SIGNALEMENT LUISTEREN NAAR EINDGEBRUIKERS TSCI ONTWIKKELT ZICH VAN DISTRIBUTEUR TOT BEDENKER EN PRODUCENT VAN HIGHTECH MEDISCHE PRODUCTEN

Transcriptie

1 Periodiek branchemagazine van FHI, federatie van technologiebranches SIGNALEMENT LUISTEREN NAAR EINDGEBRUIKERS TSCI ONTWIKKELT ZICH VAN DISTRIBUTEUR TOT BEDENKER EN PRODUCENT VAN HIGHTECH MEDISCHE PRODUCTEN 3 OGEN TEKORT OP HET INSTRUMENT 2008 CHARLIE APTROOT: ONDERWIJS BASISTAAK VOOR POLITIEK BETUWELIJN TWEEHONDERD MILJOEN GOEDKOPER DAN BEGROOT 17e jaargang augustus 2008

2 INHOUD REDACTIONEEL Rubrieken Interview Peter de Jong Algemeen management 4 Luisteren naar eindgebruikers 8 Kort Nieuws Regelgeving en arbeidsmarkt 10 Het concurrentiebeding Milieu en duurzaamheid Conjunctuur Er was zo verschrikkelijk veel te zien en te beleven op HET Instrument. Hoe te handelen bij transportschade Zonder aantekening op de vrachtbrief doet verzekeraar moeilijk Branche bezorgd over investeringsbeleid Informatie 2 40 LabAnalyse 2008 Medische Technologie 38 Ogen tekort op HET Instrument 2008 De rol van VLW Laboratorium Technologie FHI en stichting 3D Medisch technologische kennis van Nederlandse universiteiten beschikbaar voor bedrijven. Beleid is vluchtig. Industriepolitiek maakte zichzelf onmogelijk eind zestiger, begin zeventiger jaren. Het publieke geheugen is kort. De scheepsbouwenquêtes zijn vergeten. Boeken worden nauwelijks gelezen. De roep om verliesdekkende subsidies met behulp van beleid vastgelegd in industriebrieven dreigt soms zelfs de draaiende wind van nostalgisch sentiment te volgen. De bovenliggende jetstream loopt nog goed, maar voorlopig is er toch wat lokale onbestendigheid. De storm die op de loer ligt heeft alles te maken met mensen. We komen tekort op de arbeidsmarkt, structureel, langdurig. Met de wind mee van over de bergen, uit het buitenland, is eigenlijk de enige oplossing. Maar we zijn er bang van. De mistral, onbeheersbaar, heet, uitheems. Hoe ga je daar mee om? De wind heeft zich nog nooit gestoord aan landsgrenzen. Nationale PROFIBUS & PROFINET dag VLW 30 Heftig Lagerhuisdebat op HET Instrument Profibus Meer dan de helft grote projecten in industrie en infra mislukt. MicroNanoConference Industriële Automatisering 28 HALT-test MinacNed 23 Betuwelijn tweehonderd miljoen goedkoper Vanderlande Industries PLOT 20 Belevingsmarketing Development Club 18 Ogen tekort op HET Instrument 2008 Industriële Elektronica Een sixties kid verloochent zich niet. Echt is echt, voor babyboomers en Einsteiners. Veel vervliegt. De bezoekersaantallen van HET Instrument? Schijn bedriegt. Wat overblijft besteedt meer, weet beter waar het over gaat. Het kaf en het koren. Hoewel, met de kop in het zand zie je niet dat ook het koren wegwaait. Charlie Aptroot pleit voor minder regels HET Instrument 16 Recruiten is matchen Haagse babbel 44 Hij was in 2001 de eerste onafhankelijke federatievoorzitter van FHI. Wij wensen u veel personeel! Nieuws van FHI partners Blowin in the wind Is er leven na FHI? Federatienieuws 18 Industrie rekent fors hogere prijzen Tom Fransen 13 Stichting RTA Het voorzitterschap was een absoluut hoogtepunt Ons eigen windje waait intussen tamelijk braaf over Gods akkers. FHI gaat verhuizen, maar niet meer dan een paar kilometers. Van de ene kant van het Amersfoortse dierenpark naar de andere. Naar de Dodeweg in Leusden. Op de grens met Amersfoort, pal aan de snelweg A28. Naar een betere, grotere, mooiere locatie. De wind in de zeilen? We zijn er mee verwend. Zo lang we onze bomen niet te hoog laten groeien, zal het waarachtig wel meevallen. Op het landgoed Leusderend, tussen de bomen, vele malen beschutter dan in de toren op de Uraniumweg. Van de Uraniumweg weg naar de Dodeweg, kan het meer sixties? Onze Einsteiners weten heus wel dat de Nederlandse elektriciteit voor het grootste deel komt aanwaaien van Franse kerncentrales. Ons aardgas verkopen we als lucht aan de laatste multinationals die over zijn. De opbrengst vervliegt voor een groot deel in duur wetenschappelijk onderzoek naar nog een dag langer leven na onze honderdste verjaardag. We eten er voorlopig nog ons technologisch brood van. Nu windsingels aanleggen, dan kan de jonge aanplant wortelen voor de storm komt. Kees Groeneveld 3

3 INTERVIEW PETER DE JONG Luisteren naar eindgebruikers TSCI ontwikkelt zich van distributeur tot bedenker en producent van hightech medische producten Iedereen kent wel mensen in zijn omgeving die een keer zijn geopereerd. Als je ze vraagt wat nu het vervelendste was, krijg je vaak iets te horen over de kou bij het wakker worden uit de narcose. De medische term hiervoor is hypothermia. Om patiënten op zo n koude operatiekamer op temperatuur te houden, ontwikkelde The Surgical Company International in Amersfoort een aantal unieke producten. Door André Weigand The Surgical Company International, afgekort TSCI, is gevestigd in Amersfoort. Peter de Jong (49) is er sinds twee jaar managing director. Hij vertelt: The Surgical Company Group waarvan TSCI deel uitmaakt, ontstond in 2000 uit het samengaan van Granulab en The Surgical Company, volgens de formule 1+1=3. De holding, een directeur/grootaandeelhouder, is Nederlands. TSC Benelux is de distributieorganisatie. Voor Duitsland hebben we dit jaar een eigen GmbH opgericht, ook een distributiefirma. Sebac en Adhesia zijn beide Frans. Hemologic tot slot is onze onderzoekspoot in dienst van de holding. De totale groep omvat tweehonderd employees. TSCI is weliswaar nog een klein bedrijf, maar we groeien hard. Zo nemen we binnenkort weer drie mensen aan: een service engineer, een clinical specialist, en een tweede marketing manager. Hoofdactiviteit van The Surgical Company Group is de distributie van allerlei medische artikelen die zij inkoopt en wederverkoopt aan ziekenhuizen. Daarop ontstond het idee om zelf producten te bedenken en op de markt te brengen. Zo werden we ontwikkelaar, bedenker en manufacturer van producten. En daar is TSCI het uitvloeisel van. We houden ons bezig met hypothermia, het voorkomen van lichamelijke afkoeling tijdens operaties. Waar onze producten nu voor zorgen is dat patiënten op zo n koude operatiekamer, waar ze onder doeken liggen en niet rillen omdat ze onder narcose zijn, op temperatuur blijven. Uit de literatuur weten we dat afkoeling de kans vergroot op complicaties zoals bloedingen, leidt tot meer antibioticagebruik en ook een langer verblijf in het ziekenhuis tot gevolg heeft. Dat is allemaal in studies aangetoond. Wij hebben producten ontwikkeld die dat tegengaan. Wij hebben twee productlijnen. De eerste is de bloed- en vloeistofverwarmer Fluido. Dat apparaat is hier bedacht, het is het eerste en enige dat werkt op basis van infrarood licht. Veel van de bloed- en vloeistofverwarmers van de concurrentie werken op basis van warm water, het au bain marie principe. Maar op een operatiekamer wil je liever geen apparatuur met water. De Fluido is wat je noemt een droog apparaat, heel gebruikersvriendelijk, makkelijk op te bouwen, en binnen dertig seconden functioneel. Het is samen met eindgebruikers ontwikkeld hier in Nederland, door ons gepatenteerd, en later nog uitgebreid met een aantal componenten zoals een drukkamer inclusief benodigde compressor, waarmee je de vloeistof onder hogere druk kunt toedienen, en een luchtbeldetector. Wij brengen het wereldwijd op de markt. De concurrentie is grimmig, met name door de grote Amerikaanse spelers op de markt Bij normale operaties hang je gewoon een infuuszak in de Fluido. Er hoort een speciaal ontwikkelde disposable bij, waar de te verwarmen vloeistof doorheen vloeit naar de patiënt. De disposable is een hyperintelligente radiator die werkt op basis van een algoritme. De vloeistof komt binnen met een bepaalde snelheid en een bepaalde temperatuur. De arts stelt de temperatuur in en het apparaat bepaalt vervolgens zelf de af te geven stralingswarmte. Wij kunnen als enigen de ingestelde temperatuur aan het eind van de lijn garanderen, dus bij de patiënt. Bij een grotere operatie waar veel bloed verloren gaat, of bij patiënten die met ernstig bloedverlies binnenkomen op een EHBO, wil je de vloeistof sneller inbrengen. Door aan weerzijden balgjes vol te blazen met behulp van een compressor, wordt de infuuszak als het ware leeg geperst. Wij hebben producten ontwikkeld die onderkoeling tegengaan Tot slot is er dan nog de AirGuard luchtbeldetector, ook zelf ontwikkeld. Als je ergens snel vloeistof doorheen jaagt, vergroot dat de kans op luchtbellen. Vandaar de optische detector die zorgt dat het systeem afsluit bij overschrijding van een ingestelde waarde. Hoe toont u aan dat de apparatuur veilig is? Wij hebben een kwaliteitsmanager en engineers. Zij werken volgens ISO- en CE-normen. Wij bieden onze apparatuur ook altijd aan voor KEMA-keur, sowieso in verband met elektrische veiligheid. En we hebben natuurlijk een eigen testprotocol waaraan we moeten voldoen. Waar wij verder in het bijzonder onderzoek naar hebben gedaan, bij Sanquin in Amsterdam, is de invloed van infrarood op bloedcomponenten. Moest er bij het testen rekening worden gehouden met wat er wereldwijd wordt geëist? We hebben ons eerst geconcentreerd op Europa. Voor de Verenigde Staten, waar we sedert begin dit jaar actief zijn, goed voor zestig procent van het totale marktvolume, moesten we de bloedtest opnieuw doen. Bloed wordt daar namelijk anders opgeslagen en bewaard dan in Europa. Ons tweede product is een programma warmeluchtdekens onder de naam Mistral- Air. Die dekens krijgen met een blower warme lucht ingeblazen, en daarmee wordt de patiënt tijdens de operatie afgedekt. Om patiënten warm te houden begin je met de Mistral-Air. Pas bij grotere ingrepen, waar mensen veel vocht krijgen toegediend, komt de bloed- en vloeistofverwarmer in beeld. Warmeluchtdekens bestonden al, maar wij hebben er een aantal zaken aan verbeterd. Het gaat om disposable producten, voor eenmalig gebruik. De dekens zijn er voor uiteenlopende toepassingen, ook voor neonaten en kleine kinderen. Ook hiermee voorkom je de negatieve effecten van afkoeling. Patiënten recupereren sneller, lopen minder complicaties op, en voelen zich gewoon beter als ze met 37 graden van de tafel komen. Is dat een inzicht dat leeft bij alle ziekenhuizen, of hebt u hier nog een missie? Het warmtemanagement met betrekking tot patiënten is bekend bij alle anesthesisten en zij vormen onze doelgroep. Maar het is niet zo n sexy verhaal. Een nieuwe hartklep of een kunsthart of iets dergelijks, daar staan de kranten meteen vol van. Hier 4 5

