Natuur.focus. De Harkwesp in de kustduinen. Algenbloei: een bedreiging in Vlaanderen? Klaverblauwtjes & co. Studie
|
|
- Paula Lemmens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT OVER NATUURSTUDIE & -BEHEER SEPTEMBER 26 JAARGANG 5 NUMMER 3 Ntuur.fous Klverluwtjes & o De Hrkwesp in e kustuinen Algenloei: een ereiging in Vlneren? Stuie
2 76 Ntuur.fous A RTIKELS 5(3):76-8 ONGEWERVELDEN IN DE VLAAMSE DUINEN Ongewervelen in e Vlmse uinen Wrom 5 oelsoorten meer zeggen n 1 De Vlmse kustuinen zijn in vergelijking met het egin vn e vorige eeuw met zowt e helft in oppervlkte fgenomen. Door woningouw voor toerisme verwenen heel wt uingeieen en e resterene geieen groeien lngzm iht oor het verwijnen vn egrzing. Vele uingeieen n e kust woren momenteel eheer om er e typishe ioiversiteit te herstellen. In it rtikel gn we n hoe een goe gekozen groepje ongewervelen kn helpen ij het inshtten vn e kwliteit vn e resterene uinfrgmenten. Tevens kunnen ze ls leir ienen voor eheers- en ehousmtregelen. In het Vlmse ntuurehou ligt e nruk voornmelijk op het nkopen vn geieen, vk met iotopen ie volgens e Hittrihtlijn elngrijk of ereig zijn in Europ. Mr, vele onerzoekers heen l ngetoon t het exlusief toespitsen op het nkopen vn geieen of het ehou vn eologishe proessen kn leien tot het verwijnen vn soorten (Simerloff 1998). Het expliiet geruiken vn soorten ij eslissingen over e keuze vn n te kopen of te eheren geieen is tot op heen vrij zelzm, zeker in Vlneren (Mes & Vn Dyk 25). Het simultn ehouen vn iotopen en soorten kn het ntuurehou ehter veel effiiënter mken oort soorten ls miel geruikt kunnen woren ij e keuze vn geieen en ij e evlutie vn het gevoere eheer en/of elei (Lwton 1997). In e meeste NW Europese lnen is e oppervlkte uingeie sterk fgenomen, voornmelijk oor eouwing voor toerisme. In België is ie oppervlkte gel vn 6 h nr 38 h in e loop vn e 2ste eeuw. Hieroor, mr ook oor het vstleggen vn e uinen met Helm (Ammophil renri), oofe e znynmiek zo goe ls volleig uit en konen uinen nuwelijks nog stuiven (Provoost & Bonte 24). Drnst hen open mos- en helmuinen zwr te leien oner enerzijs vergrssing oor stikstofepositie mr ook oor het in elkr stuiken vn e konijnenpopultie oor een myxomtose epiemie in het egin vn e jren 195 (Provoost & Vn Lnuyt 21) en nerzijs oner verstruweling oor het stopzetten vn e egrzing (voornmelijk met pony s - Vn Lnuyt et l. 24). Reretie in e uinen en het kusttoerisme is in e tweee helft vn e vorige eeuw ijzoner sterk toegenomen en heeft er mee voor gezorg t e resterene uinen sterk versnipper, zwr vertrppel en klein geworen zijn. Al eze ftoren smen heen een ijzoner negtieve invloe geh op e gespeiliseere uinfun en - flor. Mos- en helmuinen zijn prioritire iotopen volgens e Europese Hittrihtlijn en krijgen oner nere rom veel nht in het Vlmse ntuurehou (Herrier & Killemes 21). Denk mr n het Duinenereet t e kwetsre uinen trht te eshermen. Het huiige ntuureheer in e kustuinen trht e voormlige soortenrijkom te herstellen met ehulp vn extensieve egrzing, e vroegere eheersvorm in e uinen (Termote 1992). De meeste vn eze egrzingsprojeten zijn ehter ps reent gestrt en het is nog te vroeg om l verregne onlusies te trekken omtrent e effiiëntie ervn voor het ehou vn typishe en ereige uinsoorten.angezien egrzing een weinig stuurre mnier vn eheren is, zl het vermoeelijk niet voorzien in e ehoefte vn elke typishe uinsoort en ijkomene, soortspeifieke mtregelen kunnen zih n ook opringen. Initoren Een interessnte mnier om soorten te geruiken in het herstel of eheer vn iotopen is het onept vn e initorsoort, ook wel prplu- of oelsoort genoem. Een prplusoort zou lle eologishe ehoeften vn een hele reeks nere soorten moeten omvtten ie in hetzelfe iotoop voorkomen (Fleishmn et l. 21). Mr, een enkele soort is zelen of nooit in stt om eze zwre tk lleen op zih te nemen en het geruik vn meerere (oel)soorten is rom ook een etere npk (Anelmn & Fgn 2). Meerere soorten rgen smen meer informtie en een verstnige seletie vn een groepje initorsoorten leit zelfs tot omplementire informtie (elke soort rgt zijn steentje informtie ij - Mes & Vn Dyk 25). Heel wt uteurs pleiten ervoor om ook ongewervelen op te
3 ONGEWERVELDEN IN DE VLAAMSE DUINEN A RTIKELS Ntuur.fous 5(3): Figuur 1:Vijf oelsoorten voor e uinen in Vlneren (lle foto s Dries Bonte).Vlnr:,,, e Grote pnterspin en e Znkrspin. nemen in eze zogenme multisoortengroepen ngezien zij e overgrote meererhei uitmken vn onze ioiversiteit (MGeoh 1998). In it rtikel estueren we e versheienhei en e verspreiing vn vijf ereige ongewervelen in mos- en helmuinen lngsheen e Westkust, een eel vn e Frns-Belgishe kust. We ekijken hun verspreiing in funtie vn e grootte, e versnipperingsgr, e reretieruk en e znynmiek vn het uingeie wrin ze voorkomen. De vijf oelsoorten De vijf estueere ongewervelen zijn e gvliners (Hipprhi semele) en (Issori lthoni), e (Oeipo erulesens), e Znkrspin (Xystius sulosus) en e Grote pnterspin (Alopeos frilis) (Figuur 1).Al eze soorten heen een gelijkrige verspreiing in Vlneren en heen, met uitzonering vn e, populties in zowel e Kempen ls in e kustuinen. In e Kempen komen ze voornmelijk voor in roge heie terwijl ze n e kust geonen zijn n mos- en helmuinen (Provoost & Bonte 24). De eie gvliners zijn vrij moiele soorten (Mes et l. 24), e is weinig moiel l kunnen sommige iniviuen l vliegen vrij grote fstnen fleggen (Mes et l. 24). De eie spinnen zijn zeer weinig moiel l kn e Znkrspin het zogenme llooning geruiken om zih te verpltsen (het met e win meerijven op een gesponnen r - Bonte et l. 23). Alle vijf e soorten zijn in minere of meerere mte ereig in Vlneren: e is Met uitsterven ereig, e eie spinnen zijn Bereig en e en e zijn Kwetsr op e respetieve Roe Lijsten (Deleer et l. 2; Melfit et l. 1998; Mes & Vn Dyk 1999). De onerzohte uinen Tijens e zomers vn 23 en 24 onerzohten we 133 uinstukjes met mos- en helmuingrslnen tussen Nieuwpoort en Bry-Dunes in Frnkrijk (Figuur 2). Voor elk uinplekje erekenen we e oppervlkte, per soort een mt voor e fstn tot e volgene uinplek, e etreingsgr (gne vn geen tot zeer intensief) en e gr vn ntuurlijke znynmiek. Om e eie gvliners en e sprinkhn wr te nemen weren lle 133 plekjes ezoht ij gunstige weersomstnigheen (>2 C, geen regen en win <3 Beufort).De nwezighei vn e spinnen wer epl met zogenme oemvllen (glzen potten ie in e gron gegrven woren) in ugustus en septemer. Angezien e vershillene soorten niet llen even moiel zijn, erekenen we per soort een mt voor e fstn tussen e vershillene plekken, zols elke soort ie ervrt. We geruiken hiervoor rie mten: 1) e fstn in vogelvluht tot e volgene uinplek, 2) een mt voor e intrinsieke moiliteit vn e soort en 3) e oppervlkte vn e te ereiken uinplek (hoe groter e plek hoe gemkkelijker een soort ie plek zl vinen). Hoe groter hoe meer soorten Een eerste vststelling is t e soortenrijkom n oelsoorten toeneemt met e grootte vn e plekken, met e onerlinge veronenhei vn e plekken en met e znynmiek. is n weer vrij lg in e meest soortenrijke uinplekken (geen tot lihte etreing). De soortenrijkste plekken zijn gemiel zo n 5 h groot en heen een vrij hoge mte vn znynmiek (6%, Figuur 3). Figuur 2: Typishe hitt voor e onerzohte soorten n e Belgishe Westkust. Vershillen tussen soorten Tussen e soorten zijn er uielijke vershillen vst te stellen. De plekken ie in eie onerzohte jren een popultie hen vn lle onerzohte soorten wren euien groter n plekken ie nooit een popultie herergen (Figuur 4). De en e Grote pnterspin ijvooreel heen plekken noig ie gemiel zo n 4 h groot zijn terwijl e gemiele plek voor e mr zo n 2 h groot is. De eie nere soorten evolkten
