;=<V:;P;EX>VV=<=;UK=EL=F>@=L>EE=REJ:<>;@=; JPPVP;EX>VV=<>;@EPE@=FP<@9 8C,:E>P;:<"K=J@=;Sg(:;:@=K=;E'@=;SgUCAA59 8N&=W:JEK=;EPD1J:;RWPJEUCAAB9 85%'*6UCAA\9 87*003=;*3`UCAA\9 8[(P?>SUCAANUW@97C\j%PRKY<<=JU=;:;?=J=;CAA8UW@9C79 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8C.%*-*-#'6

13 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# PDL=:E=RS:W=>;F=JE>S:<?>J=SE>P;<=:?REP:;>;E=;R>F=E=KW=J:EYJ=>;SJ=:R=>;:D=XK>;YE=R9^8B EY;;=<HPRE=JVV:;H>T;?:E>;E>=;K>;YE=;?=QJ:;?H>SLV:;P;EX>VV=<=;EPE==;R>EY:E>=?>= 8M &>EQ=E=V=;E?:;PPV?:E?=<=F=;RJ=??=;?= F=JP;?=JRE=<<=;?:E?=QJ:;?X==J>;?===JRE=D:R=F:;==;QJ:;?>;==;EY;;=<PDD=;R>=DV:; PWEJ=?=;9 8\ F:;?=QJ:;?X==J^9 CA 5'6#$6''("(8#$9.%0(%5'/,9(% ;#*,"6,'(%'#89% CC $PYE>=F=>;DPJK:E>=PF=J?=<PS:E>=F:;?=EJ=>;U=;K>R>;E=JWJ=E:E>=F:;?=>;DPJK:E>=PF=J?= CN C5 &=S:RYnRE>=V 8\(P?>SUCAAN9 CA%PRKY<<=J=;:;?=J=;UCAA89 C8.J>RK:JE9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8N.%*-*-#'6

14 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# =;?=>;E=JF>=XRK=E,=?=J<:;?R=LY<WF=J<=;=JRX>TH=;=J=SLE=JPW?:E>;?=X=JV=<>TVL=>? P0*%#%#&'$9'*0#%&'(%#%6,'(%0(%#%5'(''$*9((#$% /<:;:J=Z P0*%#%10Q9$'*0#"#L#(0(8% % L=QQ=;PW?=PF=J<=F>;@RV:;R=;F:;EJ=>;W:RR:@>=JR=;L=EEJ=>;W=JRP;==<9`:;;==J?= RE><@=<=@?9)>=J?PPJ<PW=;?=EJ=>;J=>H>@=JR>;?=EJ=>;=;>;?=QYYJEF:;?=>;S>?=;EEJ=>; P;ER;:WW>;@RX=@F:;?==F:SYhRY>E?=EJ=>;Q=<=KK=J=;9 CB 2>EL=E.:<:K>E=>E=;Q=REJ>T?>;@RW<:;-SL>WLP<RWPPJEY;;=<F:;/JP%:><Q<>TVE?Y>?=<>TV?:E?=?PK>;:;E=Q0(1#*%>RZL=EJ=:<>R=J=;F:;==;F=><>@X=JVE=JJ=>;FPPJ?=LY<WF=J<=;>;@R?>=;RE=;9 EJ=>;RE><RE:;?>;==;EY;;=<G;>=EPWP;?=J@JP;?RRE:E>P;IF:;EX==K>;YE=;=;<:;@=J?=<PS:E>= F:;?=EJ=>;Q=W::<?9]#%&#,.##,1$#00(8%-",8*%&#,&"$8#(1%#,&"",%'*%02)*1*607-07(#% (""90*8'(8A#(C%N",#(%''(8#8#&#(R%-"'*%#%)9$/&#,$#(#,1%('',%#%7901*#%$"2'*0#%N",#(% P0*%#%#&'$9'*0#%&'(%#%2'$'Q0*#0*%0(%#%42)0/)"$1/"",*9((#$% &=R;=<RE=K:;>=JF:;=F:SY:E>=>R?PPJ?