4 INTERVIEW PETER DE JONG praten we over de dagdagelijkse patiëntengroep. Het belang dat eraan wordt gehecht, verschilt nog sterk per land. Maar er is een sterke groei in de interesse voor en de behandeling van hypothermie. Tegenwoordig wordt alles vervat in Diagnose Behandeling Combinaties. Wat vinden de zorgverzekeraars van dit onderwerp? Het is één van de zaken waar we het inderdaad snel eens over willen hebben met de zorgverzekeraars: aangeven dat warmtemanagement misschien niet zo zichtbaar is, maar wel heel belangrijk voor de patiënt. Wereldwijd staan de budgetten onder druk, dat is geen nieuw verhaal. Anderzijds moeten verzekeraars natuurlijk kijken naar de kosten-batenanalyse. Want je kunt weliswaar besparen op apparatuur, maar patiënten die twee dagen sneller uit het ziekenhuis kunnen vertrekken, besparen ook veel geld. Doelgroep is dus de anesthesist. Is dat iemand met mandaat? Absoluut. Hij is degene die tijdens de operatie alle vitale functies van de patiënt bewaakt en beheert. Hij is veelal ook actief ten behoeve van de intensive care. De rol van de anesthesist is steeds belangrijker geworden en zijn inbreng met betrekking tot het patiëntenwelbevinden is wezenlijk. Wanneer speelt de aanschaf van een Fluido: bij nieuwe ziekenhuizen, of eerder in een bestaande situatie? Beide. Nieuwe ziekenhuizen pakken dit onderwerp automatisch mee, daar is het standaard. En wat bestaande ziekenhuizen betreft: een aantal doet het al heel goed, zeker in Nederland. Andere zijn aan het upgraden en dan is het een kwestie van vergelijken met de concurrent. U ontwikkelt in samenspraak met eindgebruikers. Hoe komt u daarmee in contact? We hebben onze contacten met de Europese distributeurs. Zij spreken eindgebruikers. In onze organisatie hebben we ook een productmanager die alle landen afreist en contacten heeft met de key opinion leaders in de diverse landen. Ten behoeve van onze productontwikkeling doen we zelf ook gericht marktonderzoek. Hoe groot is de markt, is er een plek voor ons, wat doet de concurrentie, hoe kunnen we ons onderscheiden? Dat soort zaken monitoren we, zeker voor de grote markten, heel geregeld. Wordt de Fluido in Nederland gefabriceerd? Dat doen we met contract manufacturers. We hebben dus geen eigen fabriek. De Fluido wordt in Nederland geproduceerd. Wij winnen op basis van onze IR-technologie en overtuigen sowieso op kwaliteit en service Onze Mistral-Air dekens worden gemaakt buiten Europa door een manufacturer die al ervaring had met het maken van dergelijke producten. Ik weet dat er een grote toeloop is op China en Vietnam. Maar wij zijn erg kwaliteitgericht. Onze Nederlandse manufacturers krijgen twee à drie dagen per week een service engineer van ons over de vloer om elk individueel apparaat te keuren voordat de doos dichtgaat. En onze kwaliteitsman, de regulatory affairs & quality manager, audit samen met een van de engineers zo n assemblagebedrijf om te zien of nog steeds wordt voldaan aan onze specificaties, alles om de kwaliteit te handhaven. Niet alleen om onze certificeringen te behouden, maar bovenal heerst hier het besef dat we met mensen/patiënten werken. Hoe belangrijk is vormgeving? De vormgeving is wezenlijk, al was het maar vanwege de eerste indruk. Het moet er allemaal goed uitzien en meteen ook ergonomisch zijn. TSCI is een klein bedrijf met vijftien man personeel, waaronder twee uitstekende, hoog opgeleide technici. Samen vormen we een werkgroep. Als we een designer nodig hebben, dan huren we een designbureau in. Hebben we een kunststoffenexpert nodig, idem. In het kader van het gebruikersgemak raadplegen we artsen en verpleegkundigen. Zo komen we tot een optimaal design. We mikken vooral op een intuïtieve bediening. Hoe komt TSCI aan zijn distributeurs? We nemen vaak deel aan beurzen. Op de European Society of Anaesthesiology en het World Congress of Anaesthesiologists staan we met een eigen stand. Daar worden we dan benaderd door distributeurs. Ze zoeken ons niet omgekeerd. En als het klikt, gaan we met ze in zee. Zo zijn we begonnen in Europa, zitten inmiddels ook in Australië, Maleisië en Singapore, en onlangs gingen er voor het eerst shipments naar het Midden-Oosten en Zuid-Amerika. Als het gaat om export, is er dan op een of andere manier nog steun van de Nederlandse overheid of van een brancheorganisatie? Nee, niet van de overheid, daar hebben we althans nog niets van gemerkt. Van een brancheorganisatie daar zou ik eens met FHI over moeten praten. Dat is ook een van de redenen waarom wij lid zijn: je blijft op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en zij hebben ervaring met meerdere bedrijven en daar willen wij best uit putten. Maar ik denk dat we uiteindelijk op eigen benen dat we daarvan uit moeten gaan. Voorlopig kunnen we heel gezond groeien met onze IR-technologie. Als je bijvoorbeeld in de interventiecardiologie niet elke zes maanden iets nieuws hebt, doe je niet mee. Maar gelukkig speelt in onze markt het tegenovergestelde. Anesthesisten wisselen minder snel, anders moeten ze hun mensen opnieuw gaan trainen, et cetera. Is er concurrentie? Die is best grimmig. Er is een aantal grote spelers op de markt, met name Amerikaanse. Nu denken we dat er zeker plaats voor ons is op de Amerikaanse markt. Een aantal maanden geleden is daar een eerste test geweest in een klein ziekenhuis, om te kijken of technisch alles klopte en om de eerste reacties te peilen. En nu zijn we ons aan het opmaken voor de grote oversteek. Toen de Amerikanen plotseling een Nederlands bedrijf met een kwaliteitsproduct op de markt zagen verschijnen, is er een concurrentiestrijd ontstaan, onder andere op prijs, althans, dat probeert men. Nu is de doelgroep vooral kwaliteitsbewust in de gezondheidszorg heerst altijd die rare mix van kwaliteits- en prijsbewustzijn. Wij winnen op basis van onze IR-technologie en wij overtuigen sowieso op kwaliteit en service. Ook vindt de Amerikaanse doelgroep het prettig dat er nu ook een Europese speler is. Want de Amerikanen domineren de markt. Die leveren overigens goede producten, daar niet van. We merken anderzijds dat de ziekenhuizen daar erg vasthouden aan tradities. Onze concurrenten zijn veel langer op de markt. Dus hoe de Amerikanen precies zullen reageren? Dat gaan we ontdekken. < We zijn erg kwaliteitgericht omdat we beseffen dat we met mensen werken 6 7

5 ALGEMEEN MANAGEMENT Kort Nieuws Elektronische sigaret MINDER SNEL BOETE BIJ LATE BELASTINGAFDRACHT Ondernemers die te laat zijn met de maandelijkse afdracht van btw krijgen niet meer automatisch een boete. Staatssecretaris De Jager van Financiën heeft hiertoe besloten omdat hem gebleken is dat er in het midden- en kleinbedrijf veel irritaties leven over het boeteregime van de Belastingdienst. Een soepeler boetebeleid gaat ook gelden voor te late afdracht van loonbelasting van personeel. Het is nog niet bekend wanneer een nieuw boetebeleid wordt ingevoerd, maar de staatssecretaris streeft naar Arbeidsmarktprobleem kost 3,6 miljard Het tekort op de arbeidsmarkt bezorgt de economie per saldo steeds meer meetbare schade In principe wordt een coulanceperiode van zeven werkdagen ingevoerd. Een bedrijf dat te laat, maar wel binnen zeven dagen belasting overmaakt, krijgt geen boete. Voorwaarde is dat de onderneming de voorgaande keer wel op tijd heeft betaald. Betaalt een bedrijf twee keer achter elkaar te laat, dan volgt alleen een boete voor de tweede overschrijding. Stelselmatig te laat afdragen van belastingen kan leiden tot een boete tot het wettelijk maximum. Bron: Notabene < Volgens een onderzoek van de Raad voor Werk en Inkomen lopen we jaarlijks 3,6 miljard aan inkomsten mis doordat vacatures niet kunnen worden ingevuld. Bij de berekening van dat schadebedrag is de gemiste winst en het feit dat de kennisontwikkeling stagneert nog niet meegenomen. Daar staat tegenover dat bedrijven wel gedwongen worden om slimmer te gaan werken doordat ze geen geschikte mensen kunnen vinden. Bron: Inzake uw zaken< De razend populaire elektronische sigaretten vallen niet onder het rookverbod op de werkvloer. Dat is namelijk bedoeld om werknemers te beschermen tegen schadelijke sigarettenrook. Uit een elektronische sigaret komt alleen wat waterdamp. Toch betekent dit niet dat het gebruik niet verboden kan worden. Een werkgever kan huisregels of ordevoorschriften opstellen. Eén van deze regels of voorschriften kan zijn dat roken verboden is, of de werknemer dat elektronisch doet of niet. Ondanks de schijn van gezondheid die rond de elektronische sigaret hangt, zijn ze dat niet. Hoewel én geen teer én ook geen schadelijke rook vrijkomen, bevatten de sigaretten wel een flinke dosis van het zeer verslavende nicotine. Bron: Personeel!< Spookregistratie domeinnamen Domeinaanbieder Domain Management Group benadert steeds vaker ook FHI-leden met de waarschuwing dat ze benaderd zijn door een klant met het verzoek tot het registreren van diverse domeinen met daarin de bedrijfs- of merknaam van het lidbedrijf. Dit registratiekantoor voor domeinnamen biedt aan om de bij hen binnengekomen aanvraag te blokkeren tegen een eenmalige betaling van een bepaald bedrag. NIET DOEN DUS! FHI-leden die geconfronteerd worden met dit bedrijf of dit verzoek kunnen contact opnemen met Andreas Meijer, of (033) < Verpakkingenbelasting wordt eenvoudiger Staatssecretaris De Jager van Financiën gaat de verpakkingenbelasting vereenvoudigen. Dit staat in de vergroeningsbrief die in de ministerraad is besproken en nu naar de Tweede Kamer gaat. Gebleken is namelijk dat de uitvoering van deze belasting complex kan zijn. Met VNO- NCW wil De Jager bezien welke verdere vereenvoudigingen mogelijk en nodig zijn om de administratieve lasten te minimaliseren. De administratie van de verpakkingenbelasting zou beter moeten worden gekoppeld aan bestaande gegevens uit de bedrijfsadministratie. In juli zijn de resultaten inclusief een verbetering van de uitvoering naar de Kamer gestuurd. Belastingplichtigen die niet in staat zijn om voor 1 juli de eerste globale schattingsopgaaf over het jaar 2008 in te dienen, kunnen dit uitstellen tot 1 oktober. Bron: Notabene< Vereenvoudigingen in loonbelasting voor DGA s De loonbelasting voor directeuren-grootaandeelhouders (DGA s) wordt vereenvoudigd. Uit overleg tussen staatssecretaris van Financiën De Jager, de werkgeversorganisaties en de koepelorganisaties van belastingconsulenten en accountants is een aantal Geen arbeidsovereenkomst voor bestuurders? Het kabinet is van plan om een einde te maken aan de dubbele rechtsverhouding van veel bestuurders met de vennootschap. In een wetsontwerp stelt minister van Justitie Hirsch Ballin voor om de arbeidsrechtelijke relatie te schrappen. Nu hebben bestuurders nog een statutaire én een arbeidsovereenkomst. Bij geschillen kan een bestuurder op grond van de laatste een extra hoge vertrekvergoeding eisen. Recent is daarover maatschappelijke commotie ontstaan en de minister wil daarom meer eenduidigheid in de rechtspositie van bestuurders. Onzeker is nog of het wetsontwerp ook gaat gelden voor bestuurders van niet-beursgenoteerde ondernemingen en voor directeuren-grootaandeelhouders. Bron: Inzake uw zaken< voorstellen naar voren gekomen. Zo is een vereenvoudigde loonaangifte voor DGA s geïntroduceerd samen met een systeem waarbij DGA s maandaangiften met ongewijzigde gegevens eerder in kunnen dienen dan nu het geval is. Daarnaast vloeide uit het overleg de introductie van een eenvoudiger systeem van betaling voort waarbij de DGA niet steeds een ander betalingskenmerk in moet vullen. Tot slot is de grens voor het doen van kwartaalaangifte voor de btw verhoogd van zevenduizend euro tot vijftienduizend euro per 1 januari 2009, waardoor een grotere groep bedrijven per kwartaal in plaats van per maand aangifte btw gaat doen. Bron: Notabene< SPOOK- FACTUUR EXPO-GUIDE Commercial Online Manuals S de RL de CV uit Mexico benaderde in de eerste helft van dit jaar de exposanten van HET Instrument 2008 om zich te laten registreren in The Expo-Guide. Dit Mexicaanse bedrijf stuurt een brief waarin zij meldt dat inschrijving noodzakelijk is voor gegarandeerd probleemloze communicatie met bezoekers die contact met het aangeschreven bedrijf op willen nemen. Verder heeft het bedrijf een formulier toegevoegd om gegevens te corrigeren. Na ondertekening van de brief is men voor een periode van drie jaar gebonden aan een jaarlijkse betaling van 1.181,- per jaar. NIET DOEN DUS! FHI-leden die geconfronteerd worden met dit bedrijf of dit verzoek kunnen contact opnemen met Andreas Meijer, a.meijer@fhi.nl of (033) < 8 9