4 78 Ntuur.fous A RTIKELS 5(3):76-8 ONGEWERVELDEN IN DE VLAAMSE DUINEN plekken vn gemiel zo n 3 h groot. De heeft vermoeelijk vrij grote plekken noig omwille vn zijn ehoefte n zowel goee ei-fzetpltsen (plekken met veel en grote uinviooltjes Bekers 26) ls n voloene netr (in e meer ruige elen vn e uinen). De Grote pnterspin is een grote, grvene spin ie in lge ihtheen voorkomt, wroor grote stukken noig zijn om een voloene grote popultie te kunnen ontwikkelen. Ook plekken ie goe met elkr in verining stonen, wren vker ezet n plekken ie meer geïsoleer lgen (Figuur 4). Enkel Connetiviteit Dynmiek Figuur 3: Gemiele oppervlkte (), onnetiviteit (), etreing () en znynmiek () ten opzihte vn het ntl soorten per uinplek Beie jren Beie jren Connetiviteit Dynmiek Beie jren Beie jren Figuur 4: Vershillen in oppervlkte (, m 2 ), onnetiviteit (), etreing () en ynmiek (, % znverstuiving) tussen plekken met (luw) en zoner (roo) e vershillene soorten onerzohte ongewervelen. voor e ws veronenhei vn miner groot elng om e nwezighei in eple plekken te verklren. De is vermoeelijk moiel genoeg om lle onerzohte plekken te kunnen ereiken. De is e minst moiele vn e vijf soorten en kn vermoeelijk enkel nijgelegen plekken koloniseren ie innen een strl vn 1 m vn een ezette plek liggen (Mes et l. 24). Een te hoge etreingsgr leek negtief te zijn voor e nwezighei vn e eie spinnensoorten en e, mr net gunstig voor e en e (Figuur 4). Beie ltste soorten mken geruik vn open znplekken om territori te vereigen () of voor het fzetten vn eitjes (). De eie spinnen rentegen jgen voornmelijk op springstrten ie op e gron leven. Een stielere omgeving zorgt voor een groter no n eze prooien wroor e eie spinnen get zijn ij een geringe mte vn verstoring (Bonte et l. 22). Ook e grvene levenswijze vn e Grote pnterspin verklrt wrom eze soorten liever geen l te grote etreing verkiest. Znynmiek ws in lle gevllen hoger in plekken wr e soorten in eie jren voorkwmen n in plekken wrin e soorten nooit voorkwmen en vrieere tussen e 45-55% (Figuur 4). Nst hittkwliteit is ook hittheterogeniteit een elngrijk spet in e uingeieen; gevrieere plekken ieen immers meer potenties voor het smenleven vn soorten ie in hetzelfe iotooptype voorkomen, mr ie sutiel kunnen vershillen in meer speifiek geruik vn t iotoop. Drovenop komt nog t heterogene iotopen een veel etere uffering ieen tegen klimtshommelingen; in ijzoner wrme perioen, zols e julimn vn it jr, kn een soort het gepste miroklimt vermoeelijk ltij wel ergens vinen (in een jr ls it kn het op een noorhelling ijvooreel l voloene wrm zijn voor e ontwikkeling vn rupsen of lrven, terwijl t in een norml jr enkel op zuigerihte hellingen mogelijk zou zijn). Homogene uinplekken met enkel mos of enkel zn zijn rom miner geshikt voor het lngurig ehouen vn eze kieskeurige ongewervelen. Komen en gn Over e eie jren t het onerzoek gevoer wer, koloniseeren soorten plekken terwijl nere plekken n weer weren verlten. De oppervlkte vn e uinplek leek niet e eplene ftor voor e kolonisties, wel e mte vn onnetiviteit (Figuur 5 en ). Plekken ie oor e eie spinnen en oor e weren gekoloniseer, wren ovenien uielijk miner etreen n plekken ie ltij leeg leven, terwijl e plekken ie oor e en e gekoloniseer weren net meer etreen weren n ltij lege plekken (Figuur 5). Een reltief hoge znynmiek tenslotte speele een elngrijke rol ij het koloniseren vn plekken oor en (Figuur 5).
5 ONGEWERVELDEN IN DE VLAAMSE DUINEN A RTIKELS Ntuur.fous 5(3): De soorten verwenen voorl uit kleine plekken (ij e Grote pnterspin lijkt t niet zo te zijn, mr het ging hier mr om twee extinties wroor e etrouwrhei niet erg hoog is - Figuur 6). Een geringere mte vn onnetiviteit speele enkel ij e een rol om het verwijnen uit plekken te verklren (Figuur 6). Een te intensieve etreing zorge voor het verwijnen vn, en e uit eple plekken (Figuur 6). Znynmiek h n weer tegengestele effeten op twee vn e soorten: een vrij hoge znynmiek zorge voor het verwijnen vn e Grote pnterspin uit twee plekken terwijl e net verween uit plekken met een te lge znynmiek (Figuur 6). Beheer en ehou De vijf estueere ongewervelen zijn llen oelsoorten voor het ntuurehou in e kustuinen (Provoost & Bonte 24). Onnks het feit t hun verspreiing en hun popultieynmiek min of meer gelijkrige ptronen vertoonen, leek ook t ntuurlijke en menselijke verstoring e soorten op een vershillene mnier eïnvloeen. Grote grzers (runeren en pren) woren momenteel ingezet om het heterogene, mr oor verstruweling vrij gesloten lnshp, om te vormen tot een meer open uinlnshp, wrin roge uingrslnen en ntte uinpnnen overheersen (Provoost et l. 24). Mosuinen en uingrslnen zijn ehter zeker niet e geliefkoose plekken vn grzers omt ze een vrij lge voeingswre heen (Lmoot et l. 25). Deze open, shrle plekken in e uinen woren voornmelijk geruikt ls orrior tussen meer voeselrijke ruigtes ie versprei in e uinen voorkomen en woren roor vrij sterk vertrppel.angezien etreing enkel voor e een positief effet h, zl egrzing nuwelijks kunnen zorgen voor een veretering vn e hittkwliteit voor e vijf onerzohte soorten. Ntuurehou zl voornmelijk moeten trhten om ntuurlijke znynmiek te herstellen om zo niet lleen geshikte plekken te vergroten mr ook een hogere veriningsgr tussen e uingrslnen en/of mosuinen onerling te verwezenlijken. Typishe uinspinnen ijvooreel leken lleen voor te komen in vn nture ynmishe lnshppen (Bonte et l. 23). In e prktijk is het herstellen vn een ntuurlijke znynmiek ehter zo goe ls onmogelijk omt het e frk vn ijken, wegen en nere ouwwerken met zih mee nwezig zou moeten rengen. Bijgevolg moet er in ihtevolkte, mr sterk versnippere uingeieen voorl nht gn nr het interne eheer, meer epl nr het tegengn vn het te intensief etreen en vertrppelen vn kwetsre uingrslnen en mosuinen. Dt typishe soorten in onze uingeieen op een zeer korte tijspnne kunnen uitsterven, wer rees ij spinnen ngetoon (Bonte et l. 23). Door e sterke versnipperingsgr en e snelle overgroeiing vn