=EJ=>;=;Y>E?=EY;;=<E=J>T?=;9)=EL==DE?:;PPV?= J>T?=;9*;?=WJ:VE>TVQ<>TVE?>EY>E@:;@RWY;E;>=EQ>T:<<=Q=EJPVV=;=;L=<?=JPWL=E;=EF<>=RE= FJ::@E?=:<@=K==;<=>?=JQ>T?=S:<:K>E=>E>;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<PK8B97AYYJ::;?= CM 8/I 6YJ@=JRGEJ=>;J=>H>@=JR=;L=EEJ=>;W=JRP;==<IRSL:EE=;L=E@=F::JF:;QJ:;?G>;==; C\ L=EKPK=;E?:EH>TL=E@=F::JFPPJL=;H=<D:<RJ=i=<=JF:J=;92>E?=<>E=J:EYYJ=;?=S:RYnRE>=V C76"'e11=;'*66UCA8AUW@9789 C[%=RWP;?=;EF:;L=EEJ=>;W=JRP;==<9 CB4:<=:=;:;?=J=;UCAA59 CM*003=;*3`UCAA\9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 85.%*-*-#'6

15 NA :$',Q#,0(8% N8 &=>;DPJK:E>=>;?= F==<P;H=V=JL=?=;=;>RRWJ:V=F:;P;?Y>?=<>TVL=>?PF=JQ>TFPPJQ==<??==J;REF:;?=QJ:;?9 NC V(*#,/,#*'*0#%&'(%#%N'',12)9N0(8% WJPE=SE>F=:SE>P;9^NN N5 &= EJ=>;W=JRP;==<9 N7 ;PP?R>EY:E>=U=;E=F=;RF:RERE=<<=;?:E?=;PP?R>EY:E>=L=;PPV?::?X=JV=<>TVV:;?=J=;UH:< N[ ]-LPJE<g:DE=JK>RR>P;B588L:RW:RR=?EL=K>?eWP>;EPDEL=EY;;=<UEL=SL=D?=EJ:>;L=:JR:; ;PER==:;gJ=:RP;EPQ=:<:JK=?p9^ N8/JPY<_U8\\N9 N7%=RWP;?=;E=;9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 87.%*-*-#'6

16 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# NB % )=EK:@?::JK==?Y>?=<>TVH>T;?:ETY>REQ>T==;>;S>?=;E>;==;RWPPJEY;;=<L=EF:;Q=<:;@>RPK HPR;=<KP@=<>TV?Y>?=<>TVL=>?E=F=JRSL:DD=;PF=JL=E@=F::JF:;QJ:;?>;?=RWPPJEY;;=<=;?= ;PP?H::VEPEP;K>??=<<>TV==F:SY:E>=9 NM =,'(%0(%#%;"(*<=$'(2*9((#$% ](PREPDEL=PEL=J?J>F=JRUQPEL>;EJYSVR:;?>;W:RR=;@=JF=L>S<=RURE:g=?>;R>?=PJ;=:JEL=>J F=L>S<=9'EEL=Q=@>;;>;@PDEL=D>J=:;??PYQE<=RRDPJ:S=JE:>;W=J>P?Q=DPJ=D>J=RWJ=:?EP ;=>@LQPJ>;@F=L>S<=RUEL=gSPY<?;^ER==EL=D>J=91L=Q<:SVRKPV=bY>SV<gD><<=?EL==;E>J=EY;;=< R=SE>P;U:RRLPX;QgEL=E=<=F>R>P;RSJ==;R:;?:EE=RE=?QgEL=EJYSV?J>F=JRSPK>;@DJPK*E:<g XLPW:RR=?EL=D>JREEJYSVP;D>J=9^N\ =#1$90*&",Q0(8%*"*%Q"8#$07.