en de dingen die maar niet voorbij gaan Rinie Geenen, Universiteit Utrecht NBMF, 7 december 2012

Transcriptie

1 Over pijn en moeheid en de dingen die maar niet voorbij gaan Rinie Geenen, Universiteit Utrecht NBMF, 7 december 2012

2 Pijn Rubberen hand illusie

3 Pijn (artrose) Ilizarov Hyperlink

4 Inhoud Over pijn en moeheid 1. Pijn bij artrose 2. Effect interventies fibromyalgie 3. Moeheid bij reuma NBMF

5 Inhoud Over pijn

6 Pijn Definitie Pijn is een lichaamsreflex (Goldstein, 1920).

7 Pijn Definitie Pijn is een onaangename zintuiglijke en emotionele ervaring (IASP).

8 Pijn Fysiologie 6. Connecties 5. Controle 4. Beleving 3. Waarneming 2. Overbrenging 1. Gewaarwording Geenen & Bijlsma Ann NY Acad Sci 2010; 1193:98-110

9 Pijn Pijn en het brein Zes argumenten om in geval van pijn bij artrose niet alleen perifeer maar ook centraal te kijken. ZONDER BREIN GEEN PIJN

10 Pijn Argument 1 Individuele verschillen in pijn zijn nauwelijks te verklaren uit individuele verschillen in schade Pijn Schade

11 Pijn Argument 2 Pijn is zelfs te zien in de hardware van het brein Hoeveelheid grijze stof (mm 3 ) Gezond Pijn Leeftijd

12 Pijn Argument 2 Dierstudies Draganski 2004 Colombe 2006 (ouderen) Boyke 2008 De Lange 2008 (CGT bij CVS) Rodriguez-Raecke 2009

13 Pijn Argument 3 Er is bij artrose sprake van verhoogde pijngevoeligheid (sensitisering): prikkels op niet beschadigde plekken: drukpijn, hitte etc Sensitisatie Gezond NMDA geblokkeerd

14 Pijn Argument 4 In prospectief onderzoek lijken psychologische variabelen een toename van pijn te kunnen opwekken Wise et al. Osteoarthrtis Cartilage 2010;18:883-7

15 Pijn Argument 5 Artrosepijn heeft relatief veel invloed op het mediale (emotionele) pijnsysteem. The Strain in Pain Lies Mainly in the Brain (Sean Mackey, 2004) Kulkarni et al. Arthritis Rheum 2007;56:1345

16 Pijn Argument 6 Pijn (en het brein) zijn te beïnvloeden met psychologische manipulaties: beweging, emoties, sociale afwijzing, breinbiofeedback Naomi Eisenberger

17 Pijn Argument 6 Pijn en het brein zijn te beïnvloeden met psychologische manipulaties: beweging, emoties, sociale afwijzing, breinbiofeedback CCA CCA CCA = Cingularis Cortex Anterior Pijn Pijn

18 Pijn Conclusies Inzicht in perifere processen bij (artrose) pijn is belangrijk. Pijn is een ervaring met veel dimensies. Het brein registreert, beleeft en controleert pijn. Het brein wordt beïnvloed door psychologische processen. Een subgroep van patiënten is gesensitiseerd. Bij een multidimensionele visie op pijn past een multidimensionele therapeutische visie. Over pijn en moeheid en de dingen die maar niet voorbij gaan

19 Pijn Take home message WAAR VOELT U DE PIJN? IN MIJN BREIN Over pijn en moeheid en dingen

20 Fibromyalgie Effecten van therapie

21 Fibromyalgie Gabapentine en pregabaline Effect-size Large.8 Moderate.6.4 Small.2 Pain Quality of life Depression Fatigue

22 Fibromyalgie Bewegingsinterventies 1.2 Grootte van verbetering 1.0 Groot.8 Matig.6.4 Klein.2 Lichamelijk functioneren Pijn Welbevinden Drukpunten Busch et al. Cochrane Database Syst Rev. 2007

23 Fibromyalgie Cognitieve gedragstherapie en beweging Grootte van verbetering Groot.8 Matig.6.4 Klein.2 behandeling controle 0 Pijn Moeheid Activiteiten Negatieve stemming Angst Invloed van ziekte Looptest Fiets- Test Van Koulil et al. Arthritis Care Res2010; 62: ; Ann Rheum Dis 2011;70:2131-3

24 Inhoud Over moeheid

25 Moe Kenmerken Moeheid is een symptoom (meerdere oorzaken). Moeheid is een subjectief (lichaams)gevoel. Moeheid is een toestand tussen moe en uitgeput. Moeheid is grotendeels onzichtbaar. Moeheid is af te leiden uit communicatie Dit zijn allemaal redenen waarom moeheid moeilijk is begrijpen.