geshikte hitts, kn e fstn tot e ihtstijzijne popultie een nwezig onnetiviteit Dynmiek nwezig extr proleem vormen voor een eventuele herkolonistie. Onnks het feit t extensieve egrzing ls gunstig estempel wort in grote uingeieen (WllisDeVries & Rmekers 21), zijn er in e Belgishe uinsnippers zeker ijkomene mtregelen noig voor het ehou vn typishe uinongewervelen. Grote grzers zijn ijvooreel onvoloene in stt om ihte uinoornstruwelen opnieuw open te krijgen en het is rom n te ren om grote oppervlktes oornstruweel mehnish te verwijeren en ps vervolgens te lten egrzen. nwezig Figuur 5: Vershillen in oppervlkte (, m 2 ), onnetiviteit (), etreing () en ynmiek (, %znverstuiving) tussen gekoloniseere plekken (luw) en plekken ie ltij leeg leven (roo) voor e vershillene soorten onerzohte ongewervelen Connetiviteit Dynmiek Figuur 6: Vershillen in oppervlkte (, m 2 ), onnetiviteit (), etreing () en ynmiek (, % znverstuiving) tussen plekken wr soorten verwenen (luw) en plekken wr soorten ltij nwezig wren (roo) voor e vershillene soorten onerzohte ongewervelen
6 8 Ntuur.fous A RTIKELS 5(3):76-8 ONGEWERVELDEN IN DE VLAAMSE DUINEN Het geruik vn meer n 1 initorsoort Heel wt ehous- en herstelprojeten mken geruik vn slehts één initorsoort of een enkele txonomishe groep. Stees vker wort het geruik vn meerere soorten ls initorgroep voorgestel en ook onze resultten tonen n t het geruik vn meerere soorten leit tot meer genuneere uitsprken over het te voeren eheer. Het fstemmen vn het eheer op slehts een vn e onerzohte soorten zou gelei heen tot negtieve gevolgen voor nere vn e soorten (Mes & Vn Dyk 25). De hier geruikte ongewervelen lijken een geshikte groep vn soorten ie smen informtie rgen over oppervlkte, veronenhei, znynmiek en reretieruk lngsheen e Westkust. De en e Grote pnterspin zijn goee initoren voor oppervlkte, e is het meest gevoelig voor versnippering en het smen voorkomen vn eie spinnensoorten enerzijs en e en e nerzijs kn gehnteer woren ls een mt voor e heterogeniteit vn het uingeie. Het vooreel vn het geruik vn eze soorten is ovenien t ze llen gemkkelijk herkenr zijn oor onservtors en nere terreineheerers en roor op een grote shl geruikt kunnen woren. De n- of fwezighei vn elk vn eze soorten in een geie, kn rnst ook geruikt woren ls een signlfuntie en kn uiteinelijk leien tot het npssen of net verer zetten vn eple eheers- of herstelmtregelen. In it onerzoek heen we lleen geruikt gemkt vn enkele ongewervelen omt ie eken stn om hun snelle retie op verneringen. Anere, opvllene ongewervelen, zols e Hrkwesp (zie het rtikel op pgin 87-9 in it nummer) of e Julikever, mken zeker kns om het lijstje vn gemkkelijk op te volgen oelsoorten n e kust n te vullen. Bijkomene soorten, ie informtief zijn op een nog kleinere shl n ongewervelen zols e Drieistel (Crlin vulgris), e Kegelsilene (Silene oni) en het Duinviooltje (Viol urtisii), mr ook op een grotere shl zols e Rugstreepp (Bufo lmit), e Strnplevier (Chrrius lexnrinus) en e Tpuit (Oennthe oennthe) zouen het lijstje vn e multisoorten in e uingrslnen en e mosuinen lngsheen onze kust kunnen vervolleigen. SUMMARY BOX: MAES D. & BONTE D. 26. Thretene invertertes in the highly frgmente unes long the Flemish ost.why 5 speies sy more then 1. Ntuur.fous 5 (3): We nlyse the ptterns of oupny of five thretene invertertes in highly frgmente ynmi grey une lnspe. During two yers (23-24), 133 une pthes etween Nieuwpoort (Belgium) n Bry-Dunes (Frne) vrying in re, onnetivity, eolin sn ynmis n trmpling isturne were smple for five fol speies: two spiers (Alopeos frilis n Xystius sulosus), two utterflies (Issori lthoni n Hipprhi semele) n one grsshopper (Oeipo erulesens). Overll iversity ws highest in lrge n well onnete pthes tht were hrterise y high eolin sn ynmis n n intermeite trmpling intensity. Pth oupny iffere gretly mong speies: ll speies signifintly ourre more often in lrge n onnete pthes. High trmpling intensity (y ttle n/or tourists) negtively ffete the two groun welling spiers, ut not the grsshopper or the utterfly speies. High eolin sn ynmis positively ffete the presene of the spier X. sulosus, the grsshopper O. erulesens n the utterfly H. semele, ut h no signifint effet on oth other speies. Colonistion ws minly expline y onnetivity n never y pth re, while extintion events in H. semele were expline y smll pth re.we isuss the implitions of using suite of fol speies for mngement n restortion purposes in the highly frgmente une re in Belgium n we promote the use of multispeies pproh for evluting n monitoring onservtion efforts in generl. DANK: Wr Verruysse enken we voor e gewreere hulp ij het velwerk. Ntuurwhter Wr De Brnere gf ons toestemming om onerzoek te verrihten in e reservten lngsheen e Westkust. AUTEURS: Dirk Mes is wetenshppelijk meewerker n het Instituut voor Ntuur- en Bosonerzoek. Dries Bonte is postotorl onerzoeker ij het FWO ij e groep Terrestrishe Eologie vn e Universiteit vn Gent. CONTACT: Dirk Mes, Instituut voor Ntuur- en Bosonerzoek, Kliniekstrt 25, B-17 Brussel, Tel. 2/ , Emil: irk.mes@ino.e Referenties Anelmn S.J. & Fgn W.F. 2. Umrells n flgships: effiient onservtion surrogtes or expensive mistkes? Proeeings of the Ntionl Aemy of Siene of the Unite Sttes of Ameri 97, Bekers K. 26. Is e wrplntkeuze vn e fhnkelijk vn lnshpsynmiek? Universiteit Gent, Gent. Bonte D.,Vn Heuverswyn F. & Mertens J. 22.Temporl n sptil istriution of epigei Arthropleon springtils (Collemol: Hexpo) in ostl grey unes. Belgin Journl of Entomology 47, Deleer K., Devriese H., Hofmns K., Lok K., Brenurg B. & Mes D. 2.Voorlopige tls en "roe lijst" vn e sprinkhnen en krekels vn België (Inset, Orthopter). SALTABEL i.s.m. IN en KBIN, Brussel. Fleishmn E., Blir R.B. & Murphy D.D. 21. Empiril vlition of metho for umrell speies seletion. Eologil Applitions 11, Herrier J.-L. & Killemes I. 21. Synopsis of the Flemish une onservtion poliy. In: es. J.A. Houston, S. E. Emonson, & P. J. Rooney, Proeeings of the Europen symposium Costl Dunes of the Atlnti Biogeogrphil Region Costl une mngement,shre experiene of Europen onservtion prtie.liverpool University Press, Liverpool, pp< pp Lmoot I., Meert C. & Hoffmnn M. 25. Hitt use of ponies n ttle forging together in ostl une re. Biologil Conservtion 122, Lwton J.H The siene n non-siene of onservtion iology. Oikos 79, 3-5. Melfit J.