#%-#$L,#-'Q#%Q''*,#8#$#(% `:;;==J?=?J=>@>;@?PPJQYJ@=JR:<RJ=i=<=JF:J=;XPJ?EUQ=E=V=;E?>E;>=EF:;H=<DRWJ=V=;??:EH=PPVEPEL:;?=<=;PF=J@::;9':;L=EQ=R<Y>EH=<DJ=?H:K=K::EJ=@=<=;E=EJ=DD=;<>@@=; F=JRSL><<=;?=PF=JX=@>;@=;E=;@JP;?R<:@Z 5A &=X::JRSLYX>;@KP=EE>T?>@@=;P=@H>T;PKG;P@IE=VY;;=;J=:@=J=;FPPJ?:E?=QYJ@=J XPJ?E@=SP;DJP;E==J?K=E?=;PP?R>EY:E>=9 *;?>=;==;D:K><>=G;P@I;>=ESPKW<==E>RUF=JEJ::@E?>EPF=JL=E:<@=K==;?==F:SY:E>=9 *;?>=;==;F=><>@L=>?RW<:;:<Q=RE::EUF=J@=K:VV=<>TVE?>EF==<:<L=EQ=R<Y>EF:;>;?>F>?Y=; PKH=<DJ=?H:K=K::EJ=@=<=;E=EJ=DD=;9 6>T==;QJ:;?>;==;EY;;=<RW=<=;PPVRW=S>D>=V=D:SEPJ=;K==?>===;=F:SY:E>=Q=KP=><>TV=;9 )=E>RQ>TFPPJQ==<?Q=V=;??:E:YEPKPQ><>RE=;Q>TQJ:;?>;==;X=@EY;;=<;>=ER;=<Q=J=>?H>T; PKLY;GVPREQ:J=I:YEPE=F=J<:E=;9 58 6>T==;QJ:;?>;==;RWPPJEY;;=<>RL=E?=;VQ::J?:E EJ=>;J=>H>@=JR;>=E?>J=SE@=;=>@?H>T;PKE==F:SY=J=;UPK?:EH=LY;PF=JRE:WX><<=;L:<=;PDPW E>T?PWL=EX=JVX><<=;H>T;9 5C 40Q9$'*0#"#L#(0(8 ]=V=JDPJ=;R=;=;F:V:;E>=@:;@=JR>;?=EJ=>;J>SLE>;@-SL>WLP<H>T;=J;>=EPW@=QJ:;?PKE= =F:SY=J=;9=KP=E=;==;F<YSLEL:<=;PDPWE>T?PWLY;X=JVH>T;9&=H=K=;R=;X><<=;EPSL FPPJ:<@=XPP;HPR;=<KP@=<>TVK=E?=EJ=>;F=J?=J;::J?==>;?Q=RE=KK>;@9^5N 8/K %@A2=:><32BTXE=52=AG>042120=><3?0221?F@>A3A:>01?H>12H2003A *;?=WJ:VE>TVQ<>TVE?:EQYJ@=JRQ>T==;;PP?R>EY:E>=;>=EPD;:YX=<>TVR>;W:;>=VJ:V=;9 55 -E=JV=J ;P@UQYJ@=JRL:;?=<=;;=EHP:<R>;L=E@=XP;=<=F=;PPV>;==;;PP?R>EY:E>=PWQ:R>RF:;V=;;>R =;<P@>S:9 NB*003=;*3`UCAA\UW@9779 NM(P?>SUCAANUW@97C79 N\(>;>REJgPD*;E=J>PJU8\\\UW@9CC9 5A1P;@=;.:;E=JU8\M7j)=<R<PPE=;%Y>E=;Q=J@UCAA59 58-E=gF=JR=;:;?=J=;U8\\\UW@9NB9 5C/=JJgU8\M7UW@9B8eMC9 5N*;E=JF>=XR9 55qY:J=;E=<<>U8\75j/:Lg=;/JPY<_UCAA\9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8[.%*-*-#'6