6 REGELGEVING EN ARBEIDSMARKT Het concurrentiebeding in een personeelsreglement Geldt een concurrentiebeding als dit in een personeelsreglement is opgenomen? En moet de werknemer dat personeelsreglement dan (voor akkoord) ondertekenen? Deze vragen kwamen aan de orde in een voor de rechtspraktijk zeer belangrijke uitspraak van de Hoge Raad. Door Michiel van Dijk In de rechtspraak en literatuur werd vanaf de invoering van de Wet Flexibiliteit en Zekerheid (Flexwet) vrij algemeen aangenomen dat een concurrentiebeding niet in een arbeidsvoorwaardenregeling rechtsgeldig kon worden opgenomen. Dit was anders als de regeling zelf door de werknemer was ondertekend. Dit uitgangspunt vloeit rechtstreeks voort uit de wet, waar de schriftelijkheidseis is opgenomen (artikel 7:653 van het Burgerlijk Wetboek). De achtergrond hiervan is dat een concurrentiebeding een dermate ingrijpend beding is dat dit persoonlijk met de werknemer moet zijn aangegaan. Een concurrentiebeding kan de vrijheid van een werknemer en daarmee de ontwikkeling van zijn carrière, zijn inkomsten en zijn arbeidsvrijheid in aanzienlijke mate beperken. Dit verklaart waarom er relatief zware eisen worden gesteld aan het rechtsgeldig sluiten van een concurrentiebeding. Michiel van Dijk, CMS Derks Star Busmann komst tekent waarin staat dat hij kennis heeft genomen en instemt met een reglement, waarin een concurrentiebeding is opgenomen. Feitelijk was de tendens dat werknemers vrij eenvoudig onder het concurrentiebeding uitkwamen. In 2007 wees de Hoge Raad twee opvallende arresten, die in de praktijk belangrijke gevolgen hadden voor de naleving van het concurrentiebeding. Sindsdien komen werknemers minder snel dan voorheen onder het concurrentiebeding uit. Met de hierna te bespreken uitspraak van de Hoge Raad lijkt het voor werknemers nog een stapje moeilijker te worden om onder het concurrentiebeding uit te komen. In reactie hierop schrijft de werknemer: Deze zijn door mij geaccordeerd. Na enkele jaren zegt de werknemer de arbeidsovereenkomst op en heeft hij het voornemen om bij een concurrent in dienst te treden. De vraag is dan of het concurrentiebeding, zoals dit voorkomt in de (nieuwe) arbeidsvoorwaarden, wel of niet geldt. De werknemer stelt vanzelfsprekend dat het concurrentiebeding niet geldt, nu hij de arbeidsvoorwaarden niet zelf heeft ondertekend, maar uitsluitend een brief heeft geschreven waarin hij stelt dat de arbeidsvoorwaarden door hem zijn geaccordeerd. De Hoge Raad overweegt echter dat het uiteindelijk niet (langer) is vereist dat de arbeidsvoorwaarden zelf door de werknemer moeten zijn ondertekend. Evenmin is vereist, zo bepaalt de Hoge Raad, dat de akkoordverklaring op de aanbiedingsbrief van de werkgever, nadrukkelijk naar de aanvaarding van het concurrentiebeding verwijst. De Hoge Raad meent verder dat niet aan het schriftelijkheidsvereiste is voldaan in gevallen waarin de werknemer zich schriftelijk akkoord verklaart met de inhoud van een document waarin een concurrentiebeding is opgenomen, als dit document niet is bijgevoegd. Dit is anders als de werknemer nadrukkelijk verklaart dat hij met het concurrentiebeding instemt. Conclusie De conclusie is dat met deze uitspraak de rechtsgeldigheid van het concurrentiebeding eerder wordt aangenomen. De uitspraak zal dan ook voor veel werkgevers uitkomst bieden. Het verdient echter nog steeds aanbeveling om het concurrentiebeding gewoon in de arbeidsovereenkomst op te nemen en deze door de werknemer te laten paraferen. Ook verdient het aanbeveling bij iedere contractverlenging het beding nadrukkelijk van toepassing te verklaren op het verlengde contract. Bij een promotie die niet binnen het gebruikelijke carrièreperspectief valt, verdient het zelfs aanbeveling het concurrentiebeding opnieuw overeen te komen. Mocht het concurrentiebeding in de arbeidsvoorwaardenregeling van de werkgever zijn opgenomen, dan is relevant om de werknemer de integrale arbeidsvoorwaardenregeling te overhandigen of toe te zenden, met een aanbiedingsbrief waarin nadrukkelijk wordt vermeld dat de werknemer door ondertekening van de brief zich eveneens akkoord verklaart met de bijgevoegde arbeidsvoorwaardenregeling. De werknemer moet worden verzocht deze aanbiedingsbrief voor akkoord te tekenen en aan de werkgever te retourneren. Ook kan in de arbeidsovereenkomst of brief expliciet worden opgenomen dat de werknemer verklaart de bijlage te hebben ontvangen. De toekomst zal leren of het concurrentiebeding dat is opgenomen in een CAO eveneens geldig wordt geacht. Michiel van Dijk is advocaat-partner bij CMS Derks Star Busmann N.V. Verdeelde rechtspraak in het verleden Een concurrentiebeding moet dus schriftelijk worden overeengekomen. Rechters waren in het verleden vaak verdeeld over de vraag wanneer een concurrentiebeding schriftelijk is overeengekomen. Zo is eerder uitgemaakt dat een concurrentiebeding niet geldt indien dit uitsluitend vermeld staat op een bijlage waarnaar de arbeidsovereenkomst verwijst, zoals bijvoorbeeld een personeelsreglement. Dit geldt ook indien de werknemer een arbeidsovereen- Uitspraak Hoge Raad De feiten in deze zaak zijn als volgt. De werknemer treedt op 1 april 1987 in dienst bij de werkgever, een accountantskantoor, op basis van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Deze arbeidsovereenkomst wordt later omgezet in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd. Partijen zijn oorspronkelijk een concurrentiebeding overeengekomen dat was vermeld in de in de arbeidsovereenkomst toepasselijke arbeidsvoorwaarden. In 1997 heeft de werkgever een vernieuwd exemplaar van die arbeidsvoorwaarden aan de werknemer toegestuurd, met daarin wederom een concurrentiebeding. In de aanbiedingsbrief van de werkgever staat het volgende: Het doet ons een genoegen u hierbij het nieuwe exemplaar van onze arbeidsvoorwaarden zoals deze per 1 januari 1998 zal gelden te mogen aanbieden. Deze arbeidsvoorwaarden treden in de plaats van het eerder aan u overhandigde exemplaar. Door medeondertekening verklaart u zich akkoord met de inhoud van deze gewijzigde voorwaarden. Graag ontvangen wij één exemplaar van deze brief van u retour

7 Dalende lijn in ziekteverzuim bij FHI-bedrijven Psychische aandoeningen belangrijkste verzuimoorzaak MILIEU EN DUURZAAMHEID Stichting RTA is een betrouwbare en solide partner RTA-deelnemers voldoen aan hun wettelijke verplichting In de periodiek door ArboNed opgestelde brancherapportage over 2007 valt te lezen dat het ziekteverzuim bij FHI-bedrijven nog steeds ruim beneden het gemiddelde ligt. Sinds 2005 is de dalende lijn door de FHIleden ingezet. Was het verzuimpercentage in 2004 én in 2005 nog 3,3 procent, in 2006 was dit nog maar drie procent. En vorig jaar kwam het verzuimpercentage uit op 2,8 procent. Een daling van een half procentpunt, terwijl het gemiddelde verzuimpercentage net als in 2006 is blijven steken op 3,6 procent. Het aantal contracten van de bij ArboNed aangesloten leden van FHI bedraagt 119. Bij deze leden zijn in totaal mensen werkzaam. Het verzuimpercentage (gecorrigeerd voor gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid) bij de aangesloten leden is in de verslagperiode 2,8 procent. De meldingsfrequentie (het aantal ziekmeldingen gedeeld door het aantal werknemers) in deze periode bedraagt 0,98. In 2006 lag dat percentage, zoals te zien is in tabel 1, op drie procent en was de meldingsfrequentie 1,05. Het percentage werknemers dat in 2007 langer dan een jaar ziek is geworden, is bij de aangesloten leden 0,63 procent. Aan een gedeelte hiervan zal uiteindelijk een WIA-uitkering (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen) worden toegekend. Verzuimoorzaken Klachten van het bewegingsapparaat en psychische aandoeningen zijn beide belangrijke oorzaken van langdurig verzuim Tabel 1: Ontwikkeling verzuimpercentage, bron: ArboNed dat langer dan vier weken duurt. In tabel 2 is te lezen dat, met respectievelijk 21,9 en 24,9 procent van de gevallen, beide oorzaken een flink aandeel hebben. Opvallend is dat nog steeds het aandeel van werkgerelateerde klachten door psychische aandoeningen bij FHI-leden aanmerkelijk hoger (ruim 32 procent) ligt in verhouding tot de ArboNed-populatie (21 procent). Het is al weer drie jaar geleden dat Stichting RTA haar deuren opende en de recycling van technologische apparatuur bij de hoorns pakte. Deelnemers van Stichting RTA (Recycling Technologische Apparatuur) én hun klanten voldoen aan de Nederlandse wet als zij via RTA hun afgedankte elektr(on)ische apparatuur laten verwerken. Een van de deelnemers bij wie RTA deze zorg volledig uit handen neemt, is Roche Diagnostics Nederland dat ook lid is van de FHI-branche Laboratorium Technologie. RTA is voor ons een betrouwbare en solide partner die op een goede en nette manier zorg draagt voor de afhandeling van instrumenten die uit de markt worden gehaald. Door Roy Vervoort Een laboratoriumbedrijf als Roche Diagnostics Nederland heeft in haar dagelijkse praktijk veel te maken met apparatuur die gedecontamineerd opgeleverd moet worden. Wij zijn een organisatie die apparatuur, de bijbehorende verbruiksmaterialen en service levert aan laboratoria binnen de gezondheidszorg, vervolgt Geert-Jan de Boer. Met deze apparatuur onderzoeken de laboratoria humaan materiaal als bloed en weefsel. Wanneer we een apparaat uit de markt halen, moeten we vanzelfsprekend rekening houden met de decontaminatie. We hebben daar een uitgebreide procedure voor die onze service engineer samen met de klant uitvoert. Bij alle verwijderde apparatuur is dan ook een decontaminatieformulier aanwezig. Ook is Roche Diagnostics Nederland tevreden over de terugname van de afgedankte elektr(on)ische apparatuur. Bij ons gaat het vaak om grote en zware instrumenten die op locatie opgehaald worden, aldus De Boer. Dat is in ons geval een prima service. Daarnaast verzamelen we vaak de apparaten op één punt die op deze locatie op bepaalde tijdstippen opgehaald worden. De aanmeldprocedure voor nieuwe plaatsingen en het ophalen van de apparatuur is eenvoudig en snel uit te voeren. De responsetijden zijn goed en we zijn goed te spreken over de inzamelingstermijn. Geert-Jan de Boer, Roche Diagnostics De hoogte van de verwijderingsbijdrage noemt Geert-Jan de Boer redelijk. Het eerste jaar was het hoogste tarief voor zware apparatuur wel een probleem. Nu deze door RTA met ongeveer zeventig procent is verlaagd, is het voor ons geen issue meer. We belasten de bijdrage door aan de klant en hebben het als voorwaarde in de offertes opgenomen. Dit vormt in de praktijk absoluut geen probleem en we krijgen de rekeningen altijd betaald. We kunnen dus wel stellen dat we over het algemeen meer dan tevreden zijn over de verrichtingen van Stichting RTA. Voor ons is RTA afdanken zonder zorgen. < Tabel 2: Verzuimoorzaken, bron: ArboNed Toch kiest Roche Diagnotics Nederland er bewust voor om naar hun klanten niet te communiceren over Stichting RTA. Het is voor ons duidelijk een interne procedure om zo goed mogelijk aan de wettelijke eisen te voldoen, zegt Geert-Jan de Boer. Het primaire belang ligt in dit geval bij de leverancier die verantwoordelijk is voor de verwijdering van de afgedankte apparatuur. Onze contacten binnen ziekenhuizen liggen op laboratoriumniveau en zij zijn niet verantwoordelijk voor de verwijdering. Dit wordt binnen de instelling vaak door een heel andere afdeling verzorgd, voor wie bekendheid met Stichting RTA waarschijnlijk wel nuttig kan zijn