-P., Bert L., Jnssen M. & Alerweirelt M A Re list for the spiers of Flners. Bulletin vn het Koninklijk Belgish Instituut voor Ntuurwetenshppen, Entomologie 68, Mes D., Ghesquiere A. & Logie M. 24. Moiliteit en hittgeruik vn en in e Westhoek. Implities voor ntuurehou en eheer. Ntuur.fous 3, Mes D. & Vn Dyk H. 25. Hitt qulity n ioiversity initor performnes of thretene utterfly versus multispeies group for wet hethlns in Belgium. Biologil Conservtion 123, Mes D. & Vn Dyk H Dgvliners in Vlneren - Eologie, verspreiing en ehou. Stihting Leefmilieu i.s.m. Instituut voor Ntuurehou en Vlmse Vlinerwerkgroep,Antwerpen/Brussel. Mes D. & Vn Dyk H. 25. Doorreek e txonomishe hokjesmentliteit! Pleiooi voor een multisoortennpk in het Vlmse ntuurehou. Ntuur.fous 4, MGeoh M.A The seletion, testing n pplition of terrestril insets s ioinitors. Biologil Reviews of the Cmrige Philosophil Soiety 73, Provoost S.,Ampe C., Bonte D., Cosyns E., Hoffmnn & M. 24. Eology, mngement n monitoring of une grsslns in Flners, Belgium. Journl of Costl Conservtion 1, Provoost S. & Bonte D. 24. Levene uinen: een overziht vn e ioiversiteit n e Vlmse kust. Instituut voor Ntuurehou, Brussel. Provoost S. & Vn Lnuyt W. 21.The flor of the Flemish ostl unes (Belgium) in hnging lnspe. In: es. J.A. Houston, S. E. Emonson, & P. J. Rooney, Proeeings of the Europen symposium Costl Dunes of the Atlnti Biogeogrphil Region Costl une mngement, shre experiene of Europen onservtion prtie.liverpool University Press, Liverpool, pp< pp Simerloff D Flgships, umrells, n keystones: Is single-speies mngement pssé in the lnspe er? Biologil Conservtion 83, Termote J Wonen op het uin, e ewoningsgeshieenis vn het uingeie tot n e Frnse Revolutie. In: e. J.Termote,Tussen ln en zee: het uingeie vn Nieuwpoort tot De Pnne.Lnnoo, Tielt, pp< pp Vn Lnuyt W., Provoost S., Leten M.,Ameeuw G. & Rppé G. 24.Vtplnten. In: es. S. Provoost & D. Bonte, Levene uinen: een overziht vn e ioiversiteit n e Vlmse kust.instituut voor Ntuurehou, Brussel, pp< pp WllisDeVries M.F. & Rmekers I.21.Does extensive grzing enefit utterflies in ostl unes? Restortion Eology 9,
Opdrachten bij hoofdstuk 3
Oprhten ij hoofstuk 3 3.1 Het verzmelen vn informtie Deze oprht leert je informtie te verzmelen. Verzmel informtie over een epl onerwerp. Geruik rij vershillene ronnen. Vergelijk je ronnen en seleteer
Nadere informatieVan woord tot tekst. Antwoordformulier Bij het onderdeel Argumenteren
Vn woor tot tekst Antwoorformulier Bij het onereel Argumenteren 1 Wt is het impliiete (verzwegen) rgument in onerstne reeneringen? Iemn ie jrenlng een positie heeft geh met veel evoegheen en invloe kn
Nadere informatieWat kun je met prestatieindicatoren?
Een uitgve vn het Lnelijk Pltform GGz Wt kun je met presttieinitoren? Hnreiking voor liëntenen fmilieren, liënten- en fmilieorgnisties in e Geestelijke Gezonheiszorg en Verslvingszorg Mrt 2008 Wt zijn
Nadere informatieWERKBLAD. Lessenserie CBS & EduGIS voor havo/vwo bovenbouw. weblink: hvb
Vershil zl er zijn... tussen uurten, wijken en regio s in Neerln Lessenserie CBS & EuGIS voor hvo/vwo ovenouw welink: http://it.ly/s- hv 1. Vershillen in eigen omgeving Let op: volg e nwijzingen in het
Nadere informatieRoute H. Deze route start achter de grote volière.
Route H 1 Deze route strt hter e grote volière. Uilen Uilen zijn roofvogels ie 's nhts jgen. Hun ogen kunnen vn het minste liht nog geruik mken. De slgpennen heen een frnjehtige uitenrn. Welk vooreel heen
Nadere informatieDe oppervlakte van de rechthoek uit de vorige opgave hangt van dezelfde variabelen af.
Opgve 1 Vn twee korte en twee lnge luifers is een rehthoek geleg. Omt je geen fmetingen weet hngt e omtrek vn eze rehthoek f vn twee vrielen, nmelijk lengtekorteluif er en lengtelngeluif er. Welke formule
Nadere informatieCAT B2.1.5 0809 / Cursusafhankelijke toets
Oefentoets CAT B2.1.5 0809 / Cursusfhnkelijke toets Cursus B2.1.5 Prktijkursus gezonheiszorg Cursusoörintor Dr. L. Hennemn / Dr. M.B.M. Soethout Oefentoets met 50 MC vrgen MET ntwooren 1 Welke veronerstelling
Nadere informatieCAT B2.1.5 0708 / Cursusafhankelijke toets
Oefentoets CAT B2.1.5 0708 / Cursusfhnkelijke toets Cursus B2.1.5 Prktijkursus gezonheiszorg Cursusoörintor Dr. L. Hennemn / Dr. M.B.M. Soethout Oefentoets met 50 MC vrgen MET ntwooren 1 Welke veronerstelling
Nadere informatieHoe komt het dat elk organisme bepaalde kenmerken heeft? Waar ligt de informatie voor alle erfelijke kenmerken in elk organisme opgesla gen?.
ERFELIJKHEID 1 N i e t l l e m l h e t z e l f e 2 G e n o t y p e e n f e n o t y p e O: 17/1 Hoe komt het t elk orgnisme eple kenmerken heeft? O: 17/2 Wr ligt e informtie voor lle erfelijke kenmerken
Nadere informatieVOORTPLANTING BIJ DE MENS
VOORTPLANTING BIJ DE MENS Vruhtrhei O: 5/ Lees het krntenrtikel Onvruhtrhei stijgt. Bentwoor rn e vrgen. Afeeling 5/ Het ntl ehtpren met klhten over onvruhtrhei neemt toe. Welke twee oorzken noemt het
Nadere informatieInhoudsmaten. Verkennen. Uitleg. Opgave 1. Dit is een kubus met ribben van 1 m lengte. Hoeveel bedraagt de inhoud ervan?
Inhousmten Verkennen Opgve 1 Dit is een kuus met rien vn 1 m lengte. Hoeveel ergt e inhou ervn? Kun je e nm kuieke meter ls eenhei vn inhou verklren? In hoeveel kleinere kuussen is eze kuieke meter vereel?
Nadere informatieCAT B1.1.4 0607 / Cursusafhankelijke toets
Oefentoets CAT B1.1.4 0607 / Cursusfhnkelijke toets Cursus Cursus 1.1.4 Ziektegerg Cursusoörintoren r. M. Klein en r. E.H. Collette Oefentoets: 28 vrgen met ntwooren 1 Met e term noieptie wort eoel. het
Nadere informatieAjodakt. Rekenen. Cijferen. Cijferen groep 6. Colofon. Optellen, a rekken en vermenigvuldigen. Zelfstandig werken. Antwoorden. Rekenen.
Cijferen Optellen, rekken en vermenigvuligen Ajokt Colofon Rekenen Cijferen groep Auteurs Mrjnne vn Gmeren Cokky Stolze ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermielen voor Primir Onerwijs, Voortgezet Onerwijs,
Nadere informatieBusiness performance measurement
Business performne mesurement Het is n te ren om voor eze projetse eerst het rtikel MVO in meetmoellen voor usiness performne te lezen, met nme het eel over het EFQM-moel. Dit rtikel kun je vinen op e
Nadere informatieBijlage 1 - Technisch Reglement SVAR 2015
. Bol-Pijl. Het ol-pijl systeem wort sins jr en g geruikt in rlly s. Het is e eoeling t u ngekomen op e wegsitutie ie hoort ij e fstn (vet ngegeven in km en ursief in mijlen) e lngste route rijt vn e ol
Nadere informatieJOB-monitor 2014 Vragenlijst
JOB-monitor 2014 Vrgenlijst (n testen met mo-stuenten) JOB in smenwerking met ReserhNe 2013 JOB. Geen vn e mterilen ie onereel uitmken vn e JOB-monitor 2014 mogen zoner voorfgne shriftelijke toestemming
Nadere informatieOpgave 1 Je ziet hier twee driehoeken op een cm-rooster. Beide driehoeken zijn omgeven door eenzelfde
Oppervlkte vn riehoeken Verkennen Opgve 1 Je ziet hier twee riehoeken op een m-rooster. Beie riehoeken zijn omgeven oor eenzelfe rehthoek. nme: Imges/hv-me7-e1-t01.jpg file: Imges/hv-me7-e1-t01.jpg Hoeveel
Nadere informatieWiskunde voor 3 havo. deel 1. Versie 2013. Samensteller
Wiskune voor 3 hvo eel 1 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie. Het
Nadere informatieHandleiding voor het maken van Papierarchitectuur, PA.