17 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# =F:SY:E>=9 5[ 5'6#$6''(0(20#(*%0(%5'/,9( 5B =,'(%0(%#%5'(''$*9((#$% 5M 5\ 7A 78 -<=SLER==;J=<:E>=DV<=>;::;E:<K=;R=;Q=R<Y>EE==F:SY=J=; HP;?=J?=J=:SE>=F:;:;?=J=;:DE=X:SLE=;9 7C =,'(%0(%#%5'(''$*9((#$ /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8B.%*-*-#'6

18 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# D>;:<<gEYJ;R:JPY;?:;?J=EYJ;REP./5M\M:E:QPYE8[Z8[LJRlsm9 7N #PV:<=V=;;>R.'(HP?P=;?=H=<DR==;L>;?=J<>TV=DD=SEL=QQ=;PW?==F:SY:E>=9 7[ ;#*,"6,'(%'#89% ==;WPR>E>=D=DD=SEL==DEPWLY;H=<DJ=?H::KL=>?9 7B 7M 0PV?=>;H=EF:;==;=F:SY:E>=E=:KX=JVE Q=FPJ?=J=;?9 7\ [A =;?=K:SL>;>RE9&==F:SY:E>=F:;?=EJ=>;>RRYSS=RFP<F=J<PW=;96>;;=;BK>;YE=;X:R?=EJ=>; [8 8/Y /JPY<_=;$:LgU8\\89 7B:JQPYE>R=;(:J:K:J:RUCAA59 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8M.%*-*-#'6

19 "#$%"&''()"*&*,&"-.)*/)0#-/00%12,,"# [C 40Q9$'*0#"#L#(0(8% WJPS=?YJ=eQ>TL=E>;J>T?=;F:;?=-SL>WLP<RWPPJEY;;=<H>SL;>=EW=JR=:SLE=J>;?=EJ=>;Q=F>;?E9 0;?:;VR?:E?=WJPS=?YJ=R>;EL=PJ>=;>=EK=E=<V::JREJ>T?=;UQ<>TVE>;?=WJ:VE>TV?:E?=H= :SLE=J>;9W:$1%0#Q'(%"/%1*'*0"(%X"**#,'Q%&"",''(%"/%)#*%/#,,"(%1*''*%#(%)9$/%("08%)##L*%607%)#*% 0(1*'//#(R%'(%8'%0.%('*99,$07.%(0#*%&,'8#(%"Q%Q#*%Q07%Q##%*#%$"/#(%('',%'2)*#,#(S%V.%"#%8#N""(% Q07(%N#,.%'$1%2"(92*#9,R%N'',607%0.%#08#($07.%'Q/#,%#(.%''(%#%,#8#$%'*%N07%0(%*9((#$1%0(%)#*% '2)*#,1*#%,071*#$%Q"#*#(%-0**#(SU BD % 8/7 %@A2=:><32KTM3C420A2200??4A3<E><32J?=420=25E132=2F=?;24E=2A22=42= 52:?1544>0;>1>R3<23<20F=?;24E=2A *;==;;PP?R>EY:E>=F:<<=;QYJ@=JRE=JY@PW@=n;E=J;:<>R==J?=@=?J:@RW:EJP;=;9&>EQ=E=V=;E?:EQ>T==;QJ:;?>;==;RWPPJEY;;=<?=L:;?=<>;@=;F:;?=Q=EJPVV=;WJPD=RR>P;:<RPF=JL=E :<@=K==;TY>RE;>=E:;?=JRHY<<=;H>T;?:;>;==;;PJK:<=R>EY:E>=9 [5 )=E;>=EY>EFP=J=;F:; S:<:K>E=>E=;WJPS=?YJ=RVPKE?PPJ?:E?=H=WJPS=?YJ=RF==<:<;>=EEPE?=W:J:E=V=;;>RF:; K:SL>;>RE=;USP;?YSE=YJR=;EJ=>;?>=;RE<=>?=JRQ=LPJ=;9 [7 '<<==;X:;;==J S:<:K>E=>E=;WJPS=?YJ=RY>EWYEE=;?XPJ?=;@=P=D=;?UHY<<=;H=XPJ?=;EP=@=W:RE>;?