8 MILIEU EN DUURZAAMHEID Inzameling van apparatuur: wat te doen met gevaarlijke stoffen Bedrijven moeten nu met de billen bloot REACH vergroot de veiligheid op de werkvloer Van Vliet Groep verzorgt de inzameling en verwerking van alle afgedankte elektr(on)ische apparatuur. Van weegschaaltjes tot enorme koelapparaten, alles wordt conform wet- en regelgeving én op een milieuverantwoorde manier ingezameld en gerecycled. In de praktijk blijkt dat ook in de apparaten, die via Stichting RTA worden afgevoerd, gevaarlijke stoffen voorkomen. De apparatuur bevat bijvoorbeeld olie, kwik, asbest, koelvloeistof, CFK s, PCB s en batterijen. In het algemeen wordt een stof als gevaarlijk aangemerkt als het een gevaar op kán leveren voor mens, dier en/of milieu. Van Vliet Groep voldoet aan de eisen en mag bijna alle gevaarlijke stoffen vervoeren. Deze stoffen moeten wel onderdeel zijn van het apparaat en mogen niet uit het apparaat kunnen lekken. Losse potjes, flessen en dergelijke zijn niet toegestaan. Ook de vloeistoffen die aanwezig zijn in de (afgeknipte) slangen moeten verwijderd worden. Een uitzondering hierop zijn radioactieve stoffen. Van Vliet Groep heeft geen vergunning om deze (afval)stoffen te vervoeren. Bij dit soort apparaten moet de radioactieve bron, samen met de speciale sticker, van tevoren worden verwijderd. Deze bron zal apart moeten worden afgevoerd door de Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA). De eigenaar, leverancier of producent (ontdoener) moet hiervoor zelf zorg dragen. Via Stichting RTA (Recycling Technologische Apparatuur) kunnen bedrijven eenvoudig afgedankte apparatuur laten inzamelen. Daarmee voldoen bedrijven aan de wet- en regelgeving. Maar is het algemeen bekend dat het inzamelen en vervoeren van de apparatuur (afval) ook onderhavig is aan wet- en regelgeving, zeker als de apparaten gevaarlijk zijn en/of gevaarlijke stoffen bevatten? Gelukkig wordt dit namens Stichting RTA en Shanks, allemaal geregeld door een specialist: Van Vliet Groep. Dit betekent dat bedrijven een verantwoordelijkheid dragen die ook is vastgelegd in het reglement van Stichting RTA. Het reglement probeert onder meer het personeel van Van Vliet Groep te beschermen bij het transport en de demontage. Het is dan ook noodzakelijk dat álle apparaten vrij zijn van biologische, chemische of radioactieve besmetting. Alle apparaten dienen dus schoon en ontsmet te zijn. Als bewijs hiervoor moet de ontdoener een ingevulde en ondertekende decontaminatieverklaring duidelijk zichtbaar op het apparaat bevestigen voordat het apparaat wordt afgevoerd. Deze verklaring geeft aan dat het apparaat schoon is. Bij onzekerheid over besmetting raadt Stichting RTA aan het apparaat toch te ontsmetten en schoon te maken en een decontaminatieverklaring op het apparaat te bevestigen, zodat problemen bij de afvoer voorkomen worden. De decontaminatieverklaring is te downloaden op de website van Stichting RTA ( onder het kopje Downloads. Conform het reglement van de RTA moet de ontdoener apparaten, die gevaarlijke stoffen bevatten, apart aanmelden. Op deze manier weet Van Vliet Groep van tevoren wat ze gaan vervoeren. Elke categorie heeft ook een subcategorie, speciaal voor apparaten met gevaarlijke stoffen. Als op het moment van het aanmelden van het apparaat via de Shanks-RTA-website ( bekend is welke gevaarlijke stof zich in de apparatuur bevindt, is het mogelijk dit op het aanmeldformulier aan te geven. Bedrijven die (gevaarlijk) afval willen afvoeren dat niet onder de regeling van Stichting RTA valt, kunnen altijd contact opnemen met Van Vliet Groep. Zij dragen zorg voor de juiste afvoer en verwerking van deze afvalstoffen. Neem voor meer informatie contact op met Van Vliet Groep via (030) of info@vanvlietgroep.nl < Henri Heussen, Arbo Unie Door Roy Vervoort Aan het woord is Henri Heusen, senior consultant van het Expertise Centrum Toxische Stoffen van de Arbo Unie. Heussen gaf tijdens het seminar REACH in bedrijf! op HET Instrument 2008 een presentatie over de noodzaak van de invoering van de Europese Richtlijn. Uit een RIVM-rapport uit 2005 blijkt dat er jaarlijks vroegtijdige sterfgevallen zijn als gevolg van de oude situatie. Voor de invoering van REACH ging het alleen over het gevaar, nu zijn de risico s veel belangrijker. Een wezenlijke verandering door de invoering van REACH is dat de bewijslast verschuift van de overheid naar het bedrijfsleven. REACH dwingt bedrijven om naar de risico s te kijken, ze te kennen en, indien noodzakelijk, maatregelen te nemen. Ze moeten nu simpelweg met de billen bloot. Gevaar maal blootstelling is risico en daar kunnen ze met REACH niet meer omheen. Op 1 juni 2007 is gefaseerd REACH in werking getreden. Deze nieuwe Europese verordening moet ervoor zorgen dat alle chemische stoffen alleen geproduceerd, gebruikt of in de handel gebracht worden op een manier die geen negatieve invloed heeft op de mens en het milieu. Precies één jaar later, op 1 juni 2008, is de verplichte REACH-registratie gestart. REACH, dat staat voor Registratie, Evaluatie, Autorisatie van CHemische stoffen, is een regeling die een grote impact heeft voor veel bedrijven uit de vier FHI-branches. Veel bedrijven worden nu pas wakker en moeten nu met de billen bloot. De nieuwe richtlijn maakt niet alleen de producenten en importeurs verantwoordelijk, maar ook de gebruikers en distributeurs. Het komt er in de praktijk op neer dat bedrijven die op de een of andere manier te maken hebben met stoffen in preparaten of stoffen in voorwerpen REACH zullen moeten naleven. Hierdoor wordt de rol in de keten veel belangrijker, vervolgt Heussen. De positie die bedrijven innemen bepaalt welke maatregelen ze moeten nemen. We spreken nu over ketenverantwoordelijkheid, waar het voorheen veel individualistischer was. Dat REACH een veelheid aan regelgeving met zich meebrengt, erkent Henri Heussen volmondig. We hebben het over veel papierwerk, de gehele regeling beslaat meer dan duizend pagina s. Omdat de positie in de keten bepalend is, geldt voor ieder bedrijf maar een gedeelte van de hele verordening. Dit neemt overigens niet weg dat het voor de meeste bedrijven nog te veel is. Zij houden zich liever met hun business bezig dan met nog een extra papierwinkel. Dat er een apart seminar tijdens HET Instrument 2008 één week voor de invoering aan REACH gewijd is, betekent dat FHI deze materie van groot belang vindt, ook voor haar leden. REACH is in de wereld gezet om de veiligheid te vergroten en de risico s in te dammen. Ook al is het een grote hoeveelheid nieuwe regeltjes, het vergroot wel degelijk de veiligheid op de werkplek, zegt Heussen. Bedrijven zijn er wel mee bezig, maar helaas wordt een groot aantal nu pas wakker. Algemene informatie over REACH is te vinden op < 14 15

9 CONJUNCTUUR Industrie rekent fors hogere prijzen Producentenvertrouwen verbeterd De afzetprijzen van de Nederlandse industrie waren in mei bijna elf procent hoger dan een jaar eerder. Een maand eerder was de stijging negen procent. Een prijsstijging van meer dan tien procent is na 2000 nog niet voorgekomen. De toename van de afzetprijzen komt vooral door de sterk opgelopen olieprijzen. Zo kostte een vat North Sea Brent olie in dollars gemiddeld ruim 83 procent meer dan in mei In euro s was de prijs 59 procent hoger. De waardevermindering van de dollar ten opzichte van de euro temperde het effect van de duurder geworden olie op de stijging van de afzetprijzen van de Nederlandse industrie. De afzetprijzen van de aardolieverwerkende industrie lagen ruim 37 procent hoger dan een jaar eerder. Als de aardolie-industrie buiten beschouwing wordt gelaten, is de stijging van de afzetprijzen van de industrie geen elf maar zes procent. De afzetprijzen in de voedingsmiddelenindustrie waren ruim negen procent hoger dan in mei Dat is een stevige toename, maar minder groot dan in voorgaande maanden. Bij de afzetprijzen van de chemische industrie lag de stijging in dezelfde orde van grootte. De afzetprijzen van de basismetaalindustrie waren na negen maanden van prijsdalingen weer hoger dan een jaar eerder. Ten opzichte van april stegen de afzetprijzen met bijna drie procent. De prijsstijging van op de Nederlandse markt afgezette goederen bedroeg bijna twee procent en die van geëxporteerde producten drie procent. Bron: CBS.< De stemming onder de ondernemers in de industrie is voor de tweede achtereenvolgende maand verbeterd. Het producentenvertrouwen kwam in juni uit op 5,3, tegen 3,7 in mei. De stemming onder de ondernemers is positief, maar wel minder uitbundig dan begin dit jaar. Het producentenvertrouwen is samengesteld uit drie deelindicatoren: de verwachte productie in de komende drie maanden, het oordeel van de ondernemers over de voorraden gereed product en het oordeel over de orderpositie. De ondernemers waren in juni duidelijk optimistischer over de toekomstige productie dan in mei. Hun oordeel over de orderpositie verslechterde daarentegen iets. Over de voorraad gereed product is hun mening niet veranderd. Het aantal ondernemers dat aangaf dat de orderontvangsten zijn toegenomen was in juni iets groter dan het aantal dat een afname zag. Toch beoordeelden de ondernemers hun orderontvangsten minder positief dan in mei. De index orderpositie (de orderportefeuille uitgedrukt in maanden werk) liep licht op, naar 117,1. Bron: CBS.< Inflatie verder omhoog De inflatie kwam in juni uit op 2,6 procent. Dit is 0,3 procentpunt hoger dan in mei. Deze stijging hing vooral samen met de prijsontwikkeling van benzine. De inflatie wordt berekend uit de stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van dezelfde maand een jaar eerder. Aan de inflatie in juni droegen de in het afgelopen jaar gestegen kosten van vervoer, waaronder brandstoffen, met 0,8 procentpunt het meest bij. Duurdere voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken zorgden voor 0,7 procentpunt van de inflatie in juni en hogere prijzen in de horeca voor 0,2 procentpunt. Ook de categorie diverse goederen en diensten, waaronder verzekeringen, droeg met 0,4 procentpunt substantieel bij aan de inflatie in juni. Andere posten hadden juist een neerwaarts effect, zoals de prijsontwikkeling van recreatie en cultuur en die van communicatie. Om de inflatie tussen de lidstaten van de Europese Unie (EU) te kunnen vergelijken worden geharmoniseerde prijsindices (HICP) berekend. Volgens deze methode was de Nederlandse inflatie in juni 2,3 procent. Dit is 0,2 procentpunt meer dan in mei. De inflatie in de eurozone loopt in hoog tempo verder op. Voor juni berekende Eurostat, het Europees statistisch bureau, een inflatie van vier procent. Het is de hoogste inflatie in de eurozone sinds het begin van de meting in Voor Nederland viel de piek van de inflatie in deze periode in In april en mei van dat jaar waren de geharmoniseerde consumentenprijzen in ons land 5,5 procent hoger dan een jaar eerder. Bron: CBS.< Industriële ondernemers denken fors meer te investeren In het voorjaar van 2008 gaven de ondernemers in de industrie aan dat zij verwachten in 2008 flink meer te investeren. De waarde van hun investeringen zal dit jaar naar schatting uitkomen op iets meer dan negen miljard euro, dit is elf procent hoger dan in In 2007 investeerde de industrie naar eigen zeggen veertien procent meer in vaste activa dan een jaar eerder. De ondernemers in de industrie waren in het voorjaar van 2008 beduidend optimistischer over hun investeringen dan in het najaar van Toen dachten ze nog dat het groeitempo van de investeringen in 2008 zou terugvallen naar vier procent. Het is overigens niet ongebruikelijk dat de ondernemers hun verwachting na verloop van tijd bijstellen, als zij meer zicht hebben op uitstel, vertraging of juist versnelling van de geplande investeringsprojecten. In alle branches van de industrie denken de ondernemers in 2008 meer te investeren, met uitzondering van de aardolie-industrie. Deze sector voorziet een daling van 32 procent. In 2007 stegen de investeringen door de aardolie-industrie nog het hardst van allemaal, waarbij de waarde bijna verdubbelde. Voor 2008 verwachten de ondernemers in de chemische industrie de grootste stijging, zij denken dit jaar 42 procent meer te investeren. Deze stevige toename volgt echter op een daling van 26 procent in In beide branches zijn sterke schommelingen in de investeringen van jaar tot jaar niet ongewoon. Bron: CBS.< 16 17

10 INTERVIEW TOM FRANSEN Is er leven na FHI? Hij was in 2001 de eerste onafhankelijke federatievoorzitter van FHI. Tom Fransen (63) kijkt vanuit zijn eigenhandig prachtig gerestaureerd klooster in Delft met veel plezier terug op zijn vierjarig ambtstermijn als voorzitter. Het voorzitterschap beschouw ik als een hoogtepunt in mijn carrière en een droom die uitkwam. Dat ik ook nog als eerste onafhankelijke voorzitter deze stap heb mogen zetten, was een eervolle taak. Ik zie de voorzittershamer dan ook als een prachtige afsluiting van mijn technische beroepsleven. Het voorzitterschap was een absoluut hoogtepunt kers, fabrieken, leveranciers en afnemers. Dat was mijn wereld, hier was ik goed in, maar het is toch een relatief afgesloten omgeving. Via FHI had ik contact met mijn collega s, maar wel zo weinig dat ik mijn werk goed kon blijven doen. Ik probeerde de invloed van buitenaf zo klein mogelijk te houden om zo mijn wereld klein en beheersbaar te houden. Binnen deze wereld deed ik mijn werk, voelde ik me goed en was ik heel gedreven bezig op een hoog niveau. Ik probeerde mijn wereld klein en beheersbaar te houden Door Roy Vervoort Ik ben begonnen als ingenieur binnen een industrieel automatiseringsbedrijf (Hartmann & Braun, red.), vervolgt Fransen. Maar al heel snel werd ik directeur en dat ben ik gebleven tot het eind van de vorige eeuw. In die overgang zat het overdragen van het bedrijf en het overgaan naar meer bestuurlijke taken, waaronder het voorzitterschap van de federatie. In die periode is Tom Fransen gevraagd om terug te keren in het bestuur van de branche Industriële Automatisering. Ik accepteerde deze uitnodiging en trad in eerste instantie toe als bestuurslid. Maar door het vertrek van de toenmalige voorzitter van het branchebestuur heb ik het stokje als voorzitter overgenomen. In die periode was nog een roulatiesysteem van kracht waarbij de branches om beurten de federatievoorzitter leverde. Omdat de automatiseringsbranche op dat moment aan de beurt was, ben ik op deze positie terechtgekomen. Hamer Op het moment dat Fransen de hamer overnam, is ook besloten dat de federatievoorzitter onafhankelijk moet zijn. Dit betekent dat vanaf 2001 de voorzitter van FHI niet meer aan één van de branches verbonden is, maar van buiten de organisatie afkomstig is. Dat ik de boeken in zal gaan als de eerste onafhankelijke voorzitter van de federatie beschouw ik als een enorme eer. Ik kijk dan ook met heel veel plezier op terug op mijn tijd bij FHI, en niet alleen de periode als voorzitter. Ik ben tijdens mijn beroepsleven ongeveer dertig jaar betrokken geweest bij en heb samengewerkt met FHI, met het voorzitterschap van de federatie als absoluut hoogtepunt. Ik moet dingen goed doen of helemaal niet Dat het leven na FHI ook voor Tom Fransen niet ophoudt, merken we als we proberen om een afspraak in te plannen voor dit interview. De wil om de afspraak in te plannen is vanaf het eerste moment aanwezig maar blijkt aardig lastig gezien de nog altijd volle agenda van Fransen. Ik ben aardig planmatig in mijn leven en in 2005 ben ik, samen met het afscheid bij FHI, uit al mijn technische beroepsactiviteiten gestapt. Ik ben een nieuwe fase in mijn leven begonnen die gedomineerd wordt door het Hoogheemraadschap van Delfland. Hoogheemraad De oud-voorzitter is Hoogheemraad met in zijn portefeuille afvalwater & zuiveringen. Ik ben verantwoordelijk voor de totale rioolwaterzuivering in Delfland. In dit gebied gaat het om vier hele grote rioolwaterzuiveringen die we onderhouden en die moeten zorgen dat de twee miljoen zuiveringseenheden schoon het milieu weer in gaan. In ons geval is dat meestal de Noordzee of de Nieuwe Waterweg. En het is fascinerend om te zien waar een land als Nederland op het gebied van water mee bezig is. We transporteren bijvoorbeeld ons water via enorme ondergrondse buizen, onmerkbaar voor de mensen, door het gehele land. Ik denk dat negen van tien, misschien zelfs wel 99 van de honderd inwoners zich nauwelijks bewust is waarom dit alles zo probleemloos verloopt. Iedereen produceert ongeveer tweehonderd liter afvalwater per dag, gaat Tom Fransen verder. Op jaarbasis praten we dan wel over liter per individu dat in de meest schone omgevingen met biologische reinigingsprocessen resulteert in redelijk schoon water dat weer terug het milieu in kan en in slib dat we verbranden in de slibverbrandingsinstallatie in Dordrecht. Leuk aspect is dat Hartmann & Braun jaren geleden leverancier was van deze installatie. Alles komt weer bij elkaar en we komen elkaar weer tegen. Alleen zat ik toen aan de leverancierskant en momenteel zit ik aan de opdrachtgeverskant. Fransen, sinds 2006 erevoorzitter van FHI, vindt de twee werelden waarin hij actief is en is geweest totaal niet met elkaar te vergelijken. In mijn oude leven had ik te maken met mijn bedrijf, mijn medewer- Droge voeten Maar nu met het Hoogheemraadschap is dat wel wat anders. Ik heb nu te maken met dertien burgemeesters, zestig wethouders, de rijksoverheid, wetgevers, Europa en belangenverenigingen die op een zeer professionele manier meepraten. Met alle plannen komen we nu terecht in milieueffectrapportages, plannenvorming en inspraakprocedures. Dit is een hele andere wereld dan ik altijd gewend ben geweest en ik kreeg steeds meer positieve bewondering voor de mensen die dit ambtelijk en bestuurlijk allemaal voor elkaar krijgen. Persoonlijk vind ik het een verrijking dat ik dit mee mag maken. Samen zorgen we voor droge voeten, een schoon milieu en veiligheid. Tom Fransen volgt de technologiebranche in het algemeen en FHI in het bijzonder nog zeer zeker, maar wel van een afstand. Gezien mijn karakter moet ik dingen of goed doen of helemaal niet, maar absoluut niet half. Langzaam maar zeker wordt de afstand groter en ik realiseer me meer en meer dat er heel veel veranderd is. De wereld waarin ik leefde en werkte is veel groter en dynamischer dan ik me ooit bewust ben geweest. Als je erin zit, telt het per dag door. Kom je twee jaar later in dezelfde omgeving dan ken je niemand meer. En ik vind het ook wel goed zo. Na FHI heb ik een nieuwe wereld gevonden en ik ben nu ook weer bezig met mijn wereld daarna. Voldoende leven na FHI! < 18 19

11 FEDERATIENIEUWS FHI-HRM Actualiteitenseminar: Wij wensen u veel personeel! Zo gezegd en geschreven! Door de redactie van Signalement geselecteerde citaten. Als een voedingsmiddel hetzelfde negatieve effect zou hebben op het aantal nakomelingen als een universitaire opleiding zou de WHO ertegen waarschuwen. Wetenschapsfilosoof Daniel Dennett in Bionieuws van 10 mei Wij vinden onszelf ontzettend belangrijk. Je mag van mij best trots zijn op je land, maar dat betekent niet dat anderen minderwaardig zijn. Frank van Gool, bestuursvoorzitter van Otto Work Force in Forum van 5 juni Nederland heeft meer mensen nodig om de banen in te vullen Het toekomstige structurele tekort aan arbeidskrachten vereist een nieuwe aanpak. Nederland zal voor het eerst in haar geschiedenis een krimpende beroepsbevolking hebben, die leidt tot een structureel andere situatie waarin er meer werk dan mensen is. Daartegenover staat dat ruim de helft van de ondernemers in het midden- en kleinbedrijf de risico s van het aannemen van personeel te groot vindt. Vooral de risico s van ziekte en arbeidsongeschiktheid wegen zwaar. Een op de vier verkoopt nog liever nee aan opdrachtgevers dan nieuw personeel aan te nemen om aan de vraag te voldoen. Door Roy Vervoort Nederland heeft snel meer mensen nodig om alle banen in te vullen. Er zijn steeds minder mensen om het werk te doen en dit zal oplopen tot tenminste zevenhonderdduizend minder mensen in Om onze economie te laten functioneren, in de zorg en onderwijs voldoende mensen te hebben om het werk te doen en om onze publieke voorzieningen betaalbaar te houden, moeten snel vergaande maatregelen genomen worden. Het wordt de ondernemers met personeel momenteel ook niet gemakkelijk gemaakt. Zij moeten voldoen aan tenminste veertig regelingen; 23 van deze regelingen brengen risico s teweeg waarop zij op geen enkele wijze invloed hebben zoals loondoorbetaling bij ziekte, zorg- en pensioenpremie. Daarnaast zijn de kosten en risico s van het werkgeverschap de afgelopen zeven jaar fors toegenomen door nieuwe wet- en regelgeving. En ook op dit moment zijn diverse voorstellen in de maak waardoor werkgevers opnieuw verantwoordelijk gesteld worden voor de bescherming van de positie van werknemers. Het nettoloon is niet het probleem, maar de bijkomende kosten die een steeds groter deel van de loonkosten bepalen zoals de stijgende pensioen- en zorg premies. Voor een werknemer met een nettoloon van 1.450,- per maand komt er voor de werkgever 33 procent ( 440,-) aan extra kosten bovenop. Dat percentage loopt op tot 97 ( 3.330,-) bij een netto salaris van 3.420,-. Ondernemers hekelen in dit verband met name de premies werknemersverzekeringen, die de afgelopen jaren fors zijn toegenomen. De onvindbaarheid van geschikte mensen speelt ondernemers eveneens parten. Door de mismatch tussen vraag en aanbod blijven kansen voor het verhogen van de arbeidsparticipatie onbenut. De essentie van het probleem is dat overheid en vakbeweging veel te veel uitgaan van het aanbod op de arbeidsmarkt en niet de vraag in het bedrijfsleven. De overheid zit te veel in het huwelijk tussen werkgevers en werknemers. De schotten moeten eruit. Zonder ingrepen die het werkgeverschap aantrekkelijker maken, zal het kabinet er dan ook niet in slagen de arbeidsdeelname substantieel te vergroten. Nodig zijn maatregelen die de risico s van personeel beperken, de kosten evenwichtiger verdelen, wet- en regelgeving voor secundaire arbeidsvoorwaarden vereenvoudigen en de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aanpakken. Tijdens het FHI-HRM Actualiteitenseminar op 8 oktober in Groot-Kievitsdal in Baarn zal het accent liggen op de arbeidsproblematiek. Onder de titel Wij wensen u veel personeel! gaat een aantal experts in op de verschillende onderdelen. Gezonde mensen doen hun werk beter, hebben meer plezier en energie, het traditionele wervingsproces werkt niet meer omdat de sollicitant aan de macht is en hoe boeiend het binden van mensen kan zijn. Het is slechts een kleine greep uit het complete aanbod van presentaties. Personeel werven of behouden? Investeren in mensen? Het FHI-HRM Actualiteitenseminar geeft de antwoorden. Neem voor meer informatie over het FHI- HRM Actualiteitenseminar contact op met Mirjam Fiege van FHI, telefoon (033) of per via m.fiege@fhi.nl. < Iedereen wil natuurlijk graag generaliseren, maar je moet parasiet-gastheerrelaties echt allemaal los van elkaar zien. Elke relatie is anders. Evolutiebioloog Jaap de Roode in Bionieuws van 24 mei Ik zag eens een televisieprogramma waarin een gemaskerde illusionist vertelde hoe beroemde trucs werkten. De magie was verdwenen toen ik eenmaal wist waar de spiegels stonden en nadat ik ontdekte dat de assistente een tweelingzus heeft. Geldt voor wetenschap en techniek niet precies hetzelfde? Ir. Ionica Smeets in Technisch Weekblad van 17 mei Ook zullen we moeten aanvaarden dat ons toptalent naar het buitenland vertrekt. We moeten ze niet tegenhouden, maar vooral zorgen dat ze ouder en wijzer terugkomen. Jaap Koelewijn, hoogleraar en lector corporate governance aan Nyenrode en Hogeschool InHolland in Het Financieele Dagblad, FD Geld van 21 juni Een pikante foto of pijnlijke informatie blijft vervelend. Schaamte bestaat sinds Adam en Eva en dat zie ik niet afnemen. Internetdeskundige Henk van Ess in Het Financieele Dagblad, FD Persoonlijk van 21 juni De ene logica dat je je raampje opendraait als iemand naast je het ook doet gecombineerd met de andere dat je je raampje opendraait als je een wind gelaten hebt. Dat zorgt voor humor. Managementconsultant Fons Trompenaars in Volkskrant Banen van 24 juni Ik heb geen zin om mijn hele leven te stoefen over Einstein, Zweistein, Dreistein en dat peloton te vergroten. Het enige zinvolle is iets te maken dat schoonheid heeft. Belgisch kunstenaar Panamarenko in de Technologiekrant van 30 mei Ik vroeg enkele jaren geleden aan onze marketeers of ze voor de vuist weg konden zeggen welk percentage Nederlandse gezinnen aardappels, vlees en groente eet en dan precies tussen half zes en kwart over zes. Onze sushi-eters van destijds kwamen met een schatting van tussen de tien en de vijftien procent. Toen wist ik dat er echt wat moest veranderen. Het juiste percentage is 74,5 procent. Harry Brouwer, chairman Unilever Benelux in Incompany 500 van mei < 20 21