Hnleiing voor het mken vn Ppierrhitetuur, PA. Inleiing PA is het mken vn 3D ojeten uit een plt stuk ppier of krton. Eerst wort een ontwerp gemkt op ppier of krton. Door het snijen en vouwen vn het ontwerp
Nadere informatieOm welke reden heeft een kwak relatief grote ogen?
Route K - Volière en fznterie Strt ij de volière; de vrgen 1 t/m 6 gn over een ntl grote Europese vogels. De vrgen over de ndere dieren vn deze route hoeven niet in de juiste volgorde te stn. Dt komt omdt
Nadere informatieAlgemene voorwaarden bij een accreditatieaanvraag van bij- of nascholing (januari 2013)
Algemene voorwren ij een reittienvrg vn ij- of nsholing (jnuri 2013) An o komen: 1. Anvrgtermijn. 2. Digitle en/of ppieren nvrg. 3. Mogelijkhei tot het stellen vn nvullene eisen. 4. In te sturen informtie,
Nadere informatieWiskunde voor 3 havo. deel 2. Versie 2013. Samensteller
Wiskune voor 3 hvo eel 2 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie. Het
Nadere informatieAdiameris. Beleggingsstrategie
Aimeris Beleggingsstrtegie B Aimeris Intekenformuliernr. Beleggingsstrtegie (in te vullen oor Privte Estte Life) Nm vn e eheerer 1. Beleggersprofiel De onerstne informtie stelt Privte Estte Life in stt
Nadere informatieWOONHUISWAARDEMETER. Toelichting. 1 Algemeen
WOONHUISWRMTR Toelihting 1 lgemeen lgemeen eze woonhuiswre-methoe is geseer op het type woning en e inhou en e kwliteit vn e ouwelen. ij e erekening vn e inhou vn e woning moet eveneens e inhou vn e nwezige
Nadere informatieWiskunde voor 2 vwo. Deel 1. Versie 2013. Samensteller
Wiskune voor 2 vwo Deel 1 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie. Het
Nadere informatieVlakdak. Taurox Afschot. Technisch productblad PRODUCTOMSCHRIJVING TOEPASSING
PRODUCTOMSCHRIJVING Op fshot gezge rukvste kisoltieplt vn steenwol met veretere elooprheispresttie. Geïntegreere hre toplg oor geptenteere Dul Density proutietehnologie. TOEPASSING Turox Afshot toepsr
Nadere informatieAjodakt. Rekenen. Grote getallen. Hoofdrekenen. Hoofdrekenen groep 8 Optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Colofon. Zelfstandig werken
Ajokt Hoofrekenen Grote getllen Rekenen Hoofrekenen groep 8 Optellen, ftrekken, vermenigvuligen en elen Colofon Vormgeving Vn Wermeskerken, Apeloorn innenwerk Ziner, Utreht omslg Antwooren Opmk PrePressMeiPrtners,
Nadere informatiej. géén relatie: 4 en 5 zijn geen geordende paren (ook geen geordende ééntallen).
inire reltie mg leeg zijn!) g. inire reltie (= een verzmeling georene pren). mogelijke Crtesishe prouten zijn: IN IN, IN IR, IR IN, IR IR,(uitleg: een inire reltie mg leeg zijn! En e lege verzmeling is
Nadere informatieVan woord tot tekst. Opdrachten bij het onderdeel Argumenteren
Vn woor tot tekst Oprhten ij het onereel Argumenteren 1 Wt is het impliiete (verzwegen) rgument in onerstne reeneringen? Iemn ie jrenlng een positie heeft geh met veel evoegheen en invloe kn in e regel
Nadere informatie= 152 W. De warmtestroom door de plaat
K2 Biofysi Gezon sporten vwo Uitwerkingen sisoek K2.1 INTRODUCTIE 1 [W] Experiment: Meten n je lihm 2 [W] Het menselijk lihm in e ntuurkune 3 [W] Experiment: Krht, snelhei en spieren 4 [W] Voorkennistest
Nadere informatieAjodakt. Rekenen. Breuken. Breuken groep 8. Colofon. Zelfstandig werken. Antwoorden. Rekenen. Groep 8
Ajokt Rekenen Breuken Breuken groep Colofon Vormgeving Ziner, Utreht omslg Vn Wermeskerken, Apeloorn innenwerk Antwooren Opmk PrePressMeiPrtners, Wolveg ũžěăŭƚ ŵăăŭƚ ĚĞĞů Ƶŝƚ ǀĂŶ ŚŝĞŵĞDĞƵůĞŶŚŽī ĞůĨƐƚĂŶĚŝŐ
Nadere informatieWiskunde B voor 4/5 havo
Wiskune B voor 4/5 hvo Deel 1 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie.
Nadere informatieDe route van de Bush start bij de ingang. Je kunt onderstaand kaartje gebruiken. Begin bij nr 1.
Route ush, eel 1 e route vn e ush strt ij e ingng. Je kunt onerstn krtje geruiken. egin ij nr 1. 1 Tropische plnten In het tropisch regenwou heen plnten het soms zwr te veruren. Veel plnten ezitten giftige
Nadere informatie5 Straling en gezondheid
5 Strling en gezonhei Ioniserene strling Hvo Uitwerkingen sisoek 51 INTRODUCTIE 1 [W] Toepssingen en risio 2 [W] Atoomouw 3 [W] Voorkennistest 4 Wr of niet wr? Niet wr: Een negtief gelen ion heeft ltij
Nadere informatieHet maakt bij een lamp niet uit vanaf welke kant de stroom komt, dus als je de spanningsbron omdraait brandt de lamp ook.
1 Elektriiteit Elektrishe shkelingen en energiegeruik Hvo Uitwerkingen sisoek 11 INTRODUCTIE 1 [W] Sluipgeruik vn elektrishe pprten 2 [W] Spnningsronnen 3 [W] Experiment: Sttishe elektriiteit 4 Wr of niet
Nadere informatie9 Sport en verkeer. Uitwerkingen basisboek. Arbeid, energie en vermogen vwo 9.1 INTRODUCTIE. = g 9,8 0,9. 9.2 ENERGIE VOOR BEWEGEN
9 Sport en verkeer Arei, energie en vermogen vwo Uitwerkingen sisoek 9.1 INTRODUCTIE 1 [W] Voorkennistest 2 De snelhei is onstnt, e resulterene krht is nul, us e luhtweerstn is even groot ls e zwrtekrht.
