De gitaar. Instrumenten. Leerlingentekst en leerlingenopdracht HAVO VWO

Transcriptie

1 De gitaar Leerlingentekst en leerlingenopdracht HAVO VWO Lees onderstaande tekst aandachtig door. In de tekst staan de verschillende onderdelen van de gitaar beschreven. Bij het lezen van de tekst is het misschien lastig je hier een beeld bij te vormen. Het is daarom nu aan jou om een aantal dikgedrukte woorden in de tekst in het plaatje op de volgende pagina op de juiste plaats in te vullen. Een akoestische gitaar is eigenlijk door midden te hakken in twee delen: de klankkast en de hals. De holle klankkast zorgt ervoor dat er een klank te horen is wanneer je snaren aanslaat. Een akoestische gitaar heeft vrijwel altijd zes snaren. Vroeger werden de snaren gemaakt van een schapendarm of kattendarm, maar al gauw werden deze vervangen door drie nylonsnaren (de dunste snaren), de drie dikkere snaren werden vanaf toen gemaakt van metaal omsponnen zijdevezels. De snaren zitten aan de kant van de klankkast vast met zes pennen. Bij deze gitaar zijn deze pennen wit en staat er een zwart stipje op. Het houten plaatje waar deze pennen in zitten, heet de brug. Aan de kant van de hals liggen de snaren over een witte, kunststof strip. Deze witte strip wordt de kam genoemd. Vervolgens komen ze aan bij de kop van de gitaar. Elke snaar gaat daar naar een stemmechaniek, oftewel stemsleutel. Door aan het stemmechaniek te draaien, bepaal je de toonhoogte van de afzonderlijke snaar. De klankkast is een open (holle) kast gemaakt van hout. De houtsoort bepaalt hoe de gitaar uiteindelijk gaat klinken. Goedkope gitaren bestaan vaak uit triplex hout, waarbij drie dunne, goedkope lagen hout op elkaar geplakt zijn. Dure gitaren kunnen worden gemaakt van sparrenhout, cederhout of hout van de Spaanse pijnboom. De verschillende onderdelen van de gitaar, worden ook van verschillende houtsoorten gemaakt. Zo wordt de hals bijvoorbeeld gemaakt van Afrikaans mahoniehout, de brug van ebbenhout, hout van de silver oak boom wordt gebruikt voor de achterkant en de zijkanten, cederhout wordt voor het bovenblad gebruikt. In het bovenblad bevindt zich een klankgat. De versiering waarmee dit klankgat omringd wordt, heet het rozet. Onder het klankgat bevindt zich een kunststof plaat: de slagplaat. Als we naar de hals kijken, zien we dat deze verdeeld is in allerlei hokjes. Het metalen staafje tussen twee hokjes wordt een fret genoemd. Een hokje wordt de toets genoemd. Sommige toetsen bevatten een bolletje (positieteken). Wanneer je op papier een speciaal muziekschrift afleest voor gitaar, worden deze toetsen aangeduid met cijfers. De toets die zich het dichtste bij de kop bevindt, is nummer 1. De toets die zich het dichtst bij het klankgat bevindt, kan bijvoorbeeld nummer 20 zijn. Dit verschilt per gitaar. Sommige gitaren hebben dus 22 toetsen, andere hebben er maar 18. De positietekens bevinden zich op toets 3, 5, 7, 9, 12, 15 en 17. Op toets 12 bevinden zich twee bolletjes, omdat na toets twaalf een nieuw octaaf begint. Dit wil zeggen dat wanneer we de dikste snaar open (dus zonder een toets in te drukken) aanslaan, we een E horen. Wanneer we de snaar indrukken bij de twaalfde toets en deze aanslaan, horen we weer een E, maar dan een octaaf hoger. Als we van 0 (open snaar) aanslaan en daarna steeds de toetsen 1 t/m 12 indrukken en aanslaan, is de gehele chromatische toonladder (alle noten die bestaan op de gitaar) voorbij gekomen. Tot slot staat helemaal rechts op de kop het merk van de gitaar afgedrukt. Een bekend merk van een akoestische Amerikaanse kwaliteitsgitaar is C. F. Martin Guitars. Op de kop staat dan Martin&CO, est Dit merk bestaat dus al bijna tweehonderd jaar.