12 FEDERATIENIEUWS NIEUWS VAN FHI PARTNERS RECRUITEN IS MATCHEN Een groeiend aantal activiteiten, meer medewerkers, grotere bijeenkomsten en een hoger echelon externe contacten. Die vier elementen maakten het noodzakelijk dat FHI moest gaan nadenken over verbetering van de kantooraccommodatie. Op de bestaande locatie bleken onvoldoende mogelijkheden om dat in een goede kostenbatenverhouding te realiseren. Na een zoek- en onderhandelingsperiode van een half jaar konden knopen worden doorgehakt. Per 1 september is het kantoor van FHI niet langer gevestigd aan de Uraniumweg 23, op het industrieterrein De Isselt, aan de noordwestkant van Amersfoort, tussen een groeiend aantal autohandelbedrijven. Landgoed Leusderend, pal aan de A28, in het bos, biedt het bureau van de technologiebranches nieuw domicilie, in één van de prestigieuze panden van Marketing Village, opgezet door VODW Marketing. Een volledig nieuw gebouw, veel efficiënter ingedeeld en met ruimschoots meer vergaderfaciliteiten dan voorheen. Het aantal lidbedrijven dat gebruikt maakt van de FHI-vergaderfaciliteiten in het midden van het land was al groeiende. Dat kan nu nog beter worden gefaciliteerd en op een uitstekend bereikbare plek. Meteen na de jaarwisseling, als alle kinderziektes achter de rug zijn, volgt er een officewarmingparty voor alle leden en relaties. Het adres wordt Dodeweg 6B, 3832 RC in Leusden, aan de zuidrand van Amersfoort. Het nieuwe postadres is Postbus 366, 3830 AK in Leusden. Het telefoonnummer waarop FHI te bereiken is, blijft ongewijzigd. < FHI-bureau verhuist van industrieterrein De Isselt naar Landgoed Leusderend Door Richard van den Boomen Dat blijkt uit de verschillende onderzoeken naar arbeidstevredenheid en de interviews die je aantreft in diverse bladen. Werknemers zijn niet alleen bezig met de uitdaging en de beloning die een vacature biedt. Ook de persoonlijke ontwikkeling die in het vooruitzicht staat, speelt een grote rol bij hun keuze. Dat lijkt niets nieuws, echter de werknemer van nu is zich meer bewust van het feit dat stilstand op de arbeidsmarkt tot achteruitgang leidt. Een verklaring kan zijn dat werkgevers heden ten dage niet meer voor hun medewerkers zorgen tot aan het einde van hun economische levensduur. Vroeger was dat anders en als de economische levensduur van een werknemer er op zat, kon deze terugvallen op de Staat. Die stond ook klaar als de technische levensduur korter bleek dan de economische. De zekerheden die werkgevers en overheid boden, verdwijnen in Nederland sneller dan de ijskappen. Of dat erg is, mag ieder voor zich uitmaken. Een direct gevolg van die afnemende zekerheden is dat de werknemer zelf meer te regelen heeft. Hij moet voorzieningen Recruitment wordt er niet gemakkelijker op, riep ik laatst tegen één van mijn vrienden die in de werving & selectiebranche zit. Tot voor kort was het voldoende om een pensioengat te dichten, een rode i op de auto te regelen, onbeperkt mobiel bellen toe te staan en een concurrerend employee benefit pakket in te richten. Die zaken blijven belangrijk, maar geven niet meer de doorslag. treffen voor mindere tijden, moet de arbeidsmobiliteit niet verwaarlozen, moet zijn vitaliteit in de hand houden, hij moet zus en hij moet zo. De verantwoordelijkheid ligt volledig bij medewerker, behalve ten aanzien van roken. Die toenemende verantwoordelijkheid om zelf van alles te moeten regelen is nogal van invloed bij het recruiten. Zoveel mensen, zoveel wensen denk ik dan. Er werd me echter verzekerd dat ik een beer zie die er niet is. Organisaties en werknemers hebben nu namelijk nog meer overeenkomstige belangen. Beiden zijn nadrukkelijker bezig met hun huidig rendement en beiden leggen in het nu een basis voor de toekomst. Met een dergelijke overlap wordt recruitment er in principe juist niet moeilijker op. Mijn werving & selectievriend vat het eenvoudig samen: De werknemer licht gewoon toe wat hem drijft, wat zijn goede en minder sterke eigenschappen zijn, waar hij over enkele jaren wil staan en wat hij daar voor nodig heeft. De organisatie geeft aan wat de huidige cultuur is, wie daarbij past, waar zij in de toekomst wil staan en wat daar voor kwaliteiten bij worden gezocht. De match is eenvoudig te maken en tsjakkaa, anderhalf maandsalaris in the pocket. Ik stond paf, mijn toch wel aardig betoog over de verzelfstandiging van de werknemer en de gevolgen voor het recruitmentproces leken mij wel een boeiende probleemstelling. Leuke intro bij de vrijdagmiddagborrel, maar toch niet. Bij het proosten grapt mijn vriend: Jammer dat die kandidaten meestal zo weinig kunnen vertellen over hoe ze precies in elkaar zitten. Organisaties hebben trouwens ook vaak weinig zicht op de verschillende teamculturen. Je zou beiden af en toe eens een spiegel voor moeten houden. Wat deed jij nou ook alweer? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Castor fiber groep via info@castorfibergroep.nl of (073) < 22 23

13 NIEUWS VAN FHI PARTNERS Hoe te handelen bij transportschade Zonder aantekening op de vrachtbrief doet verzekeraar moeilijk Veel leden van FHI hebben een transportverzekering afgesloten. De reden hiervoor is vrij simpel: de waarden van de te vervoeren goederen is dusdanig hoog dat bij schade (te) weinig schadevergoeding van de transporteur te verwachten is. De aansprakelijkheid van een transportbedrijf is veelal vastgelegd in de Algemene Vervoer Condities (AVC) en de Convention Relative au Contract de Transport de Marchandises par la Route (CMR). De AVC is geschreven voor binnenlands vervoer en de maximale aansprakelijkheid bedraagt 3,40 per kilogram; de CMR voor grensoverschrijdend vervoer en per kilo is de aansprakelijk maximaal ongeveer elf euro. COLUMN Komt een servicetechnicus bij de dokter klant Freek Rooze Helaas komen er nog veel problemen voor bij de afwikkeling van transportschades. Meestal gaat het om de aantekeningen op de vrachtbrief, of liever gezegd over het ontbreken van deze aantekeningen op de brief. Transportverzekeraars hebben er geen problemen mee om een schade te vergoeden, maar willen wel graag dat één en ander controleerbaar blijft. Omdat de verzekeraar vaak van achter zijn bureau een schade afwikkelt, zal hij altijd uit (moeten) gaan van de aangeleverde documenten. Maar om welke transportafspraken hebben we het dan eigenlijk? In de praktijk gaat het bijvoorbeeld om Cost and Freight (CFR) waarbij de verkoper verantwoordelijk is om de goederen vrij te maken voor uitvoer en te leveren voorbij de scheepsdrempel. De koper neemt in deze constructie het verliesrisico op zich zodra de goederen de drempel hebben overschreden en hij is onder meer verantwoordelijk voor de verzekering. Naast CFR kennen we bijvoorbeeld ook nog Free on Board (FOB), Carriage Paid to (CPT) of Cost, Insurance and Fright (CIF). FHI-partner HBR Branche Verzekeringen verzorgt op maat gesneden informatie over de verschillende transportafspraken. Het belangrijkste document voor het erkennen van een schade is de vrachtbrief. Als de ontvangende partij geen aantekening heeft gemaakt over een beschadigde ontvangst dan kan de verzekeraar de schade afwijzen. Er is namelijk getekend voor een goede ontvangst en de schade kan ook later ontstaan zijn door een eigen fout. Hierdoor kunnen zakelijke onenigheden met relaties ontstaan. HBR Branche Verzekeringen adviseert alle FHI-bedrijven met klem om dit duidelijk met hun relaties te communiceren. Binnen bedrijven bestaat vaak veel onwetendheid wie verantwoordelijk is voor de kosten en het verliesrisico tijdens het transport. Heldere communicatie op dit gebied kan veel problemen voorkomen. Nadere informatie: HBR Branche Verzekeringen BV Ruud Rooker of Eliab Salamony telefoonnummer: (023) adressen: of < HBR Branche Verzekeringen BV is gespecialiseerd in bedrijfsverzekeringen. In elk Signalement zal zij een aantal bedrijfsrisicoaspecten behandelen. Daarnaast kunnen leden verzekeringsvragen stellen die in Signalement behandeld zullen worden. < Er komt een servicetechnicus bij een belangrijke klant voor de installatie van een instrument dat acht weken ervoor is aangeschaft. Het is een van de eerste instrumenten van een compleet nieuwe lijn die de leverancier met redelijk veel tamtam heeft geïntroduceerd. Omdat de klant al jaren zaken doet met deze leverancier, durfde men het risico van zo n exemplaar uit de eerste serie wel aan. Toch staat de klant enigszins gespannen te kijken als de technicus de stekker in het stopcontact steekt en het apparaat aanzet. Lichtjes gaan aan, het beeldscherm licht op en het gezoem van een ventilator is met enige moeite te horen. De engineer speelt een beetje met de software en doorloopt enkele menu s. Tot dat moment heeft hij voor de klant nauwelijks aandacht gehad. Plotseling draait hij zich om en zegt met een verbaasde glimlach: Goh, deze doet het. Het verhaal is waar gebeurd. Toch moet ik er bij aantekenen dat engineer en klant elkaar goed kenden. De engineer was zeer ervaren en had een uitstekende reputatie. Als technicus en ook als stoïcijnse grapjas. Na een eerste schrikreactie begreep de klant snel dat de engineer een van zijn droge grappen had gemaakt. Ze konden er samen hartelijk om lachen en nog jaren daarna sprak de klant met veel genoegen en lof voor de leverancier over dit voorval. De invloed van technici op klanten is groot. Daarbij maakt het niet veel uit of het gaat om service- of applicatietechnici. Ze worden sterk gewaardeerd om hun kennis en het oplossen van problemen. Ze genieten al snel het vertrouwen van klanten en worden eerder geloofd dan verkopers. Juist dat maakt ze potentieel geschikt voor iets commerciëlere taken. Denk daarbij aan het vergroten van de vraag- en luistervaardigheden, het aanzetten tot een meer proactieve instelling en het ontwikkelen van een antennefunctie voor potentiële omzet. Er zijn goede ervaringen met trainingen die stapsgewijs leiden naar een vergroting van dergelijke communicatieve vaardigheden. In een tijd waarin het steeds moeilijker wordt om goede commerciële technici voor verkooptaken te vinden, kan het inzetten van deze groep een oplossing zijn om verkoopkansen binnen de bestaande klantengroep te achterhalen. Ik heb in het verleden zelf meerdere malen een goede fles drank als bonus moeten uitdelen omdat mijn service engineers leads aanbrachten voor uitbreidingen, accessoires of onderhoudscontracten. Ik had het er graag voor over. En u? info@salessupport.nl < 24 25

14 INDUSTRIEBRIEF Maria van der Hoeven presenteert Industriebrief FHI pleit voor combinatie van dynamiek en consistentie in beleid Maria van der Hoeven presenteert de Industriebrief Complexe materie MUNTZ Heldere boodschap Het is gelukt. In de Industriebrief van het kabinet aan de Tweede Kamer is de arbeidsmarktproblematiek benoemd als prioriteit nummer één. Of dat ook betekent dat het probleem adequaat wordt aangepakt, laat staan wordt opgelost, is vers twee. Ook in de uitvoering van het beleid ten aanzien van innovaties in de sleutelgebieden zou FHI graag meer dynamiek zien. Jaarlijkse herijking van het beleid, met behoud van een consistente middenlange termijn visie, zou verankerd moeten worden in het Haagse denken en doen. Door Kees Groeneveld Minister Maria van der Hoeven greep de, mede door FHI georganiseerde, halfjaarlijkse Industriepoort bijeenkomst van eind juni aan om de door haar ministerie voorbereide kabinetsvisie op het industriebeleid publiek te maken. De verschillende ondernemersorganisaties, waaronder FHI, VNO-NCW en MKB Nederland zijn intensief betrokken geweest bij de voorbereiding. De kritiek uit die hoek kon dus niet anders dan mild zijn en was dat dan ook. Onderwijs en arbeidsmarkt De twee onderwerpen die FHI begin 2007 inbracht in het regeerakkoord komen prominent terug in de Industriebrief: de problematiek van onderwijs en arbeidsmarkt en de overheid als innovatieve opdrachtgever. De invulling die de beleidsnotitie aan deze onderwerpen geeft, is nog weinig concreet, indirect en ook wat voorspelbaar. Qua onderwijs en arbeidsmarkt wordt tamelijk eenzijdig de bal neergelegd bij het onderwijs en ontbreekt de incentive voor bedrijven om hun verantwoordelijkheid terug te pakken. Of de ruimte die FHI hierin samen met andere branches probeert te nemen wordt gehonoreerd, blijft nog onzeker. In de tekst die gaat over de overheid als launching customer is een wel erg eenzijdige koppeling gemaakt naar duurzaamheid als leitmotiv, waartegen technologische innovatie het blijkbaar heeft moeten afleggen. Groot probleem daarbij is de moeizame definiëring van het begrip duurzaamheid. Dat de minister haar presentatie begon met de evenwichtige aanduiding van procesindustrie en maakindustrie als scope voor het beleid, beschouwt FHI als winst. Rondom de vorige Industriebrief van minister Brinkhorst en in de aanloop naar deze editie is er door de technologiebranches herhaaldelijk op gewezen dat een eenzijdige focus op de maakindustrie uit het lood is en een belangrijke kurk van de Nederlandse economie miskent. Logisch dat Colette Alma, directeur van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) zich dankbaar toonde. Meer evenwicht en positieve stimulansen Verschillende elementen in de Industriebrief kunnen ronduit worden benoemd als positieve stimulansen voor de kenniseconomie: meer geld voor WBSO, voor Innovatievouchers en voor Innovatie Prestatie Contracten; volop aandacht voor de innovatieprogramma s in de sleutelgebieden; de terugkeer van kredietfaciliteiten vanuit de overheid voor risicovolle technologische innovaties; een groeiversneller voor honderd bedrijven om door te groeien naar een jaaromzet van meer dan twintig miljoen euro. FHI mist bij laatstgenoemde beleidsvoornemen, voorbereid door het InnovatiePlatform, de betrokkenheid van de branches en de nuance dat continuïteit in technologiebusiness niet primair gebaat is bij een gang naar de aandelenbeurs. Op enkele plaatsen doet de Industriebrief mee aan de ook elders door FHI gesignaleerde verwatering van het begrip innovatie. Zo wordt in de nota een programma voor een dienstenpensioen gerangschikt onder innovatiebeleid en blijkt men van plan te zijn vouchers in te zetten voor sociale innovatie. De doelen zullen ongetwijfeld legitiem zijn, maar het innovatiebeleid wordt er niet slagvaardiger op als de scope voortdurend wordt opgerekt buiten de technologie. Een niet onbelangrijk element dat ook via VNO-NCW en MKB Nederland in de voorbereiding is gedefinieerd, is niet terug te vinden in de Industriebrief: de consequenties van de trend naar opsplitsing, schaalverkleining van bedrijven. Een belangrijk gegeven voor de dynamische herijking van het beleid Kijk voor de volledige tekst van de Industriebrief op < muntz.nl 26 PvdA - Kamerlid Pauline Smeets vraagt Kees Groeneveld om commentaar 27

15 HAAGSE BABBEL: INTERVIEW CHARLIE APTROOT Er is in Nederland een goede boterham te verdienen Charlie Aptroot pleit voor minder regels en meer concurrentie Hij omschrijft zich als een parlementariër voor de ondernemer en heeft van het drastisch terugbrengen van de zeer uitgebreide wet- en regelgeving zijn stokpaardje gemaakt. Voormalig ondernemer Charlie Aptroot (57), die sinds januari 2003 namens de VVD in de Tweede Kamer zit, onderkent het belang van de technologische bedrijven in Nederland. Overheid en politiek moeten meer hun steentje bijdragen om de technologische bedrijven te laten floreren, maar het bedrijfsleven heeft het spiegelbeeld aan taken. Ook zij moeten nog actiever worden, waarbij communicatie het sleutelwoord is. Een volksvertegenwoordiger met heldere standpunten, vaak in lijn met de belangen en standpunten van FHI. Soms daarvan afwijkend, maar dat maakt de babbel boeiend. Door Roy Vervoort De basistaak voor de politiek ligt in het onderwijs, stelt Aptroot. Daar hebben we steken laten vallen en dat moeten we herstellen. De overheid moet de eerste stap zetten en het bedrijfsleven uitnodigen, maar ook de bedrijven zullen initiatief moeten nemen. Zonder een actief bedrijfsleven gaan we het niet redden; we moeten intensiever samenwerken en goed communiceren. Als de politiek dan ook nog het vestigingsklimaat optimaliseert en randvoorwaarden schept zodat het voor ondernemers fiscaal gunstiger is, dan komen we er wel. Er is in Nederland een goede boterham te verdienen. Iedereen zal op zijn manier een bijdrage moeten leveren, maar alles zal wel op schaal moeten gebeuren. Het is duidelijk dat de grote bedrijven veel meer tijd, geld en mensen vrij kunnen maken dan kleinere, maar we moeten het samen doen. Want we kunnen het ons niet veroorloven om de technologie in Nederland kwijt te raken. Zaken waarvan het niet echt nodig is om ze te regelen, moeten we ook niet willen regelen, gaat Charlie Aptroot verder. Een groot deel van de wet- en regelgeving slaat nergens op en is zo gedetailleerd dat we door de bomen het bos niet meer zien. Goede regelgeving die de veiligheid vergroot of het Geen CAO? Gefeliciteerd milieu beschermt, moeten we handhaven. Het overgrote deel is overbodig en de politiek moet de moed hebben deze af te schaffen. Collectieve arbeidsovereenkomst FHI is één van de weinige branches die geen collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) kent en VVD er Aptroot juicht dit toe. Gefeliciteerd, reageert de parlementariër. Vaak is maar een klein gedeelte georganiseerd en deze minderheid maakt afspraken die aan iedereen worden opgelegd. De CAO s zijn bedoeld als basisarbeidsvoorwaarden, maar ze zijn inmiddels opgetuigd tot boekwerken van meer dan honderd pagina s. Alles is geregeld en als basis zijn ze nauwelijks meer te hanteren. Naar mijn idee moet een CAO maximaal twintig pagina s beslaan, vervolgt het Kamerlid. We moeten echt terug naar de basis. Werknemers zijn steeds beter opgeleid en mondiger en regelen het zelf wel, zeker in het midden- en kleinbedrijf (mkb). Bij de multinationals ontkom je er niet aan om het een en ander op papier te zetten en te regelen, maar bij het mkb is dat onzin. Het poldermodel heeft absoluut zijn beste tijd gehad. Ondernemers en werknemers hebben dit al achter zich gelaten, terwijl de organisaties nog vrolijk verder polderen. TNO Over een ander hot item binnen FHI, de jacht op het intellectueel eigendom door overheidgefinancierde instellingen, heeft de VVD er ook een uitgesproken mening. In veel gevallen zal het intellectueel eigendomsrecht automatisch bij de TNO s terechtkomen als bedrijven dergelijke instituten inschakelen. Dat moet veranderen en daar wil ik me zeker sterk voor maken, zegt Aptroot. Wie betaalt, bepaalt en dat geldt ook in dit geval. Ik krijg hier regelmatig klachten over te horen van vooral mkbbedrijven. Deze bedrijven beseffen vaak niet dat ze met het ondertekenen van het contract het intellectueel eigendomsrecht aan TNO overdragen. Meer concurrentie is gezond, zegt het Tweede Kamerlid. Waarom moeten bedrijven naar TNO terwijl ze ook universiteiten in kunnen schakelen. De overheid moet het juist stimuleren dat universiteiten en bedrijven intensief samenwerken zodat kennis in de praktijk wordt gebracht. De schakel tussen de wetenschappers en het bedrijfsleven ontbreekt te vaak. Charlie Aptroot vindt dat universiteiten meer geld uit de markt moeten halen en dat iedere universiteit moet beschikken over een bedrijvenpark zodat studenten door kunnen groeien. Vijver Het vinden van goed gekwalificeerd personeel is voor veel technologiebedrijven vandaag de dag lastig en ze zitten te springen om hoogopgeleide werknemers, ook uit Roemenië en Bulgarije. Deze zijn in Nederland onvoldoende te vinden, maar de uitbreiding van de Europese Unie vergroot de vijver. We moeten de Bulgaren en Roemenen nog maar even buiten de deur houden, zegt Aptroot. Dat is misschien jammer voor de bedrijven, maar ik denk dat het nu openen van de grenzen voor mensen uit deze twee landen slecht is voor Nederland. In de stroom die dit op gang brengt, zitten te veel laagopgeleide mensen en ik ben bang dat de criminaliteit toe zal nemen. Overigens is het nu al mogelijk is om binnen enkele weken een werkvergunning te regelen voor buitenlandse kenniswerkers als het goed onderbouwd is stelt de volksvertegenwoordiger. Voorlopig is het nog niet nodig om ook voor de Bulgaren en Roemenen de grens open te zetten omdat de Europese Unie nog niet zo lang geleden met tien nieuwe landen uitgebreid is. De vijver is op dit moment nog groot genoeg. Charlie Aptroot is momenteel bezig aan zijn tweede termijn als Tweede Kamerlid namens de VVD en voorlopig is hij nog niet voornemens afscheid te nemen. Als je op de lijst gaat staan en je wordt gekozen dan heb je toch een contract met je eigen partij gesloten voor de volle vier jaar. Ik zal niet snel weggaan, maar zeg nooit nooit. Ik heb de intentie om mijn tweede termijn netjes af te maken en zolang ik gelukkig ben in mijn rol zal dat ook wel gebeuren. Vorig jaar heb ik op het punt gestaan om de Kamer te verlaten omdat ik me niet kon vinden in een standpunt van de partij. Het was echt kantje boord, maar we zijn er gelukkig uitgekomen. < Bijdrage leveren Ook voor de kleinere bedrijven ziet het Kamerlid een rol weggelegd. Ook voor de minder grote jongens kunnen contacten met onderwijsinstellingen in hun voordeel werken, zeker met het oog op de toekomst

16 ogen tekort op HET Instrument 2008 Er was zo verschrikkelijk veel te zien en te beleven op HET Instrument. Je zou alles wel vastgelegd willen hebben op film met je camera, op je pc. Complimenten alom voor de exposanten. Schitterende stands en voor wie er enige kijk op heeft: iedereen had zijn best gedaan om met beperkte budgetten de meest ongelooflijke presentaties te realiseren. Als je dat ziet, dan realiseer je je hoe onze technologie is voortgeschreden. Alles is te visualiseren en met weinig geld kun je het duizenden malen groter en duidelijker laten zien dan de werkelijkheid. Het wordt popelen naar Liever niet weer in de meimaand, waarin we het zo druk hebben dankzij de vele vakantiedagen. Zien of het lukt uit die periode weg te komen < 30 31

17 Novelties in Technology Ad via FHI De noviteitengalerij Novelties in Technology was een succesnummer op HET Instrument. Veel inzendingen van exposanten met hoge nieuwheidswaarde. Ook veel Nederlandse producten daarbij. Onder de stimulans van de Albert Einsteinlookalike werd er op de beursvloer druk gestemd op de nieuwste stemcomputer van Nedap. De veldsterktemeter van de Nederlandse firma D.A.R.E!! werd winnaar in de categorie industriële automatisering. Bronkhorst Cori-Tech werd winnaar in de industriële elektronicaklasse met de Cori-Flow vloeistofmeter. De Phemon elektronenmicroscoop van FEI Company kreeg de meeste stemmen van de inzendingen in categorie laboratoriumtechnologie. < 33

18 vervoersproblemen Testen in een gesimuleerde omgeving. Een miniatuur Ferrari in een sterk verkleinde windtunnel. Op HET Instrument zie je hoe dat allemaal werkt, hoe het nabootsen van de werkelijkheid resultaat oplevert waarmee je de werkelijkheid te verbeteren. Helaas, de werkelijkheid doet het veel slechter dan zou kunnen met onze technologie. De werkelijkheid staat de toepassing van onze technologie zelfs in de weg: veel mensen die HET Instrument hadden willen bezoeken, hebben onverricht ter zake halverwege hun reis rechtsomkeert gemaakt. De vervoersproblemen waren te erg. Treinen, bussen, wegen, alles was gestremd, vooral op de dinsdag en de woensdag van de beurs. Er is veel werk aan de winkel voor onze transporttechnologen < generatie Einstein Ze waren er heus wel op HET Instrument. Minder in aantal dan we zouden wensen, nodig hebben, maar toch En ze zijn echt slimmer, sneller en socialer dan die lui van tien, twintig jaar ouder. Het viel echt op, dat het bezoekende publiek zich aan het verjongen is. Harde cijfers hebben we niet. De bezoekers zijn niet gevraagd naar hun leeftijd. We moeten het doen met indrukken en met de observatie dat er eindelijk ook meer gekleurde Nederlanders rondliepen. Opvallend genoeg, maar in lijn met eerdere ervaringen, meer allochtone meisjes dan jongens. Is die verjonging misschien de verklaring voor het slinkende totaal aan bezoekers? Toch meer kinderen zien te krijgen < we came to win the game Bezoek van scholen, een prachtig concept op de beurs HET Instrument. Bijna duizend scholieren, studenten, mbo, hbo, lab, techniek kwamen georganiseerd, gemotiveerd, geïnstrueerd naar de show. Het was leuk en er was iets te winnen. Vele tientallen standhouders hadden zich expliciet en intensief voorbereid op de ontvangst van toekomstige medewerkers, misschien wel klanten van de toekomst. De fun straalt er af. Zo hoort het ook. Oké, dit was een winnend groepje, maar ze gedroegen zich allemaal als winnaars. Let ook op het evenwicht tussen mannen en vrouwen. Het komt alleen door de leeftijd dat de jongens op de foto iets meer verlegenheid tonen. < 34 35