Nadere informatieOplossen van een vergelijking van de vorm ax 3 + bx 2 + cx + d =0
CARDANO S METHODE (oor ng. P.H. Stkker) Olossen vn een vergeljkng vn e vorm x x x 0 Verse: 8 fe. 00 PDF rete wt fftor trl verson www.fftor.om LET OP ER ZULLEN NOG ENKELE VOORBEELDEN LATER WORDEN TOEGEVOEGD
Nadere informatieAuteurs: Renaud, De Keijzer isbn: 978-90-01-78886-5
Hoofstuk 11 Opgve 1 An Het Finnieele Dgl vn zterg 16 pril 2011 zijn onerstne optienoteringen ontleen: Klsse Cll/Put Serie (flooptum) Uitoefenprijs Slotkoers Looptij Rente jrsis ING Cll April 2011 8,60
Nadere informatie15 Financiële reorganisatie
15 Finaniële reorganisatie hoofstuk 15.1 A 15.2 C 15.3 A 15.4 B 15.5 C 15.6 D 15.7 D 15.8 A 15.9 C 15.10 D 15.11 B 3.000.000 + 4.000.000 3.000.000 = 4.000.000 15.12 C 15.13 C ((3.000 + 2.000 4.000) / 3.000)
Nadere informatieRoute F - Desert. kangoeroerat
Route F - Desert Voor deze route, moet je eerst nr de Bush. Dr moet je even zoeken nr de tunnel die nr de Desert leidt. Geruik onderstnd krtje voor de Desert. Begin ij nummer 1. 1 Kngoeroertten Kngoeroertten
Nadere informatieK2 Technische automatisering
K2 Tehnishe utomtisering Meten en regelen Hvo Uitwerkingen - Bsisoek 19 De tempertuur op e horizontle s loopt vn 0 tot 300 C. Dt is ook het meetereik vn e sensor. De gevoelighei is het hellingsgetl vn
Nadere informatieINTERVIEWEN 1 SITUATIE
INTERVIEWEN drs. W. Bontenl 1 SITUATIE Een interview vlt te omshrijven ls een gesprek tussen één of meerdere personen - de interviewers - en een ndere persoon (of diverse nderen) - de geïnterviewden -
Nadere informatieTentamen Schakeltechniek
Fulteit Elektrotehniek - Cpiteitsgroep ICS Tentmen Shkeltehniek Vkoe 5A, 3 novemer 2, 9:u-2:u hternm : voorletters : ientiteitsnummer : opleiing : Tijens it tentmen is het geruik vn rekenmhine of omputer
Nadere informatieEconomische Topper 4 Evaluatievragen thema 3
Eonomishe Topper 4 Evlutievrgen them 3 1 Vn een lnd zijn volgende gegevens bekend: bbp in 2002 800 miljrd EUR bbp in 2003 833 miljrd EUR Prijspeil 2002 t.o.v. 2003 + 1,5 % Bevolking 2002 t.o.v. 2003 +
Nadere informatieAntwoorden 4 havo 3 Stedelijke gebieden
Antwooren 4 hvo 3 Steelijke geieen 1 Free runners run free 1 2 Eigen ntwoor. Er is nu een sportshool. Er is geen etlge, us voor winkel is het niet erg geshikt. Een iosoop of fé kn ook, het is een ijzonere
Nadere informatieBijlage 1: Privacyverklaring B/mak Bedrijfsmakelaars BV
Bijlge 1: Privyverklring B/mk Berijfsmkelrs BV 1. U verkoopt uw erijfspn en u heeft hiervoor B/mk ingeshkel Het oel vn it ontt is om in oprht vn u promotie te mken voor uw erijfspn, inziht te krijgen in
Nadere informatieRapportage Enquête ondergrondse afvalinzameling Zaltbommel
Rpportge Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel VERSIEBEHEER Versie Sttus Dtum Opsteller Wijzigingen Goedkeuring Door Dtum 0.1 onept 4-11-09 VERSPREIDING
Nadere informatieInhoud eindtoets. Eindtoets. Opgaven. Terugkoppeling. Antwoorden op de vragen. Context van informatica
Inhou eintoets Context vn informti Eintoets Opgven Terugkoppeling Antwooren op e vrgen 142 Eintoets Eintoets De eintoets is eoel ls grmeter om te eplen of u klr ent voor het tentmen. Drvoor is het essentieel
Nadere informatieK4 Menselijk lichaam. Uitwerkingen basisboek. Gezond sporten havo K4.1 INTRODUCTIE. = 11,1 m/s 3,6 F w,l = k v 2 = 0,23 11,1 2 = 28 N.
K4 Menselijk lihm Gezon sporten hvo Uitwerkingen sisoek K4.1 INTRODUCTIE 1 [W] Experiment: Meten n je lihm 2 [W] Het menselijk lihm in e ntuurkune 3 [W] Experiment: Krht, snelhei en spieren 4 [W] Voorkennistest
Nadere informatieAuteur: Robert Westra isbn: 978-90-01-81419-9
Auteur: Roert Westr isn: 978-90-01-81419-9 www.rehtvoororgnisties.noorhoff.nl 2012 Noorhoff Uitgevers v Hoofstuk 5 5.1 De nere l ehnele hoofstukken uit it oek ie ook vn toepssing zijn op e nv en op e v
Nadere informatie1 Uw secretaresse vraagt u wie u voor deze sessie wilt uitnodigen. Aan welke mensen denkt u?
CREATIVITEIT drs. R.B.E. vn Wijngrden 1 SITUATIE Elke dg zijn er momenten die om retiviteit vrgen. Een proleem oplossen, een nieuw idee ontwikkelen, ties edenken, vereterpunten zoeken zken wrvoor het nuttig
Nadere informatie8 Kostenverbijzondering (I)
8 Kostenverijzondering (I) V8.8 Speelgoedfriknt Autoys BV heeft onlngs de Jolls Joye ontwikkeld: een plsti speelgoeduto voor peuters in de leeftijdstegorie vn twee tot vijf jr. De produtie voor 2009 wordt
Nadere informatieCAT B2.2.3 0708 / Cursusafhankelijke toets B2.2.3 0708 Ouder worden prof. dr. M.W. Ribbe / Drs. A.A. Meiboom
Oefentoets met ntwooren Cursus Cursusoörintor CAT B2.2.3 0708 / Cursusfhnkelijke toets B2.2.3 0708 Ouer woren prof. r. M.W. Rie / Drs. A.A. Meioom 1 Wrn kn e toenemene prevlentie vn hronishe ziekten ij
Nadere informatieTerrasverwarmer met RTS
Terrsverwrmer met RTS Instlltiehnleiing Terrsverwrmer met RTS Wit rt.nr. 80876 Terrsverwrmer met RTS Zilver rt.nr. 80 Terrsverwrmer met RTS ntriet rt.nr. 80 Terrsverwrmer met RTS Inhousopgve Pgin enkt
Nadere informatieGETALLENLEER 4 Rekenregels van machten
GETALLENLEER 4 Rekenregels vn mhten G18 Mhten vermenigvuligen en elen 106 G19 Een mht tot een mht verheen 110 G0 Een prout en een quotiënt tot een mht verheen 111 G1 Rekenregels vn mhten noteren in symolen
Nadere informatieAjodakt. Rekenen. Cijferen Mix. Cijferen groep 7. Colofon. Zelfstandig werken. Antwoorden. Rekenen. Groep 7
Cijferen Mix Ajokt Colofon Rekenen Cijferen groep 7 Auteurs Mrjnne vn Gmeren Cokky Stolze ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermielen voor Primir Onerwijs, Voortgezet Onerwijs, Beroepsonerwijs en Volwsseneneutie
Nadere informatieNiet waar: Ook glanzende oppervlakken zoals een glimmende auto kunnen als spiegel gebruikt worden.
K1 Opti Lihteelen Hvo Uitwerkingen sisoek K1.1 INTRODUCTIE 1 [W] Experiment: Spiegels en spiegeleelen 2 [W] Voorkennistest 3 Wr of niet wr? e f Wr Niet wr: Ook glnzene oppervlkken zols een glimmene uto
Nadere informatie8. Chemisch evenwicht
8. Chemish enwiht 1. Aflopene retie In prinipe lijft een hemishe retie oorgn tot één vn e uitgngsstoffen (of lle uitgngsstoffen) opgeruikt is (zijn). De retie A + B C + D zl stilvllen ls lle A en/of B
Nadere informatieNaar een efficiëntere taalverwerving in het B.S.O. door een betere lesorganisatie en door aangepaste didactische middelen.
Nr een effiiëntere tlverwerving in het B.S.O. oor een etere lesorgnistie en oor ngepste itishe mielen. 1 Profiel vn e leerlingen. In 1B. - Sommige leerlingen komen uit het B.L.O., neren uit het zese leerjr,
Nadere informatieDe route van de Ocean start in de Bush. Volg de bordjes naar de Ocean. De vragen staan in chronologische volgorde.