26 Moe Ziekteproces moeheid Moe Vitaal Algemene bevolking (n=179) Reumatoïde artritis (n=171) Ziekte van Bechterew (n=152) Lupus, Sjögren, Sclerodermie (n=113) Kool et al. Psychorheumatology research unit Utrecht

27 Prevalence Fatigue during the day 3.0 Syndroom van Sjögren 2.5 SLE n.s. Moeheid (0 4) Reumatoïde artritis p < Algemene bevolking :00 12:00 14:30 17:00 19:30 Tijdstip van de dag Van Oers et al. Clin Exp Rheumatol 2010; 28:

28 Moe Diermodel Alarm ϕ Moe, zwak, malaise toename pro-inflammatoire cytokines adaptieve reactie

29 Moe Cytokines 90 Etanercept Cytokine-infusies Kanker Hepatitis Cytokine-blokkade Syndroom van Sjögren s Reumatoïde artritis Vitaliteit (SF-36) placebo Echter MTX vs. biologicals: e.g., Chauffier. Rheumatology 2012;51:60-8 Moreland et al. Ann Intern Med 1999; 130: Dagen 180

30 Moe Steun voor biomedische model 1. Hoge prevalentie bij reumatische ziekten. 2. Diermodellen: inductie van moeheid. 3. Mensen: cytokine infusies. 4. Mensen: cytokine blokkade.

31 Moe Conclusies ten aanzien van fysiologisch substraat 1. Moeheid is zonder twijfel een fysiologisch opgewekt gevoel. 2. Echter, de precieze fysiologische oorzaak kennen we niet. 3. Waarschijnlijk kunnen meerdere fysiologische signalen het brein aanzetten om met moeheid te reageren.

32 Moeheid Determinanten reumatisch ziekteproces moeheid ϕ ψ σ Geenen & Finset, Eular Textbook, pp

33 Moe Medisch (on)verklaarde moeheid Medisch verklaard Medisch onverklaard Reumatoïde artritis Chronisch vermoeidheidssyndroom Moeheid wordt als medisch onverklaard beschouwd in geval van het chronisch vermoeidheidssyndroom Welk deel van de moeheid is medisch verklaard in geval van reumatoïde artritis: 25%, 50%, 75%?

34 Moe Determinanten Onverklaard: 56% Verklaard uit persoonlijke factoren: 39% Medisch verklaard (bloedbezinking etc.): 5% Bergman et al. J Rheumatol 2009;36: ; see also: Van Hoogmoed et al. Rheumatology 2010;49:

35 Moe Sjögren Moeheid 15 DHEA placebo DHEA 1. Lage niveaus 2. Vitalizerend 3. Fysiologie klieren medicijn Duur (maanden) Hartkamp et al. Ann Rheum Dis 2008; 67: 91-97

36 Moe Biopsychosociaal Alarm ϕ Moe, zwak, malaise toename pro-inflammatoire cytokines ψ σ

37 Moe Psychologische determinanten 1. Tot op zekere hoogte kunnen we moeheid weerstaan. 2. Cognitieve factoren beïnvloeden moeheid: verwachting, motivatie (prioriteiten), hulpeloosheid. 3. Gedrag beïnvloedt moeheid: patronen van rust en inspanning, slaap, altijd maar doorgaan, vermijding.

38 Factoren bij ontstaan Pathofysiologie Symptomen Behandelmogelijkheden Slaapstoornis Leefstijl voorlichting Erfelijk Afweersysteem Slechte conditie Cognitieve gedragstherapie Vrouwelijk geslacht Ziekte Structurele en functionele veranderingen in het brein Moeheid Pijn Fitness oefeningen Behandeling met medicatie (biologicals) Stress & verdriet Slaap hygiëne training Slotdia: model moeheid

39 Dank voor uw aandacht NBMF