19 Belevingsmarketing vanuit Industriële Elektronica Belevingsmarketeer bezorgt de bezoeker op HET 2008 illusies Belevingsmarketing is een marketingstrategie die geheel inspeelt op de beleving van de consument en de toekomstige klant. De aanpak die voor de beurs HET Instrument 2008 gekozen is, heeft sterk te maken met deze nieuwe strategie. Deelnemers aan het Testtechnologie Paviljoen verrichten testen aan reserve onderdelen van een zonneauto, waarbij in het centrale deel van het paviljoen de Twente One te bezichtigen was. Het doel was de fantasie van de bezoekers te prikkelen met een leuk technisch product en boeiende Rock & Roll of Technology Technologie is fascinerend en dat kun je op allerlei manieren onder de aandacht brengen. Snel in elkaar geflanste persberichten hebben een even grote kans als zwaar voorbereide perscampagnes. Laat zien wat je hebt. De wereld is open en via internet en YouTube kun je het nog beter laten zien dan voorheen. Oscar Kneppers van Bright Magazine gaf de boodschap dat leden van de elektronicabranche in de hipste stroom zitten: het gevoel van de Rock & Roll of technology mag wel eens beleefd worden. Die uitdaging werd in de brancheledenvergadering waar Kneppers optrad, testen op dat product. Deze opzet werkte gedeeltelijk. Uit de reacties was vast te stellen dat menig bezoeker de zonneauto zeer interessant vond. Men wilde ook graag de uitdager van de wereldkampioen bezichtigen, maar het was niet de magneet die we hadden verwacht. Wellicht kwam dat doordat de zonneauto verborgen leek in de houtbouw van het paviljoen. Meer aandacht en zichtbaarheid aan de auto had de beleving van de bezoeker beter kunnen stimuleren. Vanuit de clusters elektronica componenten en elektronicaproductie is een andere activiteit georganiseerd. Door sponsoring van negentien deelnemers zijn voor de beurs tweeduizend Accelerometers geproduceerd. Deze gadgets waren door de bezoeker samen te stellen, nadat de zes onderdelen bij zes verschillende stands (deelnemers aan het project) werden opgehaald. De bezoekers aan HET Instrument moesten zich daarvoor apart voor de beurs aanmelden. De beleving was sterk te noemen. Uiteindelijk hebben ongeveer bezoekers zich teruggekaatst door een lid, die aangaf dat hij dat gevoel vooral ondersteunt door hippe applicaties zoals de Wii spelcomputer, mobiele telefoons en wat dies meer zij. Het optreden van 1uptoys liet zien, dat met sensoren en andere basic elektronica geweldig speelgoed te maken is. Met de air-drum werd een levendig concert gegeven. Als de air-guitar het ook had gedaan, was White Snakes een mogelijkheid geweest. Zie op YouTube met als zoekterm 1uptoys. De Rock & Roll of technology zit ook in de FHI-branche voor Industriële Elektronica. Er zijn vele voorbeelden van. De uitdaging van Oscar Kneppers kan opgepakt worden door een persbericht naar Bright te sturen via of naar postbus 14727, 1001 LE in Amsterdam. < aangemeld voor de Accelerometer, omdat men het gewoon leuk vond. De een was benieuwd naar de onderdelen, een ander wilde het vooral in elkaar sleutelen en een derde zag toepassingen voor de eigen organisatie. Dat de beleving positief was, zagen de deelnemers aan de manier waarop de bezoekers op de stands afkwamen. Men wilde graag komen, omdat er iets leuks te halen was. De gadget paste in de beleving van de bezoeker. Zodoende werden gesprekken gevoerd met potentiële klanten, die anders niet zomaar bij de stands van de deelnemers waren gestopt. Hierdoor werden kwantiteit en kwaliteit van bezoek gecombineerd. Daarnaast was er een spin-off mogelijk gemaakt naar andere exposanten in het cluster van componenten en productie. Het voordeel voor de branche Industriele Elektronica zat in het profiel. Met de belevingsmarketing konden de specifieke bezoekers voor elektronicabedrijven herkenbaar bereikt worden. Door de aanmeldingen vooraf was het ook meteen duidelijk welke bedrijven en personen interesse hadden voor de activiteiten. Voor de beurs Electronics & Automation zal dit concept verder worden uitgezet en gecombineerd met activiteiten vanuit de clusters Test & Measurement en de Development Club. < COLUMN Breed Als de ontwikkeling van de index in een grafiek gezet wordt, is deze ontwikkeling sterk te vergelijken met het trendonderzoek voor de branche Industriële Elektronica. De branche kende van 2001 tot 2003 een sterk dalende omzet en was daarmee een voorspeller van de economische crisis van 2002 tot De ene voorspeller lijkt de andere te volgen, voordat het in de politiek en landelijke pers wordt opgepakt. Als boodschapper zou ik vooral willen zeggen: resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst. Dat geldt voor zowel de positieve als de negatieve ontwikkelingen. Het is wel boeiend om er iets mee te doen. Dat geldt voor een individueel bedrijf en voor een branche. De AEX heeft een dalende lijn ingezet, maar de pieken omhoog en omlaag lijken minder hoog te zijn dan zeven jaar geleden. Dat geldt voor de Dow Jones index juist weer andersom. Die grote verschillen tussen pieken en dalen hebben in mijn beleving te maken met zakelijke emotie, dat de structuur van onze economie blijkbaar niet zo sterk is als we gedacht hadden. Dat lijkt mijns inziens nu anders te zijn. In mijn column aan het begin van het jaar haalde ik al aan dat de leden van de branche Industriële Elektronica veel breder georiënteerd zijn dan in Een grote diversiteit aan markten en toepassingen geeft een stabielere basis voor tegenvallers. Bij breedte in je aanbod en applicaties is de kans op hoge pieken en diepe dalen gewoon minder groot. Je hebt wel de pieken nodig, om de speelruimte te krijgen breed te worden. Deze boodschapper wil dus vooral niet adviseren om zo breed te zijn dat je een grote dikke lijn ervaart. Ondernemersgeest, bedrijvigheid en innovaties geven juist de mogelijkheid om van op en neer gaande lijnen gebruik te maken. Dat doen de handelaren van de AEX ook. < Paul Petersen In het begin van het jaar haalde ik de AEX aan met economische inschattingen. Dat ga ik nu weer doen. In 2000 begon de AEX te dalen. Een jaar voor 9/11 en een jaar voordat de economische crisis zich begon voor te doen. In 2001 en 2002 zette de daling (met oplevingen) zich door. Van 2003 tot en met 2007 zette de AEX een mooie lijn neer, die eind 2007 opeens begon te dalen. Met oplevingen blijft deze daling zich voortzetten in

20 Vanderlande Industries raadpleegt Development Club Lemmer Zeilschool bevestigt reputatie als playground for business Het was weer volledig raak! De jaarlijkse jamboree van de Development Club, de laatste jaren gecombineerd met een DevLab-sessie, staat borg voor transpiratie en inspiratie, kameraadschap tussen halve concurrenten, volkomen onverwachte nieuwe doorkijkjes in technologie en businesscases, ouderwets doorzakken aan de bar, de volgende ochtend gewekt worden met harde muziek, met een houten kop de zeilboot in, in Woudsend weer bij je positieven komen, aan het eind van de vrijdagmiddag je afvragen hoe het mogelijk is dat het maar twee dagen waren waarin er zo veel gebeurde. Het gaat over de twee dagen die de Development Club en haar spindochter DevLab elk jaar in juni doorbrengen in zeilschool De Kikkert in Lemmer. Sensorclub acclimatiseert in De Lier Draadloze sensornetwerken: stand van zaken, toepassingen, mogelijkheden De verwachting is dat het gebruik van draadloze sensornetwerken in tal van toepassingen exponentieel zal toenemen. Reden genoeg om een thema van een ledenbijeenkomst van de Sensor Technologie Club aan draadloze sensornetwerken te wijden, waar zijn we nu anno 2008, welke toepassingen zijn er te noemen. Gastheer van deze meeting was Priva. Priva biedt zowel in de agrarische markt, de utiliteitsbouw als de industrie totaaloplossingen voor een effectieve procesbeheersing op het gebied van water, klimaat, energie, arbeid en management. Concreet inhoudelijk werkte het DevLab deze keer aan een interne SWOT-analyse met het oog op de technologische doorbraak die binnen DevLab op handen is. Een gemeenschappelijke analyse van eigen sterktes en zwaktes was noodzakelijk om een door alle leden gedragen basis te definiëren voor de stap naar een succesvolle commerciële venture richting de wereldmarkt, met name voor de WSN, wireless sensor networks technologie van DevLab Mensloos ompakken Meest opvallende businesscase die de Development Club leden werd voorgelegd om over te brainstormen, was deze keer die van Vanderlande Industries. De wereldwijd bekende logistieke automatiseerder, vooral bekend van de transportbanden op vliegvelden, kwam naar Lemmer met de vraag of de DevClubbers zouden kunnen helpen het moeilijkste deel van het logistieke proces, het ompakken, opnieuw aan te pakken en mensloos te maken. Uiteraard kwamen er voldoende ideeën op tafel om een vervolgafspraak te kunnen maken. De binnen FHI beroemde Willem van Raalte van DaVinci Europe kwam als laboratoriumautomatiseerder met een vergelijkbaar probleem op de proppen, in een totaal andere setting: de logistiek van monstervoorbereiding en -analyse in het lab. Daar missen nog wat integratiestappen die heel nauw luisteren, bijvoorbeeld als je te maken hebt met bloedmonsters. Eerdere positieve ervaringen van Van Raalte met de Development Club hadden hem naar Lemmer gelokt. Hij werd niet teleurgesteld. De groep die zijn vraag oppakte werd steeds enthousiaster en is al aan de slag met de oplossing. Microbrandstofcellen De derde case was vooral technologisch interessant. Via de designergroep O2 was promovendus Bas Flipsen van de TU Delft naar de zeilschool gekomen. Bas werkt aan een microbrandstofcel die geschikt moet zijn voor mobile devices zoals MP3 spelers. Vooral de DevLab technologen die aanwezig waren, kwamen met gespitste oortjes op zijn verhaal af. De oplossing is niet triviaal. Ook Bas is er nog lang niet en DevLab speurt de hele wereld af naar aanknopingspunten om de miniatuurvlinder Atalanta en de WSN-nodes van energie te kunnen voorzien die superklein en superlicht is. Liefst zou je natuurlijk energie uit de omgeving halen, energy scavaging willen toepassen. De brandstofcel kan een technologie zijn op de weg daarheen. Bas is inmiddels, na Lemmer, al bij DevLab op bezoek geweest. Ook dat verhaal krijgt dus een vervolg. Het lijkt er op dat DevLab, de Development Club en het ondersteunende FHI-management de goede formule te pakken hebben om op basis van technologie business te genereren met behulp van onderling vertrouwen en clustervorming. Het aardige is dat het een positieve vicieuze cirkel is geworden. Het succes in de case-aanpak, in combinatie met gezamenlijke onderlinge gezelligheid, leidt tot nog meer vertrouwen en onderlinge binding. Die binding en dat vertrouwen maken de kans op succes weer groter. Wie er niet was, heeft iets gemist. Alsnog aanhaken kan, maar vraagt wel extra energie. < Roland van Straaten van Chess gaf een historisch overzicht van de ontwikkelingen van wireless sensor networks (WSN). Tijdens zijn presentatie vertelde hij over de hype WSN en de ontstaansgeschiedenis vanaf 1899 toen Marconi begon met het versturen van Morse codes tot Zigbee in Nederland blijkt groter te zijn dan we denken op draadloos gebied; de activiteiten van de universiteiten, Wireless LAN van AT&T, Greenpeak, SOWNet, DevLab, et cetera zijn toonaangevend op wereldniveau. Als één van deze genoemde partijen kwam SOWNet deze bewering hoogst persoonlijk bevestigen: Winelis Kavelaars vertelde over de mogelijk- en onmogelijkheden van self organising wireless networks, de toepassingen in de ijkdijk en in kassen en verschillende standaards die er zijn. Rick Wolleswinkel van Octalix begon zijn presentatie met de vraag waarom we eigenlijk nog eigenlijk energie verspillen anno Volgens hem zijn draadloze sensornetwerken de oplossing als het gaat om het besparen van energie in kantooromgevingen. What s next, vroeg Roland van Staaten aan zijn kristallen bol: meer apparaten (draadloze sensoren) aangesloten op het internet dan mensen, sensoren gevoed door mensenkracht, communicatie overal en altijd... maar wanneer de draadloze sensoren echt booming worden, dat blijft de vraag. De Sensor Technologie Club houdt dit in ieder geval goed in de gaten.< De gloednieuwe Priva Campus in De Lier Een heel klein hoekje van de omvangrijke ontwikkelafdeling van Priva 38 39