Route L - Oen 1 De route vn de Oen strt in de Bush. Volg de ordjes nr de Oen. De vrgen stn in hronologishe volgorde. Kwllen Dt er lngs de Nederlndse kust kwllen voorkomen, is lgemeen ekend. De oorkwl kun
Nadere informatieWiskunde A voor 4/5 havo
Wiskune A voor 4/5 hvo Deel 1 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie.
Nadere informatieDe tijdens de training aangeboden ski-imitaties gebruiken we zowel als middel maar ook als doel.
15 Ski-eroics Hoofdstuk 15, Pgin 1 vn 5 15.1 Inleiding Het is elngrijk om SneeuwFit triningen gevrieerd te houden. Proeer het nod vn ctiviteiten zo verschillend mogelijk te houden. Een vooreeld hiervn
Nadere informatie3 Materialen. Uitwerkingen basisboek. Eigenschappen en deeltjesmodellen VWO 3.1 INTRODUCTIE. ThiemeMeulenhoff bv CONCEPTVERSIE Pagina 1 van 25
3 Mterilen Eigenshppen en eeltjesmoellen VWO Uitwerkingen sisoek 31 INTRODUCTIE 1 [W] Experiment: Stoffen en wrmte 2 [W] Voorkennistest 1 Wr 2 Niet wr: Een zuivere stof estt (meestl) niet uit moleulen,
Nadere informatieFaculteit Elektrotechniek - Capaciteitsgroep ICS Tentamen Schakeltechniek. Vakcodes 5A010/5A050, 20 januari 2003, 9:00u-12:00u
Fulteit Elektrotehniek - Cpiteitsgroep ICS Tentmen Shkeltehniek Vkoes 5A010/5A050, 20 jnuri 2003, 9:00u-12:00u hternm : voorletters : ientiteitsnummer : opleiing : vkoe : Tijens it tentmen is het geruik
Nadere informatieAssertiviteit. Agressiviteit
ASSERTIVITEIT drs. M.F. Serrurier Shepper 1 SITUATIE Assertiviteit is een zelfewuste, psyhishe weerrheid wrdoor u in stt ent op te komen voor uw eigen elngen en uiting te geven n uw gevoelens, wensen en
Nadere informatieWiskunde voor 1 havo/vwo
Wiskune voor 1 hvo/vwo Deel 1 Versie 2013 Smensteller 2013 Het uteursreht op it lesmteril erust ij Stihting Mth4All. Mth4All is erhlve e rehtheene zols eoel in e hieroner vermele retive ommons lientie.
Nadere informatiea) Bedenk een nieuwe kop voor het artikel. c) Waarin geloofden de Egyptenaren? Je mag internet gebruiken. b) Waar ligt de stad Luxor?
A Lees Mooie mummie gevonen op pgin 6 vn Kisweek. ) Mooie mummie gevonen ) Wt heen rheologen opgegrven? ) Wr lg e mummie egrven? ) Wr enk jij n ij het woor mummie? Mk een woorvel. ) Wt zou jij willen vinen
Nadere informatie6,8. Antwoorden door Saskia 1137 woorden 21 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. 1 Mexico en de Verenigde Staten: een wereld van verschil
Antwooren oor Sski 1137 wooren 21 jnuri 2015 6,8 28 keer eooreel Vk Methoe Arrijkskune De Geo 1 Mexio en e Verenige Stten: een werel vn vershil Oriënttie Oprht 1 Vershillen tussen Mexio en e V.S K W1 Vershillen
Nadere informatieOpdrachten bij hoofdstuk 2
Opdrchten ij hoofdstuk 2 2.1 Het vullen vn je portfolio In hoofdstuk 2 he je gezien op welke mnier je de informtie kunt verzmelen. An de hnd vn die informtie kun je de producten mken wrmee jij je portfolio
Nadere informatieDiagonaalvlakken. Verkennen. Uitleg. Opgave 1
Wiskune eerste fse HAVO/VWO Meten en tekenen Ruimtelijke figuren Digonlvlkken Verkennen Opgve 1 Hier zie je pkjes Choomel. Neem n t elk vn ie pkjes e vorm heeft vn een lk vn 5,5 m ij 4,0 m ij 9,5 m. Er
Nadere informatieAntwoorden 5 vwo 4 Stedelijke gebieden
Antwooren 5 vwo 4 Steelijke geieen 1 Free runners run free 1 Zo'n wijk met lge portiekflts teert uit 1960-1965. Reretie (sketl en 'hngen'). Het is eoel om jongeren ij e uurt te etrekken, hen te wijzen
Nadere informatieCAT B1.1.4 06-07/ Cursusafhankelijke toets
VUm-omps toetsing Toets CAT B1.1.4 06-07/ Cursusfhnkelijke toets Cursus Cursusoörintor Toetsoe Stuiejr/ fse Gelegenhei Cursus B1.1.4 Ziektegerg r. M. Klein / r. E.H. Collette CAT114T/08-01-2007 Eerste
Nadere informatieles 1 1 Hoeveel kost de vakantie? 2 Hoe rekenen de kinderen? 3 Reken uit 4 Van verhaal naar rekentaal Hoe reken je? Ntumba cijferen Marit kolomsgewijs
3 les 1 ijferen vermenigvuligen 1 Hoeveel kost e vkntie? Hoe reken je? 2 Hoe rekenen e kineren? Mrit kolomsgewijs Sjk kolomsgewijs 5 3 8 7 7 500 3 5 0 0 7 30 2 1 0 7 8 5 6 3 7 6 6 5 3 8 7 7 8 56 7 30 2
Nadere informatieZelfstudie practicum 1
Zelfstudie prtium 1 1.8 Gegeven is de volgende expressie:. () Geef de wrheidstel vn deze expressie. () Minimliseer de gegeven expressie. () Geef een poort implementtie vn de expressie vn onderdeel ().
Nadere informatieC 1 C 2 C 3 C 4. les 1 en 2. 2 blok 5. Reken uit. a. Maak sommen bij de plaatjes. Reken ze uit op een blaadje.
lok les en C 7 7 9 6 8 7 9 0 6 0 0 6 0 0 0 8 0 0 0 0 0 0 0 0 6 0 8 7 8 8 C Mk sommen ij e pltjes. Reken ze uit op een lje. Het p is m ree en 6 m lng. De som is 6 m = m. Een gls limone kost,. De som is,
Nadere informatieMedicatie HOOFDSTUK. Bloeddrukcontrole
UNIT 4 Meditie HOOFDSTUK 4 Bloeddrukontrole Dit projet werd gefinnierd met de steun vn de Europese Commissie. De verntwoordelijkheid voor deze pulitie ligt uitsluitend ij de uteur; de Commissie kn niet
Nadere informatieVerkoop magazine. Hartstikke leuk wonen en winkelen! van s-gravenzande. appartementen. Hart van s-gravenzande
Verkoop- en sfeermgzine pprtementen Een uitgve vn BPD reting living environments Hrtstikke leuk wonen en winkelen! vn s-grvenzne Verkoop mgzine pprtementen Hrt vn s-grvenzne INHOUD Te gst in het stshrt
Nadere informatiehormoonstelsel zenuwstelsel 1 groeien 2 arm bewegen 3 voortplantingscellen maken 4 reageren op geluid 5 snelheid van de stofwisseling
REGELING 1 G o e g e r e g e l O: 14/1 Het hormoonstelsel en het zenuwstelsel heen lleei een regelene tk. Door welk stelsel woren e volgene proessen in je lihm voornmelijk geregel? Zet in het goee hokje
Nadere informatieNakomelingen van rendieren kunnen een paar uur na de geboorte al met de kudde meerennen. Zijn rendieren nestvlieders of nestblijvers?
Route A 1 Bosrendieren en korstmossen Rendieren zijn de enige herten wrvn zowel mnnetjes ls vrouwtjes een gewei drgen. Vroeger dcht men dt het gewei geruikt werd om sneeuw weg te schuiven zodt ze ij het
Nadere informatie1 Beheersing competenties
OVERZICHT PORTFOLIO / REGISTRATIEKAARTEN MAVO-BREED 1 Beheersing ompetenties Bsisompetenties 1 Smenwerken 2 Plnnen en Orgniseren 3 Omgn met (Onverwhte) Verneringen 4 Refleteren overziht PF Portfolio Puerrein
Nadere informatiePrivacyverklaring Donné Vastgoed
Privyverklring Donné Vstgoed U heeft te mken met Donné Vstgoed. Donné Vstgoed is een Verhuur mkelr. In deze privyverklring wordt uitgelegd hoe er met uw gegevens wordt omgegn. Overl wr in deze verklring
Nadere informatieVerschil zal er zijn mvbo bovenbouw WERKBLAD
Vershil zl er zijn mvo ovenouw WERKBLAD 1. Hoe heet de gemeente wr jij in woont? 2. Hoeveel inwoners heeft je gemeente in 2010? 3. Is het ntl inwoners in jouw gemeente sinds 2010 gestegen of gedld? 4.
Nadere informatieGetallenverzamelingen
Getllenverzmelingen Getllenverzmelingen Ntuurlijke getllen Het getlegrip heeft zih wrshijnlijk ontwikkeld op een wijze die overeenkomt met de mnier wrop u zelf de getllen geleerd het. De sis is het tellen.
Nadere informatieVerschil zal er zijn hv bovenbouw WERKBLAD
Vershil zl er zijn hv ovenouw WERKBLAD 1. Hoe heet de gemeente wr jij in woont? 2. Hoeveel inwoners heeft je gemeente in 2010? 3. Is het ntl inwoners in jouw gemeente sinds 2010 gestegen of gedld? 4. In
Nadere informatieWelke van de volgende beweringen over de kromme snavel is of welke zijn juist voor jonge flamingo's? Maak het hokje met een juiste bewering zwart.
Route I 1 Flmingo's Flmingo's zeven met hun kromme snvel voedsel uit het wter. Jonge flmingo's heen een rehte snvel. De jonge dieren zeven niet zelf voedsel uit het wter, mr worden door de ouders gevoerd.
Nadere informatieVoorkennistoets wiskunde voor economie. is te herleiden tot b 12 c 3 4 d 4 3
Opgven Voorkennistoets wiskune voor eonomie Opgven A.. De uitrukking 7 ( ) is te herleien tot ( ) ( ) 6 ntwoor A.. ereken 4. 7 ( ) 6 9 ( ) 7 46 66 48 8 98984 76 ntwoor A.. ereken, 4,7.,489,8766,78,969
Nadere informatieWerkloosheid, armoede, schooluitval en criminaliteit. Er zal veel belastinggeld nodig zijn om al die problemen op te lossen.
vk Mtshppijleer them Multiulturele smenleving onderwerp Het multiulturele drm vn P. Sheffer ntwoorden ij de vrgen over het rtikel kls Hvo 5 dtum jnuri 2014 1 2 3 4 5 6 7 8 De vrg hoe de slehte werk-, woon-
Nadere informatieDe verhuisassistent is onderdeel van Bothenius B.V. Kontaktgegevens: T: +31(0)20 789 38 32 M: +31(0)6 470 938 08
Algemene Voorwren Voor Verhuizingen (AVVV) 2011 Algemene voorwren verhuizingen 2011 vn e verhuisssistent geeponeer ij e Kmer vn Koophnel.. 25.06.2011, ingeshreven oner nummer : 52931390. Belngrijke vernieuwingen
Nadere informatiePak jouw passer en maak de afstand tussen de passerpunten 3 cm.
Psser en irkel Verkennen Opgve 1 Op de foto hiernst wordt met ehulp vn een psser een irkel getekend. Pk jouw psser en mk de fstnd tussen de psserpunten 3 m. Teken een punt M en zet drin de stlen punt vn
Nadere informatieOnder Auditoren. Zestien praktijksituaties door de ogen van. milieuauditors. Stichting Coördinatie Certificatie Milieuzorgsystemen
Onder Auditoren Zestien prktijksituties door de ogen vn milieuuditors Verslg SCCM-Auditordgen 2002 Stihting Coördintie Certifitie Milieuzorgsystemen Inleiding Op 18 en 26 mrt 2002 heeft SCCM een tweetl
Nadere informatieopgaven formele structuren procesalgebra
opgven formele struturen proeslger Opgve 1. (opgve 3.3.7 op p.97 vn het ditt 2005) Een mier moet vn links voor onder nr rehts hter oven op een kuus, met ties (rehts), (hter), en (oven). Uitwerking vn opgve
Nadere informatieWerkkaarten GIGO 1184 Elektriciteit Set
Werkkrten GIGO 1184 Elektriiteit Set PMOT 2006 1 Informtie voor de leerkrht Elektriiteit is één vn de ndhtsgeieden ij de nieuwe kerndoelen voor ntuur en tehniek: 42 De leerlingen leren onderzoek doen n
Nadere informatieAjodakt. Aardrijkskunde. Afrika. Topografie. Afrika. Colofon. Zelfstandig werken. Aardrijkskunde. Antwoorden. Groep 8
Topogrfie Afrik Ajokt Colofon Arrijkskune Topogrfie Afrik Zelfstnig werken Arrijkskune Groep 8 Antwooren Dit ntwoorenoekje hoort ij het gelijknmige werkoek vn e serie Topogrfie vn Ajokt. Dit merk estt
Nadere informatieOefentoets + antwoorden CAT 1.2.4 Het verhaal van de patiënt De vragen EEN tot en met ZES zijn gebaseerd op onderstaande casus:
Oefentoets + ntwooren CAT 1.2.4 Het verhl vn e ptiënt De vrgen EEN tot en met ZES zijn geseer op onerstne sus: Henk is 24 en is geignostieer met e ziekte vn Gilles e l Tourette. Hij lijt n eze ziekte sins
Nadere informatieC 2. blok 1. Reken snel en goed. M remediëring bij toetsopgave 1. naam... Reken uit het hoofd. d 18 : 6 = = x 7 = 14.
lok M remeiëring ij toetsopgve Reken snel en goe nm... C Reken uit het hoof. 0 + 0 = _ 70 60 0 = _ 0 x 7 = _ 7 8 : 6 = _ 0 + 5 = _ 75 65 0 = _ 5 x 7 = _ 6 : 6 = _ 6 0 + 0 = _ 70 60 0 = _ 0 x 7 = _ 8 :
Nadere informatiehaal alles uit het leven parkappartementen
hl lles uit het leven prkpprtementen hl lles uit het leven lotie Klingeleek Centrl wonen in e ntuurrijke omgeving vn Arnhem-Noor. In e estne wijk Klingeleek in Arnhem-Noor wort een kleinshlig pprtementenomplex
Nadere informatiea _ 196 + 3 (15 ( 2) 4 ) = 14 + 3 (15 + 2 4 ) = 14 + 3 (15 + 16) = 14 + 3 31 = 14 + 93 = 107 10 5 + 1 = 51 25 5 + 1 = 126
= 1 + (1 : 3) 1 = 1 + 1 = Mk met e getllen 3, 1, 1, 1 het getl...................................................................................................................................................................................
Nadere informatieCAT 1.1.3 / Cursusafhankelijke toets
VUm-omps toetsing Toets CAT 1.1.3 / Cursusfhnkelijke toets Cursus Cursusoörintor Toetsoe Stuiejr/ fse Gelegenhei Cursus 1.1.3 Metole Systemen Prof. r. G. Krl / Dr. W.J. vn er Lrse CAT113T/05-12-2005 Eerste
Nadere informatieV2.1 Eerlijk verdeeld?
Wie verdient wt? v2 Mkt geld gelukkig? L Voor je sisehoeften zols eten, woonruimte en kleding en je l guw dit edrg kwijt. Bedenk mr eens wt de mndhuur is. En hoeveel etl je voor vste lsten 1s gs, liht
Nadere informatieOpdrachten Hoofdstuk 7
Opdrhten Hoofdstuk 7 7.1 Herinner je een situtie vn je werk of privé wrvn je hterf geonludeerd het 'dt hd ik nders moeten doen'. Dit mg gerust vn tien jr oud zijn. Het hoeft geen grote morele misser te
Nadere informatie