2 Lijst in te vullen onderdelen Klankkast Snaren Bovenblad Brug Kop Kam Rozet Slagplaat Fret Toets Positieteken Merk Stemmechaniek Hals Klankgat

3 De geschiedenis van de gitaar De geschiedenis van de gitaar gaat al zo n drieduizend jaren terug in de tijd. In de tijd van de oude Grieken bestond er een voorloper van de gitaar die afstamde van de lier: de kithara. Dit was een doosvormige, houten klankkast met snaren, die met de vingers getokkeld werden. De kithara werd gebruikt als solo-instrument, maar ook als begeleidingsinstrument bij het zingen en voordragen van poëzie. In de de eeuwen hierna waren er allerlei verschillende Westerse muziekinstrumenten waarvan gezegd wordt dat de gitaar ervan afstamt, zoals de luit, de Italiaanse renaissancegitaar en de het Spaanse snaarinstrument vihuela de mano. De ontwikkeling van de gitaar zoals we die nu kennen, vond plaats in Spanje in de 17 e en 18 e eeuw. De gitaren uit die tijd hadden paren snaren, met steeds twee snaren naast elkaar die in dezelfde toonhoogte gestemd werden. Lange tijd zijn dit vijf paren snaren geweest. In 1780 werd er een zesde paar snaren aan toegevoegd. Ongeveer tegelijkertijd werden de paren in Frankrijk en Italië ontdubbeld. De gitaar had vanaf toen dus zes enkele snaren, die elk in een andere toonhoogte gestemd werden. Spanje volgde pas veel later. Vanaf de negentiende eeuw werden de stemmechanieken toegevoegd aan de gitaar. Antonio de Torres Jurado was de man die rond 1884 de gitaar bouwde die qua vorm en bouw bijna niets meer verschilde van de klassieke gitaar zoals we die nu kennen. Het geluid van eeneen belangrijk verschil tussen de gitaar zoals Antonio de Torres deze bouwde en eerdere gitaren, was dat de klankkast aanzienlijk groter was. Er bestaan verschillende soorten akoestische gitaren. De klassieke, Spaanse gitaar is het bekendse voorbeeld. Op deze gitaar speelt men op nylonsnaren. De flamencogitaar stamt af van de Spaanse gitaar en is speciaal gebouwd om de felheid en dynamische kracht van de flamenco (Spaans muziekgenre) over te brengen. De Westerngitaar is een akoestische gitaar waarbij stalen snaren gebruikt worden. De klank is luider en voller dan bij nylonsnaren. Deze gitaar kan gebruikt worden voor verschillende vormen van popmuziek (pop, rock, reggae).

4 De elektrische gitaar Het ontstaan van de elektrische gitaar gaat hand in hand met de populariteit van gitaarmuziek. Wanneer concerten druk bezocht werden, kon men de gitaren nog amper horen door het lawaai van de mensenmassa. Er was behoefte aan gitaren die meer volume konden produceren. De elektrische gitaar is ontstaan uit de eerste elektrisch versterkte akoestische gitaren. Dat waren traditionele gitaren met stalen snaren, waar een element op zat die de trillingen van de snaren opving, waardoor het geluid versterkt kon worden. Deze elektrische gitaren konden op een luidspreker worden aangesloten. Het nadeel van het aansluiten van een element op de akoestische gitaar, zoals men oorspronkelijk deed, was dat de wanneer de kast in trilling kwam het element ging bewegen. Een ander nadeel was dat er feedback (een oorverdovende piep) ontstond door de holle klankkast. Gitaarbouwer Les Paul dacht hier een oplossing voor te hebben. Hij werkte bij het gitaarbedrijf dat Gibson heet. In de jaren 40 begon Les Paul in zijn vrije tijd aan het bouwen van elektrische gitaren met massieve klankkasten. Omdat elektrische gitaren niet meer hol zijn, wordt de massa van de gitaar vergroot. Daardoor zijn ze minder gevoelig voor trillingen. Hij vroeg hier patent op aan. In de jaren 50 begon Leo Fender aan het bouwen van de meest verkochte gitaar aller tijden: de Fender Stratocaster. De modellen Gibson Les Paul en Fender Stratocaster en Fender Telecaster zijn nog steeds de meest gebruikte gitaarmodellen.

5 Bekende gitaristen Er zijn enkele grote vernieuwers die een bijzondere bijdrage geleverd hebben aan het gitaarspel zoals we dit nu kennen. Ze hebben allemaal een verschillend karakter, verschillende opvattingen en een verschillende achtergrond. Ze zijn allemaal op hun eigen manier vernieuwend en betekenisvol geweest, hoewel ze erg van elkaar verschillen. Er bestaat dus geen ideale manier van gitaarspelen. Zoek over twee van de volgende gitaristen informatie op over hun typische manier van gitaarspelen. Luister naar ten minste twee fragmenten van de gitarist op bijvoorbeeld YouTube. Maak een korte samenvatting over de gitarist waarin je in 10 regels schrijft over: Titel van het stukje: naam van de gitarist; Afkomst (waar komt de gitarist vandaan) en de tijd waarin hij muziek maakt(e); Het genre dat hij speelt/speelde; De band waarin de artiest speelt/speelde; Wat is/was vernieuwend aan zijn manier van gitaarspelen? Noem twee liedjes van de gitarist en beschrijf hoe je deze manier van gitaarspelen kunt horen in de genoemde voorbeelden. Gitaristen waaruit je kunt kiezen: Django Reinhardt Chuck Berry B. B. King Jimi Hendrix Eric Clapton Frank Zappa Pete Townshend Brian May (Queen) Eddie Van Halen Steve Vai Keith Richards (Rolling Stones) Jimmy Page (Led Zeppelin) Kirk Hammett (Metallica) Carlos Santana John Frusciante (Red Hot Chili Peppers) Slash (Guns n Roses) Matthew Bellamy (Muse) Dan Auerback (Black Keys) Ben Howard (bekijk dit fragment, een live versie van het nummer Under The Same Sun ) Als je zelf nog een gitarist kent die je graag beschrijft, mag dat ook.