= WJ:VE>TV9 [[ 0;?=JHP=V;::JQ=R<Y>EFPJK>;@P;?=JE>T?R?JYVG,:EYJ:<>RE>S&=S>R>P;(:V>;@G,&(IUH>=PPV FP<@=;?LPPD?REYVI<::EH>=;?:EQ=R<>RR=JRP;?=JE>T?R?JYV=;P;H=V=JL=>?>;L=E:<@=K==; Q=R<>RR>;@=;;=K=;?>=H=:<E>T?;=K=;>;F=J@=<>TVQ:J=PKRE:;?>@L=?=;9-W=S>D>=V=WJPS=?YJ=R FPPJH=<?H:K=R>EY:E>=RXPJ?=;>;?>EQ=R<Y>EFPJK>;@RWJPS=RK==RE:<;>=E@=QJY>VEUE=;H>TH= H==JY>EFP=J>@XPJ?=;Q=P=D=;?=;@=EJ:>;?G]@=?J><<?^I9*;?=WJ:VE>TV>R=J;>=EPD;:YX=<>TVR?= KP@=<>TVL=>?PKHPF==<E=>;F=RE=J=;>;L=EPW<=>?=;=;P=D=;=;F:;K=?=X=JV=JR?:E :DX>TV=;?=WJPS=?YJ=RP;?=JE>T?R?JYVX=JV=<>TVHY<<=;XPJ?=;;:@=<==D?9 [B 8/Z %@A2=:><32YTM3C420A22030;3420<3A42;?RRE03;><32HJ2<A@>>= 1>T?=;R==;S:<:K>E=>E>R?=SPKKY;>S:E>==_EJ==KVX=ERQ::J9 [M &=?JYV=;P;H=V=JL=>?F:;==; ;PP?@=F:<HPJ@=;=JFPPJ?:E?=SPKKY;>S:E>=;PP>EHPF=J<PPWE:<RPWW:W>=JRE::EY>E@=E=V=;?9 &=H=Q=F>;?>;@@=<?EFPPJ:<<=?J>==RR=;E>==<@=:SLE=]EgW=;^F:;SPKKY;>S:E>=Z.PKKY;>S:E>=EYRR=;J>T?=;?W=JRP;==<=;?=EJ=>;?>=;RE<=>?>;@9.PKKY;>S:E>=EYRR=;L=EJ>T?=;?W=JRP;==<9 [C)=<R<PPEUCAA\UW@95[e5B9 [N%=RWP;?=;E9 [5-SLP<E=;RUCAAMUW@9CAC9 [73@<9*1-%%UCAA5UW@988j-EY>DK==<=;`>T;:;?RUCAA7UW@9C5j*003=;*3`UCAA\9 [[PP=D=;=;W><PE=;F==<FY<?>@?=;PP?<:;?>;@=;G>;R>KY<:E>=RIX::J?PPJH=PPV>;?=WJ:VE>TVWJ=S>=RX=E=;LP=H>T?=H=WJPS=?YJ=KP=E=;Y>EFP=J=;9 [B:KQPdO<=>;U8\\B9 [M->=KU8\\7>;Z-E=>@=JR=;:;?=J=;U8\\\UW@95N9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& 8\.%*-*-#'6

20 K"QQ9(02'*0#%*911#(%,07#(%/#,1"(##$%#(%#%*,#0(0#(1*$#00(8% >;DPJK=J=;PF=JL=E>;S>?=;E9 [\ >;DPJK:E>=L=EQ=R<Y>EPK?=WJPS=?YJ=]EY;;=<EJ=>;FJ>TK:V=;^E=RE:JE=;9 BA )=E]EY;;=<EJ=>; FJ>TK:V=;^L==DE:<R?P=<PKE=FPPJVPK=;?:EQ>T?==F:SY:E>=:;?=J=EJ=>;=;>;?=EY;;=<==; B8 BC =F:SY:E>P;EPE:V=W<:S=9 BN 4-(e%:<:JKPWJP=W9 B5 K:SL>;>RE=;>;?=QYYJEPPV?=SPKKY;>S:E>=EYRR=;?=K:SL>;>REF:;?=>;S>?=;EEJ=>;=;?= B =;EJ=>;?>=;RE<=>?=J9 /#'1$0%(1%',-/0%13"*#*4)"*& CA.%*-*-#'6