6 Zelf gitaar spelen! Tijdens dit laatste deel van de les ga je zelf een stukje basgitaar spelen. Om dit te kunnen doen, is het nodig dat je de basis van de muziekregistratie voor gitaar kent: tablatuur. De gitaar heeft zes snaren. Bij tablatuur worden de snaren onder elkaar weergegeven met lijnen. De dikste snaar staat onderaan, de dunste snaar bovenaan. De snaren worden gestemd als E (dikste snaar) A D G B E (dunste snaar). De dikste snaar klinkt dus als je hem aanslaat met je rechterhand en als je met je linkerhand niets doet als een E. De tweede snaar als een A, de derde als een D etc. De dunste snaar, de onderste, klinkt als een E. E B G D A E Wanneer je op de dikste snaar een G speelt, en die wilt noteren in tablatuur, wordt dit gedaan als: E B G D A E Dit betekent dat je met je vinger in het midden van het derde vakje op de gitaarhals de snaar moet indrukken. Wanneer je de snaar dan aanslaat, klinkt de G. Op de gehele snaar is, zoals eerder al gezegd, de gehele chromatische toonladder te vinden. De chromatische toonladder bestaat uit de noten C, C#, D, D#, E, F, F#, G, G#, A, A#, B, en tot slot komt de C weer, maar dan een octaaf hoger. Alle bestaande noten komen op de gitaarhals voor. Wanneer je de dikke snaar in het midden van het eerste vakje indrukt, hoor je een F. Het tweede vakje is een F# en het derde vakje is een G. Bij tablatuur moet je de balken van links naar rechts lezen. Wanneer je de noten E, F, F# en G achter elkaar speelt en noteert, ziet dat er dan als volgt uit: E B G D A E

7 E B G E Instrumenten Wat bij tablatuur anders is dan bij het notenschrift, is dat er geen notatie van tijd te vinden is. Er staat niet in de balk hoe lang een bepaalde toon aanhoudt. Om dit te weten, moet je het muziekstuk beluisteren. Je gaat nu een stukje van een bekende melodie luisteren die je zelf gaat spelen: Seven Nation Army van The White Stripes. Wanneer je deze melodie (een riff heet dit in (bas)gitaartaal) kunt spelen, kun je eigenlijk al bijna het hele nummer spelen. De enige snaar die je gaat gebruiken voor de riff, is de A-snaar. Dit is de een na dikste snaar, oftewel de snaar onder de bovenste, dikste snaar. Kijk naar onderstaand stukje tablatuur, daarna volgt een beschrijving van de vingerzettingen. D A Begin met je linker wijsvinger op de A-snaar en druk de snaar in in het zevende vakje. Speel deze noot twee keer. Vervolgens druk je met je pink de A-snaar in in het tiende vakje. Dit kun je ook met je ringvinger doen, als je te weinig kracht hebt in je pink. Vervolgens sla je het zevende vakje weer aan en daarna laat je je hand afglijden tot je met je wijsvinger bij het vijfde hokje bent. Dan sla je ook de snaar weer aan. Tot slot laat je je hand nog verder afglijden en druk je met je wijsvinger het derde vakje in en vervolgens druk je met je wijsvinger het tweede vakje in. Voor de precieze timing, moet je goed naar het liedje luisteren. Je kunt dit stukje oefenen. Wanneer je het onder de knie hebt, kun je het volgende stukje oefenen. Dit is precies dezelfde riff, maar dan op een andere manier genoteerd. Misschien vind je de tweede manier makkelijker om te spelen. Je gebruikt dan een kleiner deel van de hals. E B G D A E Je laat je hand precies op dezelfde manier staan, je hoeft niet over de hals te glijden. Vakje zeven sla je steeds aan met je wijsvinger, alle tienen sla je steeds aan met je pink, de acht sla je aan met je middelvinger. Deze manier van spelen is wellicht moeilijker, maar ook dit stukje kun je een aantal keren oefenen. Het intro en het eerste couplet kun je nu spelen. Daarna, vanaf ongeveer 0:50 komt er een opbouw naar een refrein. Deze opbouw speel je door de akkoorden G en A te spelen. Wanneer er twee

8 getallen onder elkaar genoteerd staan, zoals hieronder, druk je twee snaren tegelijkertijd in. Een x betekent dat je de snaar niet aanslaat. Hieronder staan de eerst de G en daarna de A genoteerd. Speel in het opbouwende stukje naar het refrein 8x de G en 8x de A. De G speel je met je middelvinger in het derde vakje, je wijsvinger in het tweede vakje. De A speel je door je wijsvinger in het tweede vakje plat te leggen over de D- en de G-snaar. E---- x x B---- x x G---- x D A E x Gevorderde gitaristen kunnen de powerakkoorden G en A pakken. Het refrein kun je hetzelfde spelen als het intro en het couplet als je niet zo n gevorderde gitarist bent. Wanneer je gevorderd bent, kun je hier de volgende powerakkoorden gebruiken. Hieronder staan de twee reeksen die steeds afgewisseld worden. Powerakkoorden speel je door met je wijsvinger altijd de noten op de A-snaar te pakken (laat de wijsvinger verder plat tegen de hals rusten, hij ligt dan over de andere snaren heen), de D-snaar bespeel je met je ringvinger, de G- snaar met je pink. Je kunt ook je ringvinger plat leggen over de D- en de G-snaar. Tip voor beginners: In het begin mag je ook de G-snaar weglaten. Zo speel je een powerakkoord op twee snaren: de A- en de D-snaar. E---- x--- x--- x---- x ---x--- x--- x B---- x--- x--- x---- x--- x--- x--- x G D A E---- x--- x--- x---- x--- x--- x--- x E---- x--- x--- x---- x--- x--- x--- x--- x--- x B---- x--- x--- x---- x--- x--- x--- x--- x--- x G D A E---- x--- x--- x---- x--- x--- x--- x--- x---- x

9 Een populaire dancetrack (zomerhit van 2013) waarin gebruik wordt gemaakt van een gitaarintro dat gemakkelijk te spelen is, is Aviici Wake Me Up. Hieronder staat een vorm van noteren die ook vaak gebruikt wordt bij gitaar. Dan worden alleen de akkoorden opgeschreven. De akkoorden dit in dit lied voorkomen, zijn: B-mineur (Bm) G D A E B G D A x E----- x x x- De B-mineur speel je door je wijsvinger helemaal over het tweede vakje te leggen. Je ringvinger komt op de D-snaar in het vierde vakje, je pink komt op de G-snaar in het vierde vakje en je middelvinger komt op de B-snaar in het derde vakje. Oefen dit enkele keren. Als het écht niet lukt kun je ervoor kiezen om alleen de dunste snaren te laten klinken. Zet dan je wijsvinger op de dunste E-snaar in het tweede vakje, je middelvinger in het derde vakje op de B-snaar en je ringvinger op de G-snaar in het vierde vakje. De dikste drie snaren laat je niet meeklinken. De G speel je door je middelvinger op de dikste E-snaar in het derde vakje op de snaar te plaatsen. Je wijsvinger komt in het tweede vakje op de A-snaar. Daarna doe je met drie snaren helemaal niets: je laat ze open. Op de dunste E-snaar plaats je je pink of je ringvinger in het derde vakje. Je kunt zelf kiezen wat voor jou het prettigst is. De D speel je met je middelvinger op de dunne E-snaar in het tweede vakje, je ringvinger komt in het derde vakje op de B-snaar en je wijsvinger in het tweede vakje van de G-snaar. De A, in het refrein, speel je door je ringvinger in het tweede vakje op de B-snaar te zetten, je middelvinger in het tweede vakje op de G-snaar en je wijsvinger in het tweede vakje op de D-snaar. De A-snaar sla je open aan, want je speelt een A-akkoord, dus de A komt daar in voor. In het liedje wordt steeds Bm G D D gespeeld. Wanneer je steeds tot vier telt, speel je steeds twee tellen Bm, twee tellen G, 2 keer 2 tellen D (4 tellen D dus). Boven de tekst staan de akkoorden geschreven. Wanneer een akkoord boven het woord staat, wissel je van akkoord. Je speelt eerst het intro. Wanneer je de Bm speelt, start het couplet. De G speel je tegelijk wanneer het woord way wordt ingezet. De D begin je vlak voor darkness te spelen. Als je tweeds tot vier telt, klopt dit. Het refrein start al als je nog bezig bent de laatste D van het couplet te spelen. Pas bij het woord up wordt het begin van het akkoordenschema, de Bm, weer gespeeld. In het refrein speel je in plaats van twee keer de D een A en en D, elk twee tellen.

10 Aviici Wake